|
2003
|
|
|
Denbora aurrera doan heinean, Araban bertsoa ere aurrera doa gogoak bultzatuta. 21 urte igaro dira bertan
|
lehen
bertso eskola sortu zenetik; astiro astiro, baina gelditu gabe aritzeak bere fruituak eman ditu.
|
|
2005
|
|
|
Nik behin egin nuen bakarkako lana zortziko txikian. 62ko txapelketan,
|
lehen
bertsoa korapilatu zitzaidan hartan. Bakarkako gaia jarri zidaten:
|
|
|
hamalau aldiz, hamalau bertsoko olerkia baita, errepikatuko dena. Bainan lehenbiziko Gauden Eskualdun eko zazpigarren bertsoa
|
lehen
bertso gtsa agertzen da Azpeitian:
|
|
|
(
|
lehen
bertsoa), peloteoan (ofizioetan)...
|
|
2006
|
|
|
Aspaldian aldatzen ari da bertsolariaren papera;
|
lehen
bertso saioetara mugatzen zen eta orain batzuk idatzi besteak musika taldeetan abestu...
|
|
2008
|
|
|
gogoan Beñardok: une erabakigarri hura, egunean igarotako beste une gogoangarriei bidea ireki ziena, noiz eta Kaxkagorriren etxera iritsi ahala bota baitzion, ausart bezain adoretsu,
|
lehen
bertsoa; Kaxkagorrik etxeko balkoitik jaitsi eta eskua estutu zionekoa; tabernan egindako saioa, jendearen txaloak, Kaxkagorrik bota ziòn laudoriozko bertsoa: –(?) hain eguzki ederrik/ ez nian espero;/ onena izango haiz/ ni neu hilda gero?.
|
|
|
horrek Andre Maria besterik ezin dezake eduki gogoan. Berez, iragarria zuen. Amorosen gaztiguia, ko
|
lehen
bertso
|
|
|
Kontuak kontu, eguerdia baino lehenxeago balkoira atera zen Julen Zelaieta eta suziria piztu baino
|
lehen
bertso ederra bota zuen.
|
|
|
Enbeita txukun eta zuzen ibili bazen ere, Abasolok osatu zuen saiorik osoena. «Ilusioa egingo zidan/ zu ikustera joateak/ lehen diruak ez zidan uzten/ eta orain edadeak», osatu zuen
|
lehen
bertsoa. Bigarrenean, hark egin ezin izan zuena egitera gonbidatu zuen iloba, eta horrela amaitu zuen hirugarrena:
|
|
|
/ nire alboko hau nor da?». «Bueltarik bako hegazkin baten/ han joan zinen edonora/ bueltarik bako erabakiak/ hartu dodaz nik gerora», amaitu zuen
|
lehen
bertsoa. Une latzak pasatu zituela azaldu zion bigarrenean, eta ahatz zitzala ametsak eta esperantzak.
|
|
|
Besta egunerako dena prest dago, eta orain bertsotan aritzea baizik ez dute falta Ipar Euskal Herriko
|
lehen
Bertso Txapelketako finalistek: Amets Arzallus, Maddalen Arzallus, Karlos Aizpurua, Miren Artetxe, Sustrai Colina, Odei Barroso, Xumai Murua eta Ekhi Erremundegi bertsolariekin, bertsolaritzaren indar gaztearen argazkia izanen da taula gainekoa.
|
|
|
Herriko harakinaren ahotik aritu zen Intxaurraga, eta Paya hilabete eta erdian harategian agertu ez den bezeroarenetik. Dietan ari zelako ez zela agertu denbora horretan argitu zuten
|
lehen
bertsoan. Payak honela amaitu zuen ariketa:
|
|
|
Baina buruko minak burmuinak zulatzen bazizkion ere, bezperako eguna zuen –ezinbestean behar zuen– gogoan Beñardok: une erabakigarri hura, egunean igarotako beste une gogoangarriei bidea ireki ziena, noiz eta Kaxkagorriren etxera iritsi ahala bota baitzion, ausart bezain adoretsu,
|
lehen
bertsoa; Kaxkagorrik etxeko balkoitik jaitsi eta eskua estutu zionekoa; tabernan egindako saioa, jendearen txaloak, Kaxkagorrik bota ziòn laudoriozko bertsoa: "(...) hain eguzki ederrik/ ez nian espero;/ onena izango haiz/ ni neu hilda gero".
|
|
|
Ez nuke urrendu nahi ene idazkia, Iparraldeko
|
lehen
Bertso Txapelketa aipatu gabe.
|
|
2009
|
|
|
Errenteritar Erramunek Jesusi jarritako koplak eta Urtsuya kaputxinoak Jesus haurtxoari jarritako koplak, hain zuzen. Bostgarren zenbakian argitaratu ziren
|
lehen
bertsoak.
|
|
|
Argiako
|
lehen
bertsoa:
|
|
|
Idoia Beitia izan da sei bertsolarien gai jartzaile. Gonzalez de Durana eta Otamendi izan ziren
|
lehen
bertsoa bota zutenak. Arratsaldeari hasiera eman zioten portuan elkar topo egiten duten erretiratutako pare bat arrantzaleren azalean jarriz.
|
|
|
Urteak daramatzagu gauza berari bueltaka, eta oraindik ere esaten dit garai bateko bertsolariak ez zirela gure modukoak. Nik ez dakit garai bateko zenbat bertsolari ezagutu dituen nire lagun honek, baina esaten duenez,
|
lehen
bertsoak edonon botata frogatzen zen bertsolaritasuna. Orain, ostera, agertokia eta mikroa dauden lekura joan beharra dago antza, eta hori gustatzen ez gure lagunari.
|
|
|
–Nahiz ta jotzen dauen alto/ argi aitortu: / erantzun beharrik ere ez dago/ nor dan badakidalako?, kantatu zituen
|
lehen
bertsoko azken bi puntuak Ibarrak. Bikotekidea izango zen deika zebilena zortziko handiko gaia baliatuz Silveirarekin ligatzen ari zen bitartean.
|
|
|
Fredik gaur du bere lehen eguna, eta Mirenen gelan jarri dute?, jarri zien gaia Lierni Altunak Paiari eta Amurizari hamarreko txikian aritzeko. . Etorri zarenetik/ nago askoz pozago/ txoriei hitz egiten/ gogaituta nago?, zabaldu zuen bidea Amurizak
|
lehen
bertsoan. Elkarri erantzunez aritu ziren ariketan, eta Paiak txoriak baliatu zituen hurrengo bertsoan bere burua aurkezteko:
|
|
|
Lanik barik geratu zen Amuriza ama etxera bidean zihoan
|
lehen
bertsoan dilema batekin: –Hona hemen nire dilema:
|
|
|
Haren aurkako epaiketa gaur hasiko da, eta oraintxe sartu zarete biak epaitegira. Ama den hark umetokia/ besteen bizitza bizigai/ nire semean ama naiz baina/ neska harena ere bai, bukatu zuen
|
lehen
bertsoa Lujanbiok. Ez dit ardura zenbat urtean/ dihoan ziegara bera/ nire semea ere hil baitzen/ neskarenarekin batera, jarraitu zion Gaztelumendik.
|
|
|
Mendiluze txukun aritu zen Martini bideak zabaltzen. Nere haurtxoa jarri nahi nuke/ printzipioen gainetik, bota zion
|
lehen
bertsoan Martinek. Galdera batekin zabaldu zion bidea Mendiluzek:
|
|
|
Amurizak ere beste bi akats egin zituen:
|
lehen
bertsoa bizkaieraz osatzea erabaki zuen, poto egin bertan, eta gainera ez zion euskalkiari eutsi gero. Martinek egitura konplikatuegia aukeratu zuen beste behin, eta mamiari baino errimei erreparatzen ari ginela, errimarik gabe eta potoaren beste adibide batekin utzi gintuen.
|
|
|
Hala ere, bestalde, hitzak ongi erakusten duenez, kantariak garbi sumatu zuen gure herria ez zela etorkizunean eraso kontinuistari aurre egiteko gauza izango. Lehen ahapaldiko
|
lehen
bertsoan bertan, argi eta garbi uzten du esaten ari garen hori: bizkar gainean jartzen digute etorkizuna.
|
|
2010
|
|
|
Gauzak ondo ondo egite aldera, hitzaurrea monsinore Paulo Gurpide Bilboko apezpikuari eskatzen zaio, baita lortu ere. Horrela, 1958ko abuztuaren 8an Patxi Etxeberriak bukatutzat jotzen du lana, azken orrian bi bertso eder paratuz; ez da ausartzen, dena den, bere izena oso osorik aitortzera, ez dakigu zuzen zergatik, baina erraz susma daiteke arrazoia, honela bukatzen baitu laster Txinara itzuliko zen jesuitak bere
|
lehen
bertsoa: Izango bait du akarra.
|
|
2011
|
|
|
Elkarrizketa polita osatu zuten ura ardatz. «Ur haundietan sartu ginen ta/ urak eraman du dena», kantatu zuen
|
lehen
bertsoaren azken puntuan Agirrek. «Ta urarena ziklo bat dela/ entzun dugu mila aldiz/ urak eraman ohi dun guztia/ urak ekartzen du berriz», erantzun zion Martinek jarraian.
|
|
2012
|
|
|
Negozioa ixtekotan zaudela Eñaut semeak tabernarekin berak segituko duela esan dizu», aurkeztu zien gaia Leire Aurrekoetxeak. «Beste zer egin ez dekogu ta/ zer egingo deutsagu ba?», bukatu zuen bere
|
lehen
bertsoa Uruburuk, eta pena bat aitortu zion segidan Ajuria aitak: «Pena bat badot barru barruan/ beti amestu dot hala:
|
|
|
Aro modernoko
|
lehen
bertso eskola Aretxabaletako Almen ikastolan sortu zen, 1974an. Handik abiatuta, 80ko hamarkadan zehar, hainbat bertso eskola ireki izanziren.
|
|
|
Huraxe etorri zitzaidan burura atzo eguerdian malda berberak, Joxek gehiago igoko ez dituen haiek, igotzen ari nintzela. Lasartek eta Agirrek sorgindu ninduten, sei bat urte nituela, Azkoitiko Urrategin, entzun nuen
|
lehen
bertso saioan. Ez dut geroztik bertsoaren pareko gozamenik aurkitu.
|
|
2013
|
|
|
Denetan, Otamendirena izan zen kartzelako ariketarik borobilena. Otamendik
|
lehen
bertsoa «Ilea gutxi geratu arren/ zertan izango dut pena;/ zeren buru barrukoa da/ zinez axola duena» bukatu eta gero, honela osatu zuen bigarren bertsoa: Asier Otamendi:
|
|
|
Gaztelumendi amona biloba ahalik ondoen hezten saiatuko zen Fernando Anbustegik hamarreko txikirako jarritako gaian; Iturriaga aitonak, aldiz, nahi zuen guztia egiten utziko zion. «Nahiz ta, igual, onena/ izan tartekoa/ eman nahi diezula/ jartzen det lepoa/ zure seme alabei/ eman gabekoa», amaitu zuen
|
lehen
bertsoa Gaztelumendik. Jarrera horrekin jarraituz gero, 15 urte barru parean «bizitza» topatuko zutela bota zion Gaztelumendik bigarrenean, eta hala erantzun zion azken puntuan:
|
|
|
Arzallusek ez beste guztiek drogen eta ahalkolaren bidetik hartuzuten. «Neure burua bultzatu nuen/ ordea, berriz harira/ ta nire berbak ahotik irtenda/ sudurretik sartu dira», amaitu zuen
|
lehen
bertsoa Iturriagak, eta era honetara bigarrena: «Sendatu nintzen, ustez sendatu/ ta berriz herrira bueltan/ lehengo lagunak, lehengo txokoak/ denak lehengo tabernetan.
|
|
|
Hitz batean, kontalari aparta dugu Etchamendy. Ameriketako artzaingoko euskaldunen
|
lehen
bertsotako testigantzak XIX. mende bu kaerako California, ko Eskual Herria astekarian aurkitzen ditugu. XX. mendean han hor hemen sakabanatutako aldizkarietan ere bertso mordoskada bat argitaratu da.
|
|
2014
|
|
|
Profetek bezala, poetak errebelazio bat darama eskuetan, eta modu profetikoan obratu nahi du basamortuko ibilbidean. Mal > > beherako
|
lehen
bertsotik agertzen digu poetak bere asmoa: mendia utzi nahi du eta maldan behera jaitsi, zaratustrak egin bezala nietzscheren obra ezagunean.
|
|
|
–Orain> hemen> nago, eremu latz honetan?, dio poetak Unter > gangen ondorengo poemaren
|
lehen
bertsoan. Poemak Hariztia> du izena.
|
|
|
Poemak Hariztia> du izena. , orain eznago hor, eremu latz horretan?, dio laugarren poemako
|
lehen
bertsoak. Poemak Lizardia> du izena.
|
|
|
Gazte denboran familiarekin laborantzan aritua. Berak horrela kontatu zuen Sorlekhia izeneko
|
lehen
bertso sortan:
|
|
|
Soinuak dantzan arrarazi behar du, mugiarazi behar du pertsonaia. Iparraldeko
|
lehen
bertso txapelketan, ez zen Xilaba deitzen oraino, azken agurrean kantatu zuen bertsolari batek" Gaztetxera noa sekulako atxurra biltzera". Ez dakit zer musika entzunen zuen han baina segur naiz ez zela Salamankara edo Mutil koskor bat en airea.
|
|
|
Miren zahar etxe batean da bultta hartan eta ganbarara ekartzen diote Fredi. Miren hasten da,
|
lehen
bertsoa nire ustez bikaina egiten du eta bukatzen du: ongi etorri, asea nintzen xoriekin mintzatzeaz.
|
|
|
Bereziki apezgai istorioa ezabatzen du. Gelditzen da
|
lehen
bertsoak 15 urteko amodioa kontatzen duela. Gaua bizi duela mutikoak jakiten dugu, neska dela haren eguzkia, negu bat duela hausten.
|
|
|
Antzerkilarien ekimena da behingoan, dantzariak eta are gutxiago bertsolariak ez dira horretan sartu. Bertsolari ezagun batek zioskun Baigorrin, ez zela holako plaza ekintzetan gustuan, ez zuela bere lekua atzematen, 1979an, Mattin hor zela eta plazan botatzen zuelarik
|
lehen
bertsoa, besteak eramaten zituela bere gibeletik. Bada hor gogoeta egiteko, tradizio bat zer den, beti entzuten dugularik bertsolaritza denboren sortzetik heldu dela kanbiamenik gabe(" poete rustique"," heritier des troubadours du Moyen Age" orain ere entzuten direnak).
|
|
2015
|
|
|
/ Gazte askoren morala/ utzi ohi zuten kolokan. / Ez zuten maite aritzea/ herrian alde borrokan/ baina gazteak ez ginen/ isildu nahiean lotan/ eta kuartel aurren jarri/ ginen han galtzontzillotan», garatu zuen
|
lehen
bertsoa. «Juizio fartsa egin dute/ saiakera inutila/ 30 euro multa/ ta nahi zuten 20.000», bukatu zen gaiak agindu bezala epaiketa.Lazkozek kanporaketan «bezain ongi» egin nahiko luke bertsotan finalean.
|
|
2016
|
|
|
Zavalak ia zeuden zeudenean transkribatu zituen, ortografia zuzendu eta puntuazioa ipinita, baina bi zuzenketa eginez bigarren bertsoan, Salaberriarekin adostuta, noski. Lehenengoa, paperean bertan idatzi zuen,
|
lehen
bertso lerroko igartzen diyo horren gainean: antzematen dit.
|
|
|
Ez dago zaila asmatzen zerk eragin zuen eskuizkribuko bertsoa aldatzea. Salaberriak,
|
lehen
bertsoa egin zuenean, oin batena izango zuen gogoan. Oin bakarra moztu baitzioten, nahiz eta biak izan zaurituak.
|
|
|
Piarres Laffittek 1963an Euskaltzaindian sartzeko egin zion ongietorrian, hamabost urte zituela dio bere lehen olerkia idatzi eta publikatu ziolarik. Aita Andiazabalek aurkitu ditu Larzabalek idatzitako
|
lehen
bertsoak, Piarres Lafitteren paperetan.
|
|
|
Saioa atzerapen txiki batekin hasi da, Oihana Bartrak Aramaio Legutiorekin nahastu duelako. Iazko irekiera jaialdian Julio Soto eta Unai Gaztelumendi aritu ziren, eta Beñatek anaiak iaz erakutsitako mailan aritzeko gogoari egin dio erreferentzia
|
lehen
bertsoetan. Bertsolaritzak familiarekin izan ohi duen loturak aipatu ondoren, Sastiñan ikusgai zeuden margolanak hartu dituzte hizpide.
|
|
2017
|
|
|
“… bertsolaritzan oso zaila da/ beti egotea tinko;/ ja ez nauzue inoiz gehiago/ plazaz plaza ikusiko”. Hori bertsoaldiko
|
lehen
bertsoan; bigarrenean, berriz, hauxe: “Bertsolaritzan, nere ustetan,/ gaur antzerki gehitxo dago,/ ta uste nuen zerbait bazela/ hori baino barrurago.
|
|
|
Landetako eta Izarraizpeko kuadrillak, auzo samarrekoak izaki, desafioka ibili ohi ziren. Joxe Agirrek jokatu zuen bere azken apustua (jokatzera iritsi ez bazen ere) landetarren aurkakoa izan zen, eta baita bere
|
lehen
bertso saioetako bat ere. Imanol Lazkano soldaduskara joan gabe zegoen artean, 17 bat urte izango zituen eta berak zazpi gehiago.
|
|
|
«Eden gainera dei egin zuen mintzoa». John Keble ren «Holy Matrimony» poemaren
|
lehen
bertsoa da, Estatu Batuetan ezkontzetan kantatzen den poema, hain zuzen. Ikus, halaber, Hasiera 3,8.
|
|
|
Argentinako txoko hartara Euskal Herritik joaten diren taldeak ez dira horrenbeste eta antzematen da.Patagonian historian izandako lehen esku pilota partida jokatu genuen. Baita
|
lehen
bertsoak frontoi batean abestu ere.Viedman 3 egunak oso aktiboak izan ziren eta Bertsopilota taldekoek: dantza saioak, euskarazko haur kanta saioa, bertso tailerra, mintza praktikak.. etab eskaini genituen.
|
|
|
Uatxap bidezko
|
lehen
bertso ika mika piztu da 2017ko martxoan Potojorran.
|
|
|
Hazparnekoa aipatu dugu, baina zuberotarrak ere asaldatu ziren Mauleko bihi saltzaileen kontra. Horiek horrela, Larresoroko seminarioan hamazorti urteko ikasle bik, hain zuzen Gratien Adema Zaldubik eta Jean Baptiste Elizanburuk, elkarlanean moldatu zuten beren
|
lehen
bertso sorta, gerora" Betiri Sants" izenpean ospetsu bilakatu zena:
|
|
|
Punk kutsuko fanzine batean inoiz argitaratutako
|
lehen
bertsoak. Seguru asko.
|
|
|
Urte berean, Gernika singlean musikatu zituen Kortatuk bere
|
lehen
bertso bete beteak. Mikel Antza da bertsoen egilea.
|
|
|
Argia astekariarentzako elkarrizketa lotzea, adiskide egitea eta abestietarako hitzak idazten hastea, bata bestearen atzetik etorri ziren gero. Koplak izan ziren Antzak Kortatukoentzat jarritako
|
lehen
bertso haiek:
|
|
|
bederatzigarren kantua Jon Maiak berak grabazio estudioan kantatutako zortziko txikia da, oinarri erritmiko batez lagundua baina modu tradizionalean abestua. Diskoko hamargarren kantua, aldiz, Washingtongo Fugazi taldearen" Songnumber one" abestiaren bertsioa da.138 Rock disko baten barruan betiko moldean abestuta eta rock kantuen artean natura natural txertatutako
|
lehen
bertsoari" Song number one" abestiak ematen dio segida. Ederra burutazioa!
|
|
|
1974an gerraosteko
|
lehen
bertso eskola sortuko dute Leintzen Santi Iparragirre eta Patxi Goikoleak. 80ko hamarkada hasieran Euskal Herri osoan sortuko diren bertso eskolen aitzindari izango da esperimentu hura:
|
|
2018
|
|
|
Lehen kurtsoan, bertso neurri desberdinak ikasi genituen. Saiatu gira gure
|
lehen
bertsoak osatzen. Uruski Jonek oinak eta azken puntua eman
|
|
|
Bertso eskolan ikasi izanak orduko bertsolariaren kanonaren bazterretan kokatu zituen hasera batean,
|
lehen
bertso eskolako bertsolari haiek. Oso ongi egin zezaketen bertsotan, teknikaz zuzen eta diskurtsoz egoki, baina, beti izango ziren in vitro sorturiko bertsolariak eta ezinezkoa izango zitzaien benetakoaren balioaz jabetzea.
|
|
|
Eta ezustea irentsi baino lehen, kantuan aritutako batek (Jon anaia bera) “entzun dok ezta”?, aldamenetik. Oholek ere oin azpitik ihes egiten zidatela iruditu zitzaidan, baina gelditu gabe bukatu nuen oholtzako nire
|
lehen
bertsoa. 18 urte nituen.
|
|
|
Gazte egin zuen
|
lehen
bertso saioa; “galtza motzetan”, berak zioenez. Datari buruzko bi bertsio daude:
|
|
2019
|
|
|
Sekula ikasi dudan
|
lehen
bertsoa izan da, eta ahaztu ez badut, liluratu izan nauelako da. Ez nekizkien hitzak zituen, zuten hotsa gustatzen zitzaidan, eta zeruaren eta San Pedroren irudia ezin nuen egin, are gutxiago atearena eta giltzena.
|
|
|
Berriatuako plazan,
|
lehen
bertsoaren amaieran:
|
|
|
Balendin Enbeita, Mugartegi, Azpillaga, Lopategi… bertso saioak batean eta bestean… Baina horretara heldu aurretik, bertsoari atxikitzen lagundu zidan benetako altxorra etxean bertan aurkitu nuen. Gure aita zenak garai hartan Antonio Zabalaren Auspoa bildumako liburukiak hartzen zituen eta haiexek izan ziren irakurri nituen
|
lehen
bertsoak, bertsolaritzaz benetan gozatzen irakatsi zidatenak, bertsomina sortzeraino esango nuke. Orrialde haietan aurkitu nuen altxor bikainari esker bertsozaletu nintzen, gure herrian, Larrabetzun, orduan ez zegoen-eta bertsolaririk ez bertsolaritza tradiziorik.
|
|
|
Orain gogoan daukat ikusi eta entzun nuen
|
lehen
bertsoa. Ordura arte kontu ezezaguna zen.
|
|
|
Baina, behintzat, gozatzeko sufritzeko baino gaitasun handiagoa dudala uste dut. Eta dena den, ahoa ireki eta
|
lehen
bertsoa bota aurretik, beti pentsatzen dut gauza bera neure kolkorako: “Lasai, Manu, gaizki ateraz gero, hurrengoan saiatuko zara berriro”.
|
|
|
Gazte denboran familiarekin laborantzan aritua. Berak horrela kontatu zuen Sorlekhia izeneko
|
lehen
bertso sortan:
|
|
|
Herritarrek, bertako apezak puxaturik, alimaleko xaribaria antolatu zuten, eta hilabete bat pasatxo, ibili ziren gauero, kantuak, bertsoak, irainak eta burrunba egiten senar emazte gazteen leihopean. Xaribariaren
|
lehen
bertsoa honela hasten zen:
|
|
|
Lehenengo aldiz afaltzera joandako bikote hasiberria ziren, eta Lizarraldek eskatu zion Akizuri ea berak jan gabe utzitakoa amaitzerik bazuen. . Langostino buruak ere honek jan baietz?, egin zuen apustu Akizuk
|
lehen
bertsoan, eta, langostino hoietan zentratu gaitezen/ nik eztarrira sartzen ditudanak zuzen/ pentsa zazu ohean nolakua naizen?, bota zion Lizarraldek, lizun. Horrela moztu zion Akizuk:
|
|
|
Eta bienarteko anaitasuna eta batasuna egiten duena ez da odola (50 hamarkada amaieratik ukatzen joanzen ikuspegi aranista hain zuzen), baizik euskara bera. Beraz,
|
lehen
bertsoan protagonistakidentifikatzen ditu, eta amaierako puntuan, Korrikako kantetan hain ohikoa den sujerentziarenedota aginduaren esferan mugitzen den bokatiboa darabil: –Guk ere bai, zuk ere bai, esaneuskarari bai?.
|
|
|
Atal honetarako, gaztelaniazko B, C eta D poemen buruarekin parekatu dugu Lazarragaren poemaren burua,
|
lehen
bertso lerroa B, C eta D ren lehen bertso lerroaren itzulpena baita: aitak ezkondu ez banagi= si mi padre no me casa.
|
|
|
Atal honetarako, gaztelaniazko B, C eta D poemen buruarekin parekatu dugu Lazarragaren poemaren burua, lehen bertso lerroa B, C eta D ren
|
lehen
bertso lerroaren itzulpena baita: aitak ezkondu ez banagi= si mi padre no me casa.
|
|
|
Hori guztia kontuan izanda, zer esan dezakegu Lazarragaren poemari buruz? Buruaren eredu gisa gaztelaniazko B, C eta D poemetako burua erabili zuela ontzat eman dugunez?
|
lehen
bertso lerroa haien itzulpena da (aitak ezkondu ez banagi= si mi padre no me casa)?, gaztelaniazko buru hori aztertuko dugu ondorengo lerroetan, eta garaiko errefrauekin alderatuko. B, C eta D lekukotasunez gain (multzo horretan sartu dugu A), E ere ikusiko dugu; ez da Lazarragak erabilitako eredu zuzena, baina gaia bera da, eta tradizio beraren emaitza, gure ustez (formalki, bilantziko baten burua da, eta bada harekin lot genezakeen errefraurik).
|
|
|
Poemei eta errefrauei erreparatzen badiegu, ohartzen gara soilik
|
lehen
bertso lerroa mantentzen dela, hain zuzen ere, Lazarragaren poemarekin bat egiten duen zatia; bigarren zatia desberdina da beti, baina mehatxua ageri da lekukotasun guztietan (yo seré escándalo de su casa; yo me iré con un fraire otro año; yo le quemaré la casa; yo seré centella y fuego, que apenas me mate el agua; yo seré fuego, yo seré brasa, yo seré escándalo de mi casa; yo seré fue...
|
|
|
Dena ez da pekatu, baina. Penitentzian, urteetan zehar egon naiz lehen eguneko bazkariko kubatari uko egiten, inork entzuten ez dituen txupinazoko
|
lehen
bertsoak duintasun apur batekin kantatzeko. Uste dut horrek odolosteen ilaran lotsarik gabe ipintzeko eskubidea ematen didala.
|
|
|
Eta atzekoz aurrera doala jakiteko bide bi ditugu, lehena kronologikoa:
|
lehen
bertsoa 1999koa da eta egutegian azken orrietan agertzen da; azken bertsoa, aldiz, 2003koa da; bigarrena, aldakien ordena: onartu ez zituen bertsioak agertzen dira lehenik, eta azkenean, betiere atzekoz aurrera, ontzat emandakoak.
|
|
|
Lehen eskuizkributik dator lehena, eta" Sakristaurik onena" du izenburua. Nere olerki eta kantak bildumako
|
lehen
bertso saila dugu, bilketaren bukaeran batu zituen bertsoen artean lehena. Testu horretan bada hitz lauz egindako testu luzea" Oyartzungo sakristaua DIONIXIO MARTIARENA-RI omenaldi (1969 X19)" deitzen dena, eta horren ondoren bertsoak datoz, honela hasiz:
|
|
2020
|
|
|
Eta, hala izanik ere, penak bultzatu zuen bertsolari izatera. Edo, zuzenago esanda,
|
lehen
bertsoak idaztera, lehenago ere bertsolari bat berarekin baitzeraman Luzia Goñik. Bertsoa maite zuen lehen ere, baita ezagutu ere, baina senarra hil ondotik, eta pena hartatik abiatuta, hasi zen bertsoak idazten eta kantatzen, ia 50 urte betetzear zela, 70eko hamarkadaren amaieran.
|
|
|
Ekimenari forma emateko, Unai Ormaetxea andoaindarrarekin jarri ziren harremanetan. Hark bota zuen
|
lehen
bertsoa. Ion Beloki herrikideari eta Unai Mendizabal zizurkildarrari bota zien puntua, eta hortxe hasi zen ehuntzen bertso sare erraldoia.
|
|
|
#BertsoVid19 erronkako #kilometroak en
|
lehen
bertsoa Gaizka Ezeizarena da. Mikel Gerriko ri bota dio erronka.
|
|
|
Jendea kantari jarri zen. Lehenbiziko
|
lehen
bertsoak gazte zenbaitek baizik ez zekizkiten. Jakina, kantu aitona horrek laurogeita hamar urteak bete zituela.
|
|
|
Miresten zituen poemak transmititu zizkigun Xabier Letek, iraganeko poeta batzuen ondasuna berreskuratuz edota atzerriko hitzen haize berria geure eginez. Euskaraz argitaratu ziren
|
lehen
bertsoak Bernart Etxeparerenak izan omen ziren, eta Letek jarri zituen doinuaren aireetan: " euskara, jalgi hadi mundura!".
|
|
2021
|
|
|
Hain zuzen, Basarriri tokatu zitzaion txapelketako
|
lehen
bertso puntuagarria botatzea, eta lehen bertso horretatik bertatik markatu nahi izan zuen bere bidea: " Uso zuri bat inguratu zait/ goizean egun argitzez/ alaitasuna hartxek sortu dit/ jaun maiteak, bere hitzez/ eta ni orain zuen aurrean/ nauzute pozaren pozez/ lendabiziko, entzule onak,/ agur danon bihotzez".
|
|
|
Hain zuzen, Basarriri tokatu zitzaion txapelketako lehen bertso puntuagarria botatzea, eta
|
lehen
bertso horretatik bertatik markatu nahi izan zuen bere bidea: " Uso zuri bat inguratu zait/ goizean egun argitzez/ alaitasuna hartxek sortu dit/ jaun maiteak, bere hitzez/ eta ni orain zuen aurrean/ nauzute pozaren pozez/ lendabiziko, entzule onak,/ agur danon bihotzez".
|
|
|
Julen Urkizaren Aldizkari eta egunkarietako bertso eta olerkien bilduma bibliografikoaren arabera 19 izango ziren guztira Arielen 1845ean argitaratutako euskarazko bertso eta olerki sortak. Eta, bilduma horren arabera, horiexek dira prentsan argitaratutako
|
lehen
bertsoak.
|
|
|
Guztiak ere" Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari" izenburu orokor berarekin eta sinadurarik gabe, Fernandorena izan ezik. Klaudio Otaegik sinatu zuen azken hori, euskarazko
|
lehen
bertso kronikaren egileak, eta, frogatzeko modurik ez dagoen arren, guztiak ere zenbaki berean eta izenburu nagusi berarekin agertzen direnez, izan liteke guztien egilea bera izatea.
|
|
|
Almengo
|
lehen
bertso eskola hartako arduradunek Ikastolen Elkartera nola jo zuten aipatu da, jada. Bide horretatik sortuko da fenomenoaren bigarren adarra, ikastoletan irakasgai edo ikastaro gisa txertaturik garatuko den bertsolaritzarena.
|
|
|
Eztabaidak gorabehera, bertso eskolek aurrera jarraitu zuten, ordea, eta bere fruituak ematen hasi ziren. Adibidez, 1986ko Euskal Herriko finalera iritsi zen 20 urte eskasekin Jon Sarasua, Almengo
|
lehen
bertso eskola hartako ume izandakoa:
|
|
|
Baina kazetari izan zen ofizioz eta afizioz. 1931ko azaroaren 11n Euzkadi egunkarian argitaratu zituen bere
|
lehen
bertsoak (‘Nere arrebatxubari’), eta egun berean Errijetatik sailean, Zarauzko kronika idatzi zuen. Azkena, berriz, 1992ko azaroaren 2koa da, El Diario Vascon ‘Kontu Kontari’ izenburuaz argitaratua.
|
|
|
Aurreko zikloetan ikusi da nola bertsolaritzari buruzko testuek pixkanaka kazetaritza generoak estreinatzen zituzten. Horrela,
|
lehen
bertso kronikak 1880ko hamarraldian agertu dira, Lore Jokoen zikloan, eta bertsolariei eginiko lehen elkarrizketak 1930eko hamarraldian, Euzko Pizkundearen baitan. Bada, Txapelketa Nagusiko finalei buruzko testuetan prozesu hori azken bururaino nola iritsi den ikus daiteke.
|
|
|
1974an sortu zen
|
lehen
bertso eskolatzat hartzen dena (Barandiaran, 2011: 41), ikastolen mugimendua loraldi betean zenean (Fernandez, 1994:
|
|
|
454). Baina
|
lehen
bertso eskola ikastolaren eskolaz kanpoko jarduera gisa antolatu zela azpimarratu behar da, eta lehen zabalkunde sistematikoa ikastolen sarearen bidez bideratu zela.
|
|
|
Aristi, P. (1998). Almen,
|
lehen
bertso eskola. Bertsolari, 30 zk., 1 or.
|
|
|
Gisa honetara osatutako
|
lehen
bertsoa ere, Mattinek sortua, badakar artikuluak:
|
|
|
Iritsi zen ernatzera, ordea, 1960ko eta 1970eko hamarraldietan ikastolen mugimendu indartsu bat loratu ondoren, hain justu. Historiako
|
lehen
bertso eskolatzat jotzen dena, Almengoa, 1974an sortu zen, eta Almen ikastolaren eskolaz kanpoko jarduera gisa egin zuen. Ikastolako irakasleak izan ziren bertso eskolarako ikasleak batuko zituztenak, eta ikastolaren inguruko jendea haurrei irakasten hasi zena.
|
|
|
Aurtengo
|
lehen
Bertso Eguna ospatu dute, Iruñean. Zaleen bertso goseari irrikaz erantzun diote Miren Amurizak, Onintza Enbeitak, Julio Sotok eta Xabier Silveirak
|
|
|
Errealitateari beste ikuspegi batzuetatik kantatzea izan zuten ardatz atzo, Iruñean, aurtengo
|
lehen
Bertso Egunean. Ohiko gaietatik atera eta bestelako betaurrekoak jantzita, ordu eta 45 minutuz jardun zuten Julio Sotok, Onintza Enbeitak, Xabier Silveirak eta Miren Amurizak.
|
|
|
Izan ere, bertso saioa izatea bera ospatu zuten bertaratutako ikus entzuleek eta Internetik ikusi zutenek. Julio Sotok bere
|
lehen
bertsoan adierazi bezala, gogo bizia baitzuten zaleek, eta, amaierako azken bertsoan, horri egin zion gorazarre Amurizak: «Garai hauetan nola/ bizi eta ikasten gabiltza/ eta hara non berton aurkitu dugun/ gaur bertsolaritza/ garai batean bezain gardena/ zuzena eta anitza/ ea noiz bizi ahal ditugun/ hemen baldintzak baldintza/ berriz doinutan neurri librean/ bertsotan eta bizitzan».
|
|
|
Agurreko bertsoan jada antzeman zen zein berezia den egungo egoera, eta, sartu irten etengabeekin, pandemiaren eraginak zeharkatu zuen saioa. Julio Sotok halaxe adierazi zuen ideia hori, bere hasierako
|
lehen
bertsoetako batean: «Distopia bihurtu da lehen genuen bizimodua».
|