|
2001
|
|
|
Lanerako esklabuak gutxituz zihoazen, eta pixkanaka jabego handi horiek erreserba (mansus dominicatus a, eta bertan zeuden curtis edo ikuilua, tailerrak, siloak eta abar) txikitu egiten zuten, eta mantsu (mansus) edo tenentzietan banatzen zuten, bertan menpeko nekazarilibreen familiak (mantsu askea) eta esklabuen familiak (esklabu casati ak mantsuserviles etan) ezarriz. Honela birprodukzioa ziurtatzen zen(
|
lan
eskuarena etalandutako produktuena). Menpeko haiek (nahiz libre izan eta batzuk alokairuanegon, morroi izan gabe) eta lurrean kokatutako esklabuak berdinduz joan zirenfeudalismoaren barruan.
|
|
2002
|
|
|
Hamaika. Lurralde Historikoetako Iraskunde egokiberaek idatzi dagiezan arauek ez dabe enpresalari lehiaketa egingarritasunen urritzerik heurekaz ekarri ahal izango, ez eskuarteen esleitzapenik bihurrituko, ta ezta domuen eta
|
lan
eskuen ibilera aukerak urritzerik be.
|
|
|
Berrogeiko hamarkadako lehen urteetan arazo handiak egon ziren gerra egoeraren ondorioz, nahiz eta Ipar Euskal Herriak, gerraren jokalekuetatik urrun, ez zuen ez suntsipenik ez esateko moduko distortsio materialik jasan behar izan.Arazo ekonomiko handienak
|
lan
eskuaren eskasiaren ondorioa ziren, produkzio jarduerarako ezinbestekoak diren gizonezkoetako asko eta gazteetako ugarimobilizaturik baitzeuden.
|
|
|
inbertsiorako eremu berrien bila zebilen kapital metaketa handi bat sortu zuen. Kapital horrek, gainera, geroago eta
|
lan
esku gehiago behar zuen, eta lan esku horren zati handi batkanpotik zetorren: hura izan zen espainiarren Europarako emigrazioaren unerik gorena, eta zerbitzu berriek, besteak beste, turismoak?
|
|
|
inbertsiorako eremu berrien bila zebilen kapital metaketa handi bat sortu zuen. Kapital horrek, gainera, geroago eta lan esku gehiago behar zuen, eta
|
lan
esku horren zati handi batkanpotik zetorren: hura izan zen espainiarren Europarako emigrazioaren unerik gorena, eta zerbitzu berriek, besteak beste, turismoak?
|
|
|
Populazioaren hazkunde horrek, neurri handi batean Estatu Espainiarreko eremu behartsuago batzuetatik (Gaztela Zaharra eta Galizia) etorritako migrazio korrontebatean oinarrituta gertatu zenak? Hego Euskal Herriko hazkunde industrial azkareta orokorrerako behar zen
|
lan
eskua ekarri zuen.
|
|
|
Egia da pertsona askoren desagertzeak, heriotzagatiknahiz erbesteagatik? aukera kendu ziotela Nafarroari behar zen
|
lan
eskua izateko, hain zuzen ere hildakoak gazteak eta haietako asko prestakuntzadunak zirelako: nekazaritza arloko liderrak, intelektualak eta agintariak. Horrek, zalantzarik gabe, eragina izan zuen lan indarraren egoeran.
|
|
|
Beren aldetik, Araba eta Nafarroa industriaren hazkunde haietatik urrun egonziren, eta hazkunde industrialeko prozesu haren nekazaritza arloko periferiareneginkizuna bete zuten. Elikagaiak eta emigrazioaren bidezko
|
lan
eskua emanzituzten. Hala ere, hango industria urte haietan hazi eta eraldatu zen, bereziki XX.mendearen hasieratik aurrera.
|
|
|
Industrializazioalurralde jakin batzuetan, lehenbizi Bilbo inguruan eta gero Gipuzkoako alderdijakin batzuetan? oso lokalizaturik bazegoen ere, Hego Euskal Herriko lurraldeosoa hartu zuen; hartara, oso industrializaturik ez zeuden alderdiak elikagaietan etaprozesu horretarako behar zen
|
lan
eskua ematen espezializatu zen lurraldea.
|
|
|
Egoera hau aski iluna da etorkizunari begira, eta
|
lan
eskuaren defizitaren gaiapausatuko da Ipar Euskal Herrian etorkizun hurbil batean.
|
|
|
enpleguaren ikuspegitik badira batzuk oso hedakorrakdirenak (enpresentzako zerbitzuak, zerbitzu pertsonalak, zerbitzu publiko jakin batzuk) eta, aldiz, beste batzuk geldoak direnak (merkataritza, aseguruak...). Esanguratsua da, halaber, zerbitzuetako
|
lan
eskuaren feminizazioa, zerbitzuetako enpleguaren erditik gora emakumeez osatuta baitago herrialde garatu askotan. Aipatzekoen artean bada gorago aurreratu dugun joera bat, hots:
|
|
|
Hala ere, dinamika liberalizatzaile horrek badu salbuespenik: aipagarria da, batez ere,
|
lan
eskuaren arlokoa.Lan faktorearen gaineko nazioarteko politika oso urrun dago kapital faktoreariatxikitzen zaion politika liberaletik. Izan ere, kualifikazio handiko profesionalak ezezik gainerako langileek muga traba eta orotariko oztopoak jasan behar izaten dituzte herrialdez aldatzeko, batik bat hegoaldetik mendebalderako ibilbidea egitekotan.
|
|
|
Izan ere, ekonomia eraginkortasun goien baten izenean, lan merkatuaren beharrak
|
lan
esku ezinbestekoaren eta aldakorraren arabera egituratu dira. Eta, horren ondorioz, enpresaren zuzendaritza tekniko edo administrazio zuzendaritzaren esku geratzen da ezagutza eta gaitasun beharrezkoa (Martínez eta Simón, 1997:
|
|
2003
|
|
|
Kantauri aldean nekazaritza intentsiboa zen beste Penintsulako estentsiboaren aurrean (orokorrean). Bada, landare ongarria erabiltzen zen, karea?, eta
|
lan
eskua familiarra zen batez ere. Lanketetan aipa ditzakegu:
|
|
|
artoa, babak, garia? Beste Penintsulako zonaldeetan soldatapeko
|
lan
eskua ere bazen eta hirukote mediterranearra zen nagusi (garia, mahatsa eta olibondoa). Araban mediterranear itxurako nekazaritza zen nagusi gari eta mahatsarekin batez ere.
|
|
|
Laster arazoak agertu ziren
|
lan
esku eskasiaren ondorioz. Espainiako populazioak ez zuen nahi horretan lan egitea, lan indar fisikoaren kontra baitzegoen.
|
|
2005
|
|
|
Herrian, herria
|
lan
esku treberik gabe altxatzeko, haurrak eta zaharrak bakarrik geratu dira.
|
|
2006
|
|
|
Zein herrialdetan egiten dute lan? Guatemalan eta Nikaraguan egiten dugu
|
lan
esku hartzearen arloan: ura, elikagaien segurtasuna, giza eskubideak eta hezkuntza.
|
|
2007
|
|
|
1 Bi urtetik bost arteko espetxealdi zigorra ezarriko zaie, bai eta sei hilabetetik hamabi arteko isuna ere, legearen aurka
|
lan
eskua trafikagai hartzen dutenei».
|
|
|
1 Atzerritarrak Espainiako muga igaro badu Espainian sartzeko ezarritako pasabideetatik kanpo, edo ez badu bete sarreraren berri emateko duen betebeharra, eta, gainera, atzerritar hori Espainian modu irregularrean badago, edo baimenik gabe, agiririk gabe edo agiri irregularrarekin lan egiten, dela pertsonak zilegi ez den moduan trafikatzearen, dela legearen aurkako immigrazioaren, dela
|
lan
eskua zilegi ez den moduan trafikatzearen, dela beharrizan egoeraz abusatu eta prostituzio esplotazioaren biktima, kalteduna edo lekukoa izateagatik, orduan atzerritar hori administrazio erantzukizunetik askeguntzaileak, edo atzerritarra polizia fun geratu ahal izango da. Halaber, atzerritarra ez da kanporatuko, baldin eta horrek agintari eskudunei salatzen badie zein diren trafiko horren egile edo latzionario eskudunekin elkarlanean eta lankidetzan aritzen bada atzerritartasun arloan, oinarrizko datuak edo lekukotasuna emanez, hala denean, egile horien aurkako kasuan kasuko prozesuan.
|
|
2008
|
|
|
Afrikako drametako bat da merkataritzaren gainbehera. Teknologia falta denean, Afrika galtzaile, eta
|
lan
eskua behar denean ere, Afrika galtzaile. Globalizazioaren eta neoliberalismoaren bultzatzaile handienek ondotxo dakite komeni zaienean arantzelak ezartzen eta bestelakoan bertako ekoizleak babesten, Estatu Batuek kotoigileak, kasu.
|
|
|
26). Pinedoren ustez, ordea, armagintzaren gorakada berrikuntza teknologikoen ondorioa baino gehiago lehengaien eta
|
lan
esku merke eta ugariaren ondorioa izan zen496 Edonola ere, datuek armagintzak gora egin zuela egiaztatzen dute: bitartean SEAFeko langileek 200.000 fusil fabrikatu zituzten, eta I. Karlistaldian joera mantendu egin zen.
|
|
|
Haren ustez, lege proposamenak argi utzi du Europa sozialik ez dagoela: Europa merkatu bat da, eta langileak
|
lan
eskua besterik ez gara.
|
|
|
Gradu eta graduondokoen banaketa ere arriskutsua izan daiteke graduko titulazioa degradatzen bada eta bakarrik graduondokoari ematen bazaio balioa. Enpresek
|
lan
esku merkeagoa lortzeko erabiltzeko arriskua egon daiteke, eta baita, malgutasunaren izenean, prekarietatea areagotzeko ere. Arriskua ere ikasketa teknologikoei gero eta garrantzi gehiago emateko, bestelako ikasketen kalterako.
|
|
2009
|
|
|
Martxuetak azaldu duenez, zentro horien helburua, berez, langileei enpresa arruntetan lan egiteko trantsizio izatea da, eta horretarako, prestatu eta egokitu egiten dituzte langileak. Azkenean, baina,
|
lan
esku merkea duten zentro bihurtu dira, salatu du Martxuetak, eta enpresa arruntetan baino baldintza kaskarragoekin. Horregatik, etekin helburua duten enpresak kendu behar direla uste du Martxuetak.
|
|
|
Sindikatuaren aburuz,, zuzendaritzaren diskurtsoa? besterik ez da hori, eta horren atzean,
|
lan
eskuaren, erabateko malgutzea, lortu nahi du.
|
|
2010
|
|
|
...alakoak enplegatzen badira euren moralarentzat eta osasunarentzat kaltegarriak diren lanetan, edo euren bizitzarentzat arriskutsuak diren lanetan edo lan horiekin euren garapen normalari kalte egiteko arriskua sortzen bada, legeak enplegatze horiek zehatuko ditu.Halaber, estatuek adinaren inguruko mugak ezarri behar dituzte, muga horietatik behera debekatuta eta legeak zehatuta egongo dela haurren
|
lan
eskua alokairuko gisa enplegatzea.
|
|
|
Kontuan harturik, atzerritar agirigabeak edo egoera irregularrean daudenak sarritan enplegatzen direla beste langile batzuk baino lan baldintza kaltegarriagoetan, eta zenbait enpresentzat hori interesgarria dela, halako
|
lan
eskua bila dezaten, lehia desleialaren bidez onurak lortzeko,
|
|
|
2.Horren inguruan, behar bezala kontuan hartuko dira,
|
lan
eskuaren inguruko beharrizanak eta baliabideak ez ezik, langile migratzaileen eta horien familiakoen beharrizan sozial, ekonomiko, kultural eta beste mota batekoak ere, eta migrazio horren ondorioak kasuan kasuko erkidegoei dagokienez.
|
|
|
Euskal herritarrek kanpora migratzeko prozesu historiko garrantzitsuak alde batera utziz, Hego Euskal Herrirako lehen immigrazio mugimendu esanguratsua XIX. mende bukaeran gertatu zen. Garai hartan, Bizkaiko Ezkerraldeko meategien eta industrializazioaren
|
lan
eskuaren eskaerari loturik, inguru horretaranzko giza mugimendu handia gertatu zen inguruko eskualde eta herrialdeetatik, Bizkaitik, eta Hego Euskal Herriko eta Espainiako gertuko lurraldeetatik.
|
|
2011
|
|
|
Elikagaiak modu ekologikoan ekoitziz gero, giza lan gehiago erabili ohi da (eta askoz gutxiago kutsatu, elikagaien industria transnazionalak isurtzen baititu negutegi efektua sortzen duten gas guztien erdia inguru, nekazal ekoizpena, deforestazioa, prozesamendua, garraioa, paketatzea eta abarrak medio); jakina da nekazaritza, abeltzaintza edo arrantza intentsiboak lan indar oso gutxikoak direla. Energia berriztagarrien sektoreak aski frogatua du ez berriztagarrien sektorean erabilitako
|
lan
eskua bi/ hiru halako erabiltzen duela; oraindik lan esku gehiago erabiliko luke energiaren ekoizpena deszentralizatuko balitz. Material eta energia baliabideen kontsumoa gutxitzeaz ari garenean (eta naturak xurga dezakeen hondakin kopurua ez gehiago sortzeaz), tokiko komertzioa sustatzeaz ari gara, erabilitako ondasunak konpontzeaz, artisautza berreskuratzeaz.
|
|
|
Elikagaiak modu ekologikoan ekoitziz gero, giza lan gehiago erabili ohi da (eta askoz gutxiago kutsatu, elikagaien industria transnazionalak isurtzen baititu negutegi efektua sortzen duten gas guztien erdia inguru, nekazal ekoizpena, deforestazioa, prozesamendua, garraioa, paketatzea eta abarrak medio); jakina da nekazaritza, abeltzaintza edo arrantza intentsiboak lan indar oso gutxikoak direla. Energia berriztagarrien sektoreak aski frogatua du ez berriztagarrien sektorean erabilitako lan eskua bi/ hiru halako erabiltzen duela; oraindik
|
lan
esku gehiago erabiliko luke energiaren ekoizpena deszentralizatuko balitz. Material eta energia baliabideen kontsumoa gutxitzeaz ari garenean (eta naturak xurga dezakeen hondakin kopurua ez gehiago sortzeaz), tokiko komertzioa sustatzeaz ari gara, erabilitako ondasunak konpontzeaz, artisautza berreskuratzeaz.
|
|
2012
|
|
|
Andaluzia beti erabili izan da beste leku batzuetarako
|
lan
esku merkea lortzeko. Espainiako lurraldearen %17a da, 8,2 milioi biztanle ditu, 8 milioi hektarea lur eta horietatik %30a munduko lur aberatsenen artean dagoela esaten da.
|
|
|
Pisua hegoaldean zuen, Kreuzberg auzoan, turkiarren aberri ohian. 60ko hamarkadan iritsi ziren gehienak, Mendebaldeko Alemaniaren
|
lan
esku faltaren eta Turkian langabeziak gora egitearen ondorioz. Alemanian urte pare batez lan egin, dirua aurreztu eta Turkiara itzultzeko asmoa zuten gehienek.
|
|
|
Ez zuten alemanez egin beharrik. Berlindarrentzat egoera erosoa zen, behar zuten
|
lan
esku merkea zuten eta, gainera, turkiarrak ghetto txikietan bizi ziren, inongo integrazio problemarik sortu gabe. Gastarbeiter,, langile bisitariak?
|
|
|
Izan ere, batetik, biztanleen kopurua igo egin zen garai hartan, hilezkortasuna murriztu ahala. Biztanleen igoera horrek, batik bat industria hirietan izan zuen eragina, nekazaritza guneetatik joandako
|
lan
eskua xurgatzeari ekin baitzioten. Hala, ezaugarri berezi zenbait edukitzen hasi ziren hiriak:
|
|
|
Edozein kasutan,
|
lan
eskuaren beharrak du, inoiz, erregimen militar edo paramilitarraren pean langileen lekualdaketa eragin.
|
|
|
Gerrako presoek burutu behar duten lanerako heziketa jasoko dute eta babes tresna egokiak izango dituzte, eta atxiloketa egin duen potentziaren herritarrentzat ezarritakoen antzekoak izango dira.52 artikuluko xedapenei kalterik egin gabe,
|
lan
esku zibilak normalean izaten dituen arriskuen aurrean egon daitezke.
|
|
|
Ez da estrategia produktiboa, dominazio estrategia soziopolitikoa baizik. Plusbalioa ez da
|
lan
esku merkean oinarritzen. Alderantziz:
|
|
|
Alderantziz:
|
lan
eskua merkatzea da plusbalioaren oinarria. Testuinguru horretan eraiki dituzte aspaldi ez bezalako oligopolioak, hamaika noduluz osatutako sare bertikal eta estratifikatu zabaletan oinarritzen direnak.
|
|
2013
|
|
|
Zerbitzari k baratzeko lanak ere aipatu zituen. Zeuden herrietako biztanleen baratzeetan lan egiten zuten,
|
lan
esku eskasaren ondorioz, soldaduen laguntza preziatua zelako. Xehetasun horiekin guztiekin, gerlarien gerlaz aparteko beste jardueren berri eman zien irakurleei.
|
|
2014
|
|
|
Hala, Peralesek azaldu duenez, Zuberoako aldean industrializazioa sartzen hasi zen pixkanaka, eta Nafarroa eta Aragoiko (Espainia) Pirinioetako eskualdeetan lehengo gizarte eredua mantendu zen, lurrari eta abeltzaintzari lotua?. Alde bateko miseriak eta besteko
|
lan
eskuaren beharrak migrazioa ekarri zuen. Joan etorria modu ilegalean egiten zen gehienean, baina, era berean, «onartua» zen, Peralesen hitzetan.
|
|
|
Candy multinazionalak Bergarako fabrika itxi nahi duela iragarri du. Txinan
|
lan
eskuaren prezioa merkeagoa dela argudiatuz 150 langile kale gorrian utzi nahi dituzte.
|
|
2015
|
|
|
Euskal oligarkiak, Francoren diktaduraren itzalean, inolako eskubide laboralik gabeko testuinguruan hazitako enpresa handien
|
lan
esku merkea bihurtu ziren, gure lurralde osoan barreiaturik, ehunka mila. Herri batzuetan bertakoekin nahasi ziren, beste batzuetan gehiengo bihurtu ziren.
|
|
2017
|
|
|
Hala ere, independentzia aldarrikatzen bada, denbora labur bat igaro ondoren enpresa eta banku horiek itzuli egingo dira, etorkizuneko errepublika horretan negozioa dutelako, profesional oso onak daudelako,
|
lan
eskua ere bai, eta euren interes ekonomikoak hor daudelako. Orain beldurra sartu behar dute, botere politikotik hori eskatzen baitiete.
|
|
|
Goñiren esanetan, produktu ahalik eta merkeenak erosten saiatzen da jendea. . Eta zerbait oso merke erosten dugunean, ia seguru atzean
|
lan
eskuaren esplotazioa egoten da edo ingurumena ez da behar adina zaintzen; alegia, produktu horrek azken kostu handia izaten du. Azken finean pobre batzuk gara beste pobre batzuei erosten diegunak, gutxi batzuk aberasteko?.
|
|
|
Hala ere, enpresa batzuetan gazteen aurka gehiegikeriak egiten direla azaldu du. . Praktiketako kontratuen bidez esplotatu egiten dituzte,
|
lan
esku merkea dira?. Presioaz eta aisialdirako denbora faltaz kexu dira gazte alemaniarrak.
|
|
|
Europar pribatizatu eta itxi bat sortzeko proiektuaren aldeko apustua egin da. Gizatasun terminoetan ankerra den politika bat, termino ekonomikoetan arrakastatsua dena, onura ekonomiko handiak sorraraziz, segurtasun enpresei, pertsonen biziekin trafikatzen duten pertsonei eta
|
lan
esku merke eta ikustezina ahalbidetzen diona, europar zaharkitua sostengatuz, haien gorpu eta organoekin trafikatzen dugularik. Pertsona gisa ere ez ditugu ikusten egun.
|
|
2018
|
|
|
" Turismo eredu hau ez litzake existituko kelly ak gabe, komunak garbitzen dituztenak gabe. Erabiltzen den
|
lan
eskua merkeena da; hau da, feminizatua eta etorkina. Eredu ekonomiko estraktibista da:
|
|
|
ez da ezer ekoizten, balio komuna hondartza eta hiriaren edertasuna, adibidez kapitalizatzeko dispositiboak sortu dira. Horrek
|
lan
esku prekarizatu bat behar du aberatsenei zerbitzua emateko. Bigarren esplotatuak jendarte guztia gara, hiri ereduak gure bizi kalitatea baldintzatzen baitu".
|
|
2019
|
|
|
Handik pixka bat urrutiraturik, erregearen agurra jasotzeko eskubiderik gabe, arma-gizonak eta morroia zeuden, Ouroana ohatila batean dago, ez bere gorpuzkera delikatuarengatik, zeren lapurtu zuten Galiziako zelaietan nekazarien alaba baitzen eta bere guraso nekazariekin lan egiten baitzuen lur langintzan, bere jaunak erakutsi nahi duelako baizik. On Afonso Henriquesek zalduna besarkatu zuen, Andredena Mariak lagun eta babes zaitzala, esan zuen, eta inguru hauetan sekula ikusi ez den dorre hori eraikitzen lagun diezazula, itsasontzietako zurginekin egin duzu lan, aurkitu dugun antzekoena da, baina haiek ikasle onak baldin badira, zu, entzun ditudan berrien arabera, maisu ona zaren bezain, nire hurrengo setioak eraso dorreei dagokienez,
|
lan
esku nazionalarekin egingo dira, atzerriko lan eskurik gabe, Jauna, nire herrira ausarki iritsi da portugaldarren modestia, apaltasun, urritasun eta abnegazio izpirituaren ospea, aberriaren eta familiaren alde zerbitzuak egiteko beti prest, eta, kualitate ugari eta arraro horiei guztiei adimen pixka bat eta izaera zein borondate indar handia gaineratzen bazaizkie, seguru nago ez dela eraiki duzue... Sakon errotu ziren erregearen gogoan botu itxaropentsu hauek, are eta gehiago zetozen tokitik zetozela, eta hainbeste gustatu zitzaizkion ezen, Henrique zaldunarekin pixka bat urrunduz, konfiantza bilatuz, bere berea zeukan kezka aitortu baitzion, honako hau, alegia, Konturatu bide zara, ezbairik gabe, nire estatu nagusiko zati bat ez dagoela oso konforme dorreen ideia horrekin, kontserbatzaileak dira, artisautza zaleak, beraz, ikusten baduzu inor etortzen zaizula esamesekin eta eraikuntza geroratzeko trikimailuekin eta galera aireekin, etor zaitez nigana lehenbailehen esatera, nik, naizen errege modernoari dagokion moduan, bihotzez hartzen baitut lan hau aurrera eramateko ardura, aitzakia eta gerorapenik gabe, are eta gehiago nire finantzak gero eta okerrago daudenean, gerra honek janda, konturatuko zara ez zaidala batere komeni, batere ez baina, abuztuaren bukaeran berriz ere soldata ordaindu behar izatea, orduantxe betetzen baita hiru hilabeteko epea, zeren, soldadu bakoitzak gutxi irabazten badu ere, denoi batera ordaintzea kristoren gastua baita, ezin hobeki etorriko litzaiguke hiri hau abuztua bukatu baino lehen irabaztea, pentsa beraz zenbat itxaropen jartzen dudan zure dorrean, baita besteetan ere, eta hala, premiatu, aupatu eta txalotu egiten zaitut zure helburua irmo bete dezazun, ordainketaz ez duzu kezkatu behar, hor daude mairuen ondasunak, zure eskuez har dezazun nahi duzun guztia.
|
|
|
Handik pixka bat urrutiraturik, erregearen agurra jasotzeko eskubiderik gabe, arma-gizonak eta morroia zeuden, Ouroana ohatila batean dago, ez bere gorpuzkera delikatuarengatik, zeren lapurtu zuten Galiziako zelaietan nekazarien alaba baitzen eta bere guraso nekazariekin lan egiten baitzuen lur langintzan, bere jaunak erakutsi nahi duelako baizik. ...en, Andredena Mariak lagun eta babes zaitzala, esan zuen, eta inguru hauetan sekula ikusi ez den dorre hori eraikitzen lagun diezazula, itsasontzietako zurginekin egin duzu lan, aurkitu dugun antzekoena da, baina haiek ikasle onak baldin badira, zu, entzun ditudan berrien arabera, maisu ona zaren bezain, nire hurrengo setioak eraso dorreei dagokienez, lan esku nazionalarekin egingo dira, atzerriko
|
lan
eskurik gabe, Jauna, nire herrira ausarki iritsi da portugaldarren modestia, apaltasun, urritasun eta abnegazio izpirituaren ospea, aberriaren eta familiaren alde zerbitzuak egiteko beti prest, eta, kualitate ugari eta arraro horiei guztiei adimen pixka bat eta izaera zein borondate indar handia gaineratzen bazaizkie, seguru nago ez dela eraiki duzuen dorrerik izango, bai biharko egunean eta bait... Sakon errotu ziren erregearen gogoan botu itxaropentsu hauek, are eta gehiago zetozen tokitik zetozela, eta hainbeste gustatu zitzaizkion ezen, Henrique zaldunarekin pixka bat urrunduz, konfiantza bilatuz, bere berea zeukan kezka aitortu baitzion, honako hau, alegia, Konturatu bide zara, ezbairik gabe, nire estatu nagusiko zati bat ez dagoela oso konforme dorreen ideia horrekin, kontserbatzaileak dira, artisautza zaleak, beraz, ikusten baduzu inor etortzen zaizula esamesekin eta eraikuntza geroratzeko trikimailuekin eta galera aireekin, etor zaitez nigana lehenbailehen esatera, nik, naizen errege modernoari dagokion moduan, bihotzez hartzen baitut lan hau aurrera eramateko ardura, aitzakia eta gerorapenik gabe, are eta gehiago nire finantzak gero eta okerrago daudenean, gerra honek janda, konturatuko zara ez zaidala batere komeni, batere ez baina, abuztuaren bukaeran berriz ere soldata ordaindu behar izatea, orduantxe betetzen baita hiru hilabeteko epea, zeren, soldadu bakoitzak gutxi irabazten badu ere, denoi batera ordaintzea kristoren gastua baita, ezin hobeki etorriko litzaiguke hiri hau abuztua bukatu baino lehen irabaztea, pentsa beraz zenbat itxaropen jartzen dudan zure dorrean, baita besteetan ere, eta hala, premiatu, aupatu eta txalotu egiten zaitut zure helburua irmo bete dezazun, ordainketaz ez duzu kezkatu behar, hor daude mairuen ondasunak, zure eskuez har dezazun nahi duzun guztia.
|
|
|
Baldintzei dagokienez, haiek ere erregearen eskuzabaltasunaz eta esker onaz fio ziren, Henrique zaldunarekin bat eginik, eta honen hitzak ontzat hartuz arrazoi eta zio berberak zirela kausa. Eztabaidak hartu zuen jitea ez zitzaien portugaldarrei gustatu, izan ere, ez zain gelditzearen alde zeudenei, ezta berehalako erasoaren alde zeudenei ere, baina bestelako arrazoi batzuk zirela medio, beren adostasun bakarra zen hipotesi arriskugarriki sinesgarri baten kontra azaltzea, hipotesia zen atzerritarrek eramango zutela nagusigoa, lur honetako jendea
|
lan
esku anonimoa baizik izango ez zelarik, bere izena ekintza hartan eta sarien zerrendan idatzirik uzteko eskubiderik gabe. Egia zen erasorik gabeko setioaren ideiaren aldekoei dorreen proiektua ez zitzaiela erabat desatsegina iruditzen, oso nabarmena baitzen dorre hauek ezin izango zirela eraiki erasoen desordenaren erdian, baina harrotasun abertzalea gailendu zitzaien kontsiderazio hauei, eta azkenean hauek zein berehalako ekintza zuzenaren aldeko pazientzia gabeek bat egin zuten, modu honetan atzerritarren proposamenak kontuan hartzea geroratu nahi zelarik.
|
|
|
Emakumeei zegozkien beste lanekin bateragarriak ziren enpleguak zirelako. Hau da, etxekoandre eta dendari, biak aldi berean izan ahal zirelako koek
|
lan
eskua saltzea behar beharrezkoa zuten, biziraungo bazuten. Hala, normatik atera gabe, dirua etxean bertan sortzen zuten josiz, sukaldatuz edo komertzioa izanda.
|
|
|
Krisia ez da
|
lan
esku gehiegi enplegatuta dagoelako gertatzen. Kapitalaren gainmetaketa egoeran, biztanleria, balorizazioaren oinarria dena, txikiegia bihurtzen da hain handia den kapitalarentzako, kapitala biztanleria batetik erauzi daitekeen gainbalioa baino arinago hazten delako (Grossmann:
|
|
2020
|
|
|
Alemaniako Hirugarren Reichak iraun zuen bitartean, erregimen naziak 50 milioi pertsona inguru ustiatu zituen derrigorrezko lanaren bidez, kontzentrazio esparruetan ez ezik, baita gethoetan edo beste eremu itxietan ere. Gutxienez 24 multinazionalek baliatu zuten abagunea
|
lan
esku merkea lortzeko, tartean Siemens, Volkswagen, BMW, Knorr… (15) Horien guztien artean IG Farbenindustrie nabarmendu dezakegu: etekinak hirukoiztu egin zituen urte gutxian, Auschwitzeko presoei izugarrikeriak eginaraziz.
|
|
|
Azkoitian, adibidez, seme alabak ezkontzeko ahaide nagusien oniritzia behar izaten zuten herritar umilek (6). 1348ko Izurri Beltzak
|
lan
eskua murriztu Europako biztanleriaren herena hil zen eta nekazari pobreek botere harremana irauli nahi izan zutenean, herrialde askotan esklabotza instituzionalizatu zen berriz araudietan," alferkerian" edo eskean ibiltzen zirenak soldatarik gabe lan egitera derrigortuz, euren lepoa zepoan ikusi nahi ez bazuten.
|
|
|
Oso baieztapen garrantzitsua da, oraintxe bertan, berriro, nekazaritza politika bateratua berrikusten ari direlako. Nekazaritza industrializatuak
|
lan
esku gutxiago behar du, baita eremu zabalak ere. Eta landaguneetako herriak gutxi batzuen bizileku bihurtzen dira.
|
|
|
Hortaz, emakumeak ez dira lan merkatu egonkor eta babestu batera sartuko, agenda neoliberalak gidatutako lan merkatura baizik. Pentsa genezake, beraz, berriz ere kapitalismoak fase honetan emakumeen
|
lan
esku merkeaz baliatu nahi duela aberastasuna metatzeko.
|
|
|
Neoliberalismoaren testuinguru honetan, emakumeen presentzia lan merkatuan sustatzen eta kontziliazio politikak garatzen hasiko dira. Lehen aipatu bezalaxe, kapitalismoaren fase ezberdinetan kapitala metatzeko emakumeen
|
lan
esku merkea beharrezkoa izan da. Industrializazioaren lehen aldian emakumeak eta umeak fabriketan aritu ziren.
|
|
|
Industrializazioaren lehen aldian emakumeak eta umeak fabriketan aritu ziren. Gaur egun, lan merkatuaren “aktibazioaren” estrategiaren pean emakumeen
|
lan
eskua sustatu nahi da. Hortaz, ez gaitzaten engainatu:
|
|
2022
|
|
|
Klase politikoaren ustelkeriak ere ez zion itzal egiten leherketa urbanistikoari, eta Kurdistanek, errefuxiatuen lurralde izanik ere,
|
lan
eskua inportatu behar izan zuen beste herrialde batzuetatik. Hasankeyf eko urtegi erraldoiaren aurka ziharduen lagun batek etsita azaldu zidan Hegoaldeko esperientzia:
|
|
|
–Arriskutsua, dirurik gabe etxeratzea duk. Hik egin
|
lan
esku batekin eta heldu karelari bestearekin. Batek baino gehiagok uretan bukatu izan dik itsas kolpe batengatik.
|
|
|
a) intentsiboa: nekazaritza ekoizpen sistema honek produktibitate fisikoaren hazkuntza du euskarri eta lurrari berebiziko mozkinak ateratzen dizkio hazi mota bakarra baliatuz, lur jorietan soilik,
|
lan
esku merkea erabiliz, botika sintetikoak mugagabe aplikatuz eta sekulako energia piloa xahutuz; b) biologiko edo ekologikoa: sistema honen funtsa izaki biziduna eta ziklo naturalak errespetatzea da; hori mesedegarria da ekoizpena, agrosistema, biodibertsitatea, lurren jarduera biologiko eta ziklo biologikoentzat.
|
|
|
Eliminazioa esan bezala, ez du zertan fisikoa izan, aldarrikapenean dagoen lurretatik kaleratzearekin nahiko izan daiteke kasu batzuetan. Beste batzuetan, balantza demografikoa dela medio, kolonoentzako
|
lan
esku merke moduan erabilia izan da biztanleria indigena (Veracini, 2011: 2). Aztergai dugun adibidean, proiektu sionistak hasiera batetik palestinar lan eskua baztertu zuen, conquest of labour estrategia politikoekonomikoa erabiliz biztanleria palestinarra zirkuitu ekonomikoetatik kanpo uzten saiatu egin ziren (Shafir, 1989: 81).
|
|
|
Beste batzuetan, balantza demografikoa dela medio, kolonoentzako lan esku merke moduan erabilia izan da biztanleria indigena (Veracini, 2011: 2). Aztergai dugun adibidean, proiektu sionistak hasiera batetik palestinar
|
lan
eskua baztertu zuen, conquest of labour estrategia politikoekonomikoa erabiliz biztanleria palestinarra zirkuitu ekonomikoetatik kanpo uzten saiatu egin ziren (Shafir, 1989: 81). Horren adibide, nekazal munduan lan egiteko lan esku judutarra erabiltzeko hautua.
|
|
|
Aztergai dugun adibidean, proiektu sionistak hasiera batetik palestinar lan eskua baztertu zuen, conquest of labour estrategia politikoekonomikoa erabiliz biztanleria palestinarra zirkuitu ekonomikoetatik kanpo uzten saiatu egin ziren (Shafir, 1989: 81). Horren adibide, nekazal munduan lan egiteko
|
lan
esku judutarra erabiltzeko hautua. Prozesu horren eragina arestian aztertutako aldaketa demografikoetan ikus daiteke.
|
|
2023
|
|
|
Ekoizpen eredua aldatzen ari dela esan daiteke; pixkanaka, makro etxaldeak sortzen ari dira. Hainbatetan, teknologiaren txertaketa maila handiagoarekin
|
lan
esku gutxiago behar izaten dute, eta horren ondorio izan ohi da ekoizpen maila altuagoa. Horrek filosofia aldaketa ere badakar berekin, nahitaez.
|
|
|
Bilboko kaleak gureak ziren garaian bi mila eta hamalauko martxoaren zortziko pankartak zuen
|
lan
esku merkea abortatuko dugu! zioen hezur haragizkoa den herri hau harrizko egin zuen poetak gorpuztasunak egiten eta berregiten gaitu barne eta kanpoko hierarkien bitartekaritzaz haragia harria baino moldakorrago betiere emakume lotsa (2) arratsaldean koinata bisitatzera doa begi lausotuak dituen atsoa semearen laguntzaz izeba zaharra, amaren itsutasuna profitatuz, paper txiki batean hasi da idazten heriotza auzokide, harro, bizi, sendo, ziur izateak eman omen dio adorea, heriotzara sekreturik eraman nahi ez izatearen nahiak bultzada zure amandrea hija de soltera irakurri du ilobak. ez du ezer galdetu une horren esanguraren jabe, zama hori bere egina bere amandrearen sekretua zirriborraturik duen papertxoa kotxearen aurreko aldean da egunotan eta gero marko batean etxeko horma nagusian guztion begi bistan haren amandrearen omenez, amandrearen alabak ondorengoei inoiz aipatu ez zien sekretuaren oroigarri garai guztietako emakume lotsa exorzizatu nahirik herria larretuz doa herria larretuz doan kezka agertu du paisaiaren arkitektoak abere faltan zelaiak desagertuz doazela suitzar ahairearen menpe bizi izatea dut nik ardura gure etxe, kale eta karrika dotore, txukun, margotu berri, garbiegietan
|
|
|
Zolitasun handiz egin zuen triskantza hark berehalako ondorioak ekarri zituen, langilerik gabe geratu baitziren uhartean: ez etxeko morroirik, ez soroetako
|
lan
eskurik, ez meategietako beharginik.Esanada:gaitzlarriei, sendabide larriagorik. Halatan, Ovandok Afrikatiklehenengoesklabobeltzakekarrarazi zituen azukre kanaberak landatzeko, etabigauzahorietan, sarraskietan eta esklabogintzan, Ovando aitzindaria izan zen Ameriketan.
|
|
|
Ñabardura: gehienetan, halako arrazoiak enpresako ekoizpen bideak berriztearen ondorio dira, hain zuzen, horrek berarekin ekarri ohi duelako
|
lan
esku kopuru jakin bat soberan izatea; izan ere, hobekuntza tekniko batek emaitza berbera lor dezake, pertsona gutxiago baliatuta (horren adibide dira informatizazioedo robotizazio prozesuak).
|
|
|
Kautela horiek guztiak justifikatzen dira, aldi baterako laneko enpresa itxurazko enpresa ez dela bermatzeko ez ezik (izaera hori izango luke
|
lan
eskua trafikatzen duen enpresak), aldi baterako laneko enpresek hiruko harremanak sortzen dituztelako ere, hurrengoak lotuz: (1) aldi baterako laneko enpresa eta horren zerbitzuak baliatzen dituen enpresa erabiltzailea edo bezeroa; (2) aldi baterako laneko enpresa eta lagatako langilea; eta (3) enpresa erabiltzailea edo bezeroa eta lagatako langilea.
|
|
|
Lan zuzenbidearen esparruan, enpresaburuak aukera desberdinak ditu, une bakoitzean behar duen
|
lan
eskua lortzeko. Aurreko gaian (ikusi 3 gaian) ikusi da enpresaburuak kontrata eta azpikontratak edo aldi baterako laneko enpresak balia ditzakeela lan eskua lortzeko, eta, halakoetan, ez dela zerbitzuak ematen dizkioten langileen lan enpresaburu, nahiz eta, batzuetan, nolabaiteko erantzukizunak izan horiei begira.
|
|
|
Lan zuzenbidearen esparruan, enpresaburuak aukera desberdinak ditu, une bakoitzean behar duen lan eskua lortzeko. Aurreko gaian (ikusi 3 gaian) ikusi da enpresaburuak kontrata eta azpikontratak edo aldi baterako laneko enpresak balia ditzakeela
|
lan
eskua lortzeko, eta, halakoetan, ez dela zerbitzuak ematen dizkioten langileen lan enpresaburu, nahiz eta, batzuetan, nolabaiteko erantzukizunak izan horiei begira. Era berean, ezerk ez du eragozten enpresaburu batek kontratu zibilak edo merkataritzako kontratuak baliatzea bere helburuak lortzeko, betiere, lan zuzenbidearen ezaugarriak ez badaude eta kontratu horiek egiten badira LAELn jasotako arauketarekin bat etorriz.
|
|
|
Era berean, ezerk ez du eragozten enpresaburu batek kontratu zibilak edo merkataritzako kontratuak baliatzea bere helburuak lortzeko, betiere, lan zuzenbidearen ezaugarriak ez badaude eta kontratu horiek egiten badira LAELn jasotako arauketarekin bat etorriz. Baina, duda mudarik gabe, enpresaburuak
|
lan
eskua lortzeko bide nagusia da berak zuzenean kontratatzea plantilla osatuko duten langileak. Hain justu ere, horretarako kasuan kasuko lan kontratua egingo du.
|
|
|
Langileek eta euren senideek bizitzeko zituzten baldintza penagarriek (pilaketa, baldintza higienikorik eza), lanaldi nekagarriek eta desnutrizioak gaixotasunak gehitu zituzten, arruntak nahiz lanbide izaerakoak. Batzuetan, gehiegizko eskaintzarengatik, eta, beste batzuetan, ekoizpen sistema kapitalista lantzean lantzean astintzen duten krisien ondorioz fabrikak ixteagatik, soberan zegoen
|
lan
eskuak langabetuen kopurua gehitzen zuen, eta horrek segurtasunik eza eta ezegonkortasuna areagotzen zuen herritarren artean. Azkenik, igarri igarrian zegoen agureak bertan behera uzten zirela, lanerako ez zutelako balio eta, beraz, elbarritzat jotzen zirelako.
|
|
|
Bada, ekoizpen sistema hori oinarritu zen eskala handiko ekoizpenean. Gainera, sistema horrek gero eta
|
lan
esku gehiago behar zuen.
|
|
|
Aitzitik, geroago, merkatariak euren manufakturak edo faktoriak eraikitzen hasi ziren, eta bertan euren negozioko produktuak egiteko ekoizpen bideak jarri zituzten. Eta ekoizpen bide horiekin zuzenean lan egiteko
|
lan
eskua behar zenez, langile askeak kontratatzeari ere ekin zioten. Langile horiek konpromisoa hartzen zuten euren zerbitzuak establezimendu horietan emateko merkatari enpresaburuarentzat, itundutako ordainsarien truke.
|
|
|
Fabrika handietako masako produkzioak, hasieran,
|
lan
esku ugari behar zuenez, asko izan ziren, askatasunaren bila, eta bizitza baldintzak hobetzeko asmoarekin, nekazaritzako zereginak utzi eta hirietara joan zirenak; izan ere, fabrikak hirietan zeuden. Haatik, urte gutxian, lan esku gehiegi pilatu zen hirietan eta fabriketan.
|
|
|
Fabrika handietako masako produkzioak, hasieran, lan esku ugari behar zuenez, asko izan ziren, askatasunaren bila, eta bizitza baldintzak hobetzeko asmoarekin, nekazaritzako zereginak utzi eta hirietara joan zirenak; izan ere, fabrikak hirietan zeuden. Haatik, urte gutxian,
|
lan
esku gehiegi pilatu zen hirietan eta fabriketan. Gainera, fabriketan gero eta makina gehiago zegoenez, soberan zegoen lan eskua areagotu zen.
|
|
|
Haatik, urte gutxian, lan esku gehiegi pilatu zen hirietan eta fabriketan. Gainera, fabriketan gero eta makina gehiago zegoenez, soberan zegoen
|
lan
eskua areagotu zen.
|
|
|
Modu horretara, enpresa kontrataria itxurazko enpresa bat edo
|
lan
eskua trafikatzeko enpresa bat dela frogatzeko, langileak epaiketan LELTBren 43.2 artikuluan jasotako zantzuetakoren bat frogatu du. Honako hauek dira zantzu horiek:
|
|
|
Oro har ABLE deritzen aldi baterako laneko enpresak enpresa pribatuak dira, xede dutenak beste enpresaburu batzuek aldi baterako eta premiaz behar duten
|
lan
eskua eskaintzea, hain zuzen enpresaburu horiei langileak aldi baterako lagaz.
|
|
|
Inprimatzaileak
|
lan
esku espezializatua ziren, gehienean Euskal Herriaz kanpotik iritsiak edo/ eta kanpoan heziak. Hiriburuetan finkaturik, familia negozioak eta inprimatzaile leinuak osatu zituzten, gremioko beste batzuekin harremanetan.
|