|
2005
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun
|
jendea
, fermu egon delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna ren aitzin solasarekin bat egiten du eta agertzen du, denbora berean, urguilu pixka batekin zer den egiazki euskaldun
|
jendea
.
|
|
|
Heien arrazoinak altxatu genituen, bat salbu: ape zek euskararen medioz
|
jendea
azpitik atxiki nahi dutela. Hori da hori gaizto eta pozoin izatea!
|
|
|
Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera. Nago Pariseko handi mandiek ez ote duten Frantzia bazterretako
|
jendea
eskoil eta gibel atxiki nahi, haien herbailtzeko eta kraxturitik bezala abere ba tzuen pare kudeatzeko.
|
|
|
Erahilienetarikoak dira ondokoak: lezea{ Frantzia lezearen zolara emekiño joaki); zakur errahiatuak (fraide seroren eskolak hesten ari dituzten ministro tzarrak); soka lepotik (hala darahilte etsaiek
|
jendea
hauteskundeetan). lroniazkoa da diru ontziaren heheitikoare na, hankuetan konfiantzarik ez eta jendea dirua ateratzen ari baita: beheitiko hat izigarriak hartua da gure caisse dépargne gaizoa. 1 Ba
|
|
|
Erahilienetarikoak dira ondokoak: lezea{ Frantzia lezearen zolara emekiño joaki); zakur errahiatuak (fraide seroren eskolak hesten ari dituzten ministro tzarrak); soka lepotik (hala darahilte etsaiek jendea hauteskundeetan). lroniazkoa da diru ontziaren heheitikoare na, hankuetan konfiantzarik ez eta
|
jendea
dirua ateratzen ari baita: beheitiko hat izigarriak hartua da gure caisse dépargne gaizoa. 1 Ba
|
|
2019
|
|
|
Agertu zizkigun oiñarriak jatorrak dira geienbat, derizkiodanez, baiña populistegia, Krutwig’en itza erabilli bear emen, arkitzen dut. Gauzak bere neurria bear dute beti eta erabateko jokabide extremistak eztira beti onenak izaten
|
jendea
nai dugun bidetik eramateko. Ta batez ere euskal literaturari zor zaiona eztiola ematen iruditzen zait.
|
|
|
1015 ABA EUS: I. M. Echaideren gutuna J. C. Zabalori, El Diario Vascoren administrazio kontseilua uztear zegoen José Múgica Múgica() abokatu monarkikoak ongi islatzen du nolako
|
jendea
erakarri nahi zuten hitzaldietara: frankistak, baina distantzia kritikoa izan zezaketenak.
|
|
2021
|
|
|
Elkarrizketatuak aukeratzerakoan kazetari, bertsolari nahiz eragileak hartu nahi izan dira kontuan, eta kazetariei dagokienez formatu aniztasuna (prentsa, irratia, telebista eta Internet) bilatu da. Esperientzia eremu desberdinetako ekarpenak egin ditzakeen
|
jendea
lehenetsi da: bertsolaria eta aldi berean kazetaria, bertsolaria eta eragilea, formatu ezberdinetan edo hedabide ezberdinetan aritutako kazetaria eta abar.
|
|
|
Apur ditzagun aurreiritzi eta errore tresna hauek. Hobe da
|
jendea
eskolatzea, eta ez itzulpenak egitea: kontra iraultzaile eta fanatikoak baizik zerbitzatu ohi ez dituzten jargoi barbaro eta hizkuntza arlote horiek mantentzea guri balegokigu bezala[...] Frantsesa, hizkuntza unibertsal bilakatuko da, herrien hizkuntza izanez[...], frantses guztien hizkuntza bilakatu behar du.
|
|
|
Eta ibilbide horretan izandako pasadizoren bat eskatuta Donostiako Kursaalean botatako bertso batzuk datozkio gogora: "[...] jai aldia asteko garayan bururatu zitzaidan antzeztokitik (escenario) ’tik begiratzea zer nolako
|
jendea
zegoen; ¡ ango sonbraillu, mantilla eta jende aundiki eta dotoreak! Ura ikusi eta nire buruari nion[...] Jende aundiki oyek abertzaleak ote dira?
|
|
|
Honela, burutu ziren ekimenak bizitza kaletarrari egokitzen zitzaizkiola azpimarratzen du: " Osasun onez edo makalik, galtzear edo are zeharo hilik zeuden etnokulturazko elementu guztietatik batzuk bakarrik gordetzen eta berpizten ahalegindu izan da, horregatik, euskaltzale
|
jendea
: begiz jotako gizarte asmo hiritar modernorako egoki eta beharrezko zeritzanak hain zuzen" (1988:
|
|
|
Gure publikoarekin geneukan hartu emana oso naturala zen eta eurekin ere askotan hitz egin genuen, elkarrenganako sinpatia sortu zen. Gero, beti
|
jendea
liatzeko prest ere bageundenez hori zen gerta zitekeen errazena: liatzea.
|
|
|
Bertsolaritza baserri munduarekin lotzen zuen irudikapena 50 urtetik gorakoen artean bakarrik har zitekeen egiazkotzat,% 46,9 zen baserritarra. 15etik 24 urtera bitartekoen artean% 9,5 bizi zen baserritik, 35etik 49ra bitartekoen artean lantokietan ari zen% 64,6, eta 25etik 34ra bitartekoen artean ere langile
|
jendea
zen gehiengoa,% 18,4 irakaslea.
|
|
|
Bertso mota honek jende gehiago hurbilarazi du bertsolaritzara, kultoagoa eta neurri berean deseuskaldunduagoa eta urbanoagoa[...] ezeren beldurrik gabe, bertsolaritza kezka politiko hutsez jarraitzen duen jende mordoska dagoela esan liteke. Inolako esijentziarik ez duen
|
jendea
, bertsolaria bere proiekzio huts bihurtzen duena, hark honek isilean dauzkanak ahokada batean esan ditzan. (Oh!
|
|
|
1986ko txapelketa arrakasta handiz antolatu zuten bertsolariek: " Parte hartzea inoiz baino altuagoa, antolakuntzan zer esanik ez, Belodromora aldatu behar
|
jendea
kabitzeko. 8,4 miloi peztako irabaziak" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Eta bakoitza inguruan zer jende zeukan begiratzen hasi, eta bertsoa maite eta bertsoaren inguruan eroso sentitzen zen jende piloa elkartu eta buru belarri hasi ziren lanean. Ilusio handiarekin etorri zitzaigun
|
jendea
, eta lanak banatu eta taldeak osatu eta horrela hasi ginen.’ (Barandiaran, 2011: 30)
|
|
|
Garrantzitsuena izan da ikus entzunezkoekin lanean ari ginen Elkartearen inguruko
|
jendea
talde berean egituratu garela. Batetik bertsoa.com eta bestetik bertsoplaza.tv zeuden, sarean lanean ari zirenak, eta batu egin ziren bi proiektuak.
|
|
|
Hori da niri interesatzen zaidana. Isiltasunarekin jokatuz,
|
jendea
zinean bi minutuz mutu edukitzea" (Aristi, 2014: 34).
|
|
|
Nasketa bizian du burua; lanean ari da une guztietan. Atsedenik ez du ezagutzen
|
jendea
aurrekaldean daukanean[...]. Bertsolariak ez du gutxi eraman bear izaten erriz erri dabillenean.
|
|
|
Unaik esan zidan, agian, saio gogor samarra izango zela. Nik eskatu nien ez iraintzeko
|
jendea
izen abizenekin." (Gaztelumendi, 2009: 71)
|
|
|
Telebista ez da bertsolaritzaren formatu natural bat, eta ezta ere egokia. Gainera, garai batean, errepikapenekin
|
jendea
nazkatzea ere lortu zuten[...]" (Id.: 33).
|
|
|
Txapelketak izandako arrakastaren azpian gertatu zen lurrikarak kolokan jarri zuen Elkartearen sorreratik proiektua gidatu zuen lidergoa: "[...] hain gora joan zen dena, hain handia izan zen burrunba, hogei urtez Elkartearen lema eramandako
|
jendea
tokiz kanpo sentitu baitzen" (Barandiaran, 2011: 115). 369 Eta jada prestatzen hasiak ziren errelebo graduala ere arriskuan jarri zuen:
|
|
|
Nik uste dut ez dela egon, batzordeetan, behintzat, ez. Elkarteko
|
jendea
, orain ere, barru barruko jendea da, eta hor dago beti, edozertarako. Laguntza handia izan dugu, eta horrek ez du utzi etena sortzen" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Nik uste dut ez dela egon, batzordeetan, behintzat, ez. Elkarteko jendea, orain ere, barru barruko
|
jendea
da, eta hor dago beti, edozertarako. Laguntza handia izan dugu, eta horrek ez du utzi etena sortzen" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Ander Lipus, Mikel Urdangarin, Unai Elorriaga, Leire Bilbao... Lopategiren eskoletan zaletasun artistiko ezberdinak genituen
|
jendea
batu ginen. Txirritari buruz baino gehiago hitz egiten genuen Bruce Springsteeni buruz.
|
|
|
Hil berritan ateratako argazkiak ikus daitezke, audioarekin osatzen diren bere hiletakoak, eta baita bertso munduko
|
jendea
erakusten duten bideo zatiak (Lazkano, Azpillaga, Uztapide, Manuel Lekuona, besteak beste). Emazteak laburbiltzen du bizi izandako sentimendua:
|
|
|
Gogoan daukat hasieran neuk bakarrik egiten nituen programa horietan enbarazu baino ez zuela egiten telebistak: irratiarekin mikro bat sartzen duzu eta bost minuturako ahaztuta dago
|
jendea
baina telebistarekin 2.000 watio sartu beharra dago eta giroan ezaguna zen ez zuela inolako graziarik egiten. Pixkanaka, ordea, alderantzizko fenomenoa eman zen:
|
|
|
460), edo Barandiaranek Elkartearen historiari buruz egindako lanean eskainiriko elkarrizketan (Barandiaran, 2011, 63), eta Beñat Gaztelumendik Bertsolarirako Hitzetik Hortzeraren 20 urteurrenean atondutako erreportajean esandakoetan: " Peña, Euzkitze, Andoni, Jon eta horiei esker kultura kontsumoan sofistikatu samarra zen
|
jendea
konturatu zen bertsoan ere bazegoela gozatzeko moduko gauzarik[...]. Bai, telebistari esker izan zen, eta telebistak erakusten zuen produktuaren mailari esker" (Gaztelumendi, 2009:
|
|
|
" Hernandorena jaunak erran duelarik: ‘orai jujeak joanen dira deliberatzera’
|
jendea
hasi da botz batean erraiten: ‘Mattin!, Mattin!... ’ Eta pena hartu du dudarik gabe, jakin duelarik jujeen arrapostua:
|
|
|
Basarrik bertsolariari eskatzen ziona, Herriarekin hitz egin zezala, alegia, gero eta zailago dago. Zatiketa politikoa dago batetik[...] Bestetik, berriz hamazazpi urteko etenaren ostean Euskaltzaindiak antolatu zuen lehen txapelketa[...] 1980koa arrakastatsua izan zen oso[...] Ordu arte bertsoetara inguratu gabeko
|
jendea
saioetara hurreratzen hasi zen (Garzia, 2000b: 248)
|
|
|
Jose Ramon Beloki kazetaria izan zen antolakuntzaren arduradun nagusia, Herri Irratietako euskarazko programazioa zeraman
|
jendea
bildu zuen lantaldeak260, 260 Jada ezagunak suertatzen diren hainbat izen: "[...] Joxe Mari Iriondo, Joxe Mari Otermin, Karmelo Otaegi, Txaro Arteaga, Iñaki Zubizarreta eta Nikolas Aldai, besteak beste" (I. Agirreazkuenaga, 2017:
|
|
|
Artean fraideen eta apaizen gonapetik irten gabe zeuden euskarazko aldizkariak, eta gure uniformea bakeroa zen. 1970az geroztik kalean hezitako
|
jendea
ginen, kontzientziatuak, politizatuak, askatasun haizea arnasten genuenak... (Garmendia, 2009:
|
|
|
Hirurogeiko hamarkada oso garrantzitsua izan zen Euskal Herrian. Gerra eta gerra ondorengo zapalkuntza hartan,
|
jendea
mutu eta kuzkur egonarazi bazuten ere, azpian abertzaletasunaren eltzeak irakiteari ez zion inoiz utzi. Horrek guztiak gaztedi berri bat sortu zuen, gurasoak baino ikasiagoa eta gaztetasunaren ausardiarekin.
|
|
|
Euskal txapelarekin batera desagertzear zen espeziea zen finean. Bertso eskolak, ordea, bestelako
|
jendea
integratu zuen, eta bertsolariaren profila izugarri zabaldu zen, bertsolaria baserriko bezain kaletar, gizonezko bezain emakumezko, euskaldun zahar bezain euskaldun berri izan zitekeela erakutsiz: " Bertso eskolak, beste gauza askoren artean, bertsolaritzaren desmitifikazio bat ekarri du.
|
|
|
Erasoaren osteko barealditxoan, legeak uzten zituen zirrikitu eskas haiek baliatuz, aginte frankistarekin nola edo hala kolaboratzeko oso uzkur izan da
|
jendea
hemen. Koldo Mitxelena da pausoa eman duen bat, Tovarren eskutik seguruena.
|
|
|
Irratian eredu garatu bat ekartzen lehena ez ezik, telebistan lehen pauso batzuk ematen ere aitzindari izango zen, 1975etik 1981era Herri Irratiko lanarekin batean RTVEren Telenorte programan bertsolaritzaren berri eman eta bertso munduko
|
jendea
eraman baitzuen. Gerora, 1983an EiTBrako plaza bat oposizio bidez atera, eta ibilbide oso garrantzitsua burutu zuen bertan:
|
|
|
Honela gogoratzen du Irigoienek: " Orduan ez zegoen ez telebistarik ez ezer, eta euskaldunek bazuten halako egarri gorde bat, zerbait euskaraz jarri ezkero,
|
jendea
aisa erakartzen zen, eta bertsolaritzan bezala, txapelketa usaina izanez gero, askoz gehiago[...] Bizkaian eta Gipuzkoan batez ere ikaragarria izaten zen" (Amuriza, 1993: 76).
|
|
|
Eta harrobigintza zabalago bat jorratu da aurrerantzean: " Jada
|
jendea
konsziente da bertso eskola dela toki bat bertsoaz gozatzeko eta bertso eskolan sortzen direla puntako bertsolariak, noizean behin eginez gozatzen duten bertsolariak, bertsozaleak oro har, epaileak, gai jartzaileak, kritikariak[...]" (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002: 814).
|
|
|
Mikrofonoaren aurrean jarri eta kantuan hasi, zer gertatuko zain. Lehenengoan
|
jendea
txaloka hasi zen; bertsoa botatzen ari nintzela txaloekin jarraitzen zidaten erritmoa. Sekula horrelakorik!
|
|
|
Egon zen
|
jendea
hainbat astez laguntzera etorri izan zena ere[...] ‘Lehengoak Gogoratuz’ek luze iraun zuen eta ‘Eta Hitza Jolas Bihurtu Zen’en barruan ere txertaturiko atal gisa jarraitu[...]. Atal honetarako Dorronsoro etorri izan zen programa askotan bertso zaharrak kantatu eta erabilitako doinuari buruz azalpenak ematera.
|
|
|
Ondo gogoratzen dut une jakin batean nola
|
jendea
autografoak eskatzen hasi zitzaigun bertsolarioi, telebista saioaren sorrera arte gertatzen ez zitzaiguna. Hasiera batean sinadura ukatzeko hautu kontzientea ere egiten genuen, hura ez zela gure estiloa eta.
|
|
|
Historiako lehen bertso eskolatzat jotzen dena, Almengoa, 1974an sortu zen, eta Almen ikastolaren eskolaz kanpoko jarduera gisa egin zuen. Ikastolako irakasleak izan ziren bertso eskolarako ikasleak batuko zituztenak, eta ikastolaren inguruko
|
jendea
haurrei irakasten hasi zena. Ideiak ongi funtzionatzen zuela ikusi bezain laster zabaldu beharra ikusi zuten eragile horiek, eta horretarako ikastolen federaziora jo zuten.
|
|
|
Bertsolariaren subalternitatea legoke kazetaritza genero honen garapen berantiarraren atzean: jite guztietako
|
jendea
, ehunka lagun aritu zen prentsan bertsolaritzari buruz iritzia emanez norbaiti bertsolariei eurei hitza ematea otu aurretik.
|
|
|
Jende arruntaz ari nauk. Heroiak zaudek hor zehar, lehen eta orain, hemen eta mundu zabalean; heroi txikiak,
|
jendea
laguntzen dihardutenak.
|
|
|
Izan du, edonola ere, itzulpenarekiko loturarik: lantoki zuen dokumentazio zentroan, esaterako, beren beregi izaten zuten horretan ari zen
|
jendea
, baina gerora" hori nolabait ere antolatu egin zen, eta taldeak eta etxe profesionalak sortu ziren, eta hori asko aldatu zen" (idem). Idazletza eta itzulpena lotzeari buruz galdetuta, hauxe aitortzen du Saizarbitoriak itzultzeaz:
|