|
2022
|
|
|
" Sagarrondoai xerto ona eman diogu",
|
jaso
zuen Mariano Izetak Baztango hiz keratik. Eta Axularrek aspaldi beste hau utzi zigun idatzirik:
|
|
|
· Bigarren bat, zeinatu aditzaz ehoriko formula zahar bat: zeinatu eta igara, Garibaik
|
jaso
zuen eta Bergarako hiria aipu duen errefrauan ageri da: " Bergara, zeiñatu eta aigara" (Atsotitzak, 34).
|
|
|
Bada erritu formula gisa erabili izan den esaldi bat, Busturi aldean
|
jaso
duguna. Seintxo jaioberria, bateatugabea, gaixotzen zenean, osatu zedin esaten zena:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera onekoa, portakizun onekoa, pertsona modu ona. Azken batean, gurasoengandik mentu ona
|
jaso
duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala: " Har hezak aihen onetik lantharea eta ama onetik emaztea".
|
|
|
Harakina eta harategia hitz zaharrenetarikoak ditugu euskaraz idatzizko agirietan. Oraintsuagora etorrita, bada esaera moduko bat, Martzelino Soroa antzerkigileak umore handiz
|
jaso
zuena: " Ala da bai, Batista.
|
|
|
Hala: " Badaki itxuratzen eta eriaren egiFaktoriako geziak [2020 urteko testu bilduma] 64 ten" –hau da, gaisoarena egiten–,
|
jaso
zuen Lhandek. Orixeren beste adi bide bat:
|
|
|
grafitia. Gure inguru hizkuntza
|
jaso
guztietan onartua den hitza. Hala esan daiteke:
|
|
|
Baina gaur egun, Kataluniako arazoa bitarte bereziki, konponbidea bilatzeko modaratu den figura adierazteko erabili izan da. Izateko diren elkarrizketak eta akordioak zehatz eta objektibotasunez
|
jaso
eta hal akoxeak direlako bermea emango duen figura izendatzeko, alegia.
|
|
|
Eta inauteri eta aratuste garaian gaudenez gero, Eibarren, Durangaldean eta beste hainbat lekutan jendea koko jantzita kaleratzen den garaian, bada zomorro edo koko bat, lupua esaten zaiona, gazt. ‘oruga’ eta ‘escorpión’ adier aduna, edo Toribio Etxebarriak Eibarren
|
jaso
zuen arabera: " Sabandija venenosa de muy mala leyenda en el caserío" (Lexicón del euskera dialectal de Eibar).
|
|
|
Gure Lehendakaritzak osasun larrialdi egoera aldarrikatu du, eta handik laste rrera Estatuko gobernuak arrisku egoera edo alarma egoera gradura
|
jaso
du errege dekretu baten bidez. covid eraso oldarkor hori, Europan ere Italian barrena hain bortitz sartu dena, hasieran uste zen, epe motzean halako baretze edo arindura fase batera etorriko zela, baina mitigazio epe baten esperantzek putzura jo dute, egunez egun eritasun egoera larriagotu ahala. Pozak pozura, esan ohi den bezala.
|
|
|
Azkuek Baztanen beste adiera batez
|
jaso
zuen, esaldi honekin batera: " Nahi duzun bezin gizon ona da; bainan tanta laket duelakotz menosten da:
|
|
|
Eta Bizkaiko hizkera batzuetan ere bai. Azkuek Orozkon, Gernikan eta beste herri batzuetan
|
jaso
zuen, katua ogara izatearena. Baina hizkera horietan, txakur emea bero denean ere berdintsu esaten da, ohara, ogara dela.
|
|
|
Hegoaldean azenarioa dugu era nagusia, han hemengo aldaerekin. Bergaran adibide hau
|
jaso
zuen M. Elexpuruk: " Azenaixia oso ona ei da bistarako".
|
|
|
Baina seinalagarri dira beste izendapen batzuk ere. Deigarri egiten da, Arabako Lautadako euskara zaharrean (XVI. mendea), Landuttiok
|
jaso
zuen txafaiñoria ere. Azkuek Uribe Kostako berbatzat lekukotu zuen arbi gorria izena; ustez azenarioa izendatzeko.
|
|
|
" ‘cerafollo’, cierta hierba que se come en ensalada, parecida a la zanahoria", baina argiro oharturik ez dela gauza bera. Dauko izena ere
|
jaso
zuen Londresko eskuizkributik, azalpentzat ‘zanahoria silvestre’ ematen zuela. Eta azkenik, erregina belarra Kortezubin:
|
|
|
Eta Iparraldeko hizkeretan zabal dabil haurride hitza ere, anaiak zein arrebak batera biltzen dituen hitza. " Aurhide biren alhor artean ungi dago zedarria"
|
jaso
zuen Proverbes errefraubil dumako aleetariko batean Oihenartek (Proverbes, 55).
|
|
|
Lope de Isastik
|
jaso
zuen hitz hau esakuntza baten barruan 1620 inguruan: " Agoak, bero deino, galda.
|
|
|
arrisku, aupada eta borroken aurrean atzera jotzen duenari destainaz egozteko hitz magikoa zen, koldartzat hartzen zenari; ausarta ez zen edo atzea jo zalea zen mutikoari barre burlaz egozten zitzaion mespretxu adjektiboa. Baina Larramendik bere hiztegian ‘negativo’ adieraz
|
jaso
zuen bere hiztegi hirukoitzean, hau da, ezetzerakoa zen pertsona modua izendatzeko.
|
|
|
—Entzule baten mezua
|
jaso
dugu, denbora hitza entzun duela behin eta berriro eguraldia erabili behar litzatekeen testuinguruan. Zein da zure iritzia?
|