|
2000
|
|
|
Omenaldia Borges-entzat eta izpiritua Lauaxetarena badira ere, Fernando Pessoa, Konstantino Kavafis, Marcel Schow eta bestelako autoreen obretatik harturiko gaiak aurkitzen dira Sarrionandiaren narrazioetan. Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean
|
izandako
hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Argiako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Argia II, 6 or.) ere liburu honen eta aurreko poema liburuaren artean dagoen alde handia azpimarratu zuen, kartzelan bizi
|
izandako
esperientzia jotzen zuen horren kausatzat: "... olerkiak egitearen iraunkortasun horren atzean beste egia hau agertzen zaigu nabarmen:
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak
|
izandako
arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak.
|
|
|
Idazleek aldiz, bereziki 1980z geroztik idazten hasitakoek, Sarrionandiaren Izuen gordelekuetan barrena eta Narrazioak liburuek beraiengan
|
izandako
eragin nabarmena aitortu izan dute, eta kritikoek ere, 1980ko mugarri horren garrantzia azpimarratu izan dute, B. Atxagaren Etiopia eta Izuen gordelekuetan barrena argitaratzeak markaturikoa.
|
|
|
" nobela existentzialista hutsa da, bere aberastasun eta kontraesan guztiekin." (Egunkaria) Izan ere, orrialde hauetan Alvaro Egiazabalen gogoetak dira nagusi. Alvaro bere neska laguna
|
izandako
Helenari mintzatzen zaio: Helenari bere kezka, beldurrak, gogoetak, hausnarketak... ezagutarazten dizkio.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin
|
izandako
harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio.
|
|
|
Ekintza horrek [inkomunikazioarenak] hein handi batean Alvaro ez dela bere belaunaldiaren portabozik egokiena iradokitzen duela deritzot. Horregatik nik uste justifikatzen dela generazio horren argazkia osotzeko Lupi, Alvaroren arreba eta Mikelen
|
izandako
pertsonaia. (Egunkaria 1997X)
|
|
|
Hain zuzen ere, pertsonaia batek erabaki bat hartu aurretik
|
izandako
zalantzak eta beldurrak dira eleberri honen ardatza. Zehazki, umezurtz geratu den mutil baten gomutak aurki ditzakegu.
|
|
|
Donostiarraren aburuz, honako hauek dira liburuan jorratzen diren gai nagusiak: batetik," Evak Paradisuan sugearekin
|
izandako
pasadizoari egiten dio erreferentzia izenburuak, erruaren eta zigorraren figurak baititu eleberriak ardatz nagusitzat"; bestetik," gizakion arteko komunikazioarena, gizakion arteko erlazioak eta hor sortzen diren ulertu eta ezin ulertuak" (Egunkaria XII). Olaziregik gizon emakumeen arteko inkomunikazioaz dihardu:
|
|
|
seme kuttun izendatu eta holako... Bere herrian dagoelarik, behin maite
|
izandako
emakume batekin topo egiten du, Gretekin hain zuzen (Greta Garboren omenez noski), eta hari, hain zuzen, bere bizitzako gorabeherak kontatzen dizkio. (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Bere gogoetak eta pentsamenduak eguneratuz, beste plano batzuk aurkezten dizkigu: bere maitalea Isabelekin
|
izandako
harremanak, bere arreben bizipenak, eta bereziki, osaba Antselmoren egunkariaren irakurketa. Azken honen irakurketarekin beste maila narratibo batera jauzi egiten du:
|
|
2001
|
|
|
Hauek lirateke aipatutako pasadizoak: a) Txikitan Kontxan aitarekin gertatutakoa b) Michèle rekin edukitako erlazioa c) Aitaren heriotza eta hileta d) Manuelekin
|
izandako
erlazioa eta militantziaren arazoa
|
|
|
Mende honetan nobelaren esparruan egindako aldaketa eta eraberritzeak kopernikarrak izan direla esan izan du kritiko batek baino gehiagok. Alde honetatik, XIX. mendeko edozein irakurle guztiz asaldaturik geratuko litzateke ordura artean nobelaren laberintoen barna bere gidari
|
izandako
narratzaileak, bat batean inongo esplikaziorik gabe, bide ertzean abandonaturik uzten duela ikusirik.
|
|
|
Beste artikulu batean" isiltasunaren poetika" deitu genion ibilbide horretan3, modernitatearen amaieran Arteak bizitutako gatazkak eta zeinuaren adierazkortasunaren krisia irudikatu digu. Nobelak, idazketa baten abentura den heinean, ordura artean bere oinarri
|
izandako
zutabeak eraldatu ditu (pertsonaien deskribapena, istorioak kontatu beharra, ikuspuntuen alternantzia, kronologia apurketak, testu azterketatan hainbestetan erabili ditugun kontzeptuak).
|
|
|
Hala ere, errepikapenak zenbat aldiz azaltzen diren jakiteak garrantzi handiegirik ez daukala onartuz ere, behin eta berriro azaltzen diren motibo edo gai hauen garrantzia azpimarratu nahiko genuke. " Punta zorrotzeko zapatak"," erloju suizarra", Unamunoren aipua Hondarribiaz(" Fuenterrabia es un cromo en la tapa de España"), logelan galtzerdien bila sartu zenekoa eta berauek erosterakoan saltzailearekin
|
izandako
elkarrizketarena, Juliak behatz txikiarekin zigarroa eusteko moduarena, Ortiz de Zarate ezagutu zuenekoa,... memoria harilkatzen laguntzen diguten elementuak dira. Ideien asoziazioaren teknikari esker, nobelak elementu hauen inguruan antolatzen du diskurtsoa, behin eta berriro egiten eta desegiten doan hari mataza bailitzan.
|
|
|
(215) irakurtzen ditugula adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin
|
izandako
eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak (35) eragindakoak zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Futbol eta boxeozale den gizon honek," Love story" bezalako kantez hunkituta geratzen denak eta bere jokabide arrazionalistaren frogagarri" jakituria" kulinario dudaezinezkoaren jabe denak (hortxe daude, zehaztasun flaubertiarrez, arrautzak nola frijitu behar diren azaltzen dizkiguten pasarteak, edo entsalada edo lasagna gustagarriak egiteko prozedura zehaztuak, edo legatza frijitzean kontuan hartu beharreko aholkuak), emaztearen eta emakumeen topiko matxista guztien adibideak ematen dizkigu, Tomate berde frijituak bezalako filmak gustatzen zaizkiela esanez edo" nobela lodikoteak" irakurtzen dituztela adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin
|
izandako
eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak eragindakoak zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Sinbolismoaren agerpena beste datu batez ziurta daiteke. Pott bandako
|
izandako
guztiengan dago, edo egon zen, Borges-enganako lilura eta Borges-en bidez Marcel Schowb ena. Esaldiaren tratamenduan, estetizismoaren joeran agertu da sinbolismoa, Sarrionandiaren kasuan Miranderen eragina ere argia delarik.
|
|
|
" Bien bitartean diamantearen inbiritan datzaten koraletaraino erakarriak suertatzen dira erretenetara erre tiratu ziren hitzak irri
|
izandako
harri txintxar gorri ilunak marrubiak eta herrestan doaz halaber ziutate idealaren planoak zintak teori iraultzaileak izerdiak horrenbeste min
|
|
2002
|
|
|
Polizi eleberria izan ez arren, Speed gauak eleberriak intriga dosi handiak ditu, hilketa bat argitzen baita bertan. Euskal irakurleen artean, batez ere gazteen artean,
|
izandako
arrakastak haietako asko Jimenezek marraztutako mundutik oso hurbil sentitu direla erakusten du, landa giroko euskal eleberri gehienetan ukatu egiten baitzitzaien mundu hori. Iratxe Gutierrezen aburuz (2000:
|
|
|
Ondoko puntuetan ikusiko dugunez, gaur egungo euskal eleberriak barrura begiratzen du batez ere (ik. subjektibitatea ardatz duten eleberriak) eta kanpora begiratzen duenean ere (ik. eleberri errealistak), gertakari batzuen lekukotza objektiboa eman baino gehiago, kontzientzia batean
|
izandako
eragina adierazi nahi du (ik. ETAren gaia ukitzen duten eleberriak).
|
|
|
Baina, gainera, ez zuen dudarik egin euskal eleberrigintzak errealitateari aurre egiteko beren kabuz eusten zioten fikzio unibertsoak sortzeko orduan zituen zailtasunen salaketa egitean. Lehenago defendatutakoaren ildotik, Lasagabasterrek deitoratu egin zuen Barojaren eleberrigintzak euskal idazleen artean
|
izandako
jarraipen eskasa, eta eleberrigintza tipologia errealistak gure panoraman egin zitzakeen mesedeak defendatu zituen. Gaurtik ikusita, zalantzarik ez dago baieztapen horien azpian dagoen errealismoaren ikusmoldea nahiko stendhaliarra dela eta, gainera, gaur egun eztabaida hori gainditua dela, antza.
|
|
|
Hala ere, ez dugu uste eleberriak kritikaren aldetik
|
izandako
harrera kaskarra merezi zuenik. Horren suntsitzailea izan ez zen euskarazko iruzkinen bat alde batera utzita, harrigarria da gaztelaniaz zein euskaraz argitaratutako kritiken erabatekotasuna, are oldarra ere.
|
|
|
Amor y guerra, Espasa Calpe, 1999] Saizarbitoriaren hurrengo eleberria. Orain arte
|
izandako
bi euskal edizioek eta Eusko Jaurlaritzak 1996ko Hedapen Saria eman izanak erakusten dutenez, harrera ona izan du lan horrek. Espainiar kritikari dagokionez, R.
|
|
|
Denbora kronologikoa hankaz gora jartzen da, berriro ere, protagonista nagusiaren denbora psikologikoan murgiltzen gaituzten errepika eta prolepsien bidez. Xede horretarako, nobelaren hariaren muina definitzen duten bi gerrak kontatzen dira: Hanbre sagardotegian biltzen diren jubilatuek Gerra Zibilean bizi
|
izandako
pasadizoen narrazioa eta bikote protagonistaren gerra domestikoaren zenbait eszenaren errepikapena. Narratzaileak dioen moduan," istorioaren narrazioa istorioa bera baino erakargarriagoa da", eta horregatik errepikatzen dira behin eta askotan, zehatz eta obsesiboki, eszena gatazkatsu berak.
|
|
|
Erreal miresgarriaren teknikari uko egin gabe, autoreak nobela testimoniala idatzi nahi izan zuen, aurrekoa baino egitura askoz sinpleagoan oinarritua. Ollaran (autorearen Altza herriaren irudikapena) herriaren inguruan gertatzen da haria; garai batean idilikoa
|
izandako
leku horretan zementuzko etxe pila eraiki da eta emigrante uholde batek inbaditu du, bertakoen hizkuntza, euskara, ia familiaren esparrura soilik mugatzeraino. Francoren garaiko giro politikoaren argazkia zenbait ezaugarriren bidez osatzen du, hala nola protagonistak F. Krutwigen Vasconia irakurtzea eta, bere aberriaren alde borrokatzeko erabakia hartuta, ETAn sartzea.
|
|
|
Babilonia, Acento, 1999], autorearen ezagunena eta maitatuena da. Horren froga dira orain arte
|
izandako
hamahiru edizioak eta saldutako 30.000tik gora euskarazko aleak. Hau gutxi balitz, euskal gazteek beren nobela kuttuntzat hartu zuten Atxaga, Follet, King, Allende eta beste zenbait idazleren lanekin batera (ik.
|
|
|
Kareletik filma errodatzen ari zelarik autoreak kontrabandotik bizi
|
izandako
jendea ezagutu izanak Tobacco Days (Erein, 1987) hurrengo eleberria idaztera eraman zuen. Bertan, eta polizi eleberri beltzaren ildotik, itsasoaren eta kontrabandoaren mundura hurbiltzen da Lertxundi.
|
|
|
Fernandez, I. & Ezkerra, E.: 1997), Lertxundik berak liburuak
|
izandako
oihartzun eskasaz harrituta zegoela zioen. Zorionez, espainierara itzuli izanari esker, kritikak testua berriro aztertu ahal izan du, eta L. de la Peñak El Paísen() idatzitako iruzkinean agertzen diren laudorioek, esaterako, erakusten dutenez, eleberria harrera ona izaten ari da.
|
|
|
Honetaz gain, dudarik ez dago eleberri mota honek gurean arrakasta handia lortu duela eta 110 Streeteko geltokia (I. Zabaleta) edo Alaba (G. Garate) liburuen berrargitalpenak ditugu, besteak beste, irakurleen artean polizi eleberriak
|
izandako
harrera onaren adibide.
|
|
|
Badena dena da (1995) hurrengo eleberrian ere ekarri etnografiko garrantzitsua egiten da, Nafarroako Erriberako leizeetan bizi
|
izandako
pertsonen lekukotasuna ematen baitu. Leize gehienak 1940ko eta 1950eko hamarkadetan dinamitatu zituzten, baina bertan bizi zen jendeak lurrarekiko atxikimendu berezia zuen.
|
|
|
Savalek, kasu) 11, ordu arte bazter literatura izan ziren idazle hegoamerikarren lanak gaztelaniazko literatura kanoniko izatera iritsi ziren urte horietan. Hau da, ordura artean espainiar idazleen lanek
|
izandako
leku hegemonikoa hasi zen iraultzen urte horietan. Euskal literaturari dagokionez, azterketa sakonegirik egin gabe ere, badira zenbait adierazle antzeko emaitzetara iristen lagun diezaguketenak.
|
|
|
egungo euskal literatur sistema eta bertan kritikak duen leku eta presentzia. Bigarren atalerako utzi ditugu eleberrigintzaren igoerak euskal literaturaren kanonean izan duen eragina eta eleberriari buruzko ikerketetan
|
izandako
isla.
|
|
|
Bruselan kokatua den eleberri honek ere aurreko eleberrien oinarri modernoa dauka, eta idatzia izan zen garaiaren isla da: marxismo leninismoaren inguruko eztabaida politikoez hitz egiten da (137), Vietnameko gerraren aipamenak egiten dira, M. Luther Kingenak (192)... eta, batez ere, eztabaida erlijiosoez eta sekularizazioaz hitz egiten zaigu (sekularizazioaren arazoa Maunierrek Elsa ezagutu ondoren
|
izandako
duda erlijiosoetan islatzen da). Aurreko eleberriak baino handinahiagoa izan arren, Txillardegiren hirugarrenean pertsonaien problematika existentzialak berriro ere pisu gehiegizkoa hartu zuen.
|
|
|
Horretarako, Paloma Díaz Mas eleberrigilearen testuetan bezala, fikziozko biografia bat aurkezten dute eta garai historiko batzuek pertsonaia konkretuetan
|
izandako
eraginak kontatzen. Modu honetan ulertuta, zabaldu egingo litzateke eleberri historikoaren esparrua eta behiala argi eta zehatzak kontsideratzen ziren mugak gaur egun askozaz ere zehaztugabeagoak lirateke.
|
|
|
Eldu nintzan ainbat bidar
|
izandako
toki tokira. Zenbat aldiz nik nire buruari esan ere:
|
|
|
Ta bateko hau zala, besteko hori zala, geldialdiak izaten ziran gaur bai ta bihar ez, lantegi baketsua
|
izandako
hartan.
|
|
|
Beraz, lehenbiziko aldiko bilkuretan argitasun eta zehaztasunak zernolak eta eztabaida tipiak bahetuko. Bigarren aldikoek, ordea, izango zuten eragin sendo eta indartsua, ernagarria eta erabakien ordua ere, etorkizuneko Ximinartea antolatzeko eta Ximinbidearen garapen eta hedapen gorena mamitzeko, anartean Gizarteak
|
izandako
nagusigoa berdintzea iritsi arte.
|
|
|
" Jatorri" arloaren oinarri lanak... Ordurarte
|
izandako
zalantza ikasita eta batez ere Darwin-en ustari osoa ximinizkerara itzuliak, geratu zenean, Primate batzuen seme unibertsitariek Darwin-en azalpenak berandu zetoztela adiarazi zuten. Bada, agian, gizona ximinartearekiko ihestari zen, soilik.
|
|
2003
|
|
|
Idazlearen mutikotakoa oinarrian. Aurreratu dugunez, honetan, bere obra guzti edo ia guztietan txertatzen ditu idazleak pintzelkada autobiografikoak, baina Kurl honetan Oskillasoren mutikotako mundua, bere gaztetxotako Gernikan elaberrian, Arrigorrietan bizi
|
izandako
mundutxoa islatu nahi digu. Idazlea bera dugu, mutiko zela, obrako protagonista, eta txikitako Gernikan izan zituen lagunak pertsonaia lagunetariko batzuk.
|
|
|
Argumentuaz, dena dela, ez dugu hemen jardungo. Alabaina, bai apuntatu, idazleak bizi
|
izandako
esperientzia munduarekin edo hurretik ezagututako gertaerekin lotura dutela hango zenbait sekuentziak. Beste elaberrietan bezala, narrazioko ia guztiak du lotura estua egileak ezagutu eta bizi izandako esperientziekin.
|
|
|
Alabaina, bai apuntatu, idazleak bizi izandako esperientzia munduarekin edo hurretik ezagututako gertaerekin lotura dutela hango zenbait sekuentziak. Beste elaberrietan bezala, narrazioko ia guztiak du lotura estua egileak ezagutu eta bizi
|
izandako
esperientziekin.
|
|
|
San Inazioren aldian legez, gure Eleizeak, Kontzilioaren ondoren, ate barri asko ditu zabal zabalik, Kristoren Barri Ona ta salbamena munduan zehar iragarri ta eskaintzeko; baina, hori ta guzti be, ezin guk itsuarena egin, eta gure Eleiza honen premina gorriak ahaztuta itxi: gazte askok eta askok iges egin deuskuela; munduko ondasunez liluraturik, Jaungoikoaren gauzetarako ta itsuturik gabiltzala; hainbeste bokazino ederren iturburu
|
izandako
gure Euskal Herrian, bokazinoak izugarri urritu jakuzala. Eta beste premina asko.
|
|
|
Eta ganera dirua? Eukiko al dozu Lino Akesolok azkenean
|
izandako
zori ona, eta sortuko jatzuz horretarako laguntzaile egokiak!
|
|
|
Handik bihurtu nintzanean, Begoñako parroko egin ninduen. Eta holantxe amaitu ziran Derioko Ikastaroagaz irakasle lez
|
izandako
hartuemon luze estuak...
|
|
|
Iurreta, herri legez, orduan Durango zan, Durangogaz bat eginda egoan, Durangoren auzo bat baino ez zan, ordurarte beti eleizate
|
izandako
gure herria. Egia esan, iurretarrok ez genduan sekula santan hori ontzat hartu eta geure nortasunari sendo eusten ahalegin handiak egiten genduzan.
|
|
|
belarri hobea ta ganora gehiago eukan horretarako. Gaztetxu zala, eta orduko denporetan ohi zanez, josten ikasteko, jostun bategaz ibili ei zan etxerik etxe, aldikada baten, hako" Intxauspeko alaba dendaria"
|
izandako
aprendizaren antzera edo. Holakoetan ohi zanez, denporea emoteko, irratirik ez eta, euskal kantak erabilten ei zituezan, josteari itxi barik.
|
|
|
Otxandioko seme bat, Don Fernando Arzuaga, zan irakaslea. Gernikako Artzipreste
|
izandako
abade hau, Gernikatik atara eta katedraleko benefiziadu egin eban Morcillo gotzainak. Derioko Seminarioan bizi zan.
|
|
|
Adiskide, lagun eta gaztetan lankide
|
izandako
idazle prestuok beti alkarri" txopin" ka ibilte hori larregitxu be izan leitekela ta, gaur niri dei egin jat, aurkezpen labur hau egiteko. Eta honetarako gogo ta astimodu handirik euki ez arren, nok ezetzik emon holako dei bati, Erkiagaren onerako bada?
|
|
|
Aiztoak airean, jantziak urraturik, indarrez hartu beharra, limurtasuna erabili beharra, arrebarekin azpi jokoaren emaitzak trukatzeko apetak... Behin
|
izandako
gurasoen negar arteko ehorzketa trumoitsua, arbasoen azken gurpena euren etxe zaharraren hegaztegipean; jauntxoen eskutiko garrak iraganaren azken kondarrak errautsetan deuseztatzen...; azken negarrak. Ehortziriko sentimenduak gorpu ibiltarien antzera lurra arrotzen haragi usteldua eta zornea ikusi nahi ez duen eguzki baten aurpegira azaltzeko...
|
|
|
Astiro astiro, gogoratzen zituen xehetasuntxo guztiekin, Ainhizek Unaxekin bizi
|
izandako
orduak kontatu zizkion Karmeleri, honek harrituta eta aldi berean hunkituta eta sorginduta bezala entzuten zuela. Ernagarria gertatzen zitzaion; berari gertatu balitzaio bezala bizi zituen lagunaren hitz guztiak.
|
|
2005
|
|
|
Ur horretatik metro batzuetara aurreko amesetako itsasoaren urdina. Atzerantza begiratzen badau, etxe
|
izandako
teilatubako hondakinak ikusten ditu. Ez dago bizitzarik hondakinon artean.
|
|
|
Bete da bere susmoa, orrialde batzuk lehenago fatalitate kutsuari usain egin deutsanean
|
izandako
susmoa. Heldu dira ahizta biak gakora, idatzita dagoan zortzigarren orrialde honetara iritsi diranean.
|
|
|
Horren guztiaren zantzuak" Oilarraren karkara gorria"," Yaregi"," Epilogoa" narrazioetan ikus ditzakegu. Bestetik, bigarren oroimen hari batek herrian
|
izandako
bizipenetara hurbiltzen gaitu, txikitako eta gaztetako oroimenak ditugu. Giza izaera eta harremanak ardatz dituzten kontakizunak dira horiek (maitasuna, desioa, bekaitzak...)," Geu gagoz testigu"," Sugaar" narrazioetan bezala.
|
|
|
Lehenengo ataleko narrazioak Euskal Herrian lekutzen dira, gure historiaren sasoi ezberdinetan (Gerra karlistak, XV. mendeko Nafarroako erresuma, XVI. mendeko erlijio arteko liskarrak, XVII. mendeko euskal idazleak, Frantziako iraultza, gerra zibila, frankismo sasoiko ikastetxeak...). Halakoetan batez ere Nafarroan eta Iparraldean
|
izandako
gertaerak ditu aipagai. Esan bezala, narraziook ez dute kontaketa hutsa proposatzen.
|
|
|
" Espazioko pasionea" n erlijioaren ukitua ezagutu ez duen zibilizazioa, jainkoen beharrik ez duen zibilizazioa asmatzen du. Lurrean
|
izandako
herri indigenen konkistaren estrapolazio tragikoa egiten du. " I, Robot" narrazioan Blade Runner filma gogoratzen duen giro pean gure mundu ultrakomunikatu honen egitura itogarriek sortu duten isolamenduaren alegoria egiten du.
|
|
|
Bernardo Atxaga Obabakoak liburuan erakutsitako joera fantastikotik errealismorako aldaketa gauzatu zuen Gizona bere bakardadean (1993) eta Zeru horiek (1995) eleberrietan. Ramon Saizarbitoria, aurreko hamarkada osoan isilik, Hamaika pauso (1995) eleberri handiarekin itzuli zen, eta Obabakoak bildumak
|
izandako
eraginaren gainean gogoeta eginda, Anjel Lertxundik ordura arteko ibilbidea aldatu eta horren ondorioz Otto Pette (1994) eleberria plazaratu zuen.
|
|
|
Izan ere, gaurko ikuspegitik onartu behar dugu euskal eleberrigintzan izan diren estetikek modu batean edo bestean bere egin dutela errealismorako joera, bakoitzak asmo eta ikuspegi diferenteekin, berez errealismoa literatura barruan kontzeptu konplexua dela onartzera eraman gaituena. 90eko hamarkadako errealismoa, beraz, askotarikoa izateaz gain, 80ko hamarkadako joera nagusien aurrean
|
izandako
berrindartze gisa ulertu behar dugu. Aurreko batean genioen bezala, 80ko hamarkadako idazlerik berritzaileenen joerak, ñabardura guztiak onartuta, fantasiaren bidetik joan ziren ipuingintzan surrealismo fantastikora joz eta eleberrigintzan eredu neorruralista sasi mitikoak proposatuz.
|
|
|
Eta Pere Caldersen haritik tiratuz, gure artean ere ikus daiteke, gero eta gehiagotan zorionez, ipuina jenero oso bat bezala hartzen duen jendea. Egia da, eta hau behin baino gehiagotan aipatu dugu, euskal literaturan olerkigintzak une batetan
|
izandako
pisua bazirudien euskaraz poesia bakarrik egin behar zela narraziora pasa dela, eta fenomeno hau oso garai konkretuetan eman da, ipuingintza goraka ari den une batetan hain zuzen, eta guzti honek, nolabait, susmo txarrak sor ditzake jende batengan (eta ez ipuingileen kontra, argitaletxe eta erakundeen aurka baizik). Alabaina, eta 1983 urtea aztertzen hasiz gero, oso fenomeno interesgarria gertatzen da gai honi buruz jakina; 1983an, eta Durangoko Azokarako batik bat, ipuin bilduma pilo bat argitaratu zen urte bukaeran jenero honek eta hau gertatzen den lehenbiziko aldia dela uste dugu bai kantitate bai kalitatean, euskal literatura produkzioaren pisua hartzen duelarik.
|
|
|
Esanguratsua izan bazen izan administrazioaren aurreiritzia, beharbada ipuingintzaz zuten ideiak genero goxoa ote, izan zuen zerikusirik honetan guztian. Ildo horretan are esanguratsuagoa izan daitezke lehiaketa batetik bestera euskarazko ipuin saridunetan
|
izandako
aldaketak. Lehengo lehiaketan euskarazko txapelduna Joseba Garaizarren, hau da, Joseba Sarrionandiaren" Enperadore Eroa" ipuina izan zen, baina finalistak izan ziren beste batzuen artean ipuin tradizional moldekoak nagusitu ziren:
|
|
2006
|
|
|
Alizia espiluaren aurrean etorkizunaz eta
|
izandako
ameseteaz pentsetan egon da ospitaleko gela zurian, hil honetan bigarren droga gaindosia gainditu eta gero. Aspaldiko partez euria daragoio Bilboko teilatu gaineetan.
|
|
2007
|
|
|
Buenos Airesera etorri gara. San Telmo auzo zaharrean hartu dogu ostatua, konbentu
|
izandako
etxe baten. Konbentuak etxebizitza txikietan egozan bananduta, barruko patiora begira.
|
|
2008
|
|
|
Literatura ulertzeko modu berri honek literatur azterketak errotik aldatzea eskatzen du; batetik, literatur lan kanonikoek eta beren interpretazioek literaturaren historian
|
izandako
lehentasuna galdu egin dutelako. Bestetik, sistema barneko faktore beregainen eraginak eta loturak kontuan hartzea dakarrelako ezinbestez.
|
|
|
Atal honetan arazo horri helduko diot, eta azken urteotan irakaskuntzaren eta pedagogiaren alorrean egin diren aurrerakuntza eta proposamen nagusiak bilduko ditut. Hala ere, egungo literaturaren irakaskuntza guztiz ulertzeko, ezinbestekoa da lehendabizi apur bat atzera egitea denboran, eta kontuan hartzea historizismoaren ereduak ikasgeletan
|
izandako
eragina.
|
|
|
Haren ustez, eskolak eskaini behar dio ikasleari hainbat jakintzagairekin lotutako esperientzia, betiere, bizitzarako baliagarria izango zaiona. Esperientziek ezin dute ikaslearen ingurune sozial eta kulturaletik isolatuta egon; tokian tokiko ikasleek bizi
|
izandako
esperientziekin lotura izan behar dute ezinbestean. Horrek beharrezko egiten du ingurunearen eta ikasleen ezaugarrien arabera moldatzea landuko diren esperientziak, eta agerian uzten du formula berberak behin eta berriz eta ikastetxe guztietan erabiltzearen antzutasuna.
|
|
|
Domingo Agirre. S. Aranak XX. mendearen hasierako literaturan
|
izandako
eragina. Gerra zibilaren aurreko poetak:
|
|
|
Sarritan, literatur irakasleak aurreko urteetako esperientziaz ikasleen artean
|
izandako
arrakastazbaliatu ohi dira liburu batzuk baztertu eta beste batzuk agintzeko. Horrez gain, oso kontuan hartzen dituzte beste irakasle batzuek emandako aholkuak ere:
|
|
|
Ume denporea osotzen daben lehenengo 12 urteak, baserriko bizimoduan emondakoak, izan dira, guztira jota, aberatsenak. Guraso, anaia arreba eta hurkoekin bizi
|
izandako
urte horreetako gomutak ondo markauta geratu dira betiko. Halantxe nire baitan be.
|
|
|
Ikuspuntua gorabehera, guztiok sartzen gara jokoan, familiaren historiatxoan. Buruari hazka egin eta berez urten dira guraso eta neba arrebok alkarregaz
|
izandako
bizipenak.
|
|
|
Hurrengo bertso honetan, kartaz jasotako notizia bat aitatzen dau; Oletan
|
izandako
bertso ekitaldi bat, hatan be. Markina aldeko Altza izeneko bertsolari batez dihardu:
|
|
|
Anaia nagusi biek soldadutzagaz
|
izandako
esperientzia ez zan ernegarria izan; ernegagarria, izatekotan be. Beste hiru seme etozan, hurrenez hurren soldadutzara joan ebenak.
|
|
|
Soloak bedeinkatzera etorri ziran aste haretan, gu eskolan ginala, eta orduantxe
|
izandako
autuan erabagi eben, kontizu, niri aukera hori emotea.
|
|
|
Herrian erdera gehitxoen ekianari deitu eutsen pagamentuak egiteko orduan. Horrenbestez, hona, gitxi gorabehera, kanpanginagaz
|
izandako
autua:
|
|
|
Behin baino gehiagotan kontau izan deustak, Tomas, astelehen buruhandi baten aitagaz
|
izandako
kontua. Bezperan etxerako prisarik ez, kontizu, eta astelehenean ba, horixe, burua astun eta logurea galanta.
|
|
|
Arrebaren bat kriada, beste bat Italian, bestea monja Gernikan eta anaiak bakotxa bere lanetan bi eta Australian, Frantzian eta Venezuelan beste hiru. Arreba bategaz
|
izandako
haserrealdian pasaua kontauko dot.
|
|
|
Haizeak orraztu ederrak emon arren, lehen baizen tente geratzen ziran barealdian. Aurreko urtean gari
|
izandako
soloetan artoa erein behar izaten zan. Holantxe erabilten ziran soloak, txandaka.
|
|
|
Anaia eta biok Otsondolape aldera jo genduan eta han ordurako hutsik egoan Otsondola baserria barrutik ikusten ibili ginan: kortea, behien askak, ezkaratza, gela
|
izandako
hormak, lastamarragea bazter baten... Horman kareagaz egindako letrak eta zenbaki batzuk be bai, eta bazterrean Ama Birjinearen koadro bat, hautsez eta amaraunez beteta, neuri begira.
|
|
|
Eskolara bidean
|
izandako
gorabeheren artean ezkutuan gordetekotan neukan kontu bat be bada, baina eurek ekarri deuste gogora eta jarri egingo dot. Elena eta Juanita arrebekin joaten ginan anaia gazteago biok, Tomas eta ni.
|
|
|
Eskolako lagunekin bizi
|
izandako
momentuen artean, ondorengoak nabarmenduko neukez, distira bereziz geratu diralako nire akorduan:
|
|
|
Santa Marinan gaixorik egoala karta bat idatzi eutsan Juliri, Amoroton
|
izandako
bataioaren kontuak gogoratuz. Gerrako gorabeherak tarteko, Juli Amorotora eroan eben bataiatzera.
|
|
2009
|
|
|
Frantsesteko eta karlistadetako bertsoak eta alde bateko eta bestekoen gerra ekintzak eta iritziak. Baita ere euskaldunek Euskal Herritik kanpora
|
izandako
gertaera latzak ere, hala nola Afrikako edo Kubako gerretakoak.
|
|
|
Lur berrietan batez ere, baina baita aurreko urteetan soro
|
izandako
lurretan ere, kare zuri botatzen zen ongarri modura. Mamarroak hil eta lurra aberasteko ona ei zen.
|
|
|
Bere etxeko ate ondoan oraindino ikus liteke 45 zentimetroko lodiera duen errotarri
|
izandako
harlauza. Errotarri bakoitzak mila kilo inguru ditu.
|
|
|
Baina txistularirik ere izan da Jatabeko semeen artean. Herriko aguazil
|
izandako
Txomin Elorriagak txistua eta danbolina jotzen zituen. Bai dantzaldietan eta baita jatabearrek herritik kanpora egiten zituzten osteretan ere.
|
|
|
Señoretxeko andreak joan ziren eta inork ez zuen euren lanbidea ikasi. Gerora, apurka, botikek hartu zuten lehenago erremedio naturalek
|
izandako
lekua.
|
|
|
Egurra eskasten joan ahala mukurrak edo zuhaitz ipurdiak ateratzen joan ziren. Baso
|
izandako
sailetan belarra ereiten hasi ziren eta horretara ugaritu ziren ganaduari jaten emateko belar lekuak.
|
|
|
Lehen lantzar eta zelai
|
izandako
lurrak, orain pinuz eta eukaliptoz estalita daude, 2008.
|
|
|
Mitologia esaten zaie kristautasunaren aurretik euskaldunok
|
izandako
erlijio zaharretik egungo sasoietaraino heldu diren oihartzunei. Erlijio zahar hori, Jose Miguel Barandiaranen iritzian1, hiru kultur etapatan sortu zen.
|
|
|
Horiekin batera telazko jaka zahartuak ere lanerako erabili ohi zituzten. Hasiera batean kanporako
|
izandako
arropa, behin zahartuta, lanerako erabiltzen zuten.
|
|
|
Patata lur barrin, lur berrian ereitea ei zen onena. Baso
|
izandako
izaten ei zen onena patata ereiteko. Patata sakon ereiten zen, artoaren eta indabaren aldean.
|
|
2011
|
|
|
Itzulpena ematen den markoan, eragina duten aktibitate guztiak izan daitezke ikerketa gai; eta ikergai horietako bat dugu kritika. Kritika egiten delarik, aztertzekoa da, noski, garaiak itzulpenean
|
izandako
eragina, itzulmoldeak aldatu egiten baitira denborarekin. Ez hori bakarrik, testu mota bakoitzak bere ezaugarriak izanagatik, itzulmolde ezberdinak izango ditu, bai eta kritikatzeko metodo ezberdinak ere.
|
|
|
XX. mendean aurrerapen nabarmena egin zen itzulpengintzan: EIZIE martxan zen ordurako (1987an sortu baitzen), itzulpen ikasketak abian jarri ziren, bai eta literatur itzulpenen lagungarri
|
izandako
zenbait ekimen ere. Uste dugu XXI. mendean finkatuxeago ageri dela euskal itzulpengintza; hortaz, itzulpenen dibulgazio kritika ere aise finkatuta dagoen aburuz abiatu gara.
|
|
|
Sortu dugun datu base berrian 511 kritika bildu ditugu. Hona hemen urtean urtean literatur itzulpenen kritikek
|
izandako
bilakaera:
|
|
|
Euskaraz gaur egunean (eta iraganean ez bezala) itzulpen dezente argitaratzen da eta, garrantzitsuagoa dena, dezenteak. Literatura Unibertsalaren bildumarekin egiten ari diren lana dugu, akaso, adibiderik behinena, baina ezin ahaztu literatur Nobel saridunak euskaratzeko antolatzen den Jokin Zaitegi saria edo joandako azken urte honetan
|
izandako
sorpresa atsegin eta bakanak, Paul Auster-en itzulpen" aldiberekoa" edota Groucho Marxen autobiografia, horien artean. Peaceful soldadua eta Txoria eleberriekin, gazteleraren filtrotik iragazi gabeko bi lan eta bi autore ezezagun ekarri nahi izan dituzte euskarara.
|
|
|
Halaxe azpimarratu dute, ezbairik gabe, gurean bideratu diren doktorego tesi apurrek. Hortxe dago, esaterako, Manu Lopezek Haur eta Gazte Literaturan itzulpengintzan
|
izandako
garrantziaz diharduen 1999ko tesia (Lopez: 1999), edo ikerlan interesgarritzat har genezakeen Lopezen auto itzulpengintzari buruzko lana (ik.
|
|
|
testu erraza, itxuraz ume batek idatzia, eta euskaraz oso dotore emana. " Kutsidazu bidea, Ixabel" ek eta antzeko lanek
|
izandako
arrakasta bera izan zuen, nire aburuz; osterantzean, ezin uler daiteke gisa horretako liburuak hainbeste irakurle erakartzea.
|
|
|
Sari horretako epaimahaiaren hitzetan, antzezlan hori euskal antzerkigintzaren historian mugarri dugu. Hortaz, hain harrera beroa izan duen antzezlana izanik, poztekoa da Artezblai argitaletxeak lan hau argitaratzeko asmoari lotu izana, eta antzezpen haren oinarri
|
izandako
testua guztion eskura jarri izana. Izan ere, halako argitalpenak euskal antzerkigintzaren historiarako premiazko lekukotzak ditugu.
|
|
|
Hainbat lekukoren esanetan, Arrotegi jaunak, Kanalako semeak, ipini ei eban dirua eskolak eregiteko7 Zaharren egoitza be Arrotegi jaunorren diruaz eregia ei da. Bizkaiko Aldundiak bere gain hartu eban arte, Busturian jaiotakoak edo hamar urtez bertan bizi
|
izandako
edozein herritarrek eukan han egoteko eskubidea.
|
|
|
Han egondakoen esanean, sarraski ikaragarria izan ei zan; etenbako suak galerazoten ei eutsen zaurituak hartu eta leku segurura eroatea be. Sarraskitik igesean heldu ziran gudariak Bilbora, eta lekuko
|
izandako
euren ondorengoek eretxi bereko izan dira esatean: gero Bilbon traiziñue eukin ebien.
|
|
|
Joseba Aguirreazkuenaga historiagilearen datuen arabera27, herritarren ehuneko hogeik egin eban alde burrukak jazo ziranean. Horreetariko hiru laurenak Bilbo jausi eta ostean bueltau ziran, zinegotzi
|
izandako
gehienak tartean zirala. Garaitikoek urteak ebezan etxera itzultzeko.
|