|
2009
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi
|
izan
ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Dena den, bada bi arlo horien artean halako bereizketa, halako jauzia, hain zuzen ere, historian horrenbestekoa
|
izan
ez dena. Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak.
|
|
|
Baina guztien artean aipagarriena, bere biografia apartagatik eta bere izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da: umetan aldizkari batean Kaliforniaren deskribapena irakurri, eta esnea eta eztia omen zerizkion lurraldera joan arteko onik
|
izan
ez zuen gizona.
|
|
2010
|
|
|
Momentu batean, Aritz, aipatu duzu literaturak gainditu eta irauli lituzkeela topikoak eta klixeak. Eta ildo horretatik, poztu egin zaitu ikusteak liburuak emakumeen problematikaz ere badiharduela, nahiz eta ehun orrialde itxaron behar izan horretarako, eta geroxeago zapuztu egin zara keinu ñimiño bat besterik
|
izan
ez delako. Nire ustez, horrelako aldarri ideologiko bat, beharbada, pertinentea da gure ikuspegi progresista gura horretatik, baina erabat lekuz kanpokoa litzateke, extemporaneoa oso, Elena atso erretxindu horren kolkoan.
|
|
|
Jende multzoa jarrita dago biribilean ezarri aulkietan, baina tartean tartean aulki hutsak ere badirela ikusi duenez, haietako batean eseri da. Denek ala denek, bera
|
izan
ezik, erran gabe doa?, liburu berbera dute esku artean: Leonid Andréyeven Ilunbeak nobela laburra.
|
|
|
Amak ezin zuen susmatu ere egin zertan ari zen bere seme maitea. Handik aitzina, Maddik
|
izan
ezik, bertze inork ez zuen tutik susmatu. Betiko gisan jarraitu zenuen, beraz.
|
|
|
Berdin segitu zenuen, deus aditu
|
izan
ez bazenu bezala.
|
|
|
Aitarenean elkartu ginen, zu Alemanian hiru urtez ikasten egon eta gero. Asteburuetan
|
izan
ezik, han egoten nintzen, medikuntza ikasle. Gutariko bakoitzak bere gela zuen, noski, eta bakean utzi ninduzun hasieratik.
|
|
|
Azken urteetan, kopuruz eta esperientziaz gora egiteaz batera, bi gauza ikasi ditugu: lehenengoa, ez dagoela beldurrez ibili beharrik aukeratzerakoan, gailurrik garaienak eta debekatuenak ere eskala daitezkeela, zailtasun nabariko Finnegan' s Wake
|
izan
ezik, apika, zeren, ez al goaz ba denok sokari lotuta, elkarri laguntzeko prest?
|
|
|
Bowles, goian bego, bide batez. Bowlesek ez zuen harremanik jendearekin, bere morroiekin eta maitaleekin
|
izan
ezik. Hasieran, mendi aldera jotzen zuen, haxix erretzaileentzako taberna batera.
|
|
|
Hurrengo egunean, irakurtzen eta idazten hasteko liburuttoa erosi nuen, kafe hartara joan eta elkarrizketan parte hartzeko. Gerora, kafe hartara joan ziren haiek denak ni bezain analfabeto zirela konturatu nintzen, denak analfabeto, kargu hartu zidan hura
|
izan
ezik. Izkiriatzaile lanak egiten zituen, irakurtzen eta idazten ez zekitenek beraien maitaleei mezuak bidaltzeko.
|
|
|
Hitza ingelesa da berez, crack, «barrez lehertu», txiste batekin esate baterako, edo cracked, «erotua» adieran?, eta ondoren eskoziarrek modulatu zuten« (hitz) etorri handia duen norbait» esateko. Baina craic, bere horretan, transkripzio moderno bat da, sekula
|
izan
ez den irlanderazko hitza.
|
|
|
«Dena onartuko dugu, gauza bat
|
izan
ezik, ez dugu erlijioz aldatzea ametituko?».
|
|
2011
|
|
|
Beste liburu bat proposatzera natorkizue, Arantxa Urretabizkaiaren 3 Mariak. Bizitzaren gorabeherak direla medio, gaztetatik elkarren berririk
|
izan
ez duten adineko hiru emakumeren arteko harremana du ardatz Urretabizkaiaren azken nobelak. Hiruren izena Maria izanik, elkarrengandik bereizteko, Txuri, Gorri eta Handi goitizenak jarri zizkieten txikitan.
|
|
|
Hori bai, idazleak tentsio horiek aintzat hartu eta buelta eman diezaieke tentsio horiek beraiek salatuz eta historia alternatibo bat proposatuz. Historia alternatiboa proposatzeak ez du esan nahi benetakoa ez denik edo
|
izan
ez daitekeenik; aitzitik, egilea pentsamendu hegemonikotik urrundu, eta historia beste ikuspuntu batetik (orain arte errepresentatua izan ez den ikuspuntua) azaltzen du. Aurreiritziez eta arrazakeriaz ari garelarik, iruditzen zait ezinbestekoa dela jarrera hori, baina, jakina, horrek ahalegin dekonstruktibo handia eskatzen du egilearen beraren aldetik, bere aurreiritziak mahai gainean jarri behar baititu lehenik.
|
|
|
Hori bai, idazleak tentsio horiek aintzat hartu eta buelta eman diezaieke tentsio horiek beraiek salatuz eta historia alternatibo bat proposatuz. Historia alternatiboa proposatzeak ez du esan nahi benetakoa ez denik edo izan ez daitekeenik; aitzitik, egilea pentsamendu hegemonikotik urrundu, eta historia beste ikuspuntu batetik (orain arte errepresentatua
|
izan
ez den ikuspuntua) azaltzen du. Aurreiritziez eta arrazakeriaz ari garelarik, iruditzen zait ezinbestekoa dela jarrera hori, baina, jakina, horrek ahalegin dekonstruktibo handia eskatzen du egilearen beraren aldetik, bere aurreiritziak mahai gainean jarri behar baititu lehenik.
|
|
|
Aitzitik, Mendebaldeak «bestea»ri buruz esandakoaren logika berean inskribatzen da.3 Mariak lanaren kasuan, Urretabizkaiak historia alternatiboa eskaintzen digu, eta alternatiboa dela diot adineko emakume jakin batzuen ikuspuntutik eraikia delako. Horrek ez du esan nahi adineko emakume guztiek nobelako protagonisten antza dutenik, baina badira haien moduko emakume asko gure literaturan tokirik
|
izan
ez dutenak. Horregatik da Urretabizkaiaren nobela ausarta, zahartzaroari buruzko topiko eta estereotipoen kontra doalako.
|
|
|
Dudarik gabe esan dezaket: erabaki politiko batek halako barkamen giroa sor zezakeela esan balidate, ez nuen sinetsiko ikusi
|
izan
ez banu.
|
|
|
Ipar Euskal Herritik pasatzean, Lotiren nobelak ibili ohi dituen bidexketan barrena dabil maiz Bécassine, kontrabandistenetik
|
izan
ezik, ez baitugu ahaztu behar 1925ean gaudela eta Bécassineren abenturak neska txikiei zuzenduak direla.
|
|
|
Binetetako batean
|
izan
ezik, egileek Martin Mystèreren. Ra-ren mendekua, abenturako indigenen ahotan jartzen dituzten testuek ez dute zerikusirik marrazkian agertzen den egoerarekin.
|
|
|
Atleta indartsu gisa deskribatu zuen, ia super-heroi bat, Supermanekin ahalean lehiatzeko modukoa. Haren aldamenean, oharkabean pasatuko zen Balendin Berriotxoako gixajoaren bizi ereduzkoa, pilotarako grina eta musikarako eta dantzarako dohain bikainak
|
izan
ez balitu, zeinak agerian utzi baitzituen elorriotarrak Elosuko ahaide batzuei egindako bisita batean. Ahaide haiek, Ronda aldeko kapelak buruan eta taulatu flamenkoko janzkiak soinean, zirkinik gabe ikusiko dute Balendinek denen aurrean dantzatuko duen aurresku reggaeton fantasiatsua.
|
|
|
Zer, zer? zer?, benetako zera
|
izan
ezik: gure hizkuntzak eta kulturak Europa inperialistaren hizkuntza eta kulturen menpean zeudela.
|
|
|
O Fado egon
|
izan
ez balitz konpleto
|
|
|
Gizakia ehiztari izatetik artzain izatera pasa zenean, leku bakoitzean moldatzeko balio izan zioten animalia horiek, bai muturreko beroan eta baita muturreko hotzean ere. Animalia horiei esker
|
izan
ez balitz, bizitza ez zen posible izango basamortu horietan.
|
|
|
Abentura posible da, beraz, baina, aldi berean, ez da jada posible XX. mendean: ematen du hori eman nahi digula aditzera Hugo Prattek Itsaso gaziaren baladan eta, hedaduraz, Corto Malteseren hurrengo album gehienetan ere; izan ere, sekula burutu ahal
|
izan
ez zuen argitarapen planari jarraitu ahal izan balio, marinel protagonistak Espainiako Gerra Zibilean desagertu behar zukeen betiko, muga historiko horrek markatzen baitzuen abentura erromantikoaren amaiera Prattentzat, antza, marraztera iritsi zen Corto Malteseren azkeneko albuma, 1992ko Mu. Kontinente galduaren misterioa, 1925 urtean kokatzen zen??.
|
|
|
Alice neskatoak beste izen asko izan ditu mundu osoan, nekez aurki baitaiteke itzulia
|
izan
ez den tokirik: Alizia, Alica, Elisi, Ani, Marie, Alicia, Alenka, Alicio, Liisan, Alisa, Eilíse, Alis, Alicja, Lísa?
|
|
|
Halaxe sortu zen liburuaren lehenengo bertsioa, Alice, s Adventures under Ground izeneko eskuizkribu bat, Carrollen beraren marrazkiez lagunduta. Anekdota hutsean geratuko zen kontua, eskuizkribua ikusi zuten lagun batzuek adoretuta, eta aldaketa garrantzitsu batzuk eginda, handik gutxira Alice, s Adventures in Wonderland argitaratu
|
izan
ez balu. Aurrekoa baino askoz landuagoa dagoen testu horretan, Carroll elementu asko uztartzen saiatu zen:
|
|
2012
|
|
|
Isuritako odol tantak ez dira orduan heriotzaren seinale, bizitza berriaren haziak baizik. Inoiz umerik
|
izan
ez zuen emakumeak beste bizitza bat sortu zuen. Alegiazko abortu bat egin zuen Diegorekin.
|
|
|
Ezpainetan musu ematea bekatu zen nire zigor kodean baina autobusek paradak izaten zituzten, eta paradetan haizeak jotzen zuen, eta haizeak jotzen zuenean nesken uniformeak hegan egiten saiatzen ziren, eta saio haien aurrean nire gogoa urtu egiten zen eta fedea sutu. Futbolik eta periodiko deportiborik
|
izan
ez balitz hura Sodoma eta Gomorra puru purua zatekeen. Burgoseko epaiketa, marxista leninista zirela aldarrikatu zuten kondenatu haiek?
|
|
|
Horrek guztiak merezi zuen aitormena, defentsa eta babesa, eta kezka politikoa lotu zitzaien nire deskubrimenduei. Eta urte haietan politika, gure zorionerako pentsatzen zuen jenderik falta
|
izan
ez bazen ere, antifrankismoa zen, diktadurarekin zakar izatea, eta zenbat eta zakarrago hainbat eta hobe. Teorian bederen, ustez, ezagutzen genituen ñabardura mota guztietako, behar beharrezko ñabarduretako talde politikoak osatu genituen, alderdi klandestinoak, eta batzuk kenduta, PNV bazen baina aingeru guardakoa edo hirutasun santua bezala, beste guztiek zakarkeria lehia bat bezala eramaten zuten euren arteko elkarbizitza eta ñabardura bakoitzeko alderdiak hirutik hamarrera edo gehiagora arte izaten ginen.
|
|
|
Sarri pasatzen naiz Azpeititik eta egin ohi dudan ibilbide batean 185 metro barruan daude, ordena fisiko honetan, Carasusan bahitua bizi zen etxebizitza, geroztik inoiz gehiago zabaldu ez den bost alturako etxe bat, Pasaiako sabotajean poliziak hil zituen Kurro eta Pelitxoren oroimeneko monolitoa, Posadas kaboa erail zuten estrata, Angel Otaegi fusilatuaren soziedadea, Anjelek berak lan egiten zuen fabrika eta Amaya tabernan pistolaz hil zuten Francisco Machio Martos azpeitiar extremeño bakartia, hau beste delitu demostraturik gabe, bizi zen etxea, etxe iluna, etxe tristea, leiho txikiduna, etxe isolatua orduan ere. Begiratu eta, hara!, esaten diot neure buruari, eta orduan ikusteko gai
|
izan
ez nintzena ikusten dut min handiz, min bikoitzez, jabetu ez izanarena nagusitzen zaidalarik.
|
|
|
Ez genuen irratirik, ez zinerik, ez liburutegirik, gutxiago telebistarik. Gaur, horiek denak dauzkagu, liburutegia
|
izan
ezik, autogobernuaren lotsa eternalerako. Jolasean eta haundien kontu jaten pasatzen genuen bizitza, elizak eta eskolak uzten zigun denbora librea.
|
|
|
Aurreko hori gertatu ez balitz, nekez aukeratuko genuen ondorengo bidea, edo nekez izango genuen ondoren izan genuen aukera. Horrexegatik, politikan igarotako nire bizitza pusketaz galdetzen didatenean, beti ateratzen zait hara?, aurreko lau urteetan errektoreorde
|
izan
ez banintz?
|
|
|
Palestinoa tximinian erretzen ari ginen, alaba eta biok kukubilkaturik, andrea egongelara sartu zenean. Bizkartzainen zain zegoela esan zuen, egiten ari ginena ikusi
|
izan
ez balu bezala.
|
|
|
Behin batez, solfeotik bueltan, eta litxarreriak ez erostea erabaki ondoren, ez bainuen egunero egiteko nahikoa diru, Jehovaren lekuko batek gelditu ninduen auzoko adinduak paseatzen ibiltzen ziren errepidean, eta andereño doinuz mozorroturiko hotsez ama birjinaren irudia zeraman aldizkari batez mintzatzen aritu zitzaidan, dirurik baldin banuen munduan gerrarik
|
izan
ez zedin eman nezakeela proposatuz amaitzeko. Hogeita bost pezetako txanpon handia nuen poltsikoan, ukabil zen esku izerdituan bildurik.
|
|
|
...kit esan zuen; azkenean, ondorioztatu nuen gezurra esan izanagatik haserrearen ordez gupida jasotzearen arrazoia, bekatua zerbait larriagoarekin lotzen zutelako zela, amonaren heriotzarekin; uste nuena baino larriagoa behar zuen, nire ikastolako guztiek aipatu baitzuten funerala deitzen zioten festa bat, nire amona hil zelako ospatua, nire familia guztia bildu zuena, eta baita nire lagunak ere, ni
|
izan
ezik. Nik ama negarrez ikusi nuen telefonoan, bere lagun baten etxera eraman ninduten, bat batean denek nahi zuten nirekin hitz egin, tontakeriak kontsultatu, zer meriendatuko dugu gaur?; urtebetetze eguna nuenez oparia ekarri zidaten amaren lagun dibertigarriaren etxera, mendiko motxila handi bat, eta amona hil zela esan zidan aitak; lakura erori zen eta ito, igeri ez zekienez.
|
|
|
Eta azaldu ez nituen «zergatik» guztiak kontsolatu zizkidaten. Bat
|
izan
ezik.
|
|
2013
|
|
|
Lizardik, bizi zela atera zuen bakarrerako, hogei poema hautatu zituen. Arreseren hau horrelako zakutzarra
|
izan
ez balitz (76 bertso sail gehi antzerkiabertsotan, 207 orrialde), agian irakurri izan zuen Barojaren Gaci guezacaspaldikoaren eredura (10 bertso sail, 69 orrialde) edo egileak berak sinatua eskuetan izan zuen Otañoren Zerbaitmodernoagorenera errenditu izan balu (20 bertso sail, 78 orrialde), kritika jasoago bat hartu ahal izanen zuen bere obrak, oro har. Hogei edo hogeita bost poemako liburu bikaina ateratzen ahal zen Nere bidean bahean pasatuta.
|
|
|
Gordelekurik
|
izan
ez dezan ta atzemateko otsoari
|
|
|
Alabaina, Nere bidean tolosar honek editorerik eza erakusten du nabarmen, gure literatura modernoak izan duen gaitzik handienetako bat. Hainbat lantegi izan ditugu, hainbat teknikari, baina gure hizkuntzak ezdu historikoki lanbiderik sortu, maisu maistrak
|
izan
ezik. Egilea animatu eta kritikatu, testua zaindu, ona eta ez hain ona bereizi, liburua antolatu, moldiztegi lana kontrolatu, banaketa ziurtatu, promozioa eragin, salmenta sustatu... inork ez du lan hori hartuizan bere gain.
|
|
|
Urtea pasa zen, astegunetan lanean, asteburuetanbeste estremadurar batzuekin elkartuz, atsekabeak kontatzen zizkiotela elkarri. Ez zen garai erraza izan, ez, baina herrira itzultzeko itxaropenak ilusioz beterikmantendu zituen.Lana monotonoa zen, baina aitak espiritu optimistazuenez, bere poesiak asmatzen ematen zuen denbora lan jarduna hain aspergarria
|
izan
ez zedin.
|
|
|
Francori aurre egingo zion, hil
|
izan
ez balitz?
|
|
|
Amildegiak suaren bidea moztu
|
izan
ez balu
|
|
2015
|
|
|
Besteak. Eusebio, Isidro eta Jon? pinu handi baten enborraren kontra eserita zeuden, errifleak magalean zituztela, Eusebiok
|
izan
ezik. Eusebio erriflearen kulatako bala zuloakhaztatzen ari zen, eta ardailatuta hitz egiten zuen.
|
|
|
Kertea. Sekula
|
izan
ez genuen edo izan genuenik ere gogoratzen ez dudan tomateei buruzko elkarrizketa horretan hori da bizirik igartzen dudan hizkera.
|
|
2016
|
|
|
«Begira, euskara joria da eta lagunduko dizut nik aberastasuna ezagutzen»; maiz erdal ordaina eman ohi dio irakurleari, Etxahunen bertsoen itzulpena gipuzkerara ulermena errazteko asmoz; baina asko dira testua bera aldatu, moldatu, azaldu egiten dutenak. Nagusi egin nintzenean jakin nuen literatura teoriak bazuela izen bat jarrera hori izendatzeko, nahiz eta goxoa
|
izan
ez: «egile inplizitua».
|
|
|
Arratsalde hartan Hal Mitchellen arrantxoan talde bat osatu, eta Horse Mountainera abiatu ginen begirada bat botatzera. Aurreko gaueko ekaitzak ez zuen elur askorik bota, baina mendian gora igo ahala bazegoen nahikoa arrasto guztiak estaltzeko, goiz hartan gorpua aurkitua zuen Danny espainolarenak
|
izan
ezik. Artzaina bere karro kanpoaren gurpilaren gainera erorita zegoen, heriotzak urdindu eta gogortuta.
|
|
|
–esan nuen. Saiatu nintzen nire tonua susmagarri
|
izan
ez zedin, baina azken egunetarako alibiaz pentsatzen hasia nengoen, ea zuriren batek babesa emango ote zidan. Banekien holako gauza bat noraino joan zitekeen.
|
|
|
«Edonola ere, orokorrean, nahi nuena lortu dut. Ez dezatela esan merezi
|
izan
ez duenik. Ez dut inoren iritzia entzun nahi, informazioa ematen dut bakarrik, informazioa eman dizuet bakarrik».
|
|
|
Ahaztu, hori da egin duzuna. Iragana ezabatu egin duzu, inoiz existitu
|
izan
ez balitz bezala jokatu duzu. Zuk ahaztu zenuen, nik ez ordea.
|
|
|
Zuk hartutako erabaki harengatik galdu dut bizitzea zegokidan bizitza. Nire aita hil
|
izan
ez bazenute, beste arazo batzuk izango genituen, baina ez bizi izandako infernua. Bizitza lapurtu didazu.
|
|
2017
|
|
|
modernitatea, tradizioa eta erroak, lehenbizi; etikaren eta estetikaren arteko harremana, ondoren; eta azpiegituren beharra, mezenasaren figura eta arte heziketa, azkenik. Horiek horrela, epilogoa eskainiko zaio transmititu
|
izan
ez denari: taldeen bueltan baina taldeetan sartu gabe, kanpoan gelditu diren artistak; Ipar Euskal Herrian egin den arte oraindik ere ezezaguna; gainditu ez den goi artea eta behe artea bereizteko sailkapen konbentzionala; besteek baino garrantzi handiagoa izan duenez jarrera objektualak, artearen ikerketak bazter utzi dituen bestelako jarrerak; makina bat izan arren, haien arrastorik ia batere geratu ez den emakumezko artistak; eta euskara bera, zeina «baztertzeko joera sumatu da XX. mende osoan» (230 or.). Diot, beste aukera bat izan zitekeela gure historiak baztertutako horiek hemen liburuaren gorputz nagusian integratzea, apendize gisa beste behin bazterketa jasan behar izan gabe.
|
|
2018
|
|
|
Euskaraz egindako lau idazlan horiek helburu literarioa zuten itxura batean, eta ondoren euskarari buruz egindako lan ugariak, ordea, bestelako xede batzuekin eginak dira, bai gramatika bera, bai hizkuntzalaritzako azterketak edo hizkuntzaren alde egindako hamaika aldarrikapen eta eskakizun. 30 urtetik gora eleberriak, elezaharrak eta bestelako txostenak eta hitzaldiak ematen jarraitu zuen, baina salbuespen ñimiñoren bat
|
izan
ezik, denak erdaraz. Campionen jaiotzaren 150 urteurrenean, Arturo Campion euskaltegiak antolatutako hitzaldian, Jose Agerrek egindako biografia aipatu zuen Joxemiel Bidador zenak.
|
|
|
Zu ere partaide izan zinen horretan, eta hainbat arratsaldetan izan ginen biok Erribera kaleko egoitzan erdal hitzak euskaraz emateko asmoarekin, hiztegi baten egituran. Arian arian lortu genuen kanpoan ziren euskaltzainekin harremanetan jartzea, eta Ipar Euskal Herrikoak luzaroan ikusteko eta biltzeko paradarik
|
izan
ez arren, nola halako harremanak moldatzea erdietsi genuen, gerogarreneko hobe baten esperantzan. Gutxieneko maila izan zen Bilbon eta Donostian Osoko Bilkurak bildu ahal izatea eta jende berria ere gureganatzea.
|
|
|
«Nire eleiz mintzaldia argitaratzeko asmoa zeunkenik ez neban uste. Onelako mintzaldiak, abaderen batek edo
|
izan
ezik, iñok ez ditu irakurten eta mintzaldi au itxirik be. Zabala, ren aditz irabiakera orreik argitaratzea oba izango dala deritxot.
|
|
|
Ez dugu gure artxiboa exhaustiboki arakatu, baina itxura guztien arabera oso harrigarria litzateke Julio Urkixok euskaraz idatzitako gutunik aurkitzea. Izan ere, Jose Antonio Arana Martixaren hitzak erabiliz, «Urkixo bera euskaldun berria zen, eta Azkuek ondo esaten zuenez, nahiz eta ondo idazteko gai
|
izan
ez, euskara mintzatua eta idatzia ulertzen zuen eta aztertu eta ikertu ere» (Bidegileak 5, 7 or.). Campion eta Olabide ere euskaldun berriak ziren eta antzeko egoeran zeuden euskara mintzatuari dagokionez, baina bien kasuan badira gure artxiboan haiek idatzitako euskarazko gutun labur batzuk; Urkixoren kasuan ez, ordea. Honek hausnarketa orokor bat eginarazi liguke euskal intelektualek euskararen erabilera praktikoaz izan duten jarrerari buruz.
|