|
2015
|
|
|
Burutazio haren fruitu da Sports night Kirol gaua. Jaialdian sekula
|
izan
ez direnentzat, Interneten irudiren bat edo beste aurkituko duten arren, komeni da erreferentziak ematea. Gertuko bati entzun nion bezala, Kirol gaua izan liteke auzoren bateko igande goiz bateko herri kirol saio baten eta gure umetako larunbat goizetako Pressing Catch ikuskizunaren arteko nahastea.
|
|
2016
|
|
|
Larunbatean, aurreko egun guztietan bezala, Irati eta Maddalen saioa hasi baino lehen jendeari umore ona itzultzen ari ziren, Jon, Esti, Iñaki, Xabi, Haritz… eta beste hainbeste, pastel gaineko ginga gorriz tindatzen, eta gainerakook metro karratuetan kilometroak egiten. Galestarrak
|
izan
ezik, galestarrak izozki bana jaten ari ziren marko konparaezineko ertzen batean.
|
|
|
Geroago, 18 nituela, idazteko aukera ere eman zidaten. Ordurako, idaztea gustatzen zitzaidan marraztea baino gehiago, eta ausartu egin nintzen, arrasto handirik
|
izan
ez arren. Eta, berehala, aldizkariaren komertzial lanak ere eskaini zizkidaten:
|
|
|
Aldizkarian ordu asko sartu dituztenak eskuetako hatzekin zenbatu daitezkeela egia da, baina gainerako ehunka guzti horiengatik ez balitz, sareagatik, bertsozaleen familia handiagatik, mirari txiki baten eraginez baietz esaten duten guztiengatik
|
izan
ez balitz, Bertsolarik ez zituzkeen 25 urte bete izango. Ezta bakarra ere.
|
|
2017
|
|
|
Talentua soberan izan arren, behar beste zori
|
izan
ez duen txirrindulari bat erretiratzen denean, hanketan itzuli handi bat bazeukala esan ohi da. 70eko hamarkadako etenak utzitako hutsuneari erreparatuta, antzeko ariketa bat egingo dugu, bertsolaritza fikzio pixka bat, errepaso honen amaiera gisa.
|
|
|
Garai hura bizi
|
izan
ez zuenarentzat txokante samarra da txapelketen bigarren etena. Lehenengoaren motiboak begi bistakoak izan baziren, bigarrenarenak ez.
|
|
|
Boterea zeukanak idazten zuen historia, boterea zeukanaren emozioak agertzen zituen idatzitakoak, botereari lotutako mundu ikuskerak. Idazketara sarbiderik
|
izan
ez zuten kulturak ziren ahozko transmisioa gehien garatu zutenak. Guk ezagutzen genituen kantu inprobisatuak ere boterearen ertzetatik sortuak ziren:
|
|
|
Duela bi urte, aldaketa bat ematea erabaki zuten, ordea, eta bertsolarientzako ariketa berriak sortu zituzten: errima erronda –errimatzen duten hitzak bata bestearen ondoren esatea, eliminatu arte, habanera puntu erdika… Formatu tradizionalarekin zertxobait apurtzen saiatu ziren bestelako jende bat ere plazara animatzeko, bertsotan onenak
|
izan
ez arren beste abilidade batzuk dauzkatenak.
|
|
2018
|
|
|
Beraz, lauko hamahirusilabadunak dira bertsoak. Lehena (18AAAA), eta laugarrena
|
izan
ezik (13AAA6A13A6A), beraz ez dezakegu esan arlo honetan aldaketa anitz eta ugaritasunik dagoenik, baizik eta tradizio ohikoari (Bordaxuri…) jarraikitzen diola.
|
|
|
Zaldibiara bertsotara baldin bazoaz, batek baino gehiagok esango dizu hemendik edo handik Lazkao Txikiren senitarteko egiten dela, edo gertutik ezagutu zuela, behintzat. Izan ere, Jose Migel Iztueta Lazkao Txiki zaldibiarra
|
izan
ez arren, gertu edo urrunxeagoko senitartekoak baditu herrian. Baina bada zaldibiarra den Iztueta bat, euskal kulturgintzan eta bertso munduan ere ezaguna.
|
|
|
Harrapazan/ k! Cid baino ausartagoa eta Franko baino frankistagoa zen tenientea fusilatu
|
izan
ez balute, batek daki parean tokatutako zenbat gorri separatista hiltzeko agindua emango zuen; Erauskin bera, akaso. Hala ere, aitortu behar da 1932an Erauskinek bederen (eta inork ez,) ez zuela 1936an gertatuko zena usainduko.
|
|
|
Itxuraz, Juan Jose Saiburu, Migel Ibañez eta Juan Zabaleta izan zituen bertsokide. 15 urteko mutikoa besterik
|
izan
ez arren, saio txukuna egin omen zuen oso. Bigarren bertsioa, Kosme Lizasok jasotzen du Mitxelena gogoan liburuan.
|
|
|
Ederra iruditu zitzaidan Maialenen eta Aitorren buruz burukoa; aurretik entzun nizkien ale solteak ere hala iruditu zitzaizkidan. Eta finala bera ere ederra izan zelakoan nago, berriz entzuterik
|
izan
ez badut ere.
|
|
|
Saio guztiek behar dute, Txapelketan zein plazan, bertsoaldi serioagorik gero umorera itzultzeko, hots, kontrastea. Gainera, gai jartzaile taldean lan egin da tragikoa saihesteko baino, aukera bakarra
|
izan
ez dadin.
|
|
|
Eta poztekoa da 16 urteko gazteekin aritzea, guk euren adinean genituena baino askoz landuago baitituzte gaiak. Noski, guk ez geneukan espazio hori, eta iruditzen zait, horrelakorik ez zela sortuko igaro ginen desertutik igaro
|
izan
ez bagina.
|
|
2019
|
|
|
Guztiak ahaztu zaizkit denborarekin. Guztiak, bat
|
izan
ezik: “Gaur hamazazpi bete dituzu/ oraindik zaude kulona,/ rejimena egin duzu/ ze hori ezta hain ona“.
|
|
|
Gaur egun hezkuntza arautuan egin ohi dute lehen murgilaldia bertsoaren itsasoan barneratzen diren bertsolari gaiek, bihar etziko bertsolariek. Aukera hori
|
izan
ez genuenon garaian, bestela jo gintuen bertsolaritzaren harrak. Duela mende erdiko nire kasuan, etxekoen euskaltzaletasuna izan zen bertsoaren bidera bultzatu ninduen lehen akuilukada.
|
|
|
Bizkaiko Txapelketari aitortu behar zaion beste onuretako bat da bertsolaritza lurraldeko bertso tradizio gutxiko eskualde eta herrietara eraman izana. Txapelketarik
|
izan
ez balitz, gatxa izango zen Nerbioi ezkerraldean, Enkarterrietan eta Bilbo aldean bertan ere bertsolaritzak pausoak ematea. Horri esker, zorionez, gaur egun hezkuntza arautuan Bertsozale Elkarteak eskolak ematen ditu, bertso eskolak sortu dira, eta saioak eta bestelako jarduerak antolatzen dira.
|
|
|
Halaxe animatu nintzen lagun batzuekin 2013ko Bertso Txapelketa Nagusiko finalera joaten, han kantatu behar zuten bardoak apenas ezagutu gabe (Maialen Lujanbio
|
izan
ezik), finalaren mekanismoa eta egin behar zituzten ariketak ere ezagutu gabe, eta doinu asko lehenengo aldiz entzunez. Euskara ulertzeko gai nintzen, baina aitortu behar dut gauza askok ihes egiten zidatela… Baina berdin zion, traba guztiak desagertu ziren BECera sartu bezain laster.
|
|
|
Urte haietako batean, saio guztiak Telleriarekin egin nituen, bat
|
izan
ezik denak. Eta nik zer agenda galduko, eta huraxe!
|
|
2020
|
|
|
Urteak joan eta gero ere gogoratzen naiz Euzkitzek aurpegiratu zidala geu ez ginela bederatzi puntuko taxuzko bat kantatzeko gai eta nola bururatu zitzaigun haiei neurri hori ematea. Eta estutasun horiek pasatu
|
izan
ez balitu ez zela iritsi zen lekura iritsiko erantzun behar izan nion.
|
|
|
Ez naiz seguru gogoratzen zenbat senide ziren, baina hamasei bat edo baziren. Anaia horietako batek kontatu zuenez, bere komunio txikiko argazkian anaia arreba guztiak bildu omen ziren, bat
|
izan
ezik, jaietako arroparik gabe gelditu zelako.
|
|
|
Nik uste, gerra aurretik egin zen ahalegina funtsezkoa izan zela. 1935 eta 1936ko txapelketak egin
|
izan
ez balira, baserritarren fenomeno bezala gelditu eta desagertu egingo zen, agian. Azkenik, bertso eskolekin beste dimentsio bat eman zaio baita.
|
|
|
Ane Zuazubiskar Iñarrak orain bi hiru urte zabaldu zizkion ateak yogari eta azken asteetan ordutegi kontuengatik klaseetara joaterik
|
izan
ez baldin badu ere, berriz heltzeko irrikaz dago. Bere hasiera ere ez zen konbentzimenduzko hasiera izan:
|
|
|
Amenabarri gorputzaren kontzientzia izaten eta bere buruarekin ziurrago sentitzen irakatsi dio yogak: “Gertatu izan zait, txapelketako saioetan batez ere, han egon
|
izan
ez banintz bezala sentitzea saioa amaitutakoan, eta Bizkaiko azken txapelketan, dela bi urtekoan, lehen aldiz oso ondo pasatu nuen, han sumatu nuen nire burua, eta ingurukoek ere esan zidaten inoiz baino presentzia handiagoz ikusi nindutela. Aurten, hein batean, horregatik egin dut astean bi klasetara joateko apustua, sentsazio horiek berreskuratzeko”.
|
|
|
Herrialde Katalanetan bat bateko kantuak forma aldetik aberastasun eta aniztazun izugarria erakusten du: izan ere, ohiko kantutegi genero ia guztiek, baladak eta kantu erlijiosoak
|
izan
ezik, interpretea erabat aske uzten zuten abestiaren testua inprobisatzeko, bertso heptasilabikoen gainean artikulatua askotan (metrika katalanak silaba kontaketa azken silaba tonikora arte egiten du).
|
|
|
Baldintza berrietarako modu berriak behar direla planteatzen da, baina urgentziazko forma horiek benetan berritzaileak are iraultzaileak izango diren zalantzagarria da. Itxialditik irtendakoan lehengora bidezidorra azkarregi egingo dugun… Lehengoaren alde on guztiekin, jakina; baina, akaso, lehengoaren ajeetatik aldatu genezakeena aldatzeko aski denborarik —irudimenik, ausardiarik, kemenik, perspektibarik…—
|
izan
ez dugun sentipenarekin.
|
|
|
Onerako zein txarrerako, asko emateko gaitasuna baitauka txapelketa batek, eta tarteka baita kentzeko gaitasuna ere. Irabazleak eta galtzaileak aipatzen hasita, hala ere, nago txapelketa hau ez ote den izan irabazle bat baino gehiago bai, baina galtzaile nabarmenik
|
izan
ez duen txapelketa bakanetakoa. Izan ere, Beñat Gaztelumendi izan den arren txapel preziatua buru gainean janztea lortu duen bertsolaria, ez da bera izan, inondik ere, irabazle bakarra; bertsolari bakoitzak bere helburua baitu buruan bueltaka, txapelketa batean izena ematen duen unetik beretik.
|
|
2021
|
|
|
Irakurtzen ari naizen komiki motetan ere bineten ordenamendu ezberdinak ageri dira, eta gustatzen zait. Ni ogibidez diseinatzailea eta maketatzailea naiz, eta horrek ere ematen dit zurruntasuna hautsi eta dena kuadrikulatua
|
izan
ez dadin.
|
|
|
Atal bat gehiago gehituko diogu hala ere, elkarrekin harremanik ez duten perla solteekin. Postre gisa hamalaugarrena, hamahiru
|
izan
ez daitezen, eta hamaika kontu polit kanpoan gelditu ez daitezen.
|
|
|
Berri batzuk gehitu ditut nik. Erraza
|
izan
ez dena 75 bertsotara mugatzea izan da. Barkamena bilduman egoteko arrazoi sobera duten guztiei.
|
|
|
Teorikoki existitzen dela dakiguna muturren aurrean jartzen zaigu tarteka, eta burdinazko barra batek hortzetan bezala kolpatzen gaitu. Klaseen arteko ezberdintasunak hemen baino handiagoak eta finkoagoak dira Asiako leku gehienetan; lan baldintzak, penagarriak; eta haur izateko eskubiderik
|
izan
ez duten pertsona asko [19] izan ditu aurrean nire kamerak. Kapitalismoaren paradoxak [17] topatzea ez da zaila izan, eta desesperatuki ihesi abiatu direnak ez dira gutxi [21].
|
|
|
zu
|
izan
ez zaitezen
|
|
2022
|
|
|
Atzera begiratu eta guztia nola okertu zen ikusita, amorruak hartzen nau, adiskide handiak baikinen azken batean, lagun minak. Eta gauzak bestela ezin gerta zitezkeela pentsatzen baldin badut batzuetan, eta berea izan zela errua, eta berea soilik; besteetan iruditzen zait hainbat gertakariren baturak, ez beste ezerk, eraman gintuela egoera hartara, eta elkarrizketa hura beste era batera eman izan balitz, gure bideak beste egokiera batean gurutzatu izan balira, gau hartan horrenbeste txupito zintzurreratu
|
izan
ez bagenitu, edo nik neuk –nahita edo nahi gabe– hura guztia bilatu izan ez banu eta antzekoekin zigortzen dut nire burua, nola litekeka.
|
|
|
Atzera begiratu eta guztia nola okertu zen ikusita, amorruak hartzen nau, adiskide handiak baikinen azken batean, lagun minak. ...batzuetan, eta berea izan zela errua, eta berea soilik; besteetan iruditzen zait hainbat gertakariren baturak, ez beste ezerk, eraman gintuela egoera hartara, eta elkarrizketa hura beste era batera eman izan balitz, gure bideak beste egokiera batean gurutzatu izan balira, gau hartan horrenbeste txupito zintzurreratu izan ez bagenitu, edo nik neuk –nahita edo nahi gabe– hura guztia bilatu
|
izan
ez banu eta antzekoekin zigortzen dut nire burua, nola litekeka.
|
|
|
Baina Albert izan zen, berak jakin ez arren, Albert
|
izan
ez zena.
|
|
|
Atertu egin du, hiru lau tanta baino ez datoz kristalean behera, minutu batean desagertu direnak. Errepidea bera ere nahiko lehor dagoela ematen du, mundu zati honetan euririk egin
|
izan
ez balu bezala. Zazpi minutuan heldu da herri sarrerara eta etxe ondo ondoan aparkatu du autoa, ataritik bost metrora.
|
|
|
Egun hartan, ez zen argazkilaririk izango Aian; kazetaririk ere ez. Eta orduan gertatua haizeak eramango zuen oso osorik, zenbait aiarrek gogoan hartu
|
izan
ez balute. Haietako batek –Joxe Mari Lertxundik (Aia, 1932 – 2022) – hamabi urte zituen orduan, eta ia hirurogei urte geroago kontatu zituen udako egun gogoangarri hartan gertatuak, Uztapideren Berriz plazara liburuan.
|
|
|
Eta hor jartzen da dena martxan, gauza pila bat ematen dizkizute… Pentsa, Bizkaian aginte makila ematen zaio txapeldunari, eta niri asko lagundu zidan gogoratzeak Onintzak irabazi zuenean nola altxatu zuen makila. Onintzak aurretik irabazi ez balu, aurretik berak makila altxatu
|
izan
ez balu igual geldituko nintzatekeen makilarekin eskuan, zer egin jakin gabe. Baina Onintzarena etortzen zitzaidan burura, eta esaten nuen:
|
|
|
Berriro ere, tresna eta bitarteko bihurtu nahi izango du klase kultuak bat bateko bertsoa. Oraingoan, gainera, ordu arte eskura
|
izan
ez zuen faktore berri bat baliatuko du klase kultuak: bertsolaria bera, Basarri.
|
|
|
Nik ez daukat esaterik bertsolaria ez naizela aukerarik
|
izan
ez dudalako. Nik aukerak izan ditut eta herriaren laguntasuna bere bai.
|
|
|
Aitari etxean askotan ateraldiak entzundakoa naiz, eta horrek guztiak ere laguntzen dizu zure bidea egiten. Gero, ikastetxean, irakasle jakin batekin topo egitea, hark bultzada txiki bat ematea, une jakin batean jende jakin bat ezagutzea… Hala ere, bertso eskolarik
|
izan
ez balitz beste guztiarekin bakarrik ez nintzen ibilbide hau egitera iritsiko.
|
|
2023
|
|
|
Luis Luziano Bonaparte 1855ean ezagutu zuen, Londresera eginiko bidaia batean, eta 1856tik aurrera euskararen inguruan egin zituen ikerketetarako behar zuen taldea osatzen lagundu zion. Ordura arte
|
izan
ez zuen babesa eskaini nahi izan zioten euskarari bi adiskideek: “Erakunde publikoek, euren ohizko axolagabekeria eta utzikeriagatik betetzen ez zuten lana, Abadiak eta Bonapartek hartu zuten beren gain.
|
|
|
Hain justu, Kanpion izan zen Xahoren Aitorren kondaira itzuli, eta 1878an Euskaroek sortu berri zuten Revista Eúskaran berrargitaratuz Hegoaldean ezagutzera eman zuena [2]. Honela, politikoki foruzaletasunaren inguruan gauzatu zen mugimendu honek, alderdi politiko bat gorpuzteko gai
|
izan
ez bazen ere, eragin garrantzitsua izan zuen sortze bidean zen abertzaletasunaren iruditerian:
|
|
|
Gutxira, aldizkari berean, 1885eko lehen zenbakian, Fernandoren bigarren ateraldiarekin batera Izuelako Artzaiaren bi eta Bilintxi buruzko bat argitaratu ziren. Guztiak ere Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari izenburu orokorrarekin eta sinadurarik gabe, Fernandorena
|
izan
ezik. Klaudio Otaegik sinatu zuen azken hori, euskarazko lehen bertso kronikaren egileak, hain justu [1].
|
|
|
Hala ere, aberasgarria egin zaigu, ohituta geunden bertsolari roletik irten, eta ondokoen betebeharrek dituzten xarma zein oztopoak ikustea. Gozagarria egin zaigu bidea, moldeetatik at arakatzea eta eman
|
izan
ez zaigun lekua gure neurrira diseinatzea.
|
|
|
Oso zaila da ariketa hori, dauzkazun beldur horiek biderkatu egiten baitira. Izan ere, fokuak zure gainean hain distiratsu daudenean, eta inguruan zaleak, familia, lagunak eta prentsa badituzu, denak eragiten du, nahiz eta zu zarenari buruzko arrastorik
|
izan
ez. Halere, zailagoa zait nire beldur horiek kudeatzea jendeak nigan jartzen dituen espektatibak baino.
|