|
2007
|
|
|
Komunikabideetan euskarari buruzko berriak oso urriak dira, eta gainera aztertzekoa litzateke zer nolako tratamendua ematen zaion gaiari. Euskarazko komunikabideetan
|
izan
ezik, inon ez da euskalduntze planei buruzko eztabaidarik egiten eta informazio askorik ere ez da zabaltzen.
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu
|
izan
ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren balioaz ohartu eta sustapen serioagoa garatzeari ekin diotela.
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu
|
izan
ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren
|
|
|
Hutsuneak aitortu ditugu, hutsunerik izan zen eta, gaur predikatzen dugun modura errore haietatik asko ikasi dezakegu. Esan bezala, ebaluazio sistematikorik
|
izan
ez bazen ere, zertzelada batzuk zirriborratzen saiatuko gara:
|
|
|
Aurreko neurketetan (lehenengoan, 1989an,
|
izan
ezik) 160 udalerri inguru neurtu ziren. Aurten, ordea, neurtutako udalerri kopurua murriztu egin da, besteak beste, Klusterrak ez duelako nahikoa baliabide lortu aurreko neurketetako dimentsioa lukeen ikerketa aurrera eramateko.
|
|
|
Helduena ere asko igo da (%3, 2tik %4, 5era). Zaharren artean aldiz, euskararen erabilerak %1en azpitik jarraitzen du. Gipuzkoan adin multzo guztietan handitu da erabilera, zaharren artean
|
izan
ezik. Nabarmentzeko moduko datu historikoa honako hau:
|
|
|
2006ko datuek berretsi egiten dute hipotesi hori, baina neurri batean bakarrik. Izan ere: Elkarrizketetan haurrak tarteko direnean, euskararen erabilera nabarmen handiagoa da, haurrik ez dagoenean baino, Iruñean
|
izan
ezik. Nagusiak haurrekin ari direnean ere, askoz ere euskara gehiago darabilte, nagusien artean ari direnean baino. Baina oso datu kezkagarria da, Donostia ez beste hiriburuetako haurren arteko elkarrizketetako euskararen erabilera baxua. Gasteizkoa iazkoaren oso antzekoa da, Bilbon hobetu egin da (%2, 6tik %4, 3ra) baina Iruñean aitzitik, sekulako jaitsiera gertatu da:
|
|
|
Gainera, hazkunde erritmoa oso antzekoa izan da neurketa guztietan: euskararen erabilera hiru puntu hazi da neurketa bakoitzean, 2001ean egindakoan
|
izan
ezik.
|
|
|
Hau da, gurera ekarrita: haur eta gazte euskaldunek ez dutela euskaraz adieraziko euskaraz eman ez zaiena, euskaraz bizi
|
izan
ez dutena (izan agurra, ipuina, txistea edo haserrea). Beraz, haur eta gazteen eskolako hizkuntza esperientzia osatzea beharrezkoa da eta Nafarroan babes instituzionala laburrean handituko ez dela jakinda, honako hau izan genuke garbi:
|
|
|
2001eko neurketaren haurrei buruzko emaitzei so eginez, Ipar Euskal Herrian haur taldea
|
izan
ezik erabileraren beherakadak adin talde guziak ukitzen zituela erran nuen (Bat 43, 2OO2: 130).
|
|
|
Has gaitezen azken gogoeta hauek Aizpuruak eta Ortiz de Landaluzen ondorioetako esaldi batekin: " Ezagutzak ez ezik erabilerak ere gora egin du eremu guztietan, etxean
|
izan
ezik. Baina etxean ere, seme alabekin eta neba arrebekin erabilerak gora egin du."
|
|
|
Jarraitzeko gehitu diezaiogun, EHKNren Batzorde Zientifikoaren eskutik, Euskal Herrian aurreko hitz horietan aintzat hartu
|
izan
ez den kale erabilerari buruzko balantzea: " Euskal Herriko Kale Neurketa egiten hasi zenetik, hogeita bi urteko epean, 2,5 puntu egin duela gora euskararen erabilerak Euskal Herriko bataz bestekoan." Emaitza apalak dira baina, egile horien ustez, izpi baikorrez tintatuta:
|
|
2008
|
|
|
Euskaldunak bere hizkuntzaz idatzi gura duenean zalantza ugari aurkitzen ditu. Batetik, eskolak toki guztietan oraindik idazteko gaitasuna bermatzen ez duelako, edo bestetik, belaunaldi zaharragoek euskaraz ikasteko aukerarik
|
izan
ez dutelako, sarritan euskaldunak badaki esaten hitz bat baina ez daki nola idatzi behar den batuaz; esate baterako, ondoko hitzen artean zein da batuaz erabili behar dudana arbola adierazteko, zuhaitz?
|
|
|
Aipatzekoa ere bada euskarazko corpusen asmoa deskriptiboa dela, batean
|
izan
ezik (EPG). Hizkuntza ereduari dagokionez, berrienak euskara batuari so daude (tresna automatikoak horrekin dabiltza hobekien), baina euskalkien eta beste barietate batzuen presentzia ere badago.
|
|
|
7 Ez ditugu arakatu banakoek egindako corpusak (dela tesi lanetan dela bestelako ikerketetan garatuak), Jon Askerena
|
izan
ezik, ELDAko katalogoan salgai aurkitu dugulako eta unibertsitate bati atxikita dagoelako.
|
|
|
Sistema hauek guztiak, agian azkena
|
izan
ezik, erregeletan oinarritzen dira. Bada beste sistema esperimental bat ere corpusean oinarritzen dena.
|
|
|
Asmoa hauxe da: dagoeneko euskal soziolinguistikarekin harreman zuzena izan duten ikerlarien lana bultzatzea eta oraindik harremanik
|
izan
ez duten ikerlariak euskal soziolinguistikaren eremura biltzea. Modu horretan hizkuntzaren eta soziolinguistikaren inguruko ikerketen oinarri teorikoak zabaldu eta aberastuko dira.
|
|
|
Fenomeno horren zuzeneko kausetatik bat euskarari esker lan gutxi eskura lezakeela litzateke, irakaskuntzan
|
izan
ezik. Euskararen Erakunde Publikoa eta Hezkuntza nazionala horrez ohartu dira, baina iduri luke bidea luzea izanen dela euskarak goiko irakaskuntzan leku egoki bat eskura dezan baino lehen.
|
|
|
Iñaki Martinez de Lunak eta Ibon Usarraldek Hego Euskal Herriaz esaten dutena indarrean dago Ipar Euskal Herrian, era biziagoan: " Gure ingurunean argi dago, oro har eremu batzuetako funtzio batzuetarako
|
izan
ezik, erdaren aldeko erakarpen faktoreak askoz indartsuagok dira euskarara erakartzen duten faktoreak baino" (2004, www.erabili.com).
|
|
|
• Bi mutur kasu hoien artean posibilitate asko badira, ezinezko euskal elebakartasun orokorra baztertzen dugularik oraiko bizi-moduaren baldintzetan, hiztun bakar batzuk
|
izan
ezik.
|
|
|
Oasi euskaldun horiek euskarari bizitzeko ahalak ematen dizkiote, lehiaketa desorekatuan ez baita beste hizkuntzarekin29 Bestenaz desoreka horren ondorioetatik bat da, eta hori munduan zehar ohartua izan da, hiztunak hizkuntza gutxitutik hizkuntza nagusira lerratzen direla. Horri buruz, euskara hizkuntza bakarrekiko alor berririk idekitzeko asmorik ez dugu ikusten EEP ren proiektuan, haurtzaindegiak
|
izan
ezik.
|
|
|
Egia da EEP ren proiektua elkarteek ideki dituzten hizkuntza politika eremuetan oinarritzen dela (ikus gorago II). EEP k, haurtzaindegi elebidun edo euskaradunak
|
izan
ezik, ez dio hizkuntzari beste gizarte erabileremurik eskaintzen.
|
|
|
Zure solaskidea ez baduzu ezagutzen, frantsesez hasiko zara eta segituko. Oro har, familia euskaldun bakanetan
|
izan
ezik, euskara ikasgai formala egoten da, eskolatik kanpoko balio gutxiko gauza izanez, sinbolikoa bereziki, ikurra gisa erabilia dena.
|
|
|
Korrika, Euskal Herria zeharkatzen duen lasterketa erraldoia, Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea elkartearen alde, urteroko kanpainak diru-laguntzak elkartzeko euskal irratientzat, sustapen kontzertuak ere aipa ditzakegu. Beraz euskara sustatzeko hirugarren diru iturri bat badugu Frantziako kolektibitateena eta Eusko Jaurlaritzarena
|
izan
ezik, herritarrena, bereziki euskaltzaleena.
|
|
|
Nahiz eta eskualdetako hizkuntzak hitz egiten zituzten gutxiengoek lortu zuten, mobilizazio jarraituen bidez, beren hizkuntzak irakastea neurri batean, gobernu frantsesak egun daraman politikak, pixkanaka pixkanaka hizkuntza gutxiengo horien bizindarra ahultzearen politikak, komunitate horiek" gaixotasun larri" egoeran egotea ekarri du. Gaur egun arte, Frantzia izan da" Eskualdetako edo Gutxitutako Hizkuntzen Europako Gutuna" sinatu nahi
|
izan
ez duen herrialde bakarra Europan, eta horrek ez die batere mesederik egiten Frantzian eskualdetako hizkuntzak suspertzeko ahaleginetan ari direnei (Plasseraud, 2005).
|
|
|
sistemak ez duela bermatzen guztiak, derrigorrezko hezkuntza amaitutakoan, elebidun orekatuak izatearen helburua. Ez baita nahikoa eskolako hizkuntza euskara izatea, haien ingurune sozialean gaztelera nagusi bada, eta eskolan
|
izan
ezik gainerako arloetan euskara bigarren maila batean kokatzen duen sistema diglosiko batean bizi badira. Konstatazio horrek ekarri du eskola sistema osoaren berrikusketa, eredu hirukoitza gainditu eta euskarari presentzia handiagoa emanez eskola guztietan.
|
|
|
Halaber, egoera soziolinguistikoaren eremuan izan diren aldaketak kontuan hartuta, eragile ezberdinen (bereziki hezkuntza sistemaren) lana eta hedabideenak sintonia berean jarri beharra dago. Hori horrela izanik, eta aipatu dugun modura, euskarak bere euskarri propioak izan behar dituen arren, desorekatua den telebista panorama orokorrean, EITBren gainontzeko kanal eta emisoretan euskarak orain arte
|
izan
ez duen lekua eskuratu du.❚
|
|
|
Hala ere, nahikoa esanguratsua iruditzen zaigu kopuru hori, kontuan harturik gainera, hedabide tradizionaletan ez bezala, erakunde publikoen dirulaguntzarik ez dagoela. Beraz, gaur egun Interneten dauden Euskal Herriko komunikabide guztiak ekimen pribatuari esker —komunikabide publikoak
|
izan
ezik, jakina— daude sarean. Horixe da, hain zuzen ere, beste datu interesgarri bat, bi arrazoirengatik:
|
|
|
Euskal hedabideen kontsumitzaileen datuak generoaren arabera analizatuz gero (ikus 13 Taula), hedabide mota guztietan genero bakoitzaren kopuruak parekoak dira, Interneten
|
izan
ezik: kontsumitzaileen %61, 6a gizonezkoak eta %38, 4a, berriz, emakumezkoak.
|
|
|
Haurrek
|
izan
ezik, gainerako adin tarte guzti guztietako zarauztarrek dezente gehiago ikusten dute telebista erdaraz euskaraz baino. Belaunaldi guztiek, hala ere, ez dute joera bera erakusten.
|
|
|
Haurrek
|
izan
ezik, gainerako adin tarte guzti guztietako zarauztarrek dezente gehiago ikusten dute telebista erdaraz euskaraz baino. Belaunaldi guztiek, hala ere, ez dute joera bera erakusten.
|
|
|
batetik, eremu jakin bat hartu eta urtez urte audientzien bilakaera zein izan den aztertu litzateke, eta euskal hedabide berriak plazaratu izan direnean euskarazko kontsumoan horrek zer aldaketa eragin dituen neurtu litzateke. Bestetik, eta helburu beraren atzetik, euskal hedabide berriak sortu izan diren guneetako eta horrelakorik sortu
|
izan
ez den tokietako herritarren ohiturak alderatu ahal izango lirateke.
|
|
|
" 22 artikulua. 1 Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako administrazio publikoak ez daude inolaz ere behartuta euskaraz jakitea nahitaezko kalifikatzera beren plantilletako lanpostuak bete behar dituztenean1, euskara gaztelania itzulpen lanekoetan
|
izan
ezik. (...)
|
|
|
Foru lege bidez —zerbitzu administratiboak emateko batasunen kasuan
|
izan
ezik, horiek foru dekretu bidez sortzen ahal baitira— udal batasunak sor daitezke, udalak batzen dituzten entitateak alegia, haien ezaugarriengatik zerbitzuak guztiei komunean eskaintzea komenigarri suertatzen denean.
|
|
|
Hizkuntza beharra soilik ekonomikoa edo komunikazio behar berehalako baten adierazle ez dela onartuz, L. J. Calvetek hizkuntzen identitate funtzioa txertatzen du bere ikuspegian; baina gero funtzio hori gizarte funtzio nagusiekiko2 gutxiesten du. Identitate funtzio hori, gizarte eskaeren eragilea dena eremu urriko hizkuntzen kasuan —eskualdehizkuntzak esaten zaie Frantzian hizkuntza horiei—, nahiz eta berez ukatua
|
izan
ez, alferrikakotzat hartzen da hizkuntza komunikazioko oinarrizko nahiak, eta beraz hizkuntzen bizitza, asetzeko. " Guretzat hizkuntza ez da jada objektu sakratu bat, arriskuan dagoen monumentu bat, gizakiarekiko kanpo tresna bat.
|
|
2009
|
|
|
Dekretu horrek erabat eskubiderik eta betebeharrik gabe utzi zuen eremu mistoa, eta euskara eremu euskaldunera zokoratzen zuen, eta han ere, ez oztoporik gabe. Euskara Nafarroako bide seinaleetatik desagertu zen, eremu euskaldunetik
|
izan
ezik; eremu mistoan, ia balio osoa kendu zitzaion euskaraz jakiteari, eta betiere ingelesarekin, frantsesarekin eta alemanarekin parekatuta. Arau hori onestearen ondorioz, Nafarroako Administrazio Publikoak 2001ean ezabatu egin zituen euskara jakitea beharrezkoa zen lanpostuen %40:
|
|
|
Hainbat gizarte eragile, aditu eta agintari deitu zituzten ponentzia hartara. Agintarien esanak alde batera utzita, gizarte eragile nahiz aditu guztiek legea aldatu beharra adierazi zuten, aho batez adierazi ere48 Dena dela, handik hilabete batzuetara, 2005eko apirilean, ponentzia bertan behera gelditu zen, PSNk eta UPNK lege esparrua aldatu nahi
|
izan
ez zutelako.
|
|
|
Pixka bat harrigarriagoa den adibide bat jarri nahi izan dut. Hizkuntza guztiak estatu hizkuntzak dira, katalana
|
izan
ezik, eta lehengo astetik aurrera galegoa. Eurek diotenez, bi laguntza izan dituzte sartzeko.
|
|
|
Komunitate hauek, bestalde, taldekideen interesen arabera eratzen dira, ez tradizioaren edo baldintza estrukturalen arabera. Baina honek guztionek ez du esan nahi komunitate horiek, une jakin batean, sozialki eraginkorrak
|
izan
ez daitezkeenik.
|
|
|
Europako herririk zaharrena? Inoiz menderatua
|
izan
ez dena. Indoeuroparren aurrekoa?
|
|
|
Europako herririk zaharrena? Inoiz menderatua
|
izan
ez dena. Indoeuroparren aurrekoa?
|
|
|
1) Zibilizazio, garapeneta gizarte eredua aldatu behar da, ekonomiaren hazkunde etengabea helburu eta balio nagusi
|
izan
ez dadin, eta boterea eta baliabideak deskontzentra daitezen.
|
|
|
Belaunaldien arteko trantsizioa ondo asko zehaztu du nola izan behar duen. Eta gurean teorian bederen aspaldi iritsi ginen bigarren belaunaldiaren kate mailara, baina euskararen kateak ez du funtzionatu, hondar moduan
|
izan
ezik, eta hizkuntza arrotza etxekotua daukagu abertzale gehien gehienen buru bihotzetan. Nazio hizkuntzak ez du hartu espainol egiten gaituen espainieraren tokia Hegoalde honetan.
|
|
|
" Elebidunek hizkuntza zeinu propiorik ez dutenez gero (gogo erabaki bat
|
izan
ezik, edo diglosiarengatiko baldintzapena), egoera markatzen dutenak elebakardunak izan ohi dira eta. Horrexegatik, komunitateetako batek bere azken elebakardunak galtzen ditueneko une berean, biena ez den hizkuntza minorizatua berehalako hondamenera erortzen da, bai familia mailan eta bai nazio mailan" 10.
|
|
|
Salbuespenak salbuespen, oro har, nazio euskaldunaren izaera kulturala etnografiaren mailako balio sinbolikotzat hartu du hemen abertzaletasunak. Euskara ez da izan, han gaelera
|
izan
ez zen moduan, beharrezko bihurtu behar zen mintzaira, gure" abertxaletasun" sinbolikoa gizentzeko motibo baizik.
|
|
|
Hona helduta, ondorio orokor batzuk laburbil daitezkeela uste dugu. Lehenengo eta behin esan behar da generoa oso ondo bereizten dela, umeen kasuan
|
izan
ezik; nerabezaroan gertatzen diren aldaketa fisikoak gauzatu arte bereizkuntza ez da era batekoa izaten. Gure lanean zehar ikusi izan dugun eran, oinarrizko maiztasunak eta soinuen gainerako tasunek garrantzi handia daukate honetan.
|
|
|
Gorago esan bezala, beren arteko harreman hizkuntza oso nabarmen edo erabat aldatu duten bikoteak seme alabak izan aurretik gertatu da. Hori hala
|
izan
ez denean, hau da, kideen artean lehen aldaketak seme alabak jaiotzearekin batera edo jaio ondoren hasi direnean, bikotekideen arteko harremanean euskara ez da nagusitzera iritsi.
|
|
2010
|
|
|
Eta hori da euskalgintzatik egin izan ditugun diagnostikoetan kontuan
|
izan
ez duguna. Jarrerak aldekoak direnez, ez dugu horietan gehiegi eragin beharrik ikusi.
|
|
|
Beraz, urte askoan egin dugun analisia hori
|
izan
ez den arren, agian planteatu da Leitza bezalako herri" euskaltzale" batean euskararen aldeko jarrerak indartu behar direla. Erdara erabiltzera bultzatzen gaituzten faktoreak eta arrazoiak gainditzeko, eta horiek gainditzera eramanen gaituzten jarrerak indartzeko.
|
|
|
Ziur asko, aipatutako leitzar horietako batzuk ezagutzen eta erabiltzen duten aldaera bakarra Leitzako euskara da. Alfabetatugabeak izaki, eta besterik eskuratzeko aukerarik
|
izan
ez dutenez, horixe da eskura duten bakarra. Horren gainetik, ordea, eta telebista grabatzen ari zaiela ohartuta, bere hizkerari nolabaiteko" marka" jartzen saiatu dira, bere aldaerakoa ez den zerbait.
|
|
|
Azkenik, frantsesaren presentziak behera egin duen neurrian, gipuzkoarrek diote Bidasoa beherekoak
|
izan
ezik hizkuntza hori ez dela praktikoa, ez dela beharrezkoa. Iparraldearekin zubiak eraikitzeko ez al litzateke beharrezko izan frantsesaren gaitasuna handitzea?
|
|
|
Taldeko lana kudeatzeko eta lana bideratzen ari dela bermatzeko erabiliko diren estrategiek eraginkorrak izan behar dute. Ikasleek haien inplikazioaren garrantziaz kontzientzia hartzen dutenean soilik lortuko dute orain arte
|
izan
ez duten konfiantza. Haiek sinetsi egin behar dute egiten dutena baliagarria dela eta ikasten ari direla, eta horretarako ere funtsezkoa da taldekideen laguntza.
|
|
|
AZPko langileen esparruan ere bai, eta jende aurreko arreta elebiduna bermatzeko, atezain nagusi eta menpekoei, salbuetsita daudenei
|
izan
ezik, euskarazko oinarrizko ezagutza egiaztatu izana proposatzen da.
|
|
|
Adostasun maila bat lortzeko saiakerak ez du fruitu askorik eman, euskararen aldeko printzipio orokorren adierazpen bat edo oso orokorrean egin diren balorazio positiboak
|
izan
ezik. (Amorrortu, Ortega, Idiazabal eta Barreña, 2009:
|
|
|
2 euSKara BiziBerriTzen ari da honenbestez, bada, ukazioaren ondotik, baieztapen batekin hasi nahi nuke idazlan honen bigarren atala: euskara biziberritzen ari da. azken hogeita hamar urteotako euskararen kronika, hazkunde baten kronika da, ezbairik gabe. oro har, eta iparraldean
|
izan
ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmenki euskal autonomia erkidegoan, eta motelago, oso apal, nafarroan. hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai euskal herriko iV. inkesta Soziolinguistikoak, bai euskal autonomia erkidegoko iV. Mapa Soziolinguistikoak, baita euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere. euskal autonomi... besteak beste, herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako, eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko batetik abiatu ginelako, nahiz eta —paradoxikoa dirudien arren— ez dugun kontsentsu hori behar beste zaindu edo hedatu elebitasunak aurrera egin ahala.
|
|
|
Bidea etengabe eta gogotik urratzen saiatu beste erremediorik ez dago, etenaldirik gabeko hobekuntza iraunkorrak baino ez baitu areagotuko pixkanaka gure hizkuntzaren indar eta presentzia soziala. oro har, eta iparraldean
|
izan
ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmenki Euskal
|
|
|
...iz nagusi da gaztelaniaren erabilera, baina etengabe doa beherantz gaztelania hutsean hitz egiten dutenen kopurua (%77, 7 ziren 1991n, eta %70, 4 2006an, hamasei urte edo gehiagokoen artean; gazteagoen artean are handiagoa da beherakada). apurka bada ere, azken hamabost urteotan gora egin du erabilerak euskal autonomia erkidegoan, gora adin talde guztietan, hirurogeita bost urtetik gorakoen artean
|
izan
ezik. gehikuntzarik handiena, gazteen artean gertatu da: 16 tarteko gazteen %24k gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dute euskara, 1991n %12 baino ez ziren bitartean. bikoiztu egin da gazte horien artean erabilera. zenbat eta gazteago orduan eta gehiago erabiltzen da euskara:
|
|
|
%21, 4 dira etxean euskara gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dutenak. horrek bi gauza jartzen ditu agerian: bata, gaur ere oraindik etxean kalean baino gehiago erabiltzen dela gaztelania beste edo gehiago euskara (hori ez da txarra); eta bestea, etxeko erabileran ez dela hobekuntzarik izan azken hamabost urteotan, erabileran
|
izan
ezik. horrek oso aintzakotzat hartu beharreko bigarren kontuaren aurrez arre jartzen gaitu, honakoaren aurrez aurre: erabileraren gehikuntza ezagutzaren gehikuntzari zor zaiola, gaurko elebidunek ez baitute atzokoek adina edo gehiago erabiltzen, gutxiago baizik kasu askotan eta adin talde batzuetan. erabilera, beraz, esparru publikoan handitu da, herri aginteen arauen eraginpeko esparruan; ez, ordea, esparrurik pribatuenean:
|
|
|
0 euSKararen BilaKaera Soziala: ...biziberritze prozesuetako askotariko mugen artean muga sozialak direla prozesuen erritmoak guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz
|
izan
ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak izan ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu hori ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan: euskal autonomia erkidegoan, nafarroan eta iparraldean. hiru lurraldeotan, hain zuzen ere, lehen aipaturiko hiru faktore horiek (legeria, hizkuntza politika, herritarren atxikimendua) oso errealitate desberdina dute. horrek guztiorrek erakusten du posible dela hizkuntza bat biziberritu eta indartzea, utopia egingarria dela hori; baina, aldi berean erakusten du, hizkuntzabiziberritze prozesuen arrakasta edo porrota besteak beste aipatu berri ditugun hiru baldintza horien araberakoa izan ohi dela. orobat, aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa hizkuntzen biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
0 euSKararen BilaKaera Soziala: ...k guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz izan ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak
|
izan
ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu hori ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan: euskal autonomia erkidegoan, nafarroan eta iparraldean. hiru lurraldeotan, hain zuzen ere, lehen aipaturiko hiru faktore horiek (legeria, hizkuntza politika, herritarren atxikimendua) oso errealitate desberdina dute. horrek guztiorrek erakusten du posible dela hizkuntza bat biziberritu eta indartzea, utopia egingarria dela hori; baina, aldi berean erakusten du, hizkuntzabiziberritze prozesuen arrakasta edo porrota besteak beste aipatu berri ditugun hiru baldintza horien araberakoa izan ohi dela. orobat, aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa hizkuntzen biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
Nahiz eta gelakideek, anaiak, lagunek... euskaraz jakin, ez dut haiekin askotan erabiltzen haiekin dudan harremana gazteleraz izan bait da beti. Nire barnean gaztelerak betetzen du leku gehiena, zeren eta klaseko lanak egiterakoan eta ikasterako orduan
|
izan
ezik bestelako gauzak gazteleraz egin eta pentsatzen ditut.
|
|
|
Euskaraz hitz eginez, euskara bultzatzen genuela oso garbi geneukan, ikastolan jasotako hezkuntzagatik baina etxean jasotako hezkuntzagatik ere bai(...) Zangotzan zailagoa da euskaraz aritzeko giroa aurkitzea eta egun asko nabaritzen dut, nik beste esperientzia oso ezberdinak bizi ditudalako nire klasekoekin edo Iruñeako lagunekin alderatuta. iruñerria eta hortik beherako hiriak oso erdaldunak dira (atarrabian %15 inguru euskaldun; barañainen, berriozarren, burlatan, iruñean, lizarran eta zizur nagusian %10; tafallan eta zangozan %5). hiri horietako gure gazte gehienei euskara eskolan/ ikastolan ikasi izanak ondorio batzuk ekarri dizkie. haietariko anitzendako euskararen esperientzia uharte moduko bat izan da: ...aizik ez dute erabiltzen, eskolatik kanpoko harreman guztiak (familia, lagunartea, aisia...) erdaraz eratu dituztela. iruñeko gazte batek dio euskara beretako hizkuntza akademiko hutsa dela, ez dagoela bere sustraiari edo familia jatorriari lotuta, kosta egiten zaiola, euskaraz deseroso sentitzen dela. euskaran deserrotutako hiztuna dirudi, ingurune erdaldunean hazita euskaran gozatzeko aukerarik
|
izan
ez duena. gazte horren frustrazioa hunkigarria da, areago ere jakinda bere ikasbidean euskarari behingoan bizkar eman beharrean, unibertsitatean euskaraz ikasten segitzea hautatu zuela. gazteek inguru soziolinguistikoaren eragin erdalduntzaile ikaragarria jasotzen dute. zail zaie euskara erabiltzea. gazte euskaldun horietako anitz nolabaiteko euskaldun ezinduak dira, erdal inguruak berak ezinduak... euskararekin harremana izaten segitzeko eta euskara ez galtzeko modua baita.
|
|
|
Aitatxi amatxikin normalean euskaraz hitz egiten dut, eta ama eta anaiarekin bi hizkuntzetan, egoeraren arabera. Bertzalde, Elizondon lagun gehienekin gaztelaniaz aritzen naiz, bertan Amaiurren baino guttiago hitz egiten baita euskaraz. aurreko lekukotasun guztietan, batean
|
izan
ezik, herri oso euskaldunetako (%80tik gora euskaldun duten herrietako) gazteen familiak euskaldunbeteak dira, hau da, belaunaldi guztietan kide euskaldunez osatuak. gazteek euskarazko sozializazio osoa izateko baldintzak izan dituzte familian, gizarte ingurune hurbilean, eskolan eta herrian. hizkuntzaren gizarte esperientzia osoa eta etengabea izan zaie (nahiz eta erdara bertze hainbat bidetatik... hedabideetatik, kultura produktuetatik, eremu erdaldunduarekin dituzten harremanetatik...). baina familia euskaldunbeteak urri agertuko zaizkigu herri oso euskaldunetatik at. euskararen galera berreskurapen historikoaren seinale dugu, hain zuzen ere, familiak hizkuntza aldetik gizarte gune ez homogeneoak izatea. halako adibideak herri oso euskaldunetan ere baditugu, amaiurko kasuan bezala. gazte amaiurtarrak elizondoren eragin erdalduntzailea aipatu du, familiaren osaketaz gain adinkideekiko harremanetan ere. izan ere, Mendialdean euskararen errealitatea askotarikoa da. historikoki, arrazoi desberdinengatik, eremu euskalduneko zenbait herri erdaldundu ziren (altsasu, lekunberri, bera, doneztebe, elizondo, irurita eta oronoz, batik bat) eta eremu euskaldunaren gune erdalduntzailetzat jokatu dute.
|
|
|
[Etxarri Aranatz]... Gurasoen ama hizkuntza euskara
|
izan
ez arren, ikasteko ez dut arazorik izan, izan ere, Etxarriko biztanlego gehienak euskaraz mintzatzen da bere egunerokotasunean. Ikastolan ikasi nuen eta lagun taldean ere euskaraz aritzen ginen nagusiki(...) etxeko giroa erdalduna izan ohi dut baina helduz joan ahala ahizparekin euskaraz hitz egiteko ohitura hartu dugu, askotan gurasoak ere aurrean daudelarik.
|
|
|
• 4 urratsak, egindako balorazioetan oinarrituta esku hartzearen hurrengo etaparako zer nolako egokitzapenak planteatu ziren azaltzen du. kontzeptualizazioaren zikloan, berriz, Grounded Theory metodologiaren enfokea aplikatu da eta, hemen ere, ziklo bakoitza (lehena
|
izan
ezik) lau urratsez osatzen da:
|
|
|
Aniztasunean bildurik. dena den, europako batasunaren sorreraren aitzindari europako ekonomi elkartearen hastapenetatik egon den garapenari erreparatuta aniztasun partziala besterik ez dela izan ondoriozta dezakegu. ekonomi elkartetik gaur egungo europako batasunerako prozesuan zazpi itun aurkituko ditugu: ...tiek aplikatu beharrekoak dira. hizkuntzaren afera, aldiz, ez dute helburu; hainbat estatutan berezko hizkuntza gutxiagotuak suntsitzeko, eta ondorioz herritarrak eskubideez gabetzeko, politikak abiatzen badituzte ere. hala ere, badira europako batasunak, eta gutxiengoen hizkuntzei dagokienez, abian jarritako hainbat ekimen eta dinamika. horietan gehienetan batasunaren ekarpena ekonomikoa besterik
|
izan
ez bada ere. esaterako, europako parlamentuaren ekimenez, 1982an eblul erakunde sortu zen. eblul (european bureau for lessed used languages) gobernuz kanpoko erakunde independentea da eta gutxiengoen hizkuntzak sustatzen du helburu. aipatu behar dago eblul erakundea 2010ean desagertu dela. horrekin batera, europako batasuneko gutxiengoen talde linguistikoak hobeki ezagutzearren, batzordeak azterk...
|
|
|
Gazteak oso elebidunak izanagatik ere, gizarteak erakusten eta eskaintzen dizkien jarraibideak betez jokatuko dute, hizkuntzari dagokionez. dik ere gehienak euskaldunak— konpentsatzeko, ez baitago inolako politikarik, bigarren adin tarteko biztanleengan —demokrazioa aurreko etapan gaztelaniaz hazitakoak— hizkuntza berreskuratzea bultzatzeko. euskaldun kopurua aipagarria duten eskualdeetan ere (%10) hobetu egin da egoera hogei urte horietan; baina berriz ere lehen aipatutako aldeak ageri dira eskualde batzuetan eta besteetan. eaeko eskualdeetan, hamar puntu edo hortik gora hobetu da biztanleek euskaraz duten hizkuntza gaitasuna. nafarroakoetan, berriz, hobetu egin dira ehunekoak, baina gutxiago. beste behin ere, datuek argi erakusten dute hizkuntza politika irmo bat behar dela, ezinbestean, rlS arrakastatsua izateko. bada beste alderdi bat ere, euskararen rlSan nabarmentzen dena, penintsulako lurraldeari dagokionez: berezko euskara guztiz galduta zuten eskualdeetara hedatzea hizkuntza. hizkuntza gutxituaren berreskurapena zaila begitantzen bada, are zailagoa da jada ezagutzen ez duten inguruneetan berrezartzea. arlo horretan, galesak soilik du euskararena bezain rlS ona. deseuskaldundutako ingurunean (1981ean zuriz ageri diren eskualde guztietan, bilbo urbin
|
izan
ezik), nagusiki eskolaren bidez birsartuko dute euskara, urtean puntu erdiko erritmoan hobetuz, gutxi gorabehera. hortaz, hogei urte geroago, euskaldunen kopurua jada %10etik gorakoa da eaeko eskualde guztietan, hego añanan izan ezik. zoritxarrez, atal horretan ere nafarroaren portaera bestelakoa dela adierazi behar da. izan ere, eskualde gutxi batzuek soilik lortu dute 2001ean ehuneko hori gain... euskaraz mintzo diren eskualdeen mugakide direnek. aitzitik, nafarroako hamabostetik gora eskualdeetan biztanleen %5etik behera dira elebidunak. beste behin ere, deitoratu egiten dugu nafarroan aldi horretan izan diren gobernuek hizkuntza berrezarpen horretarako legeneurririk eta borondate politikorik ez izana. nafarroaren erdialdean eta erriberan euskara berriz sartzea ezinezkoa dela sinetsi nahi dutenek aski dute ikustea zer ibilbide izan duen hizkuntza horrek oibarko ibarrean (nafarroa) eta ipar añanan (araba). bi eskualde horietan, gaztelania antzina sartu zen, partzialki, eta biek garai berean galdu zuten euskara, azkenean, XViii. mende inguruan. beraz, rlSren hasieran, bi eskualdeetan zegoen euskaldun kopurua hutsaren hurrengoa zen. hogei urtez, oso bestelako hizkuntza politika garatu dute batean eta bestean.
|
|
|
Gazteak oso elebidunak izanagatik ere, gizarteak erakusten eta eskaintzen dizkien jarraibideak betez jokatuko dute, hizkuntzari dagokionez. dik ere gehienak euskaldunak— konpentsatzeko, ez baitago inolako politikarik, bigarren adin tarteko biztanleengan —demokrazioa aurreko etapan gaztelaniaz hazitakoak— hizkuntza berreskuratzea bultzatzeko. euskaldun kopurua aipagarria duten eskualdeetan ere (%10) hobetu egin da egoera hogei urte horietan; baina berriz ere lehen aipatutako aldeak ageri dira eskualde batzuetan eta besteetan. eaeko eskualdeetan, hamar puntu edo hortik gora hobetu da biztanleek euskaraz duten hizkuntza gaitasuna. nafarroakoetan, berriz, hobetu egin dira ehunekoak, baina gutxiago. beste behin ere, datuek argi erakusten dute hizkuntza politika irmo bat behar dela, ezinbestean, rlS arrakastatsua izateko. bada beste alderdi bat ere, euskararen rlSan nabarmentzen dena, penintsulako lurraldeari dagokionez: ...neetan berrezartzea. arlo horretan, galesak soilik du euskararena bezain rlS ona. deseuskaldundutako ingurunean (1981ean zuriz ageri diren eskualde guztietan, bilbo urbin izan ezik), nagusiki eskolaren bidez birsartuko dute euskara, urtean puntu erdiko erritmoan hobetuz, gutxi gorabehera. hortaz, hogei urte geroago, euskaldunen kopurua jada %10etik gorakoa da eaeko eskualde guztietan, hego añanan
|
izan
ezik. zoritxarrez, atal horretan ere nafarroaren portaera bestelakoa dela adierazi behar da. izan ere, eskualde gutxi batzuek soilik lortu dute 2001ean ehuneko hori gainditzea: euskaraz mintzo diren eskualdeen mugakide direnek. aitzitik, nafarroako hamabostetik gora eskualdeetan biztanleen %5etik behera dira elebidunak. beste behin ere, deitoratu egiten dugu nafarroan aldi horretan izan diren gobernuek hizkuntza berrezarpen horretarako legeneurririk eta borondate politikorik ez izana. nafarroaren erdialdean eta erriberan euskara berriz sartzea ezinezkoa dela sinetsi nahi dutenek aski dute ikustea zer ibilbide izan duen hizkuntza horrek oibarko ibarrean (nafarroa) eta ipar añanan (araba). bi eskualde horietan, gaztelania antzina sartu zen, partzialki, eta biek garai berean galdu zuten euskara, azkenean, XViii. mende inguruan. beraz, rlSren hasieran, bi eskualdeetan zegoen euskaldun kopurua hutsaren hurrengoa zen. hogei urtez, oso bestelako hizkuntza politika garatu dute batean eta bestean.
|
|
|
Euskararen ezagutza Nafarroan (2001eko errolda) lehenago rlSren helburua gizartearen ia elebitasuna dela esan badut, eta horren ondorio guztiak kontuan hartuta, mapa honek epe erdira egoera horretan egon litekeen lurralde bat erakusten digu. etenik gabeko eremu geografikoa da: nafarroaren ipar mendebaldea, gipuzkoa (donostia beterri eremua
|
izan
ezik) eta bizkaiko ekialdea. Muga horien barruan, 2001eko eskola adineko biztanleria —gaur egun, azken hogeita bost urteko txikiena–ia elebiduna da jada. errealitate hori aintzat hartzeak euskara haurren komunikazio hizkuntza eta erabateko gizarte erabilerakoa izateko behar diren lege neurriak hartzea ekarri luke. izan ere, eta laurogeiko hamarkadako asmo handiko normalizazioplanaren babesean, eaeko 39 eskualdeetatik 33tan eskola adineko biztanleriaren gehiengoa euskalduna da jada 2001ean, bai eta biztanleriarik handiena duen bilbo urbin ere. biztanleria handia izanik jada euskara erabat galduta zuten eskualdeetan ere, hala nola ezkerraldean edo gasteizen, eskola adineko biztanleria euskalduna gehiengotik hurbil dago jada. zalantzarik gabe, mugimendu hori finkatzea izango litzateke politika normalizatzaileetan sakontzeko oinarririk onena. edonola ere, nafarroan oso bestelako bilakaera izatea deitoratu behar dugu, beste behin. euskal eremuko 11 eskualdeetan eskola adineko biztanleriaren gehiengoa euskalduna da guztietan. gainerako 33 eskualdeetan, ordea, bitan baino ez (agoitzaldean eta etxauriko ibarrean). berriz ere argi geratzen da euskara koofiziala izango balitz nafarroa osoan (eta horrek dakarren tratamendua jasoko balu), euskarak beste bilakaera bat izango zukeela bertako eskola sisteman. eae osoan izan duen berreskurapen handia da horren froga. eta" bertan inoiz hitz egin ez delako" euskara erriberan inoiz ezartzerik ez dela izango uste dutenei, nahikoa da enkarterri erdialdeko adibidea erakustea; izan ere, jakina denez, erromantzea ageri da beti nagusi eremu horretan, hasiera hasierako dokumentuetatik hasita7 hala ere, bertako biztanleriari euskara eta euskaraz ikasteko aukera eman zaionean eta aukera hori sustatu denean, hara zer emaitza eman duen, 2001eko erroldaren arabera:
|
|
|
Soziolinguistikak mende erdi baino ez du. Eta hizkuntzen berreskurapeneta normalizazio prozesuek, are gutxiago. hizkuntza eskubideak eta estatuak hizkuntza horiekiko dituen betebeharrak ezartzeko, espainiak askatasun osoz onartu dituen nazioarteko konpromisoen arabera. bai espainiako panorama politikoan inoiz tokirik
|
izan
ez duen hizkuntzen lege horri dagokionez, bai aipatutako zazpi arlo horietan hartu beharreko neurri zehatzagoei dagokienez, nire aurreko lan batean proposatzen dudanari lotzen natzaio (ikus El euskera en la CAV (2009): Una apuesta por la diversidad lingü� stica lanaren hirugarren zatia). edonola ere, bai lehen aldarrikatutako estatuko araudiari dagokionez, bai lurraldean onartzen diren hizkuntza edukiko legeei dagokienez, lurraldea zenbait eremutan banatu litzateke, nire ustez, horrela neurri normalizatzaileak optimizatzeko. erakutsitako bigarren mapa oinarritzat hartuta, eta amaitzear den hamarkada honetan euskara ustez izaten ari den bilakaera kontuan hartuta, gutxi gorabeherako emaitzak iragar daitezke. lehen eremua euskara jada nagusi den eskualdeen multzoak osatuko luke.
|
|
|
ez euskal hiritar ez euskal gizartean integratuta sentitzeko ez da euskara derrigorrezko elementutzat jotzen. Mendeetan gutxitze egoeran egon den hizkuntzak, tresna balio apartekoa ere
|
izan
ez duen hizkuntzak, bestalde, itxuraz behintzat, hain balio integratzaile txikia izatea harrigarri suertatzen da. gainera, hirugarren atalean esan den bezala, hizkuntza gutxituak bizirauteko balio integratzaileak berebiziko garrantzia duela gauza ezaguna da. hori dela-eta, partaideen lekukotasunak beste kontzeptu baten bidez aztertu dira, bi mundu (bi munduko egoeran bizi) kontzeptuaren bidez, ha... euskarari lotutako mundu bat dagoela eta gizateriaren zati batek, euskaraz ez dakienak, ez daukala mundu horretara sarbiderik, gaztelaniak bideratzen duen munduarekin baino ez daukala lotura. hortaz, norbaitek pentsa lezake euskara ikasteak berez ekarriko lukeela euskararen mundura sartzea. baina nahikoa al da euskara ikastea beste mundu horretara, euskararen mundura, sartzeko?
|
|
|
1 Sarrera euskararen egoera normaltzeko berariazko ahaleginak eta plangintzaneurriak hasi zirenetik lau hamarkada pasatu dira eta harrez geroztik aldaketa nabarmenak gertatu direla ezin uka daiteke: euskaldunen (elebidunen) kopuruak nabarmen egin du gora, batez ere belaunaldi gazteagoetan, hezkuntza sisteman murgiltze ereduak sartzearen ondorioz; eta gaur euskara, inoiz
|
izan
ez dituen esparruetan, batez ere esparru ofizialetan, erabiltzen da. alabaina, oraindik euskaldundu ez direnen kopurua oso altua da (bataz beste bi heren inguru) eta gizartean erabilerari buruzko kezkak areagotu dira: alde batetik, euskararen erabilera handitu bada ere (altuna 2007; eusko Jaurlaritza 2008), ez du egin gaitasuna hazi den neurrian, egoeraren konplexutasuna kontuan harturik, harritzekoa ez dena bestalde (ikus baztarrika 2009:
|
|
|
...ian ez baitago inolako plangintzarik eta funtzionarioek erabiltzen dituzten programa informatikoek ere ez baitute galiziera modu duinean erabiltzeko aukerarik ematen. galizian, galiziera hutsez emandako epaiak %3 besterik ez dira. estatuko administrazio periferikoan eta administrazio militarrean, hutsaren hurrengoa da ia ia galizieraren erabilera; izan ere, komunikazio hizkuntza nagusia gaztelania
|
izan
ez ezik, administratzaileek ondo baino hobeto dakite administrazio horietara zuzendutako agiriak galizieraz idatzita badaude, berandu begiratzen eta izapidetzen direla, atzera botatzen ez badituzte behintzat. ppren gobernu berriak, 2008/03/1eko hautestontzietatik ateratakoak hain zuzen, martxoko 1/ 2008 dekretu bidez onartutako galiziako Funtzio publikoari buruzko 35 artikulua aldatu zuen, funtzi... para facilitar la movilidad por todo el territorio nacional (español) y evitar las barreras lingü� sticas (sic). horrela, iaztik, galizian posible da funtzionario izatea galiziera jakin gabe; horrek modu larrian gutxitzen ditu galiziera erabiltzen duten hiztunen eskubideak.
|
|
|
...izan dela esan daiteke. hala ere, galiziako argitaletxeek gorabehera handiak dituzte aurrera egiteko orduan, diru-laguntzekiko eta hezkuntzaren munduarekiko duten mendekotasuna dela eta. galiziako telebistaren (tVg) sorrera funtsezkoa izan zen gero eta indar handiagoz osatzen ari den galiziar ikus entzunezko sektorea dinamizatzeko; eta bertan egin diren ekoizpenak kalitate eta arrakasta handikoak
|
izan
ez ezik, hizkuntzaren duintasuna eta prestigioa ere zabaldu dute. testuinguru horretan, lanerako aukera asko eta asko sortu dira (aktoreak, gidoilariak, bikoiztaileak, etab.), eta komunikazio hizkuntza gisa galiziera erabiltzen da beti. antzerkian ere, antzerki talde profesionalek eta amateurrek galiziera erabiltzen dute ohikotasunez beren antzezlanetan.
|
|
|
...n mundua izan dela esan daiteke. sexuaren araberakoa da, besteak beste. galiziera nahitaez jakitea eskatzen edo saritzen duten enpresak oso gutxi dira (hizkuntza zerbitzuak kudeatzen dituzten enpresak baino ez; komunikabideak, zenbait herriadministrazio, etab.). enpresa pribatuaren munduan, galizieraren erabilera egoeraren araberakoa da, ohituraren edo joeraren emaitza, nagusi edo buru den batekin
|
izan
ezik (kasu horretan, gaztelaniaz bakarrik hitz egiten baitzaio). lan hitzarmenetan ere ez da ezartzen langileen hizkuntza eskubideei buruzko klausularik. enpresariek beren lan eremuan galizierarekiko duten jarrera, dudarik gabe, axolagabea da guztiz. oro har, ez daude enpresetan galiziera erabiltzearen aurka, baina gaztelania erabiltzen jarraitzen dute inertzia hutsez, zorrotik diru asko atera be...
|
|
|
Enpresa pribatuaren munduan, galizieraren erabilera egoeraren araberakoa da, ohituraren edo joeraren emaitza, nagusi edo buru den batekin
|
izan
ezik (kasu horretan, gaztelaniaz bakarrik hitz egiten baitzaio).
|
|
|
79/ 2010eko dekretua, galiziako gobernu berriak bultzatutakoa, guztiz ilegala
|
izan
ez ezik10, atzerapauso larria ere bada hezkuntza galizieratzeko asmoan; besteak beste, arrazoi hauengatik: galizieraren presentzia %33ra jaisten duelako (aurrerakortasunaren agindua urratuz), lehen hezkuntza galizieraz —hala nahi duenarentzat— jasotzeko eskubidea bermatzen ez duelako11, galiziako hizkuntza normalizaziorako legean eta europako kontseiluaren eskualdeetako hizkuntzen eta hizkuntza gutxituen itunean ezartzen den diskriminazio positiboari buruzko legezko agindua aintzat hartzen ez duelako, irakaskuntza ematen den hizkuntza ez erabiltzeko aukera uzten dielako ikasleei, teknologiari eta zientziari buruzko irakasgaiak gaztelaniaz emateko gordetzen dituelako, etab. labur esanda:
|
|
|
Sarrera galiziera hizkuntza ibero erromaniko bat da, hainbat hizkuntza zeltaren eta latin arruntaren artean azken hori gainjartzetik jaioa, penintsulako ipar mendebaldeko koadrantean. galiziako nazionalitate historikoan, asturiaseko mendebaldean (eo eta navia ibaien artean), leongo mendebaldeko bierzon eta zamorako ipar mendebaldean galiziera erabiltzen duten hiztun guztiak batzen baditugu, gaur egun bi milioi lagunek baino gehiagok hitz egiten dute galiziera. ...ldaera arkaizante bati, eta bost mila lagun inguruk hitz egiten dute. horrez gain, galiziako milioi erdi emigrantek baino gehiagok beren berezko hizkuntza hitz egiten jarraitzen dute sendi mailan espainiako estatuko beste herri jakin batzuetan eta amerikako zein europako abegi herrietan. iraganean bizi izan zuen erdi aroko urrezko garaiaren ostean (orduan galizian hitz egiten zen hizkuntza bakarra
|
izan
ez ezik, latin idatziaren erabilera ere partekatu baitzuen mota guztietako agirietan —literatura, zientzia, historia, administrazioa eta notariotza, eta abar—), galiziako erreinua gaztelako erreinuak (geroko espainiak) xurgatu zuenean, soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain azken horren politika asimilatzailea lekua galtzen eta gaztelania galiziera ordezkatzen hasi ... XV XViii. mendeetan zehar gaztelaren zerbitzura bizi ziren atzerriko eliteek tokiko agintarien (noblezia, elizako goi hierarkia, justizia, etab.) eginkizunak bereganatu zituztenean, galiziera makalaldian sartu eta jende xehearen artera baztertu zen zeharo:
|
|
|
Cascanteko seme hau fraide agustindarra izan zen, eta ordena horretako komentuetan eman zuen bizitza, Cascante-tik irten (c. 1550) eta Salamacan 26ren bat urterekin abitua hartu zuenetik aurrera15 une horretatik aitzina ez dugu ezagutzen nafarroan berak bizi izandako egonaldirik, tuterako udaletxeak eskatuta 1586ko garizuman eskaini zuen prediku aldikoa
|
izan
ezik. itxura guztiz, ez zitzaion suertatu erreinu nafarreko zereginetan ibiltzea16 azken buruan, nafarroatik kanpo egindako gizona izan zen Malon etxaide, dakigunaren arabera. ia hirurogei urteko bizialdian zenbait toki ezberdinetan bizitzea egokitu zitzaion. beraren lehen ikasketei buruz ez dakigu ezer garbirik, nahiz eta uste den jaioterrian bertan burutuko zituela lehen eskola lanak. ondoren, ... ). baina Salamanca-ko ikasketen nondik norakoa ez dago batere ongi agiriztaturik, eta gerora bere gain hartuko zituen erantzukizun akademikoetatik ondoriozta daiteke zerbait:
|
|
2011
|
|
|
Bestalde, aurreko atalean aisiaz hitz egin dugunean ez ditugu bereizi astegunak eta jai egunak. Lan egunetan gazteek musika, gehien bat, etxean entzuten dute ikasketen inguruan baita beren bizitza eta ia aktibitate guztiak, kirola
|
izan
ezik, ikasketetakoak dira. Asteburuetan lagunak, kalea, tabernak eta gaueko kultura agertzen dira.
|
|
|
Beraz, argi dago entzuten duten musika, behintzat, nagusiki ingelesez eta gaztelaniaz dela. Baina ez dirudi hori arazo denik gazteentzat, horien %78k entzuten duen musika euskaraz izan, gaztelaniaz izan ala ingelesez
|
izan
ez zaiola inporta baitio" Neri berdin jat musika euskaraz, ingelesez ala gaztelaniaz den. Gustatzen zait eta punto".
|
|
|
Gizartean prestigioa bereganatu dutenak, musika, kirola edo telebistako idoloak, ingurune hurbilekoak, familiakoak, irakasleak edo gizartean erreferente diren helduak izango dira, besteak beste, ispilu neska eta mutil gazteentzat. Zonalde euskaldunekin jarraituz, eremu hauetako helduen erabileraren bilakaerak beheranzko joera izan du azken 17 urteetan lurralde guztietan Gipuzkoan
|
izan
ezik. Alde batetik, honek gazteen erabileran eragina izan dezakeela pentsa dezakegu, ezin baita ahaztu helduek erabileran duten gako izaera.
|
|
|
Batetik diskurtso euskaldun gehienek gaztelerarekin soilik lotzen dute Bilbo. Bestetik, euskararekin aurretiazko harremanik
|
izan
ez dutenek (existitzen zenik ere ez zekiten 3k) nagusiki euskararekin lotzen dute Bilbo. netateak eskaintzen dizkionak. Horrela uler dezakegu nola arlo artistikoan formazio espezifikoa duten elkarrizketatuek edota euskararen mugimenduekin harremana dutenek bereziki ikuspegi kritikoz edo zehatzaz aztertzen duten hiriaren eraldaketa.
|
|
|
Batetik diskurtso euskaldun gehienek gaztelerarekin soilik lotzen dute Bilbo. Bestetik, euskararekin aurretiazko harremanik
|
izan
ez dutenek (existitzen zenik ere ez zekiten 3k) nagusiki euskararekin lotzen dute Bilbo. Eta azken hauek euren erantzunarekin komuneko errepresentazioak, zentzu komuna edo objektibitatean oinarritutako egi batzuk ari dira ezeztatzen.
|
|
|
ez perspektiba territorialean eta ez, bereziki, diglosiaren definizio gehien gehienek171 hain noraezekoa duten osaera soziofuntzionalean. Beste era batera esanik, berehala aipatuko ditugun arnasguneetan
|
izan
ezik ez dago gaur egun euskaldun masa zabalik, talde gisa ondoko ezaugarriok betetzen dituenik:
|
|
|
Aurrerago helduko diogu berriro kontu horri. Balio duenerako balio du diglosiak, ez hasieratik bere jomuga
|
izan
ez diren xedeak betetzeko. c2) ez da egia, gainera, Ferguson-en formulazioa (ez eta, aurrerago ikusiko denez, Fishman-ena ere) deskriptibo hutsa denik. Christina Bratt paulston ek eta g. richard Tucker ek argi diotenez (2003:
|
|
|
euskararentzat eskubide asko aldarrikatzeko prest dagoen askotxok, ze erantzukizun txikia hartzen duten gero eguneroko bizimodu arruntean, etxe auzo lagunartean! ...harreman sareetan erabiltzea... ezinbestekoak ditugula aurrera egiteko. gainerakoan, Mikel, badauzkat zalantzak nik rSLetako pausoen hurrenkeraren zurruntasuna dela-eta. esate baterako, 6 urratsari eutsi ahal izango genion, 30 urteotan, euskalgintza oso osoa horretara jarrita ere, baldin eta lege bitartez (1 urratsa) euskalduntzeko eta alfabetatzeko (4 eta 5 urratsak) jarri diren baliabideak jarri
|
izan
ez balira?; komunikabideetan, lanean, kultura sortzen eta kontsumitzen, euskaldungoa antolatzen, lurraldetasunaren kontzientzia ereiten, identitatean sakontzen... egin ditugunak egin gabe, uste duzu hobeto eutsiko geniola 6 urrats horri, denok terreno pribatu intimo horretan eragiten saiatu izan bagina. Ni, ezetzean nago:
|
|
|
Irlandak ezer garbi baldin badauka, ohiko diglosiarik eza dauka. Ingelesa da han, Gaeltacht gero eta minorizatuagoan
|
izan
ezik, h eta L funtzioetan (bietan) jaun eta jabe.
|
|
|
Tradizioaren izenean euskal musika ezin zela gitarra espainolarekin egin esaten zuten batzuek, eta ingelesez bai. eta, harrigarriki, eztabaida horiek behin eta berriz agertzen dira. esate baterako, duela gutxi gazte batek galdetzen zuen ea euskaldun izateko txapela eraman behar ote zen. Non erabiltzen da ba gaur egun txapela olentzero egunez
|
izan
ezik, ulertu behar da esate baterako Mikel Laboak egiten zuena.
|
|
|
Horregatik, dibulgazioa zabaltzeko bide horretatik joango nintzateke, komunitateko elkarteak bultzatzeari garrantzia emanez. da eta bihoakio Mitxelenari nire partez miresmen osoa, baina Mitxelena bizi zen eta idazten zuen garaian bazeuden beste izen batzuk, bazegoen beste jende bat utopiaren eremu horretan, eta haiek hori irudikatu
|
izan
ez balute, gu gaur ez ginateke hemen egongo. Beraz, zer da ghettoa?
|
|
|
Kanpoan ere zabaldu behar da, ez baita hemen gertatzen denaren inguruko berri handirik. Eta horrek euskararen aurkako diskurtsoa elikatzen du. tuta egin ditu, kasu honetan, Bilboko zenbat gara elkartea. hori
|
izan
ez balitz Orhipean edo Orekan ez ziren izango, ezta liburu horien gaztelaniazko eta ingelesezko bertsioak ere. eta hori kontuan hartzeko modukoa da. Beste adibide bat jarriko dut. garabidek, sortu berri den elkarte batek, azken 50 urteetako euskararen berreskuratze prozesua erakusten duen dVda eta liburuxka argitaratu ditu 4 hizkuntzatan. kontua da, askotan buru belarri lanean ari garenok ez dugula dibulgazioa egiteko modurik izaten, eta beste nonbaitetik etortzen zaizkigula gero materialak. garabideren liburuaren harira, paradoxikoa da Ikastolen elkarteak halako lanik orain arte ez argitaratu izana. helburua ez da egurra ematea inori, nork dagokion erantzukizuna hartzea baino, soziolinguistikaren baitako gaiak dibulgatzea garrantzitsua delako edonon.
|
|
|
Apur bat urrun begiratzeko ikus dezagun, adibidez, Afrikan zenbat hizkuntza bizi diren kinka larrian, batetik europar hizkuntzen erasopean, eta bestetik beste afrikar hizkuntza indartsuagoen eraginari ezin aurre eginik; wolofera, swahilia, yoruba, hausa eta beste afrikar hizkuntza nahikoa indartsu batzuk, —mundu mailan gutxituak badira ere—, beren lurraldeetan txikiagoen erasotzaile bihurtu dira (uranga et al. 2008). ez da erraza egoera horietan zer egin daitekeen asmatzea. hizkuntza aniztasuna edonork bizi du gaur, bere gizartea elebiduna delako, immigrazioaren ondorioz, edota ingelesaren eraso bereziki nabarmen eta zabalduari esker, adibiderik ezagunenak aipatzearren. Immigrazioa kultur edo hizkuntza kontuan eraso edota indar garrantzitsua da, eta betidanik hizkuntza aniztasunean eragin oso handia izan du. gaur giza mugimenduek, askotan bortizki kanpotik eraginak, inoiz
|
izan
ez duten tamaina dute, eta mundu osoan, izan ere. ACNur en (2010) datuen arabera, deserriratuen2 kopuruak urtez urte ari dira handitzen:
|
|
2012
|
|
|
Fasoldek (1995: 227) nabarmendu bezala, ikertzaileen interesa ez ohi da hizkuntza gutxituen atxikitzeko gertakarietara zuPaula Kasares – Euskararen belaunez belauneko jarraipena hizkuntza sozializazioaren paradigmatik zendu (migratutako taldeen kasuan
|
izan
ezik) eta hizkuntza horiei iraunarazteko ahalegin eta estrategia sozialak maiz ikusezinak izan dira gizarte zientzien literaturarako. Ikertzaileek tradizioaren irautea ikusi ohi dute, ez tradizioari eustea edo tradizioari iraunaraztea, Fishmanek (1997:
|
|
|
transmisio informala, familia bidezkoa, eta transmisio formala, irakaskuntza bidezkoa (zinkunegi 1995: 76). oro har, ikerketek —eta bereziki kuantitatiboek— hizkuntza transmisioaren bi bideei bereiz heldu ohi diete, biak uztarturik edo elkarreraginean aztertzeko joerarik
|
izan
ez dela.
|
|
|
Iruritako landa ikerketak garbi agertzen du hizkuntzaren jarraipena baldintza soziohistorikoei lotuta badago ere, jokabide eredu finkorik ez dakarrela. ez da prozesu mekanikoa ez eta oharkabea ere, subjektuen hautuek baldintzatua baizik. Iruritan egun hamabi urte bitarteko haurrak dituzten gurasoen artean hiztun batzuk izan dira euskara lehen hizkuntza
|
izan
ez baina beren seme alabak mintzaira horretan haztea deliberatu dutenak. haiek euskarazko sozializazio berant eta jakinaren gainekoa izan dute eta hortik etorri zaie, umeak izan dituztelarik seme alabak euskaraz hazteko erabakia. euskararen galera bizi izan dute beren familietan, herrietan eta mintzairari eutsi nahi izan diote. Gurasoek beren lehen edo jatorrizko hizkuntzaren arabera baino areago, jokoan dauden mintzairei lotu dizkieten balioen arabera jokatu dute haurren hizkuntza sozializazioaren gaineko hauEuskararen belaunez belauneko jarraipena hizkuntza sozializazioaren paradigmatik – Paula Kasares
|
|
|
Ikusi dugunez, Iruritako herrigunean hazitako ego belaunaldiko guraso gehien gehienak gaztelaniaz sozializatu ziren etxean, eskolan eta plazan. ego belaunaldiko gurasoek txikitan euskararekin
|
izan
ez zuten
|
|
|
senargaiak euskaraz egiten zuenez"... ni segitu nuen euskara, euskara, euskara. eta orduan ia nire hizkuntza bezala gelditu zen" (Itsaso, 5 FG). euskarazko sozializazio berant eta jakinaren gainekoa izan dute. Antza, subjektuek beren lehen hizkuntza
|
izan
ez den batekin (batzuetan familian txertatuta egon den eta bertze batzuetan familian inoiz izan ez den hizkuntza batekin) eratzen duten harremanak hartzen du indarra. hiztuna hizkuntza horri atxiki zaio hala nahi duelako, harremanen bidez bere bizitzan sartu baitu. horrek ekarri die subjektuei, umeak izan dituztelarik, euskaraz hazteko erabakia. Badirudi haurrei zein hizkuntzatan egin erabakitzean subjektuaren lehen hizkuntza baino eraginkorragoa dela hiztunak eratu duen hizkuntza identitatea, hau da, zein hizkuntzarekin identifikatu nahi duen, zein hizkuntzari atxiki nahi zaion. rocher soziologoak sozializazioaren ingurumariko bitartekoak bereizten ditu:
|
|
|
senargaiak euskaraz egiten zuenez"... ni segitu nuen euskara, euskara, euskara. eta orduan ia nire hizkuntza bezala gelditu zen" (Itsaso, 5 FG). euskarazko sozializazio berant eta jakinaren gainekoa izan dute. Antza, subjektuek beren lehen hizkuntza izan ez den batekin (batzuetan familian txertatuta egon den eta bertze batzuetan familian inoiz
|
izan
ez den hizkuntza batekin) eratzen duten harremanak hartzen du indarra. hiztuna hizkuntza horri atxiki zaio hala nahi duelako, harremanen bidez bere bizitzan sartu baitu. horrek ekarri die subjektuei, umeak izan dituztelarik, euskaraz hazteko erabakia. Badirudi haurrei zein hizkuntzatan egin erabakitzean subjektuaren lehen hizkuntza baino eraginkorragoa dela hiztunak eratu duen hizkuntza identitatea, hau da, zein hizkuntzarekin identifikatu nahi duen, zein hizkuntzari atxiki nahi zaion. rocher soziologoak sozializazioaren ingurumariko bitartekoak bereizten ditu:
|
|
|
Jaitsiera lineala izan da helduen kasuan
|
izan
ezik ia hiru puntu igo delarik azken zortzi urteetan.
|
|
|
Larunbat goizak dira euskara gehien entzun den egun eta ordua %22 honek astero zumarragako euskadi enparantzan burutzen den azokarekin kointziditzen du. pentsatzekoa da inguruko baserri eta herrietatik ere hurbiltzen direla larunbat goizetan zumarragara. kontuan hartzeko da, azoka
|
izan
ez den beste bi neurketetan euskararen erabilera ia %17an kokatu dela.
|