|
2000
|
|
|
autore apokrifo baten, Martin Lezetaren" Oroimena eta desioa" izeneko testuan. Autore apokrifoaren obra apokrifo baten aipamen luzea egiten da, datu piloa ematen du inoiz
|
izan
ez den autore honi buruz, sinesgarria egiteraino. Liburu horren aipamena egiterakoan, kritikatu eta baloratu egiten du egilearen eginahala eta fruituaren arteko harremana.
|
|
|
Denborari dagokionez, oso epe laburra da azaltzen zaiguna. Oro har, narrazioaren denbora lineala da, oroitzapenetan
|
izan
ezik: hauetan atzera saltoak nabariak dira, noski.
|
|
|
Giro hau islatzeko hizkera bizia eta aberatsa erabili ditu. " Hizkeraren aldetik, euskarak orain artean behintzat oso berezkoak
|
izan
ez dituen giro ilun eta gordinenetara egokitzeko saio orekatua egin du Edorta Jimenezek, nola araztasun garbiegitik hala zabarkeria lotsagabetik ihesi." (Egunkaria I)
|
|
2001
|
|
|
Plano osoa 2 eta 3 pertsonan kontatuta dago, lehenengo kapituluan
|
izan
ezik. Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin nahi nuke(...)" lehenengo pertsonarekin hasten da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere.
|
|
|
Estilo zuzenean aurkezturik dauden" Lau" eta" Sei" kapituluetan
|
izan
ezik, besteetan, gelaren plano orokorra eman ondoren, patiora mugitzen da fokoa KANPO/ BARRU (alaitasuna/ giro itogarria) kontrakotasuna markatuz.
|
|
|
Bi nobeletako protagonistek arazoak dituzte sexu harremanei aurre egiteko, sexu organua bera" higuingarri" gisara sentitzen baitute (127). Hogeita hamar urtera iritsi eta emakumezkoekin harremanik
|
izan
ez duen Doktor Glas hori, erotikotasun frustragarria bizi duen Juan Martinengandik gertuegi dago.
|
|
|
Lan hau burutzerakoan kontuan izan ditut Aizpea Azkorbebeitia ikerlariak egindako zenbait ohar, testuan aipatuko denez. Lan honek ez zuen aurrera egingo Asier Astigarragaren iradokizunak bidean
|
izan
ez baziren, berarekin egindako elkarrizketek biribiltasun berezia eman diote nire hainbat iritziri, bera barik liburu hau ez litzateke dena izango.
|
|
|
Horrela, bada, Bilbao abangoardiaren paradisua omen zen. Eta nahiz eta horrelako asmorik
|
izan
ez, egoera eta joera aurre abangoardiarrak agertzen ziren antzertian nahiz zineman. Beste alde batetik ez ziren zailak aurkitzen Rimbaud edo Tzara ren lanak.
|
|
|
" Baina galduta egon eta eutsi eta ilargia liburuan egon eta irakurketan soilik gaua, ez jakin ez noiz ezta non bakarrik
|
izan
ez, baina galduta egon norberaren saminak besteren batekin bilduz hirugarren bihotz bat sortuko balute bezala"
|
|
2002
|
|
|
Bilbon gertatutako lapurreta batek zehazten du eleberriaren hari narratiboa. Polizi eleberria
|
izan
ez arren, Speed gauak eleberriak intriga dosi handiak ditu, hilketa bat argitzen baita bertan. Euskal irakurleen artean, batez ere gazteen artean, izandako arrakastak haietako asko Jimenezek marraztutako mundutik oso hurbil sentitu direla erakusten du, landa giroko euskal eleberri gehienetan ukatu egiten baitzitzaien mundu hori.
|
|
|
Hala ere, ez dugu uste eleberriak kritikaren aldetik izandako harrera kaskarra merezi zuenik. Horren suntsitzailea
|
izan
ez zen euskarazko iruzkinen bat alde batera utzita, harrigarria da gaztelaniaz zein euskaraz argitaratutako kritiken erabatekotasuna, are oldarra ere. G. Nichols Floridako Unibertsitateko irakasleak" Breaking Ranks, Breaking Lances:
|
|
|
Emaztea leial
|
izan
ez zaiola jabetzen delarik, antsietateak hartzen du nobelako gizonezko protagonista eta jeloskorkeriaren eldarnioan erortzen da azkenean. Maitaleen espia bihurtuta, adulterioaren frogak bilatzen saiatzen da begiradetan, keinuetan... eta xehetasun guztiz deskribatzen ditu maitaleen mugimenduak.
|
|
|
Literatura, eta bere liburuen artean badira bere gelan sartuta bizi izan zen poetisa iparramerikarraren testuak. Emily Dickinsonek leihotik ikusten zuen lorategi zatia, Irenek espetxetik ikusten zuen zeru zatia bezala, da ilusioa ahalbidetzen dion elementua, literarioa
|
izan
ez izan. Azkenik, Atxaga poesia irakurle eta idazle handia dela gogorarazten digu Zeru horiek honetan bildutako poema, narrazio eta kanta antologia bikainak. b.7) Hego Amerikako oihartzunak Joan Mari Irigoienen (1948) eleberrigintzan
|
|
|
Eleberri historikoa
|
izan
ez arren, pertsonaien deskribapenak, kontatzen diren gertakariek eta girotzeak, oro har, Erdi Aroan gertatzen dela adierazten digute. Autorearen dokumentazio lana garrantzitsua izan da eleberri honetan.
|
|
|
Rock" n" Roll (Elkarlanean, 2000) eleberri mardula dugu, oraingoz, Aingeru Epaltzaren azkena. Oihartzun kritiko handiegirik
|
izan
ez badu ere, benetan liburu gomendagarria delakoan gaude. Eleberri beltzetako osagaiek hasieratik harrapatzen dute irakurlea:
|
|
|
Helburu hori nabarmentzeko, Antton Olariagaren ilustrazioak daramatza nobelak, baita hitz gurutzatuak ere, komikiak... eta horiek guztiek testu berezi egiten dute Kalamidadeen liburua. Bistakoa da Kalamidadeen liburua edozer izan daitekeela, nobela konbetzionala
|
izan
ezik. Narratzailea bera ere etengabe ari da ironizatzen liburuaren idazkeraz, eta ez du zalantzarik egiten" kritiko jakintsuen" aipamenak egitean, ongi baitaki bera ere kritikatu egingo dutela" historiaurrekoak" esaten dien zenbait teknika eta estrategia narratibo erabiltzeagatik.
|
|
|
" Robbe Grillet ez da nobelari bat, nobela injeñeru bat baizik"... Detaileak ez luke aparteko garrantzirik, baldin eta izen hura, Robbe Grillet alegia eta Michel Butor eta Claude Simon, esate baterako, Hamaika pauson hainbat aldiz espreski izendatuak eta beti mirespenez tratatuak agertu
|
izan
ez balira... Lau urte geroago, Saizarbitoriak bere lehenengo nobela argitaratu zuenean, kritikak nouveau roman kutsua atzeman zion berehala, eta euskal irakurleak Egunero hasten delako berri hark Txillardegiren nobelagintza gainditzen zuela epaitu zuen. Goihenetxe, berriz, 65eko urrian, François Mauriac eta Robbe Grillet en arteko diferentziak markatzean, Txillardegi eta Saizarbitoriaren artekoak deskribatu eta aurreratu baizik ez zen egiten ari.
|
|
|
Eskubide guztiak jabedunak dira. Ez da zilegi liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sistema informatikoekin beronen edukina biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektrooptikoz, fotokopiaz, erregistratuz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako
|
izan
ezik, argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimen barik.
|
|
|
Hortaz, bada, gauza bat idearen baten ahanzteko, eta idea bertze gauza baten ahantzeko izaitea ere, ezina da. Horrela
|
izan
ezik, eidea horren gain bertze bat agertuko lizateke; eta hunek zerbaiten ahantza balin balu, bertze idea bat idukiko genuke, eta hunela, nehoiz ere eidea berri agertzerik ez genuke, bere zathi duenaren ahanzteko izanen balin balitz.
|
|
|
Hau erraitera norbait baletor: ideak ezin ditezke ezagut, baldin izan behar dutela erraiten dituzuen bezalakoak ba dira, hori okher dela, hori erakhusterik ezlegoke, gai haukietan experientza handiren bat
|
izan
ezik eta gure etsai hunen argumendu ta erakuspenaren aurka azkeneraino iarraikitzeko ongi horniduak eta gerthuak ezpa gengoz.
|
|
|
Zenonek erran berri derautzunari. Punktu baten
|
izan
ezik, bertze guztian: eztabaida, ez gauza ikhusgarrieri buruz, adimenez soilik baino ukitzen eztiren gauzetara ere eideetara, alegia burutu behar zela erran zeneraukonean atseginez entzun nerautzun.
|
|
|
Par. Eta beregan ba litz, bera berberak inguratu lizateke, bera eta ez bertzea izanik beregan lizatekelako, gauza bat bertze baten izaitea ezineko baita, hunek inguratua
|
izan
ezik.
|
|
|
Par. Bertzalde, handitasuna berez ezin diteke handiago izan, tipitasunari berari
|
izan
ezik; eta tipitasuna ere ezin liteke tipiago izan, handitasunari buruz izan ezik.
|
|
|
Par. Bertzalde, handitasuna berez ezin diteke handiago izan, tipitasunari berari izan ezik; eta tipitasuna ere ezin liteke tipiago izan, handitasunari buruz
|
izan
ezik.
|
|
|
Horra, ba, Basili! Honelan
|
izan
ez balitz eitekena zan, nik beranduagorarte zu ez ezagutzea. Eta geroago be, betiko edo, zuk eta harek hain urrunera.
|
|
|
Hareek esturak! Berba egiteko inoiz
|
izan
ez eban oztopoa, loturea. Aldi berean senarraren entzumena apurren bat gortuten hasi zala, eta hor kontuak!
|
|
|
Nora hitz hori ebaki
|
izan
ez balu, Asunen aldamenetik betiko nukeen.
|
|
|
Ez nuen nik zuen amona hori ezagutu. Hobe biloba ere, ezagutu
|
izan
ez banu.
|
|
|
Eta leen euzkeltzale ezana be, gaurdanik. Aberrija ondatutia nai
|
izan
ezik, euzkeltzale biurtu biar dogula, didar ta oyu egiten dau gure barruak.
|
|
|
Asieran izentau dogun egun orretan, eta tamalez teatrua beterik ez egoala, ikusi ta entzun al izan genduan, alderdi onetan bear ba da, egundo
|
izan
ez dan lako bertsolari ekitaldia.
|
|
|
Olantxe gagoz aspaldion, eguraldi ona noiz elduko yakun. Sekulako negu gogorra egin deusku aurten, eta itsas-ertzetakoak
|
izan
ezik, arpegiak zurizka ta kolorga daukaguz.
|
|
|
Ta ezta entzuterik bere, sermoiren bat
|
izan
ezik.
|
|
|
Bilbon jaioa
|
izan
ez arren, don Santos bilbotarra izan da euneko eun, arenbaten. Ona etorri zan gazte zala, ta San Juango eleizan izan zan abade laguntzaille, urte batzuetan.
|
|
|
Euskaldun jaio
|
izan
ez arren, don Santosek euskera ikasi eban; eta azken urte oneitan, euskaldunen illetetan errosario santua euskeraz errezau oi eban.
|
|
|
Arrezkero, Indautxun emon ditu bere azken urteak. Arimen maitetasunean bizi izan da; ta oraingo gazteen eretxiz gaurkotasun osoa
|
izan
ez arren, aren itz argi ta sarkorrak entzungarri zirean berbaldi bero ta kezkatzailleetan.
|
|
|
Eta erri aundietan txikietan be bai orain gora ta beera ibilteko be, zurezko ta burdiñazko kutxak daukez, zera jasogarriak, azensorak. Eta baita eskillara ibiltaunak be, belaunak eta bularrak nekerik bapere
|
izan
ez daien.
|
|
|
Orio gaiak ondo ei datoz; eta oker aundiren bat
|
izan
ezik, 600.000 tonelada lortuko dituela diñoe. Atsegiñago jaku orio ori, urrunagoetako soja ugariagoa baiño.
|
|
|
Par. Batari buruz bertze diren gauzak eztirela hunelako, zathidunak
|
izan
ezik. Zathidun ezpalira, osoki bata hori liratekelako.
|
|
|
Par. Gauza askoren artean izanik hekien atal bat ba litz, berberaren atal lizateke ezina dena, alegia eta bertze gauzetaz batbederaren, hekietariko baldin balitz. Gauza hekietarikoren baten atal ezpalitz, bertze guztietariko atal lizateke, hartaz ezik; eta hunela, batbederaren atal ezlizateke; eta batbederaren atal
|
izan
ezik, baterena era ezlizateke. Une hortatik bertatik, bertze gauza guztiotarik ezer izaitea ere ezina lizateke, hekietariko bataz ere nehola zerikhusirik ezpailuke, ez atal bezala ez eta bertze eraz ere.
|
|
|
Par. Orai bada: batari buruz bertze diran gauzak, anhitz dira. ez bata, ez bat baino gehiago
|
izan
ezik, ezer ezpailirake.
|
|
|
Nestor lanpetuak, bere gogoz, ixiltasunari altarea egunero apaindu eikeon. Horraitino, lehenago egiterik
|
izan
ez ebana, zahartzaroan egingo. Lurreko ixiltasunean bizi.
|
|
|
Hiri giro sortze hortan, Xim askatuen mailakoek Xim langileen (menperatuen eufemismoa besterik ez zen) sail izugarriaren sentimena mindu nahi ez eta, biltzar deietan eta agiri orotan, uztarripean zeudenak uzkurdurarik eta gutiesterik
|
izan
ez zezaten, Xim (pregiz) eta Xim (posgiz) deituraz aipatzen zituzten.
|
|
|
Baina ez egotaldi luzeegirik. Uda udea
|
izan
ezik, Nestor etxean egoten zan berandu barik. Afalorduan baino lehen, beti be.
|
|
|
Beste arlo batzuetan be, esaterako kiroletan, Bilbo punterengoa izan da mende honetan, eta orobat, Euskalerria. Fubolaren sorrerea, gagozan Estaduan, zeinek ez daki hementxe
|
izan
ez danik. Ingelesak edo asmatu eben jolas horren aintzindaria, pionerua Bilbo izan da.
|
|
|
Bai, Lauaxetak garbizale izan guran joran lar erabili ebala esan izan da. Horraitino, haren lana literaturako eder maila goragokoan jarri
|
izan
ez bada, zertu gura eban lana burututeko euskerea bere menpe ez eukalako izan zan; erreminteagaz egokiro baliauterik ez
|
|
2003
|
|
|
Susmoa dugu, idazleak, lehenengo bertsioa barik, idazkera zertxobait gaurkoturik edo aldi berrietako sentsibilitatera apur bat egokiturik berridatzi zuela testua. Elaberri honek nekez argirik ikusiko zuen orain, sarrera hau idazten duen hau ere harako lehiaketa hartan obra honen lekuko, irakurle eta epaile orduan agian gazteegia edo sendotasun gutxiagokoa barruan zeukan eritziaren alde gogorrago indar egiteko
|
izan
ez balitz eta susmoa hartu Kurl obraren luma berbera zegokeela testu haren atzean.
|
|
|
Patxiren seineta mutikozaroa kontatzen zaigu elaberrian. Etxeko giroa, beraren okerreriak, etxeko emakumeak ama, arreba, neskame... emakumez inguraturik egon ei zen txikitan, aita itsas kapitaia urtean birritan edo
|
izan
ezik beti kanpotik baitzen, jatorduak... ditu mintzagai. Ospakizun handiek berebiziko gomuta utzi zioten barrenean; hala hitz egingo du jaurnartze egunaz, nahiz ahogozo onik utzi ez bere oroimenean.
|
|
|
Guk ere, jauregi, gure hitz ederra, iphuin huntan bazterturik, palazzo ipini dugu (hau palatzo idatzia bailegoan irakurri behar da). Roquelaire hitza be ezta arkitzen inglesezko encyclopaedietan, handi handietan
|
izan
ezik, eta ezta euskerazko irakurleentzat inglesezkoentzat baino arrotzagoa. Igarten da kapusai antzeko zerbait dala, bainan aintzineko janzki bat da, eta kapa edo kapusai idatzi bagenu ezluke hartuko irakurleak orai ezagutzen eztan kapa modutzat.
|
|
|
Herritik urrun egon arren, euskaraz mintzatzen dala, herrian bezela sentituko da eta eramangarriagoa egingo zaio esandako herrimina. Honegatik euskaldun asko, eleberritxo honen egileari gertatzen zitzaion bezela, Euskal Herritik urrun bizi dirala eztira ibiltzen erdeldunekin nahi ta ez
|
izan
ezik. Lanak libre uzten dien denbora guztia euskaldunekin eta euskaraz pasatzen dute.
|
|
|
Hau ezta gertatzen Gaztelako erderarekin eta, azkeneko denboretan
|
izan
ezik, etziran agertzen gaztelerazko literaturan eleberritxo hontan agertzen diran bezela, hitzegileen hitz modu bereziak. Gaur, Camilo José Celak eta beste idazle erdeldun batzuk, batez ere Hego Amerikakoek, eleberrietako hizlarien esakerak hitzez hitz idazten dituzte, baina hau ezta azkeneko urteetako moda bat baizik, inglesezko literaturaren imitazio pobre bat baino.
|
|
|
Bere alargunari etxako otuko nere liburu bat irakurtzerik. Eta bera
|
izan
ezik ezin du inork susmatu nortzuk ziran benetako Fernando ta Inasi.
|
|
|
Idazle honek, dena dela, literatura giro edo talde jakin baten inguruan baino gehiago, berekautan diharduela esan daiteke euskararen aldeko lanean, eta berekabuzko lanaren fruitu izango da Kurl elaberria, euskal literaturaren plazan beraren aurkezpen agiri nagusi bihurtuko dena, eta gerora ere bere literaturgintzaren erreferentzia nagusi izango dena. Lan goiztiarra, edozelan ere, gerraosteko giro agor hartan, nahiz euskara batuaren inguruko gaurdainoko ikerketa, memoria eta kroniketan beronen aipu handiegirik egiten ez den eta sarritan,
|
izan
ez balitz bezala, albotik saihestu, jakinezaz edo jakinaren gainean. Oskillasok 1962an azalduko du plazara lehenengo liburu hau.
|
|
|
Jose eta beraren familia ez ziren gehiago Gernikara bizitzen etorriko, baina udetan sarri. Valladolid-en aldikada bat eman ondoren ez dakigu ziur zenbat urte, bi edo agian. Madrila aldatuko dira bizitzen eta hura izango dute euren bigarren eta aurrerantzeko aberria, Joserentzat
|
izan
ezik, ze hau gerra ostean Euskal Herrira itzuliko da berriz, nafar erreinu zaharreko hiriburura.
|
|
|
Kafe usainaren ederra! Tripek pozik onartzen dute kafea ta croissanta, hainbeste denboran Valdepeñas
|
izan
ezik ezer hartu gabe egon ostean.
|
|
|
Mugaz bestaldekoa da. Eztauka adiskiderik Madriden Besoluze, Sudurrandi eta beste pelotari batzuk
|
izan
ezik, eta gainera eztaki espainolez. Besoluzek adiskide asko dauzka frontoira etortzen dan jendearen artean eta eztute uzten bakean minuto batean ere.
|
|
|
Behin Txominen aintzinean ere ordu lauren egon zan hizketan catedrático bat Euskal Herria eta euskaldunak zirala gaia, eta esan zituan kirtenkeri ta gezurrak erraiteko, universidadeko catedrático batek
|
izan
ezik, hiru ordu gutxienez behar izango lituke edozeinek. Eta Txominek zer egin zuan?
|
|
|
Etzuan baietzko burukadarik eman eta etzituan ohiturazko soinuak atera, bainan bai beste ayudanteek, eta bestetan baino berotasun handiagorekin. Orain danak zauden ados catedráticoarekin Txomin
|
izan
ezik. Orduan Franco gaztea zan eta euskalduna izatea pekatu mortala zan.
|
|
|
Hasi zan autobusa Universitariaruntz. Eskumako goi aldetik, urruti xamar, tranvia urdin bat zoan zarata handiarekin pareparean, eta albotik arin arin bi ikasle moto baten gainean eta gero automobil bat, eta gero beste bat, eta gero beste bat... denek uzten zuten atzean autobus astun zaharra, tranviak
|
izan
ezik.
|
|
|
Catalanak behintzat baduela bere nortasuna, bainan euskara, hain diferentea iruditu arren, espainolaren dialektu bat baino eztala jakintzaren gaindegitik ikusita. Ohartzeko zelan agertzen diran liburutxoan ñ, ¿, eta ¡; euskaraz
|
izan
ezik mundu guztian espainolez bakarrik erabiltzen diranak, danok dakigun bezela.
|
|
|
Zer egiten zuan On Bixentek gela hartan ayudanteak itxaroten zaudela? Hau inork ere eztaki, On Bixentek berak
|
izan
ezik. Bainan guk, uste duguna idatziko dugu eta guk uste duguna egitzat hartu du irakurleak, baldin On Bixentek oker gaudela erakusten ezpadio.
|
|
|
Ondo konpontzen ziran beti biak elkarrekin. Bainan lana bukatzen zanean, adiskide mamiekin
|
izan
ezik, nahiago zuan bakarrik ibiltzea.
|
|
|
Martinezen buruan Iziartxuk betetzen zuan ia toki guztia. Iziartxu
|
izan
ezik ia ezer ere ez zitzaion ajola. Hitz egitekotan berak eluke erabiliko beste gairik.
|
|
|
Eta minutu batzutan Zubiriri gosaria
|
izan
ezik, etziran gelditu euren lanean bazkalordurarte. Eta bazkal ostean ere, platerak, eltzeak, eta enparauak garbitu ta, berriz apalordurarte saiatu ziran denbora guztian.
|
|
|
Eskuak sakeletan sartuta, burua beherutz begira, bira asko eman zizkion arazo honi, adiskideen berriketei arreta gutxi emanez. Elizan
|
izan
ezik, non idoro Iziartxu?...
|
|
|
Inasik beste biei ur bedeinkatua eman zien. Parrokia berria zan, eta aurreko aulkietan
|
izan
ezik, hutsik zegoan.
|
|
|
Ez zion eskeindu ereztuna neskäaren zintzotasuna neurtzeko baino. Eta harrotuta zegoala hartu nahi
|
izan
ez zualako, indar handiko izakeräa erakutsi zualako... Beste aitzaki bat bilatu zuan... honek ezeukan indarrik...
|
|
|
Sukaldean, Inasiren faltäa
|
izan
ezik, etzegoan gauza ohargarririk, ardo botiläa, basua, ogi gogortua, zartagina, plater zikindua, ta aulki hautsia baino. Beste gauza guztiak beti bezela.
|
|
|
Mostradorearen ezkerreko aldeko ohol bat jaso, liburu handi bat edegitzen danean bezela, azpiko ate bat zabaldu eta handik igaro ostean, atetxoa eta gaineko ohola itxi, eta mostradorea lehen bezela utzirik, gainetik
|
izan
ezik ezin igaro ziteken hesi baten moduan, bere mahai aurrean exertzen da comisarioa. Hartu telefonoko belarritakoa eta numeru bat markatzen du.
|
|
|
Idazleak izen berezi eta kasu marken artean"> banaketa kakotxoa erabiltzeko joera argia du. Guk kendu egin dugu, salbuespeneko kasuetan
|
izan
ezik. Pertsona izenetan:
|
|
|
Hara: alde batetik, hainbeste gauzari ikutu gura neuskio gaur lango arratsalde gomutagarri baten, eta ezin gura dodan guztia ezelan be esan, aspergarri ta luzeegi
|
izan
ezik. Bestetik, ostera, ondo dakizue guztiok zelango egunak direan gure aspaldiko egunak:
|
|
|
" arimearen dinamika ta eragina, espirituaren dardara ta indarra, ibilia, kemena, goratasuna ta goragurea; mundukoa izan behar dauala olerkariak, bere aldikoa, bere lurrekoa ta arokoa, inguruan jazoten danaren barri jakin behar dauana;" ta bere sentimena ez gorde ta ez saldu, agertu egin behar dauana, lagun urkoentzat argi ta itxaropen emoile izan dedin"; erantzupena, eta ez urria, dauala poeta batek, bai Jaunaren aurrean eta bai gizartearen aurrean, eta, horregaitik, olerkariaren lana" zintzoa ta arteza izan bedi, ez zurikerizkoa, ez guzurrezkoa: lekukotasuna emotea dagokiolako, testigantza ziurra."" Zer kantauko leukee gazteek, umeek, herriek, olerkaririk ez baldin balitz, eta
|
izan
ez baldin balitz. Makineri ta kimika mundu barri honetan Olertia behin betiko galduko ez ete dan, itandu izan dabe.
|
|
|
Gurutz. Hildakoak, jakina, gehien gehienak urtetsuak izan dira, eta, ikusi dozunez, 9
|
izan
ezik, dan danak euskaldunak.
|
|
|
Lehenengo ta behin, ez deutsu" sermoe" hau edonoz eta edonun botako: bazkari edo afari patxadazkoren baten ostean
|
izan
ezik, barruko berotasunik ez eta, ezin; bigarren, lagun honen erregu sutsuak ekin eta ekin bultz eragin behar; azkenez, behin berotutakoan, lotsak alde batera itxi, mahai ganera(" pulpitora") igon, txapela kendu, eta, lehenagoko sermolari zaratatsuen antzera, errime ta serio berba egin, besoei be egoki eraginez. Dana esateko, entzuleak adi ta zuhur egoten dira" sermoe" honen egi biribilak entzuten; baina, geroago ta beroago, azken aldira sermolariaren esanei txaloz eta barre zantzoz emoten deutse euren baietz oso osokoa.
|
|
|
2.4 Irakasleak. Hasieran bi baino
|
izan
ez baginan (Mikel eta biok), gero udagueneko perretxikuak lez ugaritu dira. Eurotariko gehienak Ikastaroko ikasle izanikoak doguz:
|
|
|
hainbeste gizon jakintsu gure hizkuntza zaharra aztertzen ikusteak, halako harrokeritxu bat be sortu dau euskaldunon bihotzetan: " Bagara, antza, zerbaiten jabe!" Ezin ukatu, ostera, geu euskaldunok nagiak eta zabarrak
|
izan
ez gareanik (baten batzuk alde batera itxi ezkero), geure hizkuntza sakon ezagutzen. Baina, hau be esan behar:
|
|
|
Hortik kanpora, ikuspegi zabala erakutsi nahi geuntsen ikasleei: antxinatik oraintsurarte bizkaiera erabili izan daben idazleak, jokabide ta idazkera askotakoak, danak era bardinean geure gogoko
|
izan
ez arren.
|
|
|
Gerrosteko urteak urte onak ziran, ba, izan be, eskola barruan euskera egiteko! Bat
|
izan
ezik geure herriko semea zan D. Nikolas Zuazo, beste maisu guztiak erdaldun garbiak izan nituan; bai izatez eta bai euren gogoz, erdaldunak eta erdalzaleak. Hori holan dala, eta legeak be horixe zorrotz aginduta eukalako, eskola barruan ez genduan guk euskeraz ezer ikasten, ezta berbatxu bat be euskeraz entzuten.
|
|
|
orduan mezearen liturgia guztia latinez egiten zan, aspalditik inguruko herri ta nazino guztietan lez. Eta domeketako meza nausian (hamarretako mezan) parrokoak egiten eban sermoia edo homilia
|
izan
ezik, beste dana latin hutsean izan ohi zan: irakurgaiak eta kanta guztiak be bardin.
|
|
|
Nire irakasleak euskaldunak ziran, euskeraz berba egiten polito ekienak, baina sekulan euskerea landu bakoak. Lehenengo urteetan gramatika gitxi emoten genduan (neure gogokoa
|
izan
ez arren, besterik ezean Nikolas Cortés Manterolarena be zerbait erabili nebala gogoan dot...). Euskeraz irakurri, euskeraz idatzi, idatzitakoa aztertu ta zuzendu:
|
|
|
Eleiz legeen gai horretan" Jus Publicum Ecclesiasticum" emon eusten irakasteko: hain zuzen be, Comillasen ikasi beharrik
|
izan
ez neban gai bakarra (Gasteizko Seminarioan ikasita neukalako). Ez neban izerdi gitxi bota gai barri hori ikasten eta Seminarioko gazteentzat egokitzen...
|
|
|
Jaungoikoaren Seme Bakarra gizonaren Seme egin dala: dan danean geure antzeko, pekatuan
|
izan
ezik, benetako Jaungoiko ta benetako Gizon. Egunean hiru bider zabalduko dabe misterio sakon hau eleizetako kanpaiak, eta kristinauok, holako berbak entzutean, burua makurtu edo belauniko jarriko gara (gaurko Mezan lez):
|
|
|
Orduko seminarioan hori pausuori emotea ez zan makala. Nahi ta berez, abade baten zeregina zelakoa eta nogazkoa dan jakinik, edonork ulertzekoa izan (artean bildurrik
|
izan
ez balitz) abadegeiak, gero joan ziran herrietako hizkuntzan be jantziak egon beharra. Don Karmelo irakasle lanetan zehatza eta arduratsua zanez, bere lana ez eban mugatuko irakaste hutsera; ondo gertauko zituan ikasleei zehetu beharreko gaiak; handik hemendik zuzenduko zituan horretarako behar ziran liburu eta materialak; irakatsi ahala ikasgaiok idatziz atonduko zituan eta ikasleai polikopia bidez banandu:
|
|
|
Orixeren Euskaldunak poema luzea (1950). Neure ikaskide batek itxi eustan liburu dotore lodikote hau (orduko 100 pezeta kostatzen zan, eta aberatsen batek
|
izan
ezik nok eukan, ba, orduan horrenbeste diru liburutan eralgiteko?). Poema hori ona be ona zala eta, horixe inoen orduko kritikoak, ahalegin handiaz irakurten neban, geroago ta gehiago ulertzen nebala.
|
|
|
Poema hori ona be ona zala eta, horixe inoen orduko kritikoak, ahalegin handiaz irakurten neban, geroago ta gehiago ulertzen nebala. Zoritxarrez, liburu handi honek ez ekarren erderazko itzulpenik alboan, Lizardirenak lez (zerbait lagundu eustan, horraitino, A.M. Labayenek erderaz argitalduriko laburpenak, itzulpen zehatza
|
izan
ez arren...). Orduko euskal hiztegiak be ez eusten laguntza handirik eskeintzen, nafar usaineko eta baserri giroko hainbat berba ezezagun ulertu ahal izateko.
|
|
|
Beste hutsunea ez da txikiagoa: Bidasoaz handiko idazlerik ez dot hemen sartu, Axular haundia
|
izan
ezik (hau be, naparra zalako). Zergaitik hori?
|
|
|
Ortografia gaurkotu egin dot eta batu, fonetismoak alde batera itxirik: batek baino gehiagok eskatu eustan honetaraxe egiteko, bestela anarkia hori kaltegarria dala ta ikasle barrientzat; ez dot kezka gitxi izan hori egiteko, baina, aditzean
|
izan
ezik, besteetan batasunera jo dot ortografian; hortik kanpora, ez dot ezer aldatu, ta, behin baino gehiagotan, fonetismoak eurak be ontzat emon ditut (ta hori holan danean," ezer aldatu barik" jarri dot zati bakotxaren ondoren), gaiak berak holantxe eskatzen dauanean.
|
|
|
Pasabidetik zihoala gela itxiak atzean utzi zituen. Unaxen bizilekuak zortzi gela zituen, baina sukaldea, komuna eta logela
|
izan
ezik, beste guztiak itxita zeuden. Bidean alkandora erantzi eta logelara heldu orduko, ohe gainera bota zuen.
|
|
|
Lanpara dotore eta bitxidunak, estatuak, pitxerrak... Bai, egongela hura ondo zegoen museo baterako, edozertarako..., egongela baterako
|
izan
ezik. Sarri ere ez zen sartzen etxe hartan, baina egiten zuen guztietan ulertzen zuen zergatik gustatzen zitzaion hain gutxi Ainhizeri etxean bakarrik geratzea.
|
|
|
Ze zorik itxaroten zion Gutxi bat agertuz gero? Amak ez zion barkatuko, seguru, eta mehatxua txantxetakoa
|
izan
ez zela erakusteko, batxilergoa egiteko zeukan matrikula orria beraren muturren aurrean apurtuko zuen mila zatitan, erretzera iristen ez bazen, amorruaren amorruz. Eta haren hurrengo egunak ikastolan, arima penatuaren arrastaka ibili beharra baino ez.
|
|
|
Irudimena gai horietarako pizten zihoakion, ikusirik maitasun eta ohe kontuetan ez zegoela lotsarentzat lekurik. Funtsa atsegina izanik, atsegina guztiek berdin maite dutela jabetu eta onarturik, atseginerako mugarik, ez araurik, besteak ipinitakoak
|
izan
ezik, ez zegoela berezkotasunez egiaztaturik, lekurik ez zeukan gauza bakarra berekoikeria zela barneraturik, aske sentitzen zen, gorputzak, gogoak eta buruak eskatzen ziotenari asebidea bilatzeko.
|
|
|
Izan ere, batzuen arabera hauexek dira ikasturteko egunik gogorrenak. Paper gehiegi alde guztietatik, gauza gehiegi hogeita hamarra baino lehen prest uzteko, hasperen gehiegi irakasleen aldetik, tutoretzetan sartuta, informatika gelan edota batetik bestera, guztientzako duten mahai handian denen paperentzat lekurik ez dagoela (departamentuko bulegoa duten pribilegiatuentzat
|
izan
ezik).
|
|
|
Askotan zure testu azterketak hotzak dira, nortasun bakoak..., egiten dozuzanean, jakina. Baina beste batzuetan, sarri
|
izan
ez arren, olerkiaren barruan sartzen dakizu, zeure egiten dozu, eta orduan zeure benetako izaerea azaltzen da neska mutu zegoen, bihotzean ikara nabaritzen zuela. Itsasobeteko sentsibilitatea dozu gordeta, benetan olerkien mamina adituten dozu...
|
|
|
Bueno, jente larregi badator, kriston iskanbila sortu leiteke, eta auzoak ez dira oso adikorrak arrazoia hura
|
izan
ez arren, sinesgarri iritzi zion Ainarak.
|
|
|
gazteak elkarri begira lotu ziren, zer esan jakin gabe. Tira, neska mutilak, klasean irakaslea izango naz, baina jai batera etorri naz eta neuri be porrotxu batek ez deust kalterik egingo hitz horien ondoren ez zuten jakin zelan erantzun, Ainhizek
|
izan
ezik.
|
|
|
Ona, ona guztiok, erdi lo zegoen Ainhizek
|
izan
ezik, bertsoa txalotu zioten.
|
|
|
Bestea ez bazen ere, aholkuzalea bai, ostera. Berari, ordura arte, ez zion aholkurik inoiz eman, agian behar ere
|
izan
ez zuelako, baina gauza baliotsuak esaten ei zituen... Bai, gaindituko zuela esan ostean, pozik eta arretaz entzungo zion esan beharrekoa.
|
|
|
Haren zenbakia nahiko iradokorra da klase osoak barreari eman zion. Klase osoak, aurreneko lerroko neska batek
|
izan
ezik. Neska hura, berriz, gorri gorri jarri zen, guztiz lotsatuta.
|
|
|
Ikusi be egin ninduzun bart, jantzita daukozun azpikogonea jantzi neutsunean. Bai, begiak zabaldu zenduzan eta ulertzeko gai
|
izan
ez nintzan zer edo zer esaten hasi zinan... Lasai, zengozan egoeran normalena ezer ez gogoratzea da.
|
|
|
Zelan Patxigaz? hobe galdetu
|
izan
ez balu, Karmele Magdalena bezala negarrez hasi zen eta. Karmele, konta, zer gertatu da?
|
|
|
Unax pentsakor zegoen. Gela guztiak, haren logela, sukaldea eta pasabideko komuna
|
izan
ezik, itxita zeuden berriro, isilik eta ilun, txukun eta garbi. Berak, ordea, beti hankaz gora egoten zen zulo hartan ziharduen.
|