|
2000
|
|
|
Nazioa eraturik dagoenean, jende aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea baino, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz ere urratua
|
izan
ez dadin.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa
|
izan
ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
...kontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua
|
izan
ez dadin.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua
|
izan
ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Inork ez zukeen landaketarik egingo, ezta erein edo eraikiko, lurrak banatuak
|
izan
ez balira eta norbanako bakoitza seguru egon ez balitz bere jabetza modu baketsuan edukitzeaz.
|
|
|
TRONCHET(). Iraultzaren jarraitzaile sutsua
|
izan
ez arren, Tronchetek erdietsi zuen, pausorik pauso, iraultzaren lehen aldi nahasiak gainditzea. Ordutik aurrera, Brumaireren 18koak Zaharren Kontseilutik atera eta Kode Zibilaren Idazketa Batzordeko egin zuen.
|
|
|
Oro har, ezkontzarako baimena dute erakundearen xedea bete dezaketen guztiek. Ez dago berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin batzuen arteko senideak
|
izan
ezik. Ezkontza debekatuta dago aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek.
|
|
|
Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan
|
izan
ezik, hau da, gizonezko adiera argi dagoenetan izan ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak erabili ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan. Sexu bereizketarik —eta bereizkeriarik— gabekoa, agi denez, itzulpenaren barnebidea.
|
|
|
Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan izan ezik, hau da, gizonezko adiera argi dagoenetan
|
izan
ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak erabili ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan. Sexu bereizketarik —eta bereizkeriarik— gabekoa, agi denez, itzulpenaren barnebidea.
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak
|
izan
ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura eskatu eta hartzean.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua
|
izan
ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
kontzeptu problematiko bat, iluna, beste batera, aproblematikora, murriztu badaiteke, orduan lehendabizikoa ezabatu eta bigarrena, sinpleena, bere ordez onartzen da. Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak
|
izan
ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz, gure kontzeptu esanahidunak eraikitzeko moduaren lagina besterik ez zen. Kontuan izan behar dugu hura izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa.
|
|
|
Analisi logiko horren helburua joerazko terminoekin bukatzean zetzan, logika behaketazko enuntziatuekin baliatuz. Baina esanahia soilik testa igaro duten kasuei egokitzen bazaie, baina ez aztertuak
|
izan
ez diren beste guztiei, orduan ez dugu erantzun filosofiko —orokor— baliozkorik joerazko terminoen esanahiari buruz. Zer zegoen gaizki, beraz?
|
|
|
Kalkulu horrez gain, egun oso arrunt bihurtu den beste ideia gako bat zegoen Leibnizen proiektuan, calculus ratiocinator, alegia. Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat nahi zuen asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager zitezkeen arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik
|
izan
ez zedin. Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino gehiago alferrik botako.
|
|
|
" Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau. ...ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik
|
izan
ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—.
|
|
|
" Gutxiago mugituko balitz, atseginagoa izango litzateke niretzat": ...izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen ari garena kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen ari garen ideala gure aurrean
|
izan
ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela. Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez zaizkigu interesatzen".
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez bazebilen, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak adierazten dituen santu budista —edo beste bat— oker zebilen. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat adieraztean
|
izan
ezik.
|
|
|
Hau da, antropologiaren liburu bat horrela idazten has gintezke: lurraren gainean gizakien portaera eta bizitza aztertuz gero, ikusten da, animali ekintzak —elikadura eta beste horrenbeste—
|
izan
ezik, berezko izaera dutenak ere agertzen direla eta ekintza erritualak deitu genitzakeela.
|
|
|
—Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau
|
izan
ezik.
|
|
|
Hau da, antropologiaren liburu bat horrela idazten has gintezke: lurraren gainean gizakien portaera eta bizitza aztertuz gero, ikusten da, animali ekintzak —elikadura eta beste horrenbeste—
|
izan
ezik, berezko izaera dutenak ere agertzen direla eta ekintza erritualak deitu genitzakeela.
|
|
|
—Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer azaltzen ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau
|
izan
ezik.
|
|
|
Frazer bere basatiak bezain basatia da, gauza batean
|
izan
ezik. Eta hauxe da:
|
|
2001
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana
|
izan
ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez. Honela, hain zuzen ere, zalantzarik izan ez dezagun, erakusten digu jainkoak olerki eder hauek ez direla gizatiarrak edo gizonenak, jainkotiarrak eta jainkoenak baizik.
|
|
|
Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez. Honela, hain zuzen ere, zalantzarik
|
izan
ez dezagun, erakusten digu jainkoak olerki eder hauek ez direla gizatiarrak edo gizonenak, jainkotiarrak eta jainkoenak baizik. Eta olerkariak ez dira jainkoen interpretariak besterik, bakoitza jainko batek hartzen duelarik.
|
|
|
Beraz, nabaria da, zure arrazoiketari jarraiki, rapsodak ezin izango dituela gauza guztiak ezagutu. lon. Rapsodikari dagozkionak
|
izan
ezik, agian.
|
|
|
Kategoriek esperientziaren oinarri gisa duten baliotasuna argitu ondoren, hauen erabilera esperientzia ahalgarri batera murrizten dela zehazten du Kantek. " Kategoriek ez dute gauzen ezagutzan erabilerarik, gauzak esperientziaren objektu ahalgarritzat hartzen diren heinean
|
izan
ezik" (B147 (E141)). Kategoriek ez dute ezagutzan beste erabilerarik esperientziatik at. Kategorien arteko arrazoiketa hutsen bidez ezin da egiazko ezagutzarik lortu; begiespena behar da, hau baita objektu baten esperientzia zuzena ematen duen errepresentazio modua.
|
|
|
Eta norbera lez maitagogo den oro. Gero, gizaki
|
izan
ez baina maitagarri zaizkigunak —on, egia, eder—, hau da, gizakiaren gogoko den beste edozer. Loreak, itsasoa, animaliak, zerua, matematikak, musika, fisika, eskulturak, ekonomia.
|
|
|
Gogoak maite badu, egia dela. Eta egia hori osoa ala mugatua
|
izan
ez dagoela objektibotasunean, gogoko izatearen neurri gorabeheratsuan baino.
|
|
|
Bestaldera azalduz: ez dago maitatzerik ezagumenez eta hautamenez
|
izan
ezik. Erakargarriak ezagutu maita senak eraginda, gogoko —maitagarri— den ala ez miatu, aukera egin, eta hautatua maitatu, dena da bat, aurpegiera desberdinak erakutsi arren.
|
|
|
Eta egia beti da ederra eta ona. Zientzialariak ez du beste helbururik behar, egia bera
|
izan
ezik. Bila dabilen tresna, bitartekoa, asmapena, ea zelan erabiltzeko asmotan egiten ari den galde diezaiokegu.
|
|
|
ehuneko laurogeita hemeretziko ziurtasunez jakingo bagenu egia zientifikoa pauso bakoitzean, azkenerako gure irudiaren —edozein datu zientifikoki behatuaren— egia zientifikoaren probabilitate matematikoa hutsean geratuko litzateke. Zenbat eta zientziak datu gehiago bereganatu, hainbat eta ezinago datu zientifikoen objektibotasuna onartzea fede hutsez
|
izan
ezik, gero eta mezu eta mezulari gehiagoren bitartekotzaz jasotako datuak onartu behar baitira. Eta pausorik gehienetan —baten batean bai? — ez dugu inolaz horrelako jakituriarik.
|
|
2002
|
|
|
Adibidez, XIX. atala materialei dagokie; Benthamek ala adreilua ala burdina gomendatzen ditu, eta ez zura, su arriskua ekiditeko. Aholku honen zuhurtasuna frogatu egin zen 1818an, errusiar Panoptikoa, beste materialik
|
izan
ez eta zurez eraiki zena, suak kiskali zuenean19 II. hitz atzea zuzendaritza sistemaren garapenari dagokio.
|
|
|
Beren askatasuna neurriz kanpo eta bidegabeki erabili duten gizabanakoei, krimenik gehiago egin ez dezaten eta, orobat, ereduaren izugarriaz, besteak halakorik ez egitera bultzatuz, hartaz gozatzea galarazten zaien egoitza. Horrez gain, atxiloturiko pertsonen ohiturak aldatzeko betebeharra duen erreformategi ere izan behar du espetxeak, hartara, gabeturik dagoena askatasun egoerara itzuli eta, ez norberarentzat, ez eta gizartearentzat ere, zorigaiztoko
|
izan
ez dadin.
|
|
|
Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan. Are gehiago, espetxeetan gertatu izan diren bidegabekeriak oro misterio handienean geratuko ziratekeen baldin eta Howard eskuzabalak, zeina espetxeen aldeko apostolutza egiten bizi osoa pasatu eta gero haien erreforma defendatzearren martiri hil baitzen, gobernuen axolagabekeriak klase guztietako ustelkeriatara eramandako hainbat eta hainbat dohakaberen berri publikoki eman
|
izan
ez balu.
|
|
2003
|
|
|
— Ziurtzat jo ezazu, Sokrates —esan zuen—, gizakien ospe nahiari begiratu nahi badiozu, harrituko baitzinateke beren zentzugabekeriaz, nik esandakoak gogoan
|
izan
ezik, ospetsu bihurtu eta" betiko fama hilezkorra ezartzeko" maitasunak zein egoera harrigarrian ezartzen dituen pentsatuta. Eta horregatik umeengatik baino areago daude prest edozein arriskutan ibili, dirua gastatu, edozein neke jad san eta bere alde hiltzeko.
|
|
|
Bizitza osoan zehar, printzeei zor zaiena eman behar zaiela irakatsi zuen, eta berak ere zor ez zuen tributua ordaindu zuen, tributu hori zerekin ordaindu izateko, mirari bat eginez. Heriotza unean, denbora botereaz bidegabe abusatu zuenari esan zion, horrek ez zuela halako botererik izango, Jainkoak eman
|
izan
ez balio, eta aldi berean erakutsi zion, zer nolako desberdintasuna zegoen beraren espiritu erregetzaren eta printzeen denbora agintearen artean.
|
|
|
Ohitura horiek, lege izanik ere, sarritan idatzi gabe daude, eta euren erabilerak gordetzen ditu indarrean eta bizi bizirik. Horrexegatik, erabilera hori zehatza
|
izan
ez eta erregeek probintzia eta leku bakoitzean indarrean daudenak bildu eta idatziz jartzea agindu dute; bide beretik ere, berretsi egin dute euren baitako lege eta erregelen aginpidea.
|
|
|
Batzuk bi gizaki edo gehiagoren artean sortzen dira, eta gizakiok elkarrekiko betebeharrak hartzen dituzte euren borondatez. Eta beste betebehar batzuk, aldiz, subjektu baten adostasunarekin bakarrik sortzen dira, eta, adostasun horren ondorioz, beste subjektu batzuk betebeharpean jartzen dira, nahiz eta subjektu horiek harekin inolako harremanik
|
izan
ez.
|
|
|
Ordenantzek aginpide orokorra dute erresuma osoan eta guztiek egiten diete men oso osorik, kasu batzuetan
|
izan
ezik, horietako xedapenak probintzia batzuetan baitira soil soilean aginduzko.
|
|
|
Gure erabilerak ere beste batzuk hartu ditu, denbora politikari dagozkionak. Baina beste batzuei muzin egiten diegu, gure erabileran
|
izan
ez edota Frantziako elizaren zuzenbide eta askatasunen aurkakoak direlako.
|
|
|
Bere lana batik bat teorikoa edo esperimentala izanik, badirudi zientzialariak eskuarki ezagutzen duela, bere ikerkuntza proiektua erabat bideratuta egon aurretik, proiektuak lortuko duen emaitza, xehetasun txikienak
|
izan
ezik. Emaitzara azkar iritsiz gero, ondo baino hobeto.
|
|
2004
|
|
|
Beste zenbait kontutan jesuiten sortzaileak, Loiolako Inaziok, hartu zuen armadaren ereduaren gerizpea nabarmentzen zen: ikasleak ez ziren ia ikastetxetik irteten, ez zuten ia harremanik izaten guraso eta anai arrebekin urte osoan zehar, oporrak laburrak izaten ziren, lau astekoak lehen urteetan eta astebetekoak, besterik ez, azkenetan, eta debekatua izango zuten edozein eratako ikuskizunetara joatea; beno, heretikoen exekuzioetara
|
izan
ezik, garai haietan benetan ikasi beharreko gauza, badaezpada. Zigor fisikoa jaso ez, orduan, baina ondo ikasi zein izan zitezkeen hutsegiteen ondorioak!
|
|
|
Atomo materialen aurrean, honek, Descartesen gisara lehentasuna arrazoimenari emanez, monadak deitutako oinarrizko elementuak hartuko ditu abiapuntutzat, kontaezinak, razionalak eta ez materialak izango direnak. Lehen elementu horiek espiritualak eta ugariak izango dira eta ez da egongo lehena izango den monadarik ez logikoki ez ontologikoki —Jainkoa
|
izan
ezik, jakina— Monada bakoitzak bilduko du bere baitan errealitatearen osotasuna, unibertsoaren osotasuna, eta sortzailearen betetasuna jasoko du, inongo akatsik gabe; eta horrela egia guztiek, ideia guztiek, izango dute lekua adimen horretan. Monadarengan islatzen diren ideia horiek guztiak kontzientzia maila ezberdinean agertuko zaizkio adimenari, baina horrek ez du esan nahi gure buruan era argi eta bereizian gaurkotuak ez dauden ideiak arrazoizkoak ez direnik.
|
|
|
Hau dela eta, ezin ditut nik onetsi, inolaz ere ez, arazo publikoetan beti beste eraberritzeren bat asmatzen diharduten giza natura bazter nahastaile eta geldigogor horiek, deituak
|
izan
ez direnak, ez jaiotzez, ez aberastasunez, jendarteko arazoak gobernatzera. Eta idazki honetan halako zorakeriaren susmagarri egin nazakeen zertxobait legokeela uste izango banu, ni neu damutu egingo nintzateke erabat bera argitaratuko balitz.22
|
|
|
Ohar gaitezen Wittgenstein Saussureren ondorio berdinetara iristen dela, bi jakintsuok, dirudienez, elkarren berri
|
izan
ez bazuten ere. Dakigunez, Antzinate klasikoak jadanik igarria zuen hizkuntzaren artikulazioaren kontzeptua Ferdinand de Saussure hizkuntzalari suitzarrak sakon aztertu zuen urteetan, haren Cours de linguistique generale hilondoko liburuan ageri denez.
|
|
|
Jung ek, berriz, uste zuen energia inkontzientea desexualizaturiko libido bat dela eta are funts kosmiko komun bat, zeinetatik ni bakoitza sortzen den eta harekin bat eginez" gizabanakotu" behar duen. Energia inkontzientearen ezaugarrikera hauek guztiek —eta geroztik egin diren beste interesgarri batzuek (Reich, Boss, Binswanger, Lacan eta besterenak) — duketen garrantzi erabakigarria ukatu gabe, bada dimentsio inkontziente bat Hesnard psikoanalistak ohartarazi duena eta behar adina oihartzunik
|
izan
ez duena. Hesnarden ustez, eta esperientzia kliniko luzean oinarriturik, gizakiaren desirarik funtsezkoena balio izateko desira da, hots, balio izateko beharrizan sakon bat, besteentzat —norbaitentzat bereziki— norbait izatea, aintzat hartua izatea.
|
|
|
Honela diosku aipatu obraren lehenengo kapituluaren hasieran bertan: " Inongo murrizketarik gabe ontzat har daitekeen ezer ezin da pentsatu munduaren barruan, ez eta azken batean mundutik kanpo ere, borondate on bat
|
izan
ezik" (A 1= Ak IV 393; azpimarra Kantena da). Talentu, bertute eta fortunaren dohainak oro oso onak izan arren, kaltegarri eta are gaizto bilaka daitezke borondate txar baten esku, ohartarazten digu jarraian filosofoak.
|
|
2005
|
|
|
Haren ahalmena mugagabea bada ere, esan daiteke badirela gauza batzuk, non haren ahalmena iritsi ezina baita. Hala esaten da, gauza batzuek berezko esanahia
|
izan
ez arren, euren arteko konponezinak direla. Bi ez dira lau, eta Jaungoikoak ere ezin du hori egin; orobat, berez okerra dena ezin ona izan.
|
|
|
Modu horrek, bistan da, ez du beti emaitza ona ekarri. Arrazoi berberaren ondorenez, bi muturrei medikuntza aplikatu behar izan zitzaien, oro zilegi
|
izan
ez zedin, eta, alderantziz, oro ez zilegi ere izan ez zedin.
|
|
|
Modu horrek, bistan da, ez du beti emaitza ona ekarri. Arrazoi berberaren ondorenez, bi muturrei medikuntza aplikatu behar izan zitzaien, oro zilegi izan ez zedin, eta, alderantziz, oro ez zilegi ere
|
izan
ez zedin.
|
|
|
Zoritxarrez, lehentasun hori tirania bilakatu da mende batzuetan. Hobe hori gertatu
|
izan
ez balitz! Aristotelesek bere ahalegin guztiak jarri zituen egiaren inguruan, eta, Aristotelesen izenean, egia zapalduta geratu da.
|
|
|
Zenbaitzuek antzinako aliantza eta zuzenbide naturala parekatzen dituzte. Zalantza izpirik gabe, hori okerrekoa da, antzinako aliantza horretan gauza asko Jainkoaren borondate askean oinarritzen baitira, nahiz eta zuzenbide naturalarentzat arbuiagarri
|
izan
ez. Horregatik, arrazoimena ondo erabiliz gero, bereizi beharrekoak dira, bateko, Jainkoaren zuzenbidea, Jainkoak berak batzuetan gizonaren bitartez betearazten duena, eta, besteko, gizonen zuzenbidea.
|
|
|
gorputz baten osagaiak euren artean egokitzen diren moduan, ikusirik bakoitzari komeni zaiola osoaren arta, gizakumeek ere euren arteko laguntza zor diote elkarri, gizartearentzat jaio direlako. Ezin gizarterik iraun, gizartekideek elkarrekiko estimurik
|
izan
ez eta euren iraupena bilatzen ez badute.
|
|
|
Zinez, desberdintasun hori azpimarratu zuen jada Ziroren maisu batek. Zirok jantzi txikia eman zionean txikia zenari, berea
|
izan
ez arren, eta handia handiari, maisuak errieta egin zion: bakoitzari komeni zaiona zehazteko, nork bere burua arartekotzat jartzen duenean, horrela jardun behar du, Zirok egin zuen bezalaxe; baina jantzia noren jabetzapekoa den jakin behar denean, edukitzarik zuzenena bilatu behar da, besteari kendu zionarena, edo hura egin edo erosi zuenarena.
|
|
|
4 Arrotzek, nonahitik etorrita ere, hebertarren legeen mendeko
|
izan
ez eta legezkoa zuten Jainkoa gurtzea Jerusalemgo tenpluan eta sakrifizioak eskaini, israeldarrentzat gordetako lekutik at, eurentzat jarritako toki berezi eta bakanduan. 1 Erregeak Vulgatan horren ordaina delarik 3 Erregeak 8, 41; 2 Makabearrak 3, 35; Joan 12, 20; Eginak 8, 27 Ez Eliseok Naaman siriarrari, ez Jonasek ninibitarrei, ez Danielek Nabukodonosorri, ezta beste igarleek Tirokoei, moabitarrei edota egiptoarrei ere, ez zieten egundo esan Moisesen legea onetsi behar zutela ezinbestean.
|
|
|
Eta ez dago inolako zantzurik Jainkoak israeldarrez besteko gizakiak lege horren peko izatea nahi zuela. Beraz, eta guri dagokigunez, ez dago lege indargabetzearen frogatzerik, ezin baitaiteke lege hori indargabetu inoiz ere mendean
|
izan
ez zituen horientzat. Israeldarrei, bide beretik, betebeharra kendu zaie, errituena gutxienez, Itun berria aldarrikatu ostean.
|
|
|
Ez da nolanahikoa harako argumentua, hau da, batabiakoek dutena, jendeen arteko zuzenbideak eta zuzenbide publikoak ahalbidetzen dutena zer den zalantzan jartzea. Ezin daiteke justiziarik egundo ere eskatu haiengan, ezin daiteke fedea galda begirunez eta arreta osoz zuzenbidea zaintzen dutenei, zuzenbide hori herri guztiek aintzakotzat hartzen dutenean; egiatan, inork ere ez du zalantzan jartzen hori, eurek
|
izan
ezik. Begi bistakoa da bertuteek euren makurrak izaten dituztela bi muturretan, batzuetan argiagoak eta bestetzuetan ilunago izan arren, aurkako gaitzaren tamaina dela medio.
|
|
|
Bestalde ere, honako hau argitalpen kritikoa
|
izan
ez eta testuaren oharrak ezabatu dira, garaiotako irakurleari ahaleginak errazte aldera. Orobat grekoz egindako aipuak (bi kasutan izan ezik), haren ordainak zertan diren azalduz.
|
|
|
Bestalde ere, honako hau argitalpen kritikoa izan ez eta testuaren oharrak ezabatu dira, garaiotako irakurleari ahaleginak errazte aldera. Orobat grekoz egindako aipuak (bi kasutan
|
izan
ezik), haren ordainak zertan diren azalduz. Hasian hasi, testu bera izan behar da erakargarria kasu honetan, eta ez horrenbeste, osterantzekoak.
|
|
|
Suediako Gorteak Parisen enbaxadore izendatu zuen (1634). Luze jardun zuen Parisen, arrakasta handirik
|
izan
ez bazuen ere. Europan urteen gerla pil pilean zen() eta Grotiusen zereginak hortik bideratu ziren.
|
|
|
Bertan zuzenbidearen kontzeptua eta nazioarteko zuzenbidea sakon eta erro errotik aztertu zituen, funtsezko hamahiru erregela ezarri zituela horretarako. Liburuak, damurik, ez zuen argirik ikusi, kapitulu batek
|
izan
ezik. Kapitulu hori (XII) De mare libero izenpean argitaratu zen 1609 urtean.
|
|
|
Haren ahalmena mugagabea bada ere, esan daiteke badirela gauza batzuk, non haren ahalmena iritsi ezina baita. Hala esaten da, gauza batzuek berezko esanahia
|
izan
ez arren, euren arteko konponezinak direla. Bi ez dira lau, eta Jaungoikoak ere ezin du hori egin; orobat, berez okerra dena ezin ona izan.
|
|
|
" Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da. Azken finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik
|
izan
ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar dugu bere" entziklopedia" linguistikoaren helburu nagusia, hain zuzen, berak honako hitzekin deskribatzen duena: " hizkuntzaren estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen berez hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar duen bere giza-teoria hizkuntz estudio orohartzaile baten eskutik. Testuinguru honetan kokatzen da euskal monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua
|
izan
ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran. Gure aldetik, eranskin honetan, ikerketa proiektu hori ondoen aurkezten duten bere bi testuak emango ditugu ezagutzera euskarazko bertsioan:
|
|
2006
|
|
|
Patuak egokitu dien bidean barrena gidari
|
izan
ez ezik, jainko eta andereak laguntzaile dira gizakientzat: berehala jaisten dira Olinpotik heroien ondoan jartzera, horiei eragozpen edo arriskuren bat sortzen zaienean.
|
|
|
Ezin da pentsatu, halere, Mizenasek halako eskumenik edo botererik izan zuenik beste hiribilduen oso gainetik79; bertako errege Agamemnonek ere beste erregeen oso gainetik erabateko nagusitasuna
|
izan
ez zuen heinean.
|
|
|
Erregela orokor horiek edo konposizioaren eredu ezagunak ekoiztea larruzko uhalari loturiko giltza aurkitzearen antzekoa da; uhalari loturiko giltzak justifikatu du Santxoren senideen epaitza, eta horiek kondenatu dituzten itxurazko epaileak nahastu ditu. Kupela hustu
|
izan
ez balute, senideen gustuak fina izaten jarraituko zukeen berdin berdin, eta besteenak ergela eta makala berdin berdin; hala ere, zailagoa izango zatekeen senideen gustuaren nagusitasuna frogatzea eta behatzaile guztiak konbentzitzea. Antzera, nahiz eta literaturaren edertasuna sekula ez den arautu edo printzipio orokorretara ez den erreduzitu, eta eredu bikainik ez egon arren, oraindik gustuaren maila desberdinak badaude, eta gizaki baten judizioa beste batena baino hobea da.
|
|
|
[20] Bikaintasun moten eta mailen arteko erkaketak sarritan egitera behartuta egon gabe, eta haien arteko proportzioak kalkulatu gabe, ezinezkoa da edozein edertasun mota begiesten jarraitzea. Edertasun mota desberdinen arteko erkaketak egiteko aukerarik
|
izan
ez duen gizaki bat bere aurrean aurkeztutako objektu bati buruzko iritzia emateko ezgai da zeharo. Erkaketaren bitartez bakarrik finkatzen ditugu gorespenaren eta gaitzespenaren epitetoak, eta gorespeneta gaitzespen maila aproposa egokitzen horrela ere ikasten dugu.
|
|
|
nahi horrexek abiarazten du hain zuzen etorkizuna sorburu duen mugimendua. Etorkizuna oraindik ez dena eta oraingoz
|
izan
ez dena baldin bada, giza nahiak beste giza nahi batengana zuzendu du, alegia, inon ez dagoen eta inoiz ez dirauen izaki batengana. Bestearen nahi honek ere biologiaren gainetik dagoela onar dadin bilatuko du, baldin benetako gizaki gaia bada.
|
|
|
Axularrek ikusten zuen pagoa eta aurrean daukaguna berdinak dira funtsean; baina Axularren Euskal Herria honezkero inoiz orainaldi ez etorkizun izango ez den iragana da, eta gure Euskal Herria, Axularrentzat, egundo iragan zein orainaldi
|
izan
ez zen etorkizuna, hots, deus ez. Kojevek dioenez, gizakiak bakarrik sortzen eta suntsitzen du esentzialki.
|
|
|
Baina beti izan dute xede konkistatzaileen agintea sendotzea, herri konkistatuak xurgatuz. Aldiz, Kojeverentzat begien bistakoa da Alexandro prest zegoela, Espainia, Frantzia edo Ingalaterra inoiz
|
izan
ez diren bezala, bere konkistek sortu eremu politiko berrian Mazedonia eta Grezia osoa disolbatzeko, eta eremu hori gobernatzeko osotasun berriaren arabera askatasunez (arrazoimenaren arabera) aukeraturiko gune geografiko batetik.
|
|
2007
|
|
|
Zeren ezin daiteke esan (fhmi) edo pentsa (noew),
|
izan
ez den izakirik (Parmenides, Fr. 8).
|
|
|
Hain zuzen, lehen filosofiaren izaera pribilegiatuari egindako kritikan hain zorrotza izan den Cornfordek medikuntzaren inguruan atzematen du filosofiak
|
izan
ez zuen metodo zientifikoa: medikuntza arte praktikoa izan da beti, eta, ondorioz, Helade arkaikoan ere medikuek esperientzia zeukaten aurrez aurre:
|
|
|
Mago eta mediku
|
izan
ez ezik, naturalista eta filosofotzat ere hartu dute Epemenides241 Bere elementu kosmogonikoetan airea, ura eta lurra hain leku nabarmenean agertzeak hauxe pentsarazten du, VI. mendean garatzen ari zen pentsaera filosofikoaren giroan zebilela bete betean242.
|
|
|
Sokrates izan zen azken jakintsua, filosofo
|
izan
ez zen azken jakintsua: Sokratesek ez zuen ezer idatzi126.
|
|
|
Helendar jakituria eta arrazoimena ezagutu nahi dituenarentzat askoz garrantzitsuagoak dira, hortaz, jakintsu enigmatikoak, horrela laburbiltzen da Colliren tesia127 Filosofoekin, idatzizko filosofiarekin, helendarra
|
izan
ez zen modernitatea hasten da.
|
|
|
kontzeptu politikoak medikuntzan; kontzeptu medikuak eskulturan; kontzeptu plastikoak moralean... Talesek ez zuen piramideen garaiera neurtuko arkitekturan ohikoa zen eraikuntza metodoa ezagutu
|
izan
ez balu: han ikasi zuen itzalaren jolasa325.
|
|
2008
|
|
|
Aurreko orrialdeetan ikusi dugunez, Aristotelesen platondar filosofiaren deskribapenean Platonen elkarrizketetan islatzen ez diren doktrinak aipatzen dira, besteak beste printzipio gorenen eta zenbaki idealen doktrinak. Horrek pentsarazten digu Akademia barruan idatzietan Platonek azaldu nahi
|
izan
ez zituen doktrinak aztertu eta eztabaidatu zituela. Fisika ren pasarte batean Aristotelesek berak aipatzen ditu doktrina horiek:
|
|
|
Gauza bakoitza bere substantzia bada eta substantzia eta esentzia berdintzat hartzen badira, orduan gauza banako bakoitza bere esentzia izango da. Aristotelesek azaltzen duenez, gauza banakoa eta haren esentzia gauza bat eta bera bada, gauza banakoa ezagutzea haren esentzia ezagutzea besterik ez da izango," esentzia eta substantzia gauza bat eta bera
|
izan
ez ezik, haien esakunea ere bat eta bera da" (1031b33). Errealitate sentigarriei dagokienez, beraz, errealitatearen esentzia eta errealitatea bera identifikatu egiten dira, eta bata eta bestea definizioan adierazten dira.
|
|
2009
|
|
|
Paul Ree oker dabil, ingelesak bezala, jatorri linealak deskribatu nahian —moralaren historia osoa, adibidez, baliagarritasun funtzioaren arabera soilik ordenatuz: hitzek bere zentzua gorde izan balute bezala, desioek norabidea, ideiek logika; esan eta nahi izan diren gauzen munduak inbasioak, borrokak, lapurretak, mozorroak, zuhurkeriak ezagutu
|
izan
ez balitu bezala. Hortik bada, genealogiak, ezinbestez, tentuz ibiltzeko duen beharra:
|
|
|
Bi filosofoak ere bizitzako esperientzia behinenak izan zituen, baina" txapela Nietzschek eraman zuen". Heideggerrez zekiena Jean Beaufretek emaniko ikastaro batean ikasi zuen eta, haren obraren eragina horren nabarmena
|
izan
ez zen arren, esker ona agertu izan zion luzaro. Dumezil, Canguilhem," literatura modernoarekin" batera, bai Nietzschek eta bai Heideggerrek ere bide eman zioten mendebaldeko tradizio filosofikoa —presokratikoak izan ezik— arbuiatzea zen ausardiazko ekintza egin zezan; baina, hori bai, bizitzako azken etapan Grezia eta Erromako moralistak berreskuratu zituen.
|
|
|
Azpimarratu behar da, gainera, juduak goragoko arrazatzat hartzen dituela, kristautasunaren bidez Erroma (eta Europa) menderatzea lortu baitute. Bitartekoak zilegi
|
izan
ez direla salatuta, gizaki ahularen filosofiari esker garaitu dutela esango du, erresumina iraultzaren motortzat hartuta. Azken horrek ez du ordea aztarna arrazistarik.
|
|
2010
|
|
|
Medinak gehiago dio: behartzeko asmorik
|
izan
ez arren, gobernatzaileak agindu nahi badu, behartu eta legea emango du; gisa bertsuan —dio—, botoa ematen denean ezertara behartzeko asmorik gabe, boto hori benetan ematen da eta, ondorenez, pertsona hori behartuta geratzen da; halaber, zinpean hitz ematen duenak, ziriaz eta behartzeko inolako asmorik gabe egin arren, emandako hitza bete behar du, zina sakratua delako. Ildo berari segituz, agindu nahi duenak berez behartzen du, nahi izan ez arren, mandatuaren eragingarritasun hutsaren ondorioz.
|
|
|
behartzeko asmorik izan ez arren, gobernatzaileak agindu nahi badu, behartu eta legea emango du; gisa bertsuan —dio—, botoa ematen denean ezertara behartzeko asmorik gabe, boto hori benetan ematen da eta, ondorenez, pertsona hori behartuta geratzen da; halaber, zinpean hitz ematen duenak, ziriaz eta behartzeko inolako asmorik gabe egin arren, emandako hitza bete behar du, zina sakratua delako. Ildo berari segituz, agindu nahi duenak berez behartzen du, nahi
|
izan
ez arren, mandatuaren eragingarritasun hutsaren ondorioz. Horregatik, legeari begira, agintzeko borondatea da behar den borondate egintza bakarra; hala ere, borondate hori ez lege bihurtuko, berarekin batera mandatua ez badator, eta hori adimenari dagokio; beraz, legea adimenean datza.
|
|
|
Hala ere, ñabardura moduan aipatu dut lehen, hitzak zalantzagarriak ez izatea, beharbada ez delako behar legegileak zuzenean eta esanbidez pentsatzea mendekoaren betebeharrean, eta borondateak berez ondorioztatzea hori; legegilearen borondatea nahikoa izan daiteke, esaterako, gauza batek honenbeste balio duela agintzeko, egintzaren bat neurrizko betebehartzat hartzeko, edota bere esku dagoen guztia zehaztugabetasunez agintzeko. Aukera horiek guztiak, hala ere, ez dira oso desberdinak elkarren artean, denetan agertzen delako behartzeko asmoa, eta denak direlako ez behartzeko asmoaren kontrakoak, kasu bat
|
izan
ezik: jarduten duenak ez dakienean zer nahi duen; halakoetan, ezjakintasuna behartzeko benetako borondatearen oztopo izango litzateke, alegia, zinezko legearen oztopo, botoaren adibidean azaldu dudan bezala.
|
|
|
Hori ulertzeko, kontuan hartu behar da zuzenbide horren objektua edo xedea. Izan ere, halako zuzenbidea
|
izan
ezik, horrek araututako ekintzak ez lirateke bete beharrekoak izango; baina, zuzenbide hori ezartzean, nahitaezko bihurtzen dira ekintzok. Bukatzeko, lege mota horretakoak dira, Zizeronek, betiko legeetatik bereizteko, herri lege deitzen dituenak.
|
|
|
Bide beretik ere, esan ohi zaio bekatuaren lege, bekatuaren ondorioa izateaz at, bekatura ere eramaten baitu. Esanahi horretan, hala ere, ez zen Adamengan lege hori bekatuaren aurretik, ezen, zentzumenen gosea joera naturaletik aske
|
izan
ez arren, ez zen hori ari, modu lotugabean edota menderatuetan, ezta eragin batzuen erregela edo neurria, arrazoimenaren legeak oso osorik baitu agindupean. Aski izan dadila aurrekoa, adierazpen metaforikoen aldetik.
|
|
2011
|
|
|
Izatea, izan, ez da bere buruaren berdina ere berdintasun logiko oro baino haragokoa baita; hitza erabat isilaraziko lukeen metaforak baino ez luke [adieraziko; ezinezko hitzak, Atman Brahman dela dioen hitzak nahiz eta Brahman ek zatirik
|
izan
ez.
|
|
|
Errealitatean gauzatzerik
|
izan
ez duena fikzioaren bidez gauzatzeko bidea eta aukera emango dio Jose Luisi nobelak. Joseba Leturia pertsonaia irudikatu eta sortuko du —" nire anaia bikia" deitu izan dio—, Zerubide izeneko parke batean bakarrik, nahita" bakarrik egotera" joana.
|
|
|
Parkeko neskaren irudiak jarri zuen abian Txillardegiren irudimena Leturiaren egunkari ezkutua izango zen nobelaren idazketara bidean. Baina parkeko lipar labur horrek ez zuen halako fruiturik emango Txillardegik ordurako zuen formazio filosofiko eta literarioa
|
izan
ez baldin balu. Ikasketaz ingeniaria izan arren, formazio humanistiko handia zuen, bere kabuz jorratua.
|
|
|
Honela bada, modu batean edo bestean, gerra osteko euskal eleberrigintzan pertsonaiak arazoa ez du modu arazotsuan bizi izan. la eleberri guztiak pertsonaia jasankorrez elikatu direlako eta, hala
|
izan
ez denean, arazoari modu arazotsuan aurre egiten dion pertsonaia mamitzeari uko egin diolako kontalariak. Bestela esanda, pertsonaia ez problematikoa —eroapenez jasaten dituztenak bizi beharra suertatu zaizkien zailtasunak— ala kasuren batean problematikoa (Joanak joan eko Piarres) aurkez dezakete Leturiaren egunkari ezkutua baino lehen idatzitako eleberriek.
|
|
|
Izan ere, Aristotelesek, Poetika ren lehenengo atalean, baieztatzen du bertsotan idazten duten sendagileak eta fisikariak ez direla poetak, nahiz eta bertsotan idatzi. Eta gaineratzen du Homeroren eta Enpedoklesen artean ezer komunik ez dagoela, bertsoa
|
izan
ezik. Eta amaitzen du:
|
|
|
Inor ez da bustitzen bi aldiz argi berean, astronautak
|
izan
ezik, izar ereile baitira unibertsoaren baratzean.
|
|
|
nik, eta historiak. Heriotzak historia ere juzgatzen du, eta ez" izan dena" soilik (ahaztua nahiz iragan bizia, oraindik daragiena), izan zitekeen eta
|
izan
ez dena ere baizik (zabalik jarraitzen duena posibilitate bezala etorkizunari begira). Heriotza deiadar etengabe bat da Daseinari bere posibilitateak, batez ere galduak, pentsatzera, birpentsatzera.
|
|
|
Eta Ulises, filosofiaren aitzindari sinbolikoa. Filosofia, orduan, ez da filosofiaren filosofia, poesiaren filosofiaren filosofia baizik baina filosofia berriro poeten esku uztea oso da arriskutsua, zeren poesian badena ez da, eta ez dena bada eta gakoa ez da, barka Shakespeare, izan ala ez izan, baizik eta ez izan ala
|
izan
ez; poesian faktoreen ordenak guztiz aldatzen baitu biderketaren emaitza.
|
|
2012
|
|
|
Bigarren jarrera axolagabea da: ezer gertatu
|
izan
ez balitz bezala jokatzea, gauzek lehen ziren bezalakoak izaten jarraitu behar dutela pentsatzea. Jarrera erreaktiboa da, ezer ez da aldatu behar, ondo bizi gara, zer nahi dugu (edo dute, hobe esanda).
|
|
|
Badiouk zenbaitetan behar bezala artikulatu
|
izan
ez duen egoeraren eta gertaeraren arteko dikotomia hori ikuspuntu ezberdinetatik kritikatu izan da. Hasierako egoera batetik egoera desberdintzat baina lehenengoaren ondorengo logikotzat hartzen den beste egoera baterako pausoa modu egokiagoan artikulatuko luketen Darwinen edo Marxen jarrerei kontrajartzen zaien dikotomia gisa ere ulertu izan da maiz.
|
|
2013
|
|
|
Animaliak ere esparru horretan kokatzen ditu Descartesek. Animaliek (gizakiak
|
izan
ezik) ez dute arimarik, ez dute pentsamendurik. Animaliak artefaktuak edo makinak direla esatera iristen da.
|
|
|
Zientzia (zentzurik zabalenean ulertuta) kamutsa da esparru horietan. Zientzia eta erlijioa, azken buruan, osagarriak dira, bakoitzak bere esparrua duelako; eta, hala, modu baketsuan elkarrekin bizi daitezke, sarri askotan hala
|
izan
ez bada ere. Hauxe da erlijioaren eta zientziaren arteko osagarritasunaren tesia:
|
|
|
Osotasunak
|
izan
ezik, gauza txiki guztiek zuten zentzua.
|