|
2004
|
|
|
izan go dut,
|
izan
en dut= tener de he
|
|
2010
|
|
|
Hurrena Lesakan bizi den Isabela Eraso 40 urtekoari hartzen dio hitza 1751eko otsailaren 3an, eta honek aitortzen du, nahiz Iñarraren ahaide
|
izan
en remoto grado, egia esanen duela: que para fin de pago de la dote que le estaba deviendo Fco. de Villanueva Txamorako Joxepe Iñarragandik kobratu dituela 20 dukat eta 4 erreal, gehi 13 sos kostuena, cuio rezibo di aora quinze dias ante Fco.
|
|
2015
|
|
|
Resurrección Ma Azkuek 1891n argitaratutako Euskal Izkindea izeneko gramatika izan zen joera horren aitzindaria, eta bertatik hartuko dut adibidea. Azkueren iritzian,
|
izan
en adizkiak ziren euskara okertuaren eta ustelduaren lekuko ugarietako bat, eta lau gaitz ikusten zizkien:
|
|
|
Laburbilduaz, hauexek ziren, Azkueren buruan,
|
izan
en adizkiak, jatorrizko, euskaran:
|
|
|
zuen euskara, baina jatorrizko euskara desberdinak aurkitu zituzten Azkuek eta berak. Hona hemen, esate baterako,
|
izan
en adizkiak, eta eurei dagozkien izenordainak, Soloeta Dimaren arabera (84 or.):
|
|
|
Aditzean, azkenik,
|
izan
en eta* edun en indikatiboko adizkiak baizik ez ziren aurkeztu: naiz gisakoak (eta ez naz/ niz) eta dut sortakoak (eta ez det/ dot) onartu ziren, baina izan en pluralean, Gipuzkoa aldeko gera, zera, zerate aukeratu ziren.
|
|
|
Aditzean, azkenik, izan en eta* edun en indikatiboko adizkiak baizik ez ziren aurkeztu: naiz gisakoak (eta ez naz/ niz) eta dut sortakoak (eta ez det/ dot) onartu ziren, baina
|
izan
en pluralean, Gipuzkoa aldeko gera, zera, zerate aukeratu ziren.
|
|
|
a.
|
izan
en sailean naiz (ez naz/ niz) eta naiteke zaitezgaitezen (ez nitake zitez gitezen) sortakoak aukeratu ziren. Baita gara tankerakoak ere (ez gera/ gira).
|
|
|
1) Betolatzak
|
izan
en subjuntiboan adizki perifrastikoak erabili zituen (izan gaitean, izan dila); ez trinkoak (garen, garela). Lafonen esanetan, XVI. mendeko gainerako izkribuetan ere ez dira adizki perifrastiko horiek ageri.
|
|
|
1.3
|
izan
en adizkien erroa
|
|
|
6)
|
izan
en singularreko 3 pertsonaren erroan a dago: dan, dala, dalako, zan, zala, zalako.
|
|
|
Lazarragaren izkribuetan
|
izan
en, joan en eta eroan en adizkietan ere bada bilakaera hori; dira+ ala > direala, esate baterako. Hauexek adibideak:
|
|
|
a)
|
izan
en adizkiak: garean, garen?, çarean, zaren?, çareala, zarela?, direan, diren?, direala, direla?, guinean, ginen?, cinean, zinen?, cirean, ziren?, cireala, zirela?.
|
|
2017
|
|
|
Zazpi gertakari nabarmentzen dira: a)
|
izan
en adizki bereziak; b) edun en erroa; c) edun en hitanoko adizkiak; d) NOR NORI NORK saileko erroa; e) egin erroa; f) egon/ ibili/ jardun/ eragon aditzak; g) eduki aditzaren nagusitasuna.
|
|
|
Mendebal gehienean adizki bereziak sortu dira
|
izan
en iraganaldi pluralean: gintzen/ gintzezan, ginen?; zintzen/ zintzezan, zinen?; zintzien/ zintziezan, zineten?.
|
|
|
Salbuespenak ere badira:
|
izan
en adizkiak (san, zen?; sien, ziren?); edun en pluralekoak (sittun, zituen?; sittuen, zituzten?);* edin enak (seiken, zitekeen/ zezakeen?); egin enak (seixen, zezan?; séixen, zezaten?) eta jardun enak (sierdun, ziharduen?; siérduen, ziharduten?).
|
|
|
Berez pluralgile beharrik gabe,
|
izan
en adizkiek z hartzen dute hizkera askotan: dires, dira?; gintzesan/ giñasen, ginen?; sintzesan/ siñasen, zinen?; bálitzes, balira?; gintzekes, ginateke?; sintzekes, zinateke?; litzekes, lirateke??
|
|
|
Ari
|
izan
en ordez,* erautsi errodun adizkiak erabili dira Leintz haranean eta Aramaion. Ez daukate bizitasunik gaur egun. Hauexek Ormaetxeak Aramaion jasotakoak:
|
|
|
eta sare, zarete? adizkiak erabiltzen dira
|
izan
en pluralean. Bizkaiko ipar sartaldean ere badira:
|
|
|
> le (i) xar; noiz > nox (antzina) > nos. Bilakaera horixe gertatu da
|
izan
en adizki hauetan: naiz > nax (antzina) > nas eta haiz > ax (antzina) > as.
|
|
2021
|
|
|
Garai batean pilota genuen ogia baino nahiago (Uztapide); Jolasa baino ardo ona gurago dute (Agirre); Haietako batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen ihardutea baino (Mitxelena); Inoiz baino beharrago du euskarak literatura gordina (Berria). Nahiago izan aditz perifrasiak nahi
|
izan
en jokabide bertsua du gobernatzen dituen perpausei dagokienez, hau da, partizipioa edo aditz izena erabiltzeari dagokionez (nahiago dut{ etorri ∼ etortzea}). Bizkaierako eskualde batean izan ezik, non tzea erabiltzen den kasu guztietan, hau da jokabide nagusia:
|
|
|
– Norbait izan esapidea, nor
|
izan
en tankerara erabiltzen dugu: Bada norbait gizon hori; Euskal Herri honetan norbait garenak; Ailegatu eta berehala norbait nintzen gotorleku setiatuan (Epaltza).
|
|
2022
|
|
|
naiz, haiz, zara, da, gara, dira paradigman iz zatitxoa dute lehenengo bi pertsonek (ni eta hi); gainerakoek zipitzik ere ez. Honek esan nahi du etorki ezberdineko erroz edo osatua dela
|
izan
en jokoa, hau da, izan adierazteko formen arteko split, banaketa edo dibortzioa gertatu dela.
|
|
2023
|
|
|
80). Orobat,
|
izan
en orainaldi pluraleko adizkietan e erroa dugu a-ren ordez (Tertuli baten ai gea) eta NOR NORK saileko aditz laguntzailean au> a egiten da (Saittun orraztu bear nan [DEI]); (cfr. Zuazo 2104:
|