|
2010
|
|
|
Hasiera batean izandako borroka batzuk salbu, euskaldunen eta erromatarren arteko harremana aski baketsua
|
izan
bide zen eta luze iraun zuen, 500 urte inguru.
|
|
2011
|
|
|
Izengoitia: Garai batean Txukalde
|
izan
bide zen etxe honetakoen goitizena; cf. 1709ko" Martin de Huici chucalde".
|
|
2012
|
|
|
Hori uste du behintzat jende askok eta baita Jabier Sainz Pezonaga ikerlariak ere (El Euskera en la Ribera de Navarra liburua oso gomendagarria da). Joan Coromines ikerlariaren iritziz harreman estua eta denboran nahikoa luzea
|
izan
bide zen euskara eta arabieraren artean, eta uste du, gainera, Tuteran egonen zela suq bat (merkatua, euskaraz azoka/ sokoa), nora bilduko baitzen euskaraz mintzatzen zen jende asko.
|
|
2013
|
|
|
Burnigintza, untzigintza eta komertzioan indartsua zen ekonomia haren gainbeheraz jakitea interesgarria egiten zait: erreisilentzia esperientzia bat
|
izan
bide zen. Gainbehera hartan mendietan baserriak sortzeko kontsigna zabaldu zela dirudi, eta nolabait ‘atzera’ eginez, ekonomia familiarrago, gogorrago eta autarkikoago bati helduko zioten etxeek neurri batean.
|
|
|
Haurrak ziren azkenak, ikastolatik etorriak, eta haietako bat larruz beltza izatea suertatu zen. Hunkidurak eta malkoak
|
izan
bide ziren bukaeran entzule askoren artean, eta bat edo bestek aitortu ziguten une hori izan zela begiak bustiarazi zizkiona. Ez zaio hori gertatuko frantses edo espainiar ohiko bati:
|
|
2015
|
|
|
Berezia
|
izan
bide zen Titok gidatu zuen sistema politikoa. Bestelako sozialismo bat eratu nahi izan zuten eta bloke sobietarretik nabarmen desmarkatu ziren.
|
|
2016
|
|
|
Alta, Berastegikoaren lana ez da filusa. Jose Hernandezek berak euskaldunekin hartu eman urriak
|
izan
bide zituen bere bizitzan, eta nonbait ere, euskara apurrak bazekizkien. Txomin Jaka Kortajarenaren aita Argentinan ibilitakoa zen behar lanetan, eta semeak, hara joan zenerako, Argentinaren berri maratza bazuen eduki.
|
|
|
Hainbeste aldendu ere, nekez aurki daitezkeela bertan indoeuroparren hiru funtzioen egitura erakusten dituzten mitoak, eta zalantzarik gabe Mythe et Epopee ko hiru aleetan, nabarmenki adibide gutxien ekartzen dituen mitologia da. Honen zurigarri zera diosku Dumezil ek, greziarrek literatur sormen artistikorako gaitzat hartu zutela euren mitologia eta sormen eta edertu behar horiek hondatu zutela aurrez
|
izan
bide zuen ortodoxia ideologikoa.
|
|
|
Eta dirudienez, garai berean, ikonografia erlijiosoan aldaketa nabarmenak ageri dira, gizaki jakintsuen aro alaitik jainko haserrekorren aldi ilunerako igarobidea erakusten dutenak. Agerkari honek berebiziko eragina
|
izan
bide zuen indoeuropar kulturen hedapenean.
|
|
|
Sustraitzeak berriz, giza taldeen isolamendu maila handiagoa ekarri bide zuen, hizkuntza eta kultura ezberdinen kopurua emendatuz. Nork berean nahikoa bazuela eta, giza taldeen arteko harremanak baketsu
|
izan
bide ziren, arkeologiak erakusten duenez: gatazkarik gabeko aro luzea ezagutu zuen munduak.
|
|
|
Zeusek itxurari erreparatu eta azal dotoreko zorroa hautatzen du, eta horregatik geroztik greziarrek azal hezurrak baino ez dizkiete eskaini behar jainkoei eta haragi mamiak beraientzat gorde ditzakete. Zalantzarik gabe, modu batean ala bestean sakrifikatzea tentsio eta liskar sorburu
|
izan
bide da indoeuroparren eta haien aurreko nekazarien artean.
|
|
|
Lehen aldiz fisioterapeuta batengana zihoalarik harrapatu du telefonoaren beste aldetik mintzo zen ahots profesionalki neurtuak: " Deskonpentsazio bat
|
izan
bide du Albertok. Laban bat hartuta taberna bateko komunean itxi da, bere burua akabatuko zuela oihu eginez".
|
|
2017
|
|
|
Ez, ez zen heldu eta ez zen helduko. Susmoren bat edo beste
|
izan
bide zuen Xabierrek.
|
|
|
Traidore guztien artean Segundo Correa y Botino
|
izan
bide zen Minari min handien eman ziona eta nafarra hiltzeko hurbilen egon zena. Jose L. Franco historiagile kubatarra izan da informazio gehien eman duena sator horri buruz.
|
|
2018
|
|
|
Hainbat ikerlarik Esteban Garibai famatua proposatu dute egile, alta liburuaren aztertzailerik finena den Joseba Lakarra filologoak ez du horrelakorik baieztatu, eta zalantzak bere horretan dirau. Refranes y Sentencias liburuan 539 esaera zahar biltzen dira, alabaina, liburua ez da errefrau bilduma soila, izan ere, euskara apurrak ikasteko baliagarria
|
izan
bide baitzen.
|
|
|
Adibide batekin ere argi daiteke hori: Lopez Mugartzak, Erronkaribarreko eta Ansoko (Aragoi) toponimoak azterturik, eta Zuberoako eta Biarnoko datuak ere aintzat hartuta, erakutsi zuen Anso iparraldean badaudela euskal jatorriko toponimoak eta inguru hura euskaldun
|
izan
bide zela Behe Erdi Arora arte (Lopez Mugartza, 2008, 345). Alabaina, ez du garbi esaterik Aragoiko euskararen azken toponimo horien eta Erronkaribarren duela gutxi arte egiten zen euskararen ezaugarrien artean loturarik dagoen; ez du argitzerik Erronkaribarreko eta Ansoko hizkerak bat zetozen; izan ere, Ansoko toponimian (egun gordetzen denean ere) ez dira ageri erronkariera modernoan ezagutu ditugun hainbat ezaugarri.
|
|
|
Eta bertze batzuk aipa ditzakegu, konkista urteetan jada, eta 1523 1525koak alegia. Gaztela eta Aragoitik sartu ziren Nafarroan, eta eragin handiagoa
|
izan
bide zuten Erriberan Iruñean baino.
|
|
|
irudikatu zuen duela zenbait hamarkadako Euskal Herri penintsularreko euskaldunak nola sentitzen ziren espainola nagusitu zenean, berek oraino espainolik ia batere ez zekiten garaian. Gaur egun gipuzkoar batek Lapurdin bizi duen arrozte sentsazio hori bera bizi
|
izan
bide zuten gure arbasoek ere, berentzat arrotza zen hizkuntza zabaldu zenean. Orduan ulertzen dute Lapurdi mirail bat baizik ez dela:
|
|
|
Hau ere izan zitekeen haren kontra sortu zen auziaren parte; elkarri egin zioten borroka latza
|
izan
bide zen bi aldeetatik. Apezpikuari gutunak igorri zizkioten haren kontra zernahi erranez; gero, igandeko mezan, apezak erantzuten zien herritarrei predikuan.
|
|
|
Historiak azalpena ematen zien etxeetan ikusten genituen harri zenbaiti. Garraldan, konparazione batera, Minondoina eta Enetxoina
|
izan
bide ziren erre zituzten bida, ateburuetan 1796ko data ageri baita; gerra ondorean berreraiki zituztenekoa segurki.
|
|
2019
|
|
|
Berehalakoa izan zen, supermerkatura sartu eta istantean dena hasi zitzaidan bueltaka, etengabe jiratzen, gero eta abiadura handiagoaz dena, orain produktuek bertigoa eragiten zuten abiaduraz biratzen zutelarik, huraxe
|
izan
bide zen gainera zetorkidan haluzinazio izugarriaren hasiera ofiziala dudarik gabe. Hantxe, korridorearen erdi erdian, bazeuden ehunka tomate lata zorutik sabairaino altxatzen zirenak kono handi bat edo piramide eskerga bat osatuz, hain justu ere neronek, estropezu egin eta lurrera erortzean, tomate lata haiek guztiak eraits nitzan, ehunka eta ehunka supermerkatu osoan lurrean barreiatuz.
|
|
|
Familiako kontuak: nire aita eta ama oso geldigaitzak
|
izan
bide dira, guztiz ipurterreak; beraz, ezinbesteko zitekeen neu ere nolabait antzekoa izatea.
|
|
|
Horrek aukera ezin hobea eman digu bertze ikerlari batzuek erran dutena konfirmatzeko (giza hizkuntzari buruz ari gara): nolakoak izan ziren lehenbiziko pausoak, lehenbiziko ekintzak eta planak, eta abar; eta giro horretan sarturik, zer motako elkarrizketak
|
izan
bide zituzten: " ekintza hizkuntza", elkarrizketa txikiak, kontakizunetan sartu arte pasatu ziren fase guztiak eskura izan ditugu.
|
|
|
Euskal Herrian, hasiera batean, landare berria, izena eta guzti (maiz, hortik maizti) onartua
|
izan
bide zen, hara non garaiko dokumentuetan erne ibili behar den maiztiaz edo ma (ha) stiaz ari diren bereizteko.
|
|
|
1896an, gaur egun bezala, trenbidetik gorako guztia, Bakaikukoa zein Iturmendikoa, Madura da. Jatorrizko Madura
|
izan
bide zena (Iturmendin), berriz, Ariatzeta da.
|
|
|
Hala ere, noizbait nagusi
|
izan
bide zen Mirutegi izeneko bi aztarna gelditzen dira Iturmendiko Madurako bi muturretan, Mirusorota trenbide gaineko zubi aldera, Miutai (Mirutegi) Bakaikuko mugaldean. Azken hau, Bakaikukoan ere zabaltzen da.
|
|
|
Batasun toponimiko horren oinarrian batasun administratiboa legoke. Bestela esanda, noizbait
|
izan
bide zen hemen eta gero nonbait galdu herri bat. Bere lurrak banatuko ziren Bakaiku eta Etxarri —hobe esan, Burunda eta Aranaz— artean.
|
|
|
Hurrenkera, beraz, Iruaitzeta> Las Tres Peñas> Hiru Haitzak
|
izan
bide da.
|
|
2022
|
|
|
Gizateriaren historian esklaboek izan duten garaipen iraunkor bakarrean gertatu ziren guztiak ulertzeko faktore mordoa hartu da kontuan. Haien artean, hizkuntza komun bereizia izateak ere
|
izan
bide zuen eraginik, eta badu zentzua. Horrek ez du ematen egungo egoerara translazioa egiteko.
|
|
|
Duela mende t' erdi inguru Mexikotik bereizita herrialde propioa sortu zuten. Hartarako, bertako indar ekonomiko eta sozial nagusiez gain, maiak ere trumilka engaiatu ziren, eta hauen parte hartzea erabakigarria
|
izan
bide zen militarki.
|
|
|
" Kasten gerra" deitutako hark ertz desberdinak ditu historiografiaren arabera, etnikoak, sozioekonomikoak eta gainerakoak. Une batean, Yucatango eliteak Mexikoko armada federalari laguntza eskatu zion maien aurka; burujabetza ere jokoan zegoen hamarraldi haietan, baina nahiago
|
izan
bide zuten burujabetza sakrifikatu, barne gatazkan galtzaile ateratzea baino, jakina. Luze jo zuen" kasten gerrak", eta 1901 arte ez zen itzali erabat.
|
|
2023
|
|
|
Bizkaiko Eretza eta Kolitza mendien arteko Amez bailarako Garai dorrean izan zuen sorlekua, hortik datorkio izena; baina ez zen primua izango hogei urte bete gabe etxea utzi behar izan zuelako. ona
|
izan
bide zuen Garai gazteak 1493an Ameriketara heldu zenean, Kolonek berak morroi hartu eta haren itzalean hazi baitzen. Harrezkero, behin baino ez zen itzuliko Penintsulara, handik hamar bat urtera.
|
|
|
Dena den errenazimenduko pertsonaiarik kilikagarrienetakoa izan zen. Rafael Sabatiniren arabera{ The L.fe cfCesare Borgid) Cesaren azken urtea hunkigarriena eta biziena
|
izan
bide zen: hainbat bider preso erori ondoren, Medina del Campoko Mota gaztelutik zauriturik ihes egitea lortu zuen eta zaldiz, itsasoz eta oinez Iruñera heldu zen.
|
|
|
Alaba primantzatik baztertzeko gaia aski garrantzitsua
|
izan
bide zen Zuberoan, bertako 1553 urteko foru zaharrean — Coutume— herriz herri izendatzen baitute zein etxetan eusten dioten ohitura zaharrari eta zeinetan dauden alabak bazterturik. Halako zehaztasuna merezi zuen gaia ez zen nolanahikoa.
|
|
|
XIX. mendean Euskal mitologiaren materialak biltzen hasi zirelarik, Sugaarren garrantzia oso apala zen Marirenaren ondoan, baina iduri luke ez zela hala izan lehenagoko denboretan; aski posible ikusten da Mariren garrantzia handitu izana Andre Maria, hots, Ama Birjinaren antzagatik. Sugaar, aldiz, gaiztotua
|
izan
bide zen, ondorioz madarikatua.
|