|
2007
|
|
|
Russell-ek eta, gandorkeria dogmatiko batzuk apaltzeko, maiz ohartarazi dute filosofia guztia judizioan oinarritua dagoela, eta judizioa subjektu predikatu egitamu indogermaniarrean. Gure hizkuntzetan
|
izan
aditzak jan eta edanek. bezalaxe funtzionatzen duela, ematen duen bitartean, eta egiazko edo faltsu, identiko, ahalgarri bezalako adjektiboak jare dabiltzan bitartean, behin eta berriro problema misteriozko berdinekin eginen dugu topo, desesperatzen zen Wittgenstein1277 Nietzsche-ren intuizioak igarria zion, filosofia indiar, greko, alemanaren «familiako antza» hizkuntzako ahaidetasunari zorra ...
|
|
|
Oraingo eta lehenagoko hizkuntza denak alde bitan erdibitzeko irizpide gisa, Humboldt-ek erabili ahal uste duen diferentzia da, batzuk hizkuntzaren «printzipio garbitik lege arauzko askatasunean indarrez eta ondoriotsuki garatuak direla» eta besteak ez627 Aurrenekoak, beren eraikuntza antolatzeko metodo flexiboaz diharduten hizkuntzak dira, «hizkuntz eraikuntzaren printzipio garbia» gordetzen ei dutenak: horiek bakarrik lortzen dute ematea hitzari izpirituarentzat nahiz belarriarentzat tinkotasun egokia; eta frasearen atalak, ideien joaira eta loturak eskatzen duen erritmoan, garbi bereiztea628 Baina flexiboetan ere hizkuntza batzuek barneeta kanpo formaren sintesi harmonikoaren konkistan porrot egiten dute629 Hala ikusten ei da, arabiera eta sanskritoa konparatzen baditugu(
|
izan
aditzaren egituretan, adibidez) 630 Txinera ez da flexiboa, ez daki esaldiko osagarriak elkarri josten
|
|
|
Arazo hagitz diferentea, ezagutzaren teoria, logika eta Aristoteles jaunaren metafisika bera lanpetu dituena,
|
izan
aditzaren esanahi askotza da. Pinker ek feministen hizkuntz auziekin batera aipatzen dizu:
|
|
|
Gure azpieuskalkian edo ez genuke erabiliko
|
izan
aditza, ezpabere egon. Horretaz gain, eta beste pare bat operazio eginda (Euskadi Irratiko bihurtuta Euskadi Irratian, eta EITBko irratien bilakatuta EITBko irratietan), hurrengo moduan mamituko genuke perpausa:
|
|
|
Jean Jacques Annauden Le nom de la rose film arrakastatsuan oinarritu zen Mathieu Kassovitz aktore eta zuzendaria film hau egiteko, [askoz ere kaskarragoa 0] (erlatiboa,
|
izan
aditza eta artikulua, hirurak batera (dena), ezabatuta daude, adibide honetan (eta beste askotan) ez dira behar eta).
|
|
|
Mota honetan sartzen dira
|
izan
aditz kopulatiboa dutenak. Aditzari inkatuta ageri da ba aurrizkia, eta galdegaia beti beti ageri da aditz atzean.
|
|
2008
|
|
|
Horretaz gain, edad media hitz anitzeko elementu gisa ezagutu du eta horren itzulpen gisa Erdi Aro ematen du. Aurrekoaz gain, independizar itzultzeko banandu erabili du eta se hori bere buru gisa eman du. de preposizioa itzultzeko partizipioa+ izatera itzulpena hautatu du ondoren aditza duelako11 Mientras transferentzian ondo itzultzen du (n bitartean), baina sorkuntza egiterakoan sistemak kale egin du eta
|
izan
aditza soilik jarri du, diren bitartean sortu ordez.
|
|
|
Transferentzian morfologia ere transferitzen da, eta 22 años horri inesiboa esleitzen zaio. Zenbakiak modifikatzen duen elementua denborazkoa baldin bada (kasu honetan urte) eta
|
izan
aditzaren mendekoa baldin bada, horiei inesiboa esleitzen zaie era el 4 de julio modukoak itzultzeko. Adibideko kasuan ere inesiboa esleitzen zaio, baina ez da zuzena.
|
|
|
Bietan,
|
izan
aditzaren bitartez, Nafarroako izaerarekiko kezka agertzen zaigu nagusi. Erran nahi dut biak proposamen esentzialistak direla, Nafarroa zer den absolutuki, eztabaiden edota banan banako iritzien gainetik, definitu nahi dutenak.
|
|
2009
|
|
|
edozeri buruz, problemarik gabe. Alta,
|
izan
aditzak errealitate molde hagitz ezberdinak adieraz ditzakeena, aspaldi dago ohartua. Aristotelesen Fisika eta Metafisikara jo gabe, I. Sarasolaren Euskal Hiztegia begiratzen baduzu, fidagarria beti, definizioak ez dizu deus argituko seguru asko, baina adibide mordo aski esanahitsua aurkituko duzu:
|
|
2012
|
|
|
Horiek, oinarrian, Ballyren ustez behintzat, hiru dira: judizio intelektuala, sentimentua eta nahia edo borondatea, eta pentsatu, sentitu eta desiratu edo nahi
|
izan
aditzekin formulatuko genituzke. Era honetara, enuntziatu24 baten analisiak ondorengo hiru estadio edo etapa hauek izango ditu:
|
|
|
Egitura ekuandizionalek hiru zati dituzte: segmentu hipotetikoa?
|
izan
aditza, enfatizatutako segmentua.
|
|
|
Lehen begi kolpe batez ikus daitekeenez, aditz horiek espezialitateko hizkerari dagozkionak direla esan daiteke, magnitudeekin egin daitezkeen eragiketak adierazten dituztenak gehienak, oso orokor eta zehaztugabeak diren eduki eta
|
izan
aditzak izan ezik; azken hauek euskarri modura jokatzen duten aditz arinak dira.
|
|
|
oso ezberdinak dira. " Hau nire lana da" esaten dudadean,
|
izan
aditza amaieran jartzen da; gaztelaniaz ez. Baina xehetasun txikiak dira.
|
|
2013
|
|
|
Askoren mingainetan entzuten dira nahasirik egon eta ari
|
izan
aditza. Pentsatzen nago dio pentsatzen ari naiz esan behar lukeenak, lanean nago, lanean ari naiz esan nahi lukeenak.
|
|
|
Deseroso sentitzen. Ari
|
izan
aditzak konkistatu gaitu. Gaudenetan ere zerbaitetan behar dugu ari.
|
|
2014
|
|
|
Aipatu dugun bigarren testua, reki aldaeraduena, gainbegiraturik badirudi bat datorrela hegoaldeko goi nafarreraz esperokogenukeenarekin. Hau da, besteak beste,
|
izan
aditzaren 3 pertsona singularrekoaldaera zen da eta 2 pertsonakoa zara,* edun aditzaren u dun adizkiak agertzendira (duzu...), geroaldian n z amaitzen diren aditzetan en morfema agertzen daeta bizidunen inesiboan baitan berrikuntza agertzen da. Beraz, ezaugarri hauenkonbinazioak, eta beste batzuen faltak (hasperena ez egotea, kasu) Nafarroara begirajartzen gaitu; are gehiago, iraganeko n galtzeak eta datiboan gi egoteak Nafarroarenhegoaldera garamatzate.
|
|
|
Lekuzko perpausetan egon aditza erabiltzea gaur egun areagotzen ari den joerada. Hizkera arruntean «etxean nago» maizago entzuten da «etxean naiz» baino.Jatorrian, lekuzko perpausetan
|
izan
aditza erabiltzea Ipar Euskal Herriko euskarareneta nafarreraren ezaugarria da, lehen Hegoalde guztian gehiago erabiltzen bazen ere.Badirudijoera dela mendebalderagoko ezaugarriek ekialdeko hauek ordezkatzea.Horregatik, gazteek egon aditza gehiagotan erabiltzea espero dugu, eta adinekoek, berriz, izan. Beste ezaugarri soziolinguistikoen arabera ere, zer diferentzia (aldakortasun) agertzen den aztertu nahi da.
|
|
|
Ahalera erabili gabe, indikatiboko ahal izan eta ezin
|
izan
aditzen bitartez egitea:
|
|
2015
|
|
|
Euskararen ustelkeriaren adibide bat baizik ez zen
|
izan
aditzarena, eta horrelakoz beteta ikusi zuen Azkuek euskara osoa. Oker horiek, zuzentze?
|
|
|
3 pertsonetan, azkenik, l da ezaugarria (luke, litzateke), eta horrek leu laza eskatzen zuen. Horra haren logika eta metodologia,
|
izan
aditzari bezala, euskara osoari ezarri ziona.
|
|
|
Arabako lekuko guztietan a da
|
izan
aditzaren singularreko 3 pertsonako erroa. Euskal Herria bitan banatzen da erro horren arabera:
|
|
|
Salbuespen gisa, HI k ez ditu bi marka horiek hartzen bigarren pertsonako esaldietan
|
izan
aditzaren subjektua denean; kasu horretan gizonezkoak eta emazteak (maskulinoak eta femeninoak) batu egiten dira izaera bakar batean, izate komunean: «Hi hiz».
|
|
|
Ez al gara ausartzen esatera ez dela identitaterik, ez dela sekulan izan? Bestela ere,
|
izan
aditza baztertu behar al dugu. Gara esan beharrean zentzurik ba al du geure burua izanarazten dugu esateak (are gehiago, geure burua elkarri izanarazten diogu edo halakorik jaulkitzeak)?
|
|
2018
|
|
|
iragan burutu edo pluskuanperfektua baizik ez. Hori horrela, nire ustez, euskarazko formatik eman den erdal itzulpena ez zen, orduan ere, oso zehatza
|
izan
aditz denborari doakionez.
|
|
2019
|
|
|
Gehien bat, berdinen artean eta goitik beherako harremanetan entzun ohi da, ez horrenbeste behetik gorakoetan. hala ere, euskaraz badaude solaskideari zuzentzeko tratamendu gehiago ere (berorika, zuka edo xuka, esaterako) eta tratamendu horietako batzuetan pertsona komunztadura bitxia gertatzen da, alokutibotasuna, hain justu ere. Alokutibotasuna, labur esanda, aditzean bigarren pertsona markatzea da nahiz eta solaskidea ez
|
izan
aditzaren argumentua (Alberdi, 2011). Berezitasun horren barnean, ordea, hizkuntza fenomeno ezohikoa eta ia bakarra da hitanoa, hizketa laguna ez ezik haren generoa ere markatzen baita aditzean. hori horrela, hartzailea nor den, aditzaren formak aldatu egiten dira:
|
|
|
Ari
|
izan
aditza erabiltzen dugunean, ondoan jartzen diogun aditz laguntzaileak beti Nor edo Nor Nori egituretakoa izan behar du. Adibidez:
|
|
|
Zuzentzaileak esan zuen, Bai, zeinu honen izena deleatur da, zerbait kendu edo desagerrarazi behar dugunean erabiltzen da, hitzak berak adierazten duen bezala, eta letrentzat zein hitz osoentzat balio du, Bere buztanari ausiki egiteko unean damutu den sugea ekartzen dit gogora, Bai jauna, ongi begiratzen bada, biziari oso atxikiak egonik ere, sugeak ere zalantzak edukiko lituzke eternitatearen aurrean, Egidazu marrazkia berriz ere, baina poliki poliki, Oso erraza da, neurria hartzea baino ez, arretarik gabe begiratzen duenak, eskuak zirkulu beldurgarria osatuko duela uste izango du, baina ez, kontura zaitez ez dudala mugimendua bukatu berau hasi dudan puntu zehatzean, saihetsetik igaro naiz, barru aldetik, eta orain beherantz segituko dut kurbaren azpiko aldea moztu arte, Q letra larriaren antzekoa da, izan ere, besterik ez, A zer pena, marrazki horrek gauza onik iragartzen zuen, Antzekotasunaren ilusioarekin konforma gaitezen, hala ere, bene benetan esango dizut, eta barkatu profeten antzera mintzo banaiz, biziaren interesa diferentzietan egon ohi da beti, Zerikusirik ba al du horrek zuzenketa tipografikoarekin, Egileak zeru goienetan bizi dira, ez dute euren jakinduria baliotsua txikikerietan edo eta axolagabekerietan xahutzen, letra zaurituak, aldatuak, alderantzikatuak, eskuz konposatzen genuenean horrelaxe sailkatzen genituen akatsak, orduan diferentzia eta akatsa, dena zen bat, Nire deleatur hauek ez direla hain zorrotzak aitortu behar dut, zirriborro bat nahikoa zait, tipografoen abileziaz fio naiz, tipografoak, botikarien familia edipiko eta ospetsuaren zehar tribu hori, idatzi egin ez zena ere deszifratzeko gauza, horiek, Eta gero zuzentzaileek etorri dute arazoei konponbidea bilatzera, Gure aingeru guardakoak zarete, zuekin fio gara, zuk, adibidez, nire ama ezin artatsuagoa ekartzen didazu gogora, amak behin eta berriz egiten zidan ileko marra, marrazketa lumaz eginda bezala gelditzen zen arte, Mila esker konparazioarengatik, baina, zure amatxo dagoeneko hilik bada, hobe duzu zure kabuz hobetzen hasten bazara, lehen edo beranduago sakonago zuzendu duzu-eta, Zuzendu, neronek zuzentzen dut, baina zailtasunik handienak zirt edo zart kitatzen ditut, hitz bat beste baten gainean idatziz eta horrela, Konturatu naiz, bai, Ez ezazu tonu horretan esan, zeren, nire apalean, ahal dudan guztia egiten baitut, eta ahal duen guztia egiten duenak, Ez du gehiagorik egin behar, bai jauna, batez ere, zure kasuan gertatzen den bezala, eraldatzeko gusturik ez dagoenean, aldaketaren plazera falta denean, zuzentzeko sena, Egileek beti zuzentzen dute, aseezin eternoak gara, Ezin besterik izan, perfekzioa zeruko erresuman baizik ezin daiteke bizi, baina egileen zuzentzea bestelakoa da, arazoez beterikoa, gure zuzentzeko modutik oso bestelakoa, Zu, nola edo hala, zuzentzaileen kuadrilla bere lanarekin gozatzen dela esaten ari zara, Ez naiz horren urrutira joaten ausartuko, norberaren bokazioaren araberakoa da, eta bokazioaz zuzentzailea denik ezagutzen ez den fenomenoa da, eta hala ere, badirudi frogaturik dagoela ezen, gure arima sekretuen alderik sekretuenean, gu, zuzentzaileok, boluptuosoak garela, Hori sekula entzun ez dudana da, alajaina, Egun bakoitzak bere poza eta bere pena ekartzen ditu, baita bere ikasgai probetxuzkoa ere, Zure esperientziatik mintzo al zara, Ikasgaiaz ari al zara, Boluptuosotasunaz ari naiz, Jakina, nire esperientziatik mintzo naiz, neuk ere esperientziarik badut, zer uste zenuen ba, baina besteren jokabideak behatzeaz ere baliatu naiz, hori ere bestea bezain zientzia moral probetxugarria da, Zure irizpidearen arabera juzgatuz gero, iraganeko zenbait egile espezie horretakoa da, zuzentzaile izugarriak, alegia, Balzac-ek berrikusten zituen probez oroitzen ari naiz, hura zuzenketa eta gehitzeen piroteknia itsugarria, Beste hainbeste egiten zuen gure etxeko Eçak, esan dezadan gure herriko adibiderik aipatu gabe geldi ez dakigun, Burura etortzen ari zait une honetantxe bai Eça eta bai Balzac gaur egun gizonik zoriontsuenak izango liratekeela, ordenagailu baten aurrean, gauzak tartekatuz, gauzak lekuz aldatuz, lerroak ibiliz, kapituluak aldatuz, Eta guk, irakurleok, ez genuke sekula jakingo zer bide korritu zituzten, zer bidetan galdu ziren behin betiko formara iritsi aitzin, behin betiko formarik bada, Tira, gizona, balio duena emaitza da, Camoensen edo Danteren zalantzak eta saioak ezagutzeak ez du ezertarako balio, Zu gizon praktikoa zara, modernoa, dagoeneko hogeita bigarren mendean bizi zara, Ea, esadazu, gainerako zeinuek ere izen latinoak al dauzkate, deleatur horrek bezala, Hala bada, edo hala izan bazen, ez dakidana da, nire zientzia ez da horren urrutira heltzen, agian hain ziren ahoskatu ezinak ezen galdu egin baitziren, Denboraren gauean, Barkatu aurka egiten badizut, baina nik ez nuke esaldi hori erabiliko, Denentzako toki bat delako, noski, Ezta pentsatu ere, denentzako tokiek, esaldi eginek, makulu hitzek, betegarriek, almanaketako atsotitzek, esaera zaharrek eta erranairuek, denek eduki dezakete berri itxura, horretarako horien aurrean eta horien atzean dauden hitzak egoki erabiltzea da baldintza bakarra, Orduan, zergatik ez zenuke zuk denboraren gaua esango, Denborek beren buruaren gaua izateari utzi ziotelako jendea idazten hasi zenean, edo zuzentzen hasi zenean, nahiago baduzu, zuzentzeak beste finezia eta beste antzaldatze bat eskatzen baititu, Esaldia gustatu zait, Baita niri ere, batez ere esan dudan lehen aldia izan delako, bigarrenean grazia gutxiago edukiko du, Bigarrenean denentzako toki bihurtuko da, betiko lelo, alegia, Edo topiko, hitz jasoa erabilita, Zure hitzetan nolabaiteko mingostasun eszeptikoa sumatzen dudala iruditzen zait, Suma ezazu areago eszeptikotasun mingotsa, Bata esan edo bestea esan, gauza bera, Ez, ez da gauza bera, erabat bederen, egileek entzumen fina eduki ohi zuten honelako diferentziak harrapatzeko, Agian tinpanoak gogortzen ari zaizkit, Barkatu, ez dut asmo gaiztoz esan, Ez naiz horren erretxindua, ea ba, esadazu zergatik zauden mingosturik, edo eszeptiko, nahi duzun bezala, Egin ezazu kontu nolakoa den zuzentzaileen eguneroko bizitza, pentsa ez ote den tragedia liburu bat behin, eta birritan, eta hiru, lau, bostetan irakurri behar izatea, liburuak, Liburuak, nonbait, irakurketa bakar bat ere merezi ez zuenean, Garbi gera bedi ez naizela ni izan horren hitz larriak esan dituena, ederki dakit, jakin ere, zein den letren gizartean dudan tokia, boluptuosoa bai, baina begirunez beterikoa ere bai, Ez dakit zertan datzan nik esan omen dudan izugarrikeria hori, nik uste dut zuk hasi duzun esaldiaren berezko bukaera dela, zure etenpuntu adierazgarri horien berezko bukaera, adierazgarriak baitziren, errezeloa oso agerian ikusten ez bazitzaien ere, Ez badakizu zertan datzan, eta jakin nahi baduzu, zoaz egileengana, nik esandako esaldiaren erdiari gehitu zurearen erdia eta proboka itzazu, ikusiko duzu Apelesek zapatariari eginiko alegia txalotu horrekin erantzungo dizutela, zapatariak irudi bateko sandalian okerren bat zegoela ohartarazi omen zuen, eta gero, artistak okerra zuzendu zuela ikusi zuenean, belauneko anatomiaz iritzia ematera menturatu zen, Orduan Apelesek, haserre mihiluzearekin, zera esan zion, Zapatari, ardura hadi heure zapatez, esaldi historikoa, Inori ez zaio gustatzen beste inork sorbalda gainetik begiratzerik, Kasu honetan Apelesek zuen arrazoi, Litekeena, baina margoa anatomiako aditu batek ikusten ez bazuen, bakarrik, Eszeptikoa zara, izan ere, Egile guztiak dira Apeles, baina zapatariaren tentazioa gizakion artean arruntena da, tira, zuzentzaileak baizik ez zuen ikasi bere lana, zuzentzea, alegia, munduan sekula bukatuko ez den bakarra dela, Askotan izan al duzu zapatariaren tentazioa nire liburua zuzendu duzunean, Adinak gauza txarra den gauza ona ekartzen digu, baretu egiten gaitu, eta tentazioak, are eta gogorrenak ere, ez zaizkigu hain premiazkoak, Beste hitzetan esanda, sandaliako okerra ikusi eta isildu egiten zara, Ez, baina ez naiz belaun kontuan sartzen, Gustatu al zaizu nire liburua, Gustatu egin zait, bai, Kemen askorik gabe esan duzu, Ez zait iruditu zure galderak ere kemen handirik zuenik, Taktika baizik ez da, egileak, kostata ere, nolabaiteko apaltasuna erakutsi behar du, Zuzentzaileak, ostera, apal izan beharra dauka, eta egunen batean apal izatea ahaztu bazuen, horrekin ...it, bai, Kemen askorik gabe esan duzu, Ez zait iruditu zure galderak ere kemen handirik zuenik, Taktika baizik ez da, egileak, kostata ere, nolabaiteko apaltasuna erakutsi behar du, Zuzentzaileak, ostera, apal izan beharra dauka, eta egunen batean apal izatea ahaztu bazuen, horrekin behartu zuen bere burua giza itxurazko perfekziorik gorena izatera, Ez duzu esaldia zuzendu, hiru aldiz erabili duzu
|
izan
aditza arnasaldi bakarrean, barkaezina da, aitor ezazu, Utzazu sandalia bakean, ahozkoak dena barkatzen du, Konforme, baina barkatzen ez dizudana da iritziaren zekenkeria, Orduan gogorarazi dizut zuzentzaile jendea jende urria dela, soila, literatura eta bizi asko ikusitakoa, Nire liburua, gogoan eduki, historiari buruzkoa da, Hala dela esango zuten, noski, generoen tradiziozko sailkapenaren arab... Zuzentzaileak esan zuen, Bai, zeinu honen izena deleatur da, zerbait kendu edo desagerrarazi behar dugunean erabiltzen da, hitzak berak adierazten duen bezala, eta letrentzat zein hitz osoentzat balio du, Bere buztanari ausiki egiteko unean damutu den sugea ekartzen dit gogora, Bai jauna, ongi begiratzen bada, biziari oso atxikiak egonik ere, sugeak ere zalantzak edukiko lituzke eternitatearen aurrean, Egidazu marrazkia berriz ere, baina poliki poliki, Oso erraza da, neurria hartzea baino ez, arretarik gabe begiratzen duenak, eskuak zirkulu beldurgarria osatuko duela uste izango du, baina ez, kontura zaitez ez dudala mugimendua bukatu berau hasi dudan puntu zehatzean, saihetsetik igaro naiz, barru aldetik, eta orain beherantz segituko dut kurbaren azpiko aldea moztu arte, Q letra larriaren antzekoa da, izan ere, besterik ez, A zer pena, marrazki horrek gauza onik iragartzen zuen, Antzekotasunaren ilusioarekin konforma gaitezen, hala ere, bene benetan esango dizut, eta barkatu profeten antzera mintzo banaiz, biziaren interesa diferentzietan egon ohi da beti, Zerikusirik ba al du horrek zuzenketa tipografikoarekin, Egileak zeru goienetan bizi dira, ez dute euren jakinduria baliotsua txikikerietan edo eta axolagabekerietan xahutzen, letra zaurituak, aldatuak, alderantzikatuak, eskuz konposatzen genuenean horrelaxe sailkatzen genituen akatsak, orduan diferentzia eta akatsa, dena zen bat, Nire deleatur hauek ez direla hain zorrotzak aitortu behar dut, zirriborro bat nahikoa zait, tipografoen abileziaz fio naiz, tipografoak, botikarien familia edipiko eta ospetsuaren zehar tribu hori, idatzi egin ez zena ere deszifratzeko gauza, horiek, Eta gero zuzentzaileek etorri dute arazoei konponbidea bilatzera, Gure aingeru guardakoak zarete, zuekin fio gara, zuk, adibidez, nire ama ezin artatsuagoa ekartzen didazu gogora, amak behin eta berriz egiten zidan ileko marra, marrazketa lumaz eginda bezala gelditzen zen arte, Mila esker konparazioarengatik, baina, zure amatxo dagoeneko hilik bada, hobe duzu zure kabuz hobetzen hasten bazara, lehen edo beranduago sakonago zuzendu duzu-eta, Zuzendu, neronek zuzentzen dut, baina zailtasunik handienak zirt edo zart kitatzen ditut, hitz bat beste baten gainean idatziz eta horrela, Konturatu naiz, bai, Ez ezazu tonu horretan esan, zeren, nire apalean, ahal dudan guztia egiten baitut, eta ahal duen guztia egiten duenak, Ez du gehiagorik egin behar, bai jauna, batez ere, zure kasuan gertatzen den bezala, eraldatzeko gusturik ez dagoenean, aldaketaren plazera falta denean, zuzentzeko sena, Egileek beti zuzentzen dute, aseezin eternoak gara, Ezin besterik izan, perfekzioa zeruko erresuman baizik ezin daiteke bizi, baina egileen zuzentzea bestelakoa da, arazoez beterikoa, gure zuzentzeko modutik oso bestelakoa, Zu, nola edo hala, zuzentzaileen kuadrilla bere lanarekin gozatzen dela esaten ari zara, Ez naiz horren urrutira joaten ausartuko, norberaren bokazioaren araberakoa da, eta bokazioaz zuzentzailea denik ezagutzen ez den fenomenoa da, eta hala ere, badirudi frogaturik dagoela ezen, gure arima sekretuen alderik sekretuenean, gu, zuzentzaileok, boluptuosoak garela, Hori sekula entzun ez dudana da, alajaina, Egun bakoitzak bere poza eta bere pena ekartzen ditu, baita bere ikasgai probetxuzkoa ere, Zure esperientziatik mintzo al zara, Ikasgaiaz ari al zara, Boluptuosotasunaz ari naiz, Jakina, nire esperientziatik mintzo naiz, neuk ere esperientziarik badut, zer uste zenuen ba, baina besteren jokabideak behatzeaz ere baliatu naiz, hori ere bestea bezain zientzia moral probetxugarria da, Zure irizpidearen arabera juzgatuz gero, iraganeko zenbait egile espezie horretakoa da, zuzentzaile izugarriak, alegia, Balzac-ek berrikusten zituen probez oroitzen ari naiz, hura zuzenketa eta gehitzeen piroteknia itsugarria, Beste hainbeste egiten zuen gure etxeko Eçak, esan dezadan gure herriko adibiderik aipatu gabe geldi ez dakigun, Burura etortzen ari zait une honetantxe bai Eça eta bai Balzac gaur egun gizonik zoriontsuenak izango liratekeela, ordenagailu baten aurrean, gauzak tartekatuz, gauzak lekuz aldatuz, lerroak ibiliz, kapituluak aldatuz, Eta guk, irakurleok, ez genuke sekula jakingo zer bide korritu zituzten, zer bidetan galdu ziren behin betiko formara iritsi aitzin, behin betiko formarik bada, Tira, gizona, balio duena emaitza da, Camoensen edo Danteren zalantzak eta saioak ezagutzeak ez du ezertarako balio, Zu gizon praktikoa zara, modernoa, dagoeneko hogeita bigarren mendean bizi zara, Ea, esadazu, gainerako zeinuek ere izen latinoak al dauzkate, deleatur horrek bezala, Hala bada, edo hala izan bazen, ez dakidana da, nire zientzia ez da horren urrutira heltzen, agian hain ziren ahoskatu ezinak ezen galdu egin baitziren, Denboraren gauean, Barkatu aurka egiten badizut, baina nik ez nuke esaldi hori erabiliko, Denentzako toki bat delako, noski, Ezta pentsatu ere, denentzako tokiek, esaldi eginek, makulu hitzek, betegarriek, almanaketako atsotitzek, esaera zaharrek eta erranairuek, denek eduki dezakete berri itxura, horretarako horien aurrean eta horien atzean dauden hitzak egoki erabiltzea da baldintza bakarra, Orduan, zergatik ez zenuke zuk denboraren gaua esango, Denborek beren buruaren gaua izateari utzi ziotelako jendea idazten hasi zenean, edo zuzentzen hasi zenean, nahiago baduzu, zuzentzeak beste finezia eta beste antzaldatze bat eskatzen baititu, Esaldia gustatu zait, Baita niri ere, batez ere esan dudan lehen aldia izan delako, bigarrenean grazia gutxiago edukiko du, Bigarrenean denentzako toki bihurtuko da, betiko lelo, alegia, Edo topiko, hitz jasoa erabilita, Zure hitzetan nolabaiteko mingostasun eszeptikoa sumatzen dudala iruditzen zait, Suma ezazu areago eszeptikotasun mingotsa, Bata esan edo bestea esan, gauza bera, Ez, ez da gauza bera, erabat bederen, egileek entzumen fina eduki ohi zuten honelako diferentziak harrapatzeko, Agian tinpanoak gogortzen ari zaizkit, Barkatu, ez dut asmo gaiztoz esan, Ez naiz horren erretxindua, ea ba, esadazu zergatik zauden mingosturik, edo eszeptiko, nahi duzun bezala, Egin ezazu kontu nolakoa den zuzentzaileen eguneroko bizitza, pentsa ez ote den tragedia liburu bat behin, eta birritan, eta hiru, lau, bostetan irakurri behar izatea, liburuak, Liburuak, nonbait, irakurketa bakar bat ere merezi ez zuenean, Garbi gera bedi ez naizela ni izan horren hitz larriak esan dituena, ederki dakit, jakin ere, zein den letren gizartean dudan tokia, boluptuosoa bai, baina begirunez beterikoa ere bai, Ez dakit zertan datzan nik esan omen dudan izugarrikeria hori, nik uste dut zuk hasi duzun esaldiaren berezko bukaera dela, zure etenpuntu adierazgarri horien berezko bukaera, adierazgarriak baitziren, errezeloa oso agerian ikusten ez bazitzaien ere, Ez badakizu zertan datzan, eta jakin nahi baduzu, zoaz egileengana, nik esandako esaldiaren erdiari gehitu zurearen erdia eta proboka itzazu, ikusiko duzu Apelesek zapatariari eginiko alegia txalotu horrekin erantzungo dizutela, zapatariak irudi bateko sandalian okerren bat zegoela ohartarazi omen zuen, eta gero, artistak okerra zuzendu zuela ikusi zuenean, belauneko anatomiaz iritzia ematera menturatu zen, Orduan Apelesek, haserre mihiluzearekin, zera esan zion, Zapatari, ardura hadi heure zapatez, esaldi historikoa, Inori ez zaio gustatzen beste inork sorbalda gainetik begiratzerik, Kasu honetan Apelesek zuen arrazoi, Litekeena, baina margoa anatomiako aditu batek ikusten ez bazuen, bakarrik, Eszeptikoa zara, izan ere, Egile guztiak dira Apeles, baina zapatariaren tentazioa gizakion artean arruntena da, tira, zuzentzaileak baizik ez zuen ikasi bere lana, zuzentzea, alegia, munduan sekula bukatuko ez den bakarra dela, Askotan izan al duzu zapatariaren tentazioa nire liburua zuzendu duzunean, Adinak gauza txarra den gauza ona ekartzen digu, baretu egiten gaitu, eta tentazioak, are eta gogorrenak ere, ez zaizkigu hain premiazkoak, Beste hitzetan esanda, sandaliako okerra ikusi eta isildu egiten zara, Ez, baina ez naiz belaun kontuan sartzen, Gustatu al zaizu nire liburua, Gustatu egin zait, bai, Kemen askorik gabe esan duzu, Ez zait iruditu zure galderak ere kemen handirik zuenik, Taktika baizik ez da, egileak, kostata ere, nolabaiteko apaltasuna erakutsi behar du, Zuzentzaileak, ostera, apal izan beharra dauka, eta egunen batean apal izatea ahaztu bazuen, horrekin behartu zuen bere burua giza itxurazko perfekziorik gorena izatera, Ez duzu esaldia zuzendu, hiru aldiz erabili duzu izan aditza arnasaldi bakarrean, barkaezina da, aitor ezazu, Utzazu sandalia bakean, ahozkoak dena barkatzen du, Konforme, baina barkatzen ez dizudana da iritziaren zekenkeria, Orduan gogorarazi dizut zuzentzaile jendea jende urria dela, soila, literatura eta bizi asko ikusitakoa, Nire liburua, gogoan eduki, historiari buruzkoa da, Hala dela esango zuten, noski, generoen tradiziozko sailkapenaren arabera, baina, bestelako kontraesanik aireratu nahi ez badut ere, nire iritzi apalez bizitza ez den guztia literatura da, Historia ere bai, Historia batez ere, eta ez zaitez haserre, Eta pintura, eta musika, Musikak jaio zenetik itzuri nahi dio, batzuetan badoa, bestetzuetan badator, hitzetik askatu nahi du, inbidiaz, uste dut, baina beti itzultzen da men egitera, Eta pintura, Bon, pintura pintzelez egiten den literatura baino ez da, Gizateriak idazten jakin baino askoz lehenago ekin ziola pintatzeari ez duzula ahaztu espero dut, Ezagutzen al duzu atsotitz hau, «zakurrik ezean katuarekin egin ezazu ehizan», beste hitzetan esanda, idatzi ezin duenak pintatu egiten du, edo marraztu, horixe egiten dute umeek, Zuk esan nahi duzuna da, beste hitz batzuekin, literatura, jaio baino lehen ere, jaioa zela, Bai horixe, gizona, gizona izan baino lehen, gizona zen bezala, Nahikoa ikuspegi originala iruditzen zait, Ez pentsa, Salomon erregeak, hain aspaldi bizi izanagatik, bere denboran esan zuen ez zegoela ezer berririk eguzkipean, eta hain aspaldi esaten bazuten horrelakorik, zer ez dugu gaur esango, hogeita hamar mende igaro eta gero, entziklopediaren oroimenak huts egiten ez badit, Bitxia da, nik, historialaria banaiz ere, ez nukeen gogoratuko duela hainbeste urte bizi izan zela, inork bat batean galdetu izan balit, Horixe du denborak, badoa eta ez gara konturatzen, nor bere eguneroko gauzetan dabil, bat batean konturatu eta oihu egiten du, Jainko maitea, zer azkar doan denbora, edonork esango luke Salomon gaur bertan zegoela bizirik, eta hiru mila urte pasatu dira, Iruditzen zait bokazioaz erratu zarela, zuk filosofo izan behar zenuen, edo historialari, arte horietarako behar den talentua eta planta badauzkazu, Baina prestakuntza falta, jauna, zer egin dezake prestakuntzarik gabeko gizajo batek, genetika guztia ongi antolatua munduratzea nahikoa, ongi antolatua izanagatik, nolabait esan, gordinik badaukat ere, lehen ikasketek ematen dutena beste leunketarik gabe, nire kasuan lehenak ez ezik, bakarrak, Autodidakta zarela esan zenezake, zure ahalegin propio eta duinaren fruitu, ez da batere lotsagarria, lehen gizartea harro zegoen bere autodidaktez, Hura bukatu zen, aurrerakuntza etorri eta hura bukatu zen, autodidaktok gaizki ikusita gaude, bertsoak eta denbora pasatzeko istorioak idazten dituztenek baizik ez dute autodidakta izateko eta izaten jarraitzeko baimena, hura zoriona, haiena, nik ordea, sormen literariorako trebeziarik ez dut inoiz izan, aitortu behar dut, Ba filosofo egin zaitez, gizona, Hagitz umorista izpiritu finekoa zara, jauna, ironia ezin hobeki menderatzen duzu, galdetzekoa litzateke zer dela-eta aritzen zaren historian, hain zientzia larria eta sakona izaki, Bizitza errealean baizik ez naiz ironikoa, Arrazoia nuen, beraz, historia ez dela bizitza erreala esaten nuenean, literatura da, besterik ez, Baina historia bizitza erreala izan zen artean historia ezin dei zekiokeen garaian, Ziur al zaude, Galdera hankaduna eta zalantza besoduna zara, izan ere, Burua baino ez dut falta, Gauza bakoitza bere momentuan, burmuina asmatu zen azkena izan zen, Jakintsua zara zu, jauna, Ez da hainbesterako, adiskide maitea, Azken probak ikusi nahi al dituzu, Ez du merezi, egilearen zuzenketak eginik daude, gainerakoa azken zuzenketaren errutina baizik ez da, hori zure esku, Eskerrik asko konfiantzarengatik, Ongi merezia, konfiantza, Orduan, benetan uste al duzu historia bizitza erreala dela, Baietz uste dut, Historia bizitza erreala izan zela, esan nahi dut, Ez ezazu duda izpirik eduki, Beharrik deleaturrik badagoen, esan zuen zuzentzaileak, hasperenka.
|
|
|
Zuzentzaileak esan zuen, Bai, zeinu honen izena deleatur da, zerbait kendu edo desagerrarazi behar dugunean erabiltzen da, hitzak berak adierazten duen bezala, eta letrentzat zein hitz osoentzat balio du, Bere buztanari ausiki egiteko unean damutu den sugea ekartzen dit gogora, Bai jauna, ongi begiratzen bada, biziari oso atxikiak egonik ere, sugeak ere zalantzak edukiko lituzke eternitatearen aurrean, Egidazu marrazkia berriz ere, baina poliki poliki, Oso erraza da, neurria hartzea baino ez, arretarik gabe begiratzen duenak, eskuak zirkulu beldurgarria osatuko duela uste izango du, baina ez, kontura zaitez ez dudala mugimendua bukatu berau hasi dudan puntu zehatzean, saihetsetik igaro naiz, barru aldetik, eta orain beherantz segituko dut kurbaren azpiko aldea moztu arte, Q letra larriaren antzekoa da, izan ere, besterik ez, A zer pena, marrazki horrek gauza onik iragartzen zuen, Antzekotasunaren ilusioarekin konforma gaitezen, hala ere, bene benetan esango dizut, eta barkatu profeten antzera mintzo banaiz, biziaren interesa diferentzietan egon ohi da beti, Zerikusirik ba al du horrek zuzenketa tipografikoarekin, Egileak zeru goienetan bizi dira, ez dute euren jakinduria baliotsua txikikerietan edo eta axolagabekerietan xahutzen, letra zaurituak, aldatuak, alderantzikatuak, eskuz konposatzen genuenean horrelaxe sailkatzen genituen akatsak, orduan diferentzia eta akatsa, dena zen bat, Nire deleatur hauek ez direla hain zorrotzak aitortu behar dut, zirriborro bat nahikoa zait, tipografoen abileziaz fio naiz, tipografoak, botikarien familia edipiko eta ospetsuaren zehar tribu hori, idatzi egin ez zena ere deszifratzeko gauza, horiek, Eta gero zuzentzaileek etorri dute arazoei konponbidea bilatzera, Gure aingeru guardakoak zarete, zuekin fio gara, zuk, adibidez, nire ama ezin artatsuagoa ekartzen didazu gogora, amak behin eta berriz egiten zidan ileko marra, marrazketa lumaz eginda bezala gelditzen zen arte, Mila esker konparazioarengatik, baina, zure amatxo dagoeneko hilik bada, hobe duzu zure kabuz hobetzen hasten bazara, lehen edo beranduago sakonago zuzendu duzu-eta, Zuzendu, neronek zuzentzen dut, baina zailtasunik handienak zirt edo zart kitatzen ditut, hitz bat beste baten gainean idatziz eta horrela, Konturatu naiz, bai, Ez ezazu tonu horretan esan, zeren, nire apalean, ahal dudan guztia egiten baitut, eta ahal duen guztia egiten duenak, Ez du gehiagorik egin behar, bai jauna, batez ere, zure kasuan gertatzen den bezala, eraldatzeko gusturik ez dagoenean, aldaketaren plazera falta denean, zuzentzeko sena, Egileek beti zuzentzen dute, aseezin eternoak gara, Ezin besterik izan, perfekzioa zeruko erresuman baizik ezin daiteke bizi, baina egileen zuzentzea bestelakoa da, arazoez beterikoa, gure zuzentzeko modutik oso bestelakoa, Zu, nola edo hala, zuzentzaileen kuadrilla bere lanarekin gozatzen dela esaten ari zara, Ez naiz horren urrutira joaten ausartuko, norberaren bokazioaren araberakoa da, eta bokazioaz zuzentzailea denik ezagutzen ez den fenomenoa da, eta hala ere, badirudi frogaturik dagoela ezen, gure arima sekretuen alderik sekretuenean, gu, zuzentzaileok, boluptuosoak garela, Hori sekula entzun ez dudana da, alajaina, Egun bakoitzak bere poza eta bere pena ekartzen ditu, baita bere ikasgai probetxuzkoa ere, Zure esperientziatik mintzo al zara, Ikasgaiaz ari al zara, Boluptuosotasunaz ari naiz, Jakina, nire esperientziatik mintzo naiz, neuk ere esperientziarik badut, zer uste zenuen ba, baina besteren jokabideak behatzeaz ere baliatu naiz, hori ere bestea bezain zientzia moral probetxugarria da, Zure irizpidearen arabera juzgatuz gero, iraganeko zenbait egile espezie horretakoa da, zuzentzaile izugarriak, alegia, Balzac-ek berrikusten zituen probez oroitzen ari naiz, hura zuzenketa eta gehitzeen piroteknia itsugarria, Beste hainbeste egiten zuen gure etxeko Eçak, esan dezadan gure herriko adibiderik aipatu gabe geldi ez dakigun, Burura etortzen ari zait une honetantxe bai Eça eta bai Balzac gaur egun gizonik zoriontsuenak izango liratekeela, ordenagailu baten aurrean, gauzak tartekatuz, gauzak lekuz aldatuz, lerroak ibiliz, kapituluak aldatuz, Eta guk, irakurleok, ez genuke sekula jakingo zer bide korritu zituzten, zer bidetan galdu ziren behin betiko formara iritsi aitzin, behin betiko formarik bada, Tira, gizona, balio duena emaitza da, Camoensen edo Danteren zalantzak eta saioak ezagutzeak ez du ezertarako balio, Zu gizon praktikoa zara, modernoa, dagoeneko hogeita bigarren mendean bizi zara, Ea, esadazu, gainerako zeinuek ere izen latinoak al dauzkate, deleatur horrek bezala, Hala bada, edo hala izan bazen, ez dakidana da, nire zientzia ez da horren urrutira heltzen, agian hain ziren ahoskatu ezinak ezen galdu egin baitziren, Denboraren gauean, Barkatu aurka egiten badizut, baina nik ez nuke esaldi hori erabiliko, Denentzako toki bat delako, noski, Ezta pentsatu ere, denentzako tokiek, esaldi eginek, makulu hitzek, betegarriek, almanaketako atsotitzek, esaera zaharrek eta erranairuek, denek eduki dezakete berri itxura, horretarako horien aurrean eta horien atzean dauden hitzak egoki erabiltzea da baldintza bakarra, Orduan, zergatik ez zenuke zuk denboraren gaua esango, Denborek beren buruaren gaua izateari utzi ziotelako jendea idazten hasi zenean, edo zuzentzen hasi zenean, nahiago baduzu, zuzentzeak beste finezia eta beste antzaldatze bat eskatzen baititu, Esaldia gustatu zait, Baita niri ere, batez ere esan dudan lehen aldia izan delako, bigarrenean grazia gutxiago edukiko du, Bigarrenean denentzako toki bihurtuko da, betiko lelo, alegia, Edo topiko, hitz jasoa erabilita, Zure hitzetan nolabaiteko mingostasun eszeptikoa sumatzen dudala iruditzen zait, Suma ezazu areago eszeptikotasun mingotsa, Bata esan edo bestea esan, gauza bera, Ez, ez da gauza bera, erabat bederen, egileek entzumen fina eduki ohi zuten honelako diferentziak harrapatzeko, Agian tinpanoak gogortzen ari zaizkit, Barkatu, ez dut asmo gaiztoz esan, Ez naiz horren erretxindua, ea ba, esadazu zergatik zauden mingosturik, edo eszeptiko, nahi duzun bezala, Egin ezazu kontu nolakoa den zuzentzaileen eguneroko bizitza, pentsa ez ote den tragedia liburu bat behin, eta birritan, eta hiru, lau, bostetan irakurri behar izatea, liburuak, Liburuak, nonbait, irakurketa bakar bat ere merezi ez zuenean, Garbi gera bedi ez naizela ni izan horren hitz larriak esan dituena, ederki dakit, jakin ere, zein den letren gizartean dudan tokia, boluptuosoa bai, baina begirunez beterikoa ere bai, Ez dakit zertan datzan nik esan omen dudan izugarrikeria hori, nik uste dut zuk hasi duzun esaldiaren berezko bukaera dela, zure etenpuntu adierazgarri horien berezko bukaera, adierazgarriak baitziren, errezeloa oso agerian ikusten ez bazitzaien ere, Ez badakizu zertan datzan, eta jakin nahi baduzu, zoaz egileengana, nik esandako esaldiaren erdiari gehitu zurearen erdia eta proboka itzazu, ikusiko duzu Apelesek zapatariari eginiko alegia txalotu horrekin erantzungo dizutela, zapatariak irudi bateko sandalian okerren bat zegoela ohartarazi omen zuen, eta gero, artistak okerra zuzendu zuela ikusi zuenean, belauneko anatomiaz iritzia ematera menturatu zen, Orduan Apelesek, haserre mihiluzearekin, zera esan zion, Zapatari, ardura hadi heure zapatez, esaldi historikoa, Inori ez zaio gustatzen beste inork sorbalda gainetik begiratzerik, Kasu honetan Apelesek zuen arrazoi, Litekeena, baina margoa anatomiako aditu batek ikusten ez bazuen, bakarrik, Eszeptikoa zara, izan ere, Egile guztiak dira Apeles, baina zapatariaren tentazioa gizakion artean arruntena da, tira, zuzentzaileak baizik ez zuen ikasi bere lana, zuzentzea, alegia, munduan sekula bukatuko ez den bakarra dela, Askotan izan al duzu zapatariaren tentazioa nire liburua zuzendu duzunean, Adinak gauza txarra den gauza ona ekartzen digu, baretu egiten gaitu, eta tentazioak, are eta gogorrenak ere, ez zaizkigu hain premiazkoak, Beste hitzetan esanda, sandaliako okerra ikusi eta isildu egiten zara, Ez, baina ez naiz belaun kontuan sartzen, Gustatu al zaizu nire liburua, Gustatu egin zait, bai, Kemen askorik gabe esan duzu, Ez zait iruditu zure galderak ere kemen handirik zuenik, Taktika baizik ez da, egileak, kostata ere, nolabaiteko apaltasuna erakutsi behar du, Zuzentzaileak, ostera, apal izan beharra dauka, eta egunen batean apal izatea ahaztu bazuen, horrekin behartu zuen bere burua giza itxurazko perfekziorik gorena izatera, Ez duzu esaldia zuzendu, hiru aldiz erabili duzu izan aditza arnasaldi bakarrean, barkaezina da, aitor ezazu, Utzazu sandalia bakean, ahozkoak dena barkatzen du, Konforme, baina barkatzen ez dizudana da iritziaren zekenkeria, Orduan gogorarazi dizut zuzentzaile jendea jende urria dela, soila, literatura eta bizi asko ikusitakoa, Nire liburua, gogoan eduki, historiari buruzkoa da, Hala dela esango zuten, noski, generoen tradiziozko sailkapenaren arabera, baina, bestelako kontraesanik aireratu nahi ez badut ere, nire iritzi apalez bizitza ez den guztia literatura da, Historia ere bai, Historia batez ere, eta ez zaitez haserre, Eta pintura, eta musika, Musikak jaio zenetik itzuri nahi dio, batzuetan badoa, bestetzuetan badator, hitzetik askatu nahi du, inbidiaz, uste dut, baina beti itzultzen da men egitera, Eta pintura, Bon, pintura pintzelez egiten den literatura baino ez da, Gizateriak idazten jakin baino askoz lehenago ekin ziola pintatzeari ez duzula ahaztu espero dut, Ezagutzen al duzu atsotitz hau, «zakurrik ezean katuarekin egin ezazu ehizan», beste hitzetan esanda, idatzi ezin duenak pintatu egiten du, edo marraztu, horixe egiten dute umeek, Zuk esan nahi duzuna da, beste hitz batzuekin, literatura, jaio baino lehen ere, jaioa zela, Bai horixe, gizona, gizona izan baino lehen, gizona zen bezala, Nahikoa ikuspegi originala iruditzen zait, Ez pentsa, Salomon erregeak, hain aspaldi bizi izanagatik, bere denboran esan zuen ez zegoela ezer berririk eguzkipean, eta hain aspaldi esaten bazuten horrelakorik, zer ez dugu gaur esango, hogeita hamar mende igaro eta gero, entziklopediaren oroimenak huts egiten ez badit, Bitxia da, nik, historialaria banaiz ere, ez nukeen gogoratuko duela hainbeste urte bizi izan zela, inork bat batean galdetu izan balit, Horixe du denborak, badoa eta ez gara konturatzen, nor bere eguneroko gauzetan dabil, bat batean konturatu eta oihu egiten du, Jainko maitea, zer azkar doan denbora, edonork esango luke Salomon gaur bertan zegoela bizirik, eta hiru mila urte pasatu dira, Iruditzen zait bokazioaz erratu zarela, zuk filosofo izan behar zenuen, edo historialari, arte horietarako behar den talentua eta planta badauzkazu, Baina prestakuntza falta, jauna, zer egin dezake prestakuntzarik gabeko gizajo batek, genetika guztia ongi antolatua munduratzea nahikoa, ongi antolatua izanagatik, nolabait esan, gordinik badaukat ere, lehen ikasketek ematen dutena beste leunketarik gabe, nire kasuan lehenak ez ezik, bakarrak, Autodidakta zarela esan zenezake, zure ahalegin propio eta duinaren fruitu, ez da batere lotsagarria, lehen gizartea harro zegoen bere autodidaktez, Hura bukatu zen, aurrerakuntza etorri eta hura bukatu zen, autodidaktok gaizki ikusita gaude, bertsoak eta denbora pasatzeko istorioak idazten dituztenek baizik ez dute autodidakta izateko eta izaten jarraitzeko baimena, hura zoriona, haiena, nik ordea, sormen literariorako trebeziarik ez dut inoiz izan, aitortu behar dut, Ba filosofo egin zaitez, gizona, Hagitz umorista izpiritu finekoa zara, jauna, ironia ezin hobeki menderatzen duzu, galdetzekoa litzateke zer dela-eta aritzen zaren historian, hain zientzia larria eta sakona izaki, Bizitza errealean baizik ez naiz ironikoa, Arrazoia nuen, beraz, historia ez dela bizitza erreala esaten nuenean, literatura da, besterik ez, Baina historia bizitza erreala izan zen artean historia ezin dei zekiokeen garaian, Ziur al zaude, Galdera hankaduna eta zalantza besoduna zara, izan ere, Burua baino ez dut falta, Gauza bakoitza bere momentuan, burmuina asmatu zen azkena izan zen, Jakintsua zara zu, jauna, Ez da hainbesterako, adiskide maitea, Azken probak ikusi nahi al dituzu, Ez du merezi, egilearen zuzenketak eginik daude, gainerakoa azken zuzenketaren errutina baizik ez da, hori zure esku, Eskerrik asko konfiantzarengatik, Ongi merezia, konfiantza, Orduan, benetan uste al duzu historia bizitza erreala dela, Baietz uste dut ...it, bai, Kemen askorik gabe esan duzu, Ez zait iruditu zure galderak ere kemen handirik zuenik, Taktika baizik ez da, egileak, kostata ere, nolabaiteko apaltasuna erakutsi behar du, Zuzentzaileak, ostera, apal izan beharra dauka, eta egunen batean apal izatea ahaztu bazuen, horrekin behartu zuen bere burua giza itxurazko perfekziorik gorena izatera, Ez duzu esaldia zuzendu, hiru aldiz erabili duzu
|
izan
aditza arnasaldi bakarrean, barkaezina da, aitor ezazu, Utzazu sandalia bakean, ahozkoak dena barkatzen du, Konforme, baina barkatzen ez dizudana da iritziaren zekenkeria, Orduan gogorarazi dizut zuzentzaile jendea jende urria dela, soila, literatura eta bizi asko ikusitakoa, Nire liburua, gogoan eduki, historiari buruzkoa da, Hala dela esango zuten, noski, generoen tradiziozko sailkapenaren arab...
|
|
|
Koten abantaila hauxe da: gure indusketan tu> kota gainditu ondoren, duda izpirik gabe, erran dezakegu gizon emakume horiek ez zutela indarrean
|
izan
aditz konjugazioa.
|
|
|
Mende hartan, gaur bezala, aztertzen ari garen jokoaz gain, vada>, eçin esan>, ahal neinde>. ahal eta ezin partikulak ahaltasuna eta ezintasuna adierazteko eskura zituzten; are gehiago, ekarri dugun lagin horretan gure klasikoek garbi utzi digute ahal izan eta ezin
|
izan
aditz jokoak direla aise erabiltzen dituztenak.
|
|
|
Dena den, bi erabilera hauek eta" Baztango potentziala" kontuan harturik, gauza bat gero eta argiago agertzen ari zaigu: ahal izan eta ezin
|
izan
aditzak dira asmatu zituzten momentutik ahalezko esanahia dutenak eta aspalditik, gainera.
|
|
|
Gure klasikoengan ageri da laguntzaile forma guztiak erabiltzen zituztela ahal izan eta ezin
|
izan
aditzak jokatzerakoan; baina, posible ote da jakitea ahal eta ezin partikulak noizkoak diren?
|
|
|
Beraz, beharrezkoa da aipatzea, holako esaldietara jo baino lehen, bere lekua eskatzen zuten bertze gauza batzuk zeudela jokoan: lehenik, joan eta egin adizkien bitartez lortu zutena eta, gero, aditz horiek ahal
|
izan
aditzarekin erdietsitakoa; biak, hurrenez hurren, bi garai desberdinetan indarrean jarri zituzten eta hori da gerora hizkuntzan metatu dena.
|
|
|
Gure proposamenaren bitartez, behin behinekoa izanik ere, ahalezko adizkiak kronologikoki sailkatu ditugu: Zaharrenak: ahal izan eta ezin
|
izan
aditzekin osatutako esaldiak dira, hizkera arruntaz erabiltzen direnak, behintzat. eçin bada, al bada, eçin sinistidut, eçin çan lurrera utra... gure klasikoengan. Modernoagoak: ahal izan eta ezin izan eta laguntzailearen taulan aztertzen ari garen adizkiak:
|
|
|
perifrasitik ahal kendu eta erran dezaket moduko formak eskuratutakoak. Modernoenak: litekeena da eta holakoak, non
|
izan
aditza baita ezkutuan dutenak.
|
|
|
Bi arrazoi izan ditugu erabaki hori hartzeko: lehena, naiz eta haiz adizkietan salbu, bertze guztietan ez dugulako aurkitu
|
izan
aditzaren inolako markarik; bigarrena, adizki horietan ikusi dugulako euskal aditzaren konjugazioen oinarria.
|
|
|
erori naiz, erori nintzen eta eroriko da. Beraz, ez zuten inolako trabarik
|
izan
aditz nagusiarekin erabiltzen zuten geroaren ikurra atzera eta aurrera eramateko eta falta zitzaien gauza bakarra zen balizkoetan ari zirela garbi uztea. Hala, aditz laguntzaileaz baliatu zirela eta iraganeko adizkiak izan zirela erabili zituztenak begi bistan dago:
|
|
|
Hasi 3 pertsona izenordainen hutsunearekin, hori bai, ahaztu gabe salbuespenak arauak bezain garrantzitsuak direla; eta, gero,
|
izan
aditzaren 3 pertsonako adizkiekin.
|
|
|
Gero, 1 eta 2 pertsona izenordainekin konparatu, singularrekoak zein pluralekoak; ez bakarrik haien arteko morfologia, baita beren erabilera ere, aldez aurretik jakiteko aditz jokoetan sartuak diren edo ez; eta, gero,
|
izan
aditzaren 1 eta 2 pertsonako adizkiekin konparatu aztertzen ari zaren hizkuntzarenak.
|
|
2020
|
|
|
Eratorpen atzizki baten oinarrian aditz kategoriako lexe8 Darrigolek (1827: 147) sintaxian dependentzia harremanak aztertzean izan zuen argumentu egituraren nolabaiteko intuizioa, nahiz berarentzat gaur adizki laguntzaile esaten dioguna bakarrik
|
izan
aditza (eta gaur aditz nagusi deitzen dioguna, atributua, ‘apelatiboa’ izan daitekeen): etxetik atera, etxera etorri.
|
|
2021
|
|
|
Bi multzo handitan bil daitezke osagarri buru harremana duten izen elkartuak. Batetik,
|
izan
aditzarekin predikatu konplexua osa dezaketen falta, asmo, behar, gogo, gura, nahi, beldur, egarri, gose, uste (§ 23.2.1.3.4) mugakizun dutenak. Bi osagaien arteko harremanari ez, baina mugakizunak elkartu osoari ematen dion esanahiari erreparaturik, bi sailetan banatu ziren horrelako elkartuak Hitz Elkarketa/ 3 eta Hitz Elkarketa/ 4 lanetan:
|
|
|
adierazpen askatasunaren falta/ kontzientzia falta. Bestalde, asmo adierako elkartuetan bezala, hemen ere mugakizunak
|
izan
aditza harturik, aditz egitura osa dezake, falta izan (§ 23.2.1.3.4).
|
|
|
Bi motatako aditzak bereiz ditzakegu
|
izan
aditzaren balioen arabera (izan naiz/ izan dut). Lehen motakoak dira beldur izan, egarri izan, gose izan, lotsa izan...
|
|
|
Adberbio kategoriako haboro eta sobera ikus ditzakegu haborokin eta soberakin izenetan, nahiz zuzenagoa izan daitekeen haboro izan, sobera
|
izan
aditzak hartzea oinarri; izen eratorriaren esanahia bat etorriko da, hartara, gainerakoekin, ‘haboro dena’, ‘sobera dena’ Eta atzizkiak aditzaren argumentu bakarra, barne argumentua, hartuko luke bere gain.
|
|
|
Alegia, batzuk zaldiz eta beste batzuk oinez etorri ziren. Ez da beharrezkoa, hala ere,
|
izan
aditza: Ez dut nor maite (Txillardegi).
|
|
|
23.5.3.6a Hainbat balio ditu ahal ek. Izena da, ahal
|
izan
aditz modala ere bada (ikus § 23.4.2). Hemendik kanpo utziko ditugu balio horiek, bai eta galderetan ageri den ahal; galdera markatzea beste eginkizunik ez duen heinean, al galdera markaren pareko da.
|
|
|
24.3.1c Zenbait kasutan, tartean elementu berak direla, bi irakurketak (ezaugarriak adieraztearena, eta identifikazioa bideratzen duena) dira posible. Adibidez, pentsa dezagun
|
izan
aditzaren bidez neska hori eta ekonomiako irakaslea lotzen ditugula. Ordena eta intonazio desberdinak erabil ditzakegu.
|
|
|
23.2.1.3.4a Beste predikatu batzuek [izena+ izan (da/ du)] egitura dute. Bi motatako aditzak bereiz ditzakegu
|
izan
aditzaren balioen arabera (izan naiz/ izan dut). Lehen motakoak naiz laguntzailea hartzen dutenak dira:
|
|
|
Perpaus existentzialak ere intrantsitiboak, argumentu bakarrekoak dira, egon aditzarekin eratzen ditugunak (eta ipar ekialdean
|
izan
aditzarekin): Badago salda; Badago/ bada filosofiaren eta erlijioaren arteko muga gaindiezin bat.
|
|
|
Azken urteetan iritzi ren beste erabilera bat ari da hedatzen, iruditu edo uste
|
izan
aditzen parekoa: Plano orokor batetik hartuta erabat ulergarria dela deritzot (Cano); Onena gaua han pasatzea zela iritzi diot (Arretxe).
|
|
|
Aipatu ditugun prozedurek dituzten mugak kontuan harturik, ez da harritzekoa beste joskeraren bat ere baliatzea muga horietatik kanpoko adierazpideetarako:
|
izan
aditzaz eta adjektibo balioko partizipioaz osatzen diren joskerak, hain zuzen ere (Ortiz de Urbina 2003c: 298; Zabala 2003:
|
|
|
Adiera nagusia ondoriozkoa edo egoerazkoa da. Baina
|
izan
aditzak har dezake aspektu burutugabea, bai eta prospektibokoa ere: Liburuak lasai bizi dira salmenta eskasian ere; batere salduko ez diren liburuek ere badakite noizbait irakurriak izango direla (Aristi); Ergelkeria guztiak —esaten dit D. k—, zozokeria guztiak esanak izango dituzu (X. Artola); Etxeko sariak, Euskal Herrian ematen dizkigutenak, beti egiaz eginak izaten dira, bihotzez, eta hori niretzat oso garrantzitsua da (Berria).
|
|
|
Aditz modalek ageriko subjektua duen aditza eskatzen dute. Eguraldi aditzek edo irudi du, ematen du, merezi du, pena da motakoek ez dute onartzen horrelako aditz modalik14 Behar izan eta nahi
|
izan
aditz modalen erregimena arautu zuen Euskaltzaindiak 113 eta 114 arauetan. Euskara estandarrean, du laguntzailea eskatzen dute, baita aditza intrantsitiboa denean ere:
|
|
|
Ikus Euskaltzaindiaren 113 araua: " Behar
|
izan
aditzaren jokabidea aditz iragangaitzekin", 2001eko otsailaren 23an, Lekeition, eta maiatzaren 25ean, Donostian, onartua.
|
|
|
Ikus Euskaltzaindiaren 114 araua: " Nahi/ gura
|
izan
aditzen jokabidea aditz iragangaitzekin", 2001eko otsailaren 23an, Lekeition, eta maiatzaren 25ean, Donostian, onartua.
|
|
|
23.4.2a Ahal izenak eta
|
izan
aditzak osatzen dute predikatu modal hau15 Gainerakoetan bezala, aspektuari, aldiari, pertsona komunztadurari dagozkion flexio morfemak hartzeko euskarria baino ez da izan; ahal izenak ematen dio esanahia, ‘aipatzen dena gertatzeko edo egiteko eragozpenik edo ezintasunik ez dagoela’ alegia. Ahalera adizkiek ere balio bera eman dezakete:
|
|
|
‘leku batean gertatu tarte batean’ (aste guztian egon da han); ‘egoera batean gertatu’, adjektiboari (r) ik eransten zaionean (tristerik nago; bakarrik zeuden) eta negarrez, minez, lotan, zalantzan, gogoetan... bezalakoekin (negarrez dago oraindik ere; lotan dago haurra); partizipioekin, adiera erresultatiboan (okerturik dago; okertuta dago; okertua da (go)); aginteran (zaude hortxe!; egon zaitez geldi pixka batean). Baina hizkeren arteko desberdintasun horren ondorioz, balio kopulatiboari dagokionez, testuinguru sintaktiko berean batzuetan
|
izan
aditza aurkituko dugu Iparraldean eta Hegoaldean egon aditza.
|
|
|
Egoera mailako predikatuak ditugunean hizkeren artean desberdintasunak daude: mendebaldean egon aditzera sarriago jotzen da (irakaslea lasai dago), eta ekialdean
|
izan
aditza eta artikulurik gabeko atributua dutenak (irakaslea lasai da) erabiltzen dira (Orbegozo et al. 2018). Atributu gisa azaltzen den adjektiboa egoera mailako predikatu modura interpretatzeko modukoa ez bada, beti artikuluarekin azalduko da:
|
|
|
Ondore perpausean
|
izan
aditza azaltzen da, eta baldintzazko perpausean izenordain zehaztugaberen bat (zerbait, norbait...). Adibideek ez dute benetako hipotesirik agertzen:
|
|
|
Hala, esate baterako, Zu baino gizon umilagoak ez ditut asko ikusi esaldian, itxuraz, [Zu gizon X umila zara] eta [gizon X umilak ez ditut asko ikusi] perpausak konparatzen dira, eta, bietan aditz bera ez izan arren, konparaziozkoarena (zara) isilpean da. Pentsa daiteke, hori azaltzeko, egitura predikatiboa izanik
|
izan
aditza ulertzen dela perpaus bietan. Hala, [Zu gizon X umila zara] eta [gizon X umilak direnak ez ditut asko ikusi] izango lirateke konparatzen diren perpaus biak, eta konparaziorako egituran Zu zaren baino gizon umilagoak direnak ez ditut asko ikusi esaldia eratuko litzateke.
|
|
|
32.1.3.4d Zenbaitetan, hala ere, anbiguotasuna sortzen da, mendekoan isilpean den aditza bitara uler baitaiteke, perpaus nagusian ere isilpean den
|
izan
aditzari nahiz agerian denari dagokiola. Subjektu biak absolutiboan direnean gertatzen da hori.
|
|
|
32.2.1.3a Erreferentziazko terminoa
|
izan
aditza eta konparazioaren ardatza adjektiboa direnean, den bezain luzea gisako sintagmak era daitezke: Zen bezain handia izan arren (Agirre Asteasukoa); Gu garen bezain kreatura erromes eta ezdeusentzat duen amodio sobraniazkoa (Haraneder); Dugun imita heiena zen bezain bizi Saindua (Jauretxe); Sultan[...], zen bezain luze, zetzan lurrean jarria (A.
|
|
|
– Adizki jokatua eta guzti erabili izan dira asko izan, aski izan eta premia
|
izan
aditzak: Bestek asko den adina eta gehiago barreiatu ditu[...] (Mitxelena); Jan ezazu hartarik aski den bezainbat (Pouvreau); Premia duten beste hartu behar dute (Villasante).
|
|
|
34.8d Bestalde, tu ezik salbuespena adierazteko ere erabiltzen da, askotan
|
izan
aditzaren ondoren: Ez dut egunkaria irakurtzen, igandeetan izan ezik; Inor ez da konturatu, zu izan ezik.
|
|
|
34.9c Salbuespena adierazteko ere erabiltzen dira tu ezean duten adibideak, gehienetan
|
izan
aditzari erantsita (Zinemara izan ezean, ez da etxetik irteten), baina tradizioan tu ezikekin baino adibide gutxiago azaltzen dira. Beste batzuetan, ezean partitiboan doan osagai bakar batekin joaten da (Brotxarik izan ezean, nola margotu horma?), batzuetan izan aditza gabe (Melodiarik ezean, ez da inprobisatzeko gai).
|
|
|
34.9c Salbuespena adierazteko ere erabiltzen dira tu ezean duten adibideak, gehienetan izan aditzari erantsita (Zinemara izan ezean, ez da etxetik irteten), baina tradizioan tu ezikekin baino adibide gutxiago azaltzen dira. Beste batzuetan, ezean partitiboan doan osagai bakar batekin joaten da (Brotxarik izan ezean, nola margotu horma?), batzuetan
|
izan
aditza gabe (Melodiarik ezean, ez da inprobisatzeko gai). Askotan gabezia edo adierazteko erabiltzen da, era orokorrean, eta egoera hori uler daiteke baldintzazko modura, moduzko balioarekin... eta, beraz, zail gertatzen da zehazki sailkatzen.
|
|
|
Mendeko perpausean aipatzen dena ez dago ondorengo proposizioarekin lotuta, baizik eta proposizio hori enuntziatzeko arrazoi bezala ematen zaigu, enuntziatzeari bide ematen dion ‘baldintza’ da. Eta honen hurbileko erabileran,
|
izan
aditzari lotua, izatekotan/ izatekotz perpaus osoa modalizatzeko erabil daiteke: Haien asmoa ez zen gutxienik ere ahuldu; azkartu, izatekotz.
|
|
|
Nolanahi ere, hedadura eta tradizio murritzekoa da eta testu idatzietan oso lekukotasun gutxi aurkitzen dira. Gaur egun
|
izan
aditzarekin agertzen da, izatekotan esapidearen balioan, aurreko adibidean bezala. Beste batzuetan, baldintza indartzeko ere diskurtso markatzailea erantsi ohi da:
|
|
|
[...] bizikletan ikasten nuelarik, badut itzulipurdi ederrik eginik (Lafitte). Baina ohikoa da iraupena seinalatzen duen ari
|
izan
aditzarekin ematea horrelakoak (ikasten ari nintzelarik). Izan ere, ohikoa da forma hau iraupeneko adiera duten izan, egon, ibili, ari izan eta jardun bezalako aditzekin erabiltzea, adizkera sintetikoekin batez ere (gaztea zela, mendian zebilelarik...):
|
|
|
Hau baino geroago hasiak (Villasante); Gehiena loratu zen kazkabarra baino geroago. Perpaus horietan isilpean
|
izan
aditza —edo beste aditzen bat— dagoela pentsa daiteke, beharbada.
|
|
|
36.4.1d Kontuan izatekoa da aspektuaren gorabeherak predikatu hauetan duen eragina. Hala, esate baterako, mendeko perpausean erdiespena adierazten duten predikatuak ari
|
izan
aditzarekin ematen direnean, jarduera adieraztera pasatzen dira —iraupena duena—, eta orduan gauzatzen den aldiberekotasuna ez da sekuentziala, zehatza baizik, osoa edo partziala (Trena gelditzen ari zenean, bidaiariak leihoetatik begira zeuden, eta Trena gelditzen ari zenean, bagoietako ateak ireki ziren bat batean, hurrenez hurren). Eta perpaus nagusian erdiespeneko predikatu horiek partizipio mugatuan ematen direnean ere aldiberekotasuna zehatza da, osoa edo partziala, partizipio mugatuak gertakaria burutu ondoko egoera adierazten baitu, iraupena duena (Madrilen izan ginenean, Mikel handik alde egina zen, eta Geltokira iritsi ginenean, trena joana zen).
|
|
|
Nahi izan bezalatsu antolatzen da nahiago/ gurago izan predikatua ere: Nahiago dut zuk ikustea [tzea perpaus osagarria]; Nahiago dut nik ikusi [tu nahiago
|
izan
aditz perifrasia]. Hobe izan predikatuak, aldiz, bi moldeen arteko zalantza ageri du, are hizkera berean eta hiztun/ idazle berarengan:
|
|
|
32.3.1.2a Nahiago izan, gurago izan, maiteago izan eta beharrago
|
izan
aditz perifrasiak konparatiboak dira; bi nahi, gura, maite edo behar izateren maila alderatzeko erabiltzen dira: Garai batean pilota genuen ogia baino nahiago (Uztapide); Jolasa baino ardo ona gurago dute (Agirre); Haietako batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen ihardutea baino (Mitxelena); Inoiz baino beharrago du euskarak literatura gordina (Berria).
|
|
|
Garai batean pilota genuen ogia baino nahiago (Uztapide); Jolasa baino ardo ona gurago dute (Agirre); Haietako batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen ihardutea baino (Mitxelena); Inoiz baino beharrago du euskarak literatura gordina (Berria). Nahiago
|
izan
aditz perifrasiak nahi izan en jokabide bertsua du gobernatzen dituen perpausei dagokienez, hau da, partizipioa edo aditz izena erabiltzeari dagokionez (nahiago dut{ etorri ∼ etortzea}). Bizkaierako eskualde batean izan ezik, non tzea erabiltzen den kasu guztietan, hau da jokabide nagusia:
|
|
|
Marokok badaki, bertako sahararrek nahiago dutela Sahara aske batean bizitzea, euren menpe bizi baino (Argia). Nahi izan soilak bezain lotura trinkoa ez du, hala ere, nahiago
|
izan
aditzak partizipioarekin: * Nahi dut ez ikusi, baina Nahiago dut ez ikusi.
|
|
|
Antzeko zerbait gertatzen da Laguntza eskatu badigu, beste aukerarik ez zuelako izan da adibidearen moldekoetan ere: ondore perpausean baldintzazkoaren gaineko argibideak edo arrazoiak eman dira, eta
|
izan
aditza eta kausazko perpaus bat eramaten dituzte barnean.
|
|
|
Ekialdekoak dira, askotan, horrelako egiturak: Uste dut gure aldekoa den; Ez dut uste baden inor hori egingo duenik; Nik uste gibeleko atetik joana den (azken adibide honetan uste bakarrik ageri da eta
|
izan
aditza isilpean geratu da). Ustez (eta) ere izan daiteke predikatu gobernatzaile:
|
|
|
Isildutako aditz hori berreskuratzen erraza denean gertatzen da normalean: perpaus nagusiko aditz berbera delako, edo, bestela,
|
izan
aditza edo, testuinguruak lagunduta, hori bezain berreskuraerraza den aditz bat delako.
|
|
|
Guztiak dira nahi
|
izan
aditzaren erabilera gramatikalizatuak; gramatikalizatuak diren bezala beste kontzesio molde batean erabiltzen diren oinarri bereko izenordain zehaztugabe batzuk: nornahi, zernahi eta abar (§ 39.3.11).
|
|
|
nornahi, zernahi eta abar (§ 39.3.11). Badirudi, beraz, paper berezia jokatzen duela nahi
|
izan
aditzak kontzesioan.
|
|
|
Formari buruzko zehaztapen hauetaz gain, desberdintasun nabarmenena da kontzesiozko erabileran nahi
|
izan
aditza gramatikalizatuagoa dagoela beste erabileran baino. Hau da, helburuzkoetan nahi izan aditzaren esanahia esplizituagoa dela.
|
|
|
Formari buruzko zehaztapen hauetaz gain, desberdintasun nabarmenena da kontzesiozko erabileran nahi izan aditza gramatikalizatuagoa dagoela beste erabileran baino. Hau da, helburuzkoetan nahi
|
izan
aditzaren esanahia esplizituagoa dela.
|
|
|
38.7h Eta enklitikoarekin ez ezik, kausa, bide edo medio bezalako izenekin ere eratzen dira esapide eginak,
|
izan
aditza dutenak eta izen bat seinalatzen dutenak azalpenaren oinarri: Ez dauka, haatik, inork italianoa hobetzat bereizkuntza hori dela kausa (Mitxelena); Herri hau dela kausa dit orai min (Mirande); Nik, eta bestek[...] hiztegia zela bide jakin genuen Euskaltzaindia bazela (Mitxelena); Terreno batzuk zirela medio zuten auzi hori (Uztapide).
|
|
|
1 ‘Izan+ ere’ sekuentzia zenbaitetan ez da diskurtso markatzaile,
|
izan
aditzarekin eginiko" aditza, aditza+ ere" egitura enfatikoa baizik (bolada txarra etorri zaigu, etorri ere; lasai dago eserita, egon ere bezala, alegia, halakoxea da, izan ere, ‘izan’ aditza bere indarrean delarik). Villasanteren iritziz, egitura horretatik sortu da, hain justu, izan ere markatzailea (1986:
|
|
|
Hauen hurbilekoak dira ‘hori kaltegarria izatea’, ‘uste baino zailagoa izatea’ edo ‘ahaleginak ustelak izatea’ Baina gertatu eta suertatu aditzekin une bateko gertakaritzat aurkezten ditugu. Aldiz,
|
izan
aditza erabiltzen denean, denboratik kanpora dauden ezaugarri abstraktutzat hartzen ditugu. Adiera erresultatiboa lortzen da.
|
|
|
Bestalde,
|
izan
aditza eta izenak erabiliz identifikazioa adierazi nahi badugu, bi elementuak berdindu eta egitura ekuatiboa sortuz, artikuludun adibideak erabiliko ditugu: Arazoa gurasoak dira; Donostia Gipuzkoako hiriburua da; Andoni atzo ikusi genuen mutila da; Gure irakaslea Marta da.
|
|
|
24.3.3.2g Badira, azkenik, zenbait esapide, atribuziozkotzat hartu beharrekoak, eta egon eta
|
izan
aditzekin eta mugagabean joan ohi den predikatu batekin sortzen direnak (on izan, libre izan, hobe izan, berdin izan, neke izan, harrigarri/ harritzeko izan, zail izan, zilegi izan, bare egon, hotz egon eta abar): Eta on zatekeiela, gauza hunetzaz liburu baten, euskaraz, guztiz ere euskararik baizen etziakitenentzat, egitea (Axular); Jaio naiz libre izateko, eta ez loturik egoteko; Itsasoa bare dago; Gaur hotz dago; Zilegi da soldata igoera nahi izatea.
|
|
|
Baina lehenean (hunkituta) egoera soil gisa ulertuko dugu; aldiz, bigarrenean (negarrez) egoera eta jokabidea, biak uztar daitezke. Bigarren mailako predikatu modura azaltzen diren elementuak oro har egon aditzari loturik ager daitezkeenak izaten dira (‘triste nengoen bileratik irten nintzenean’, ’zoriontsu geunden saria hartu genuenean’, ‘gogorik gabe nengoen bazkarira joateko’), baina
|
izan
aditzari lotzen zaizkionak ere izaten dira: Pobre jaio zen eta aberats hil (‘pobre zen jaio zenean’, ‘aberats zen hil zenean’), baina betiere une bati dagokion ezaugarria ematen dute aditzera; ez dira ezaugarri iraunkorrak.
|
|
|
Aldia edozein izanik, adizkiak ke atzizkia beretzen du: datorke, zetorkeen, letorke (teke atzizkia
|
izan
aditzaren NOR adizkien kasuan: dateke, zatekeen, litzateke).
|
|
|
joan ninteke; ekar lezake. Adibideek erakusten duten bezala, aldi guztietan, laguntzaileak ke atzizki modala darama (teke atzizkia,* edin eta
|
izan
aditzen NOR adizkietan). Laguntzaile horien paradigmak kontsultatu nahi dituen irakurleak EGLU II eta Euskal Gramatika Laburra:
|
|
|
" Le manger beaucoup et le beaucoup boire m’a réduit à ceci". Beste kasu batzuetan, dudazkoa da nola sortu den partizipioaren izen erabilera;
|
izan
aditzarekin, esate baterako. Zenbaitetan erlatibatzeari dagokiola iduri luke, baina besteetan, ordea, ez:
|
|
|
Etxepare). Joera bat adieraz dezake eman aditzarekin (edateari emana), eta ari
|
izan
aditzarekin ager daiteke: Badira ere beharrik beste batzu[...] ari direnak fedearen argitzeari eta itxura berritzeari (Hiriart Urruti gaztea).
|
|
|
3 Hizkeren artean badira desberdintasunak era honetako egituretan, eta izan batez ere ekialdean erabiltzen da. Bestalde, subjektua jarduera adierazten duen izen bat denean
|
izan
aditza azaltzen da beti: Kontzertua Baionan izango da; Bilera Gasteizen da; Omenaldia arratsaldeko seietan izan zen.
|
|
|
5 Zubereraz azken adibide honen ereduko lekukotasunak badira, baina egungo hizkera estandarrean
|
izan
aditzarekin tua motakoak erabiltzen dira. Berdin gertatzen da ukan aditzarekin ere:
|
|
|
26.2.3d Nahiz eta normalean ahalera adizki analitikoen bidez osatzen den (§ 26.6.3.1), adizki sintetikoek ere adieraz dezakete, horretarako, adizkiak ke atzizkia beretzen duela (teke atzizkia
|
izan
aditzaren NOR paradigman): Ezin datorke hortik gauza onik (Juan Garzia); Nagusigo ezti hori ordea, ez da adiskidantza antzuak sortua; Soil soilik amodioak dakarke (Jon Muñoz); Baina zu bezalako euskara modu baten seme, umezurtz izanagatik ere, ezin dateke gaizki (Salaburu).
|
|
|
Ikus Euskaltzaindiaren 113 araua: " Behar
|
izan
aditzaren jokabidea aditz iragangaitzekin", 2001eko otsailaren 23an, Lekeition, eta maiatzaren 25ean, Donostian, onartua.
|
|
|
Ikus Euskaltzaindiaren 114 araua: " Nahi/ gura
|
izan
aditzen jokabidea aditz iragangaitzekin", 2001eko otsailaren 23an, Lekeition, eta maiatzaren 25ean, Donostian, onartua.
|
|
|
26.5c Bizi izan eta maite
|
izan
aditz predikatu konplexuen kasua berezia da ez baitezakete aspektu burutugabearen markarik har, ez [t (z) en] atzizkia bizi eta maite osagaiei zuzenean gehituz(** bizitzen,** maitetzen), ezta izaten partizipio burutugabea erabiliz ere. Delako murrizketa gorago aipatu dugun aditzaren aspektu lexikoak ezartzen du, dudarik gabe, aditz estatiboak nekez batera daitezkeelako aspektu progresiboarekin edo ohiturarekin (§ 26.1.4.2c).
|
|
|
26.5d Osaera desberdinekoa izanagatik, ari
|
izan
aditzak ezaugarri komun anitz ditu aditz predikatu konplexu hauekin aspektuaren ezarketari dagokionez. Aditz horretan ere aspektu burutugabea ez da markatzen (pilotan ari naiz...), eta ohitura adierazteko haren kide den aritu aditz eratorria erabiltzen da:
|