|
2001
|
|
|
Mundu osoan hazitako artatxikia osatzen dute, hein handi batean, perla artatxikia, korakana mijoa eta artatxikia. Zereal
|
horren
ekoizpena handitu egin zen: 1979 26 milioi tona ekoitzi ziren, eta 1988an, berriz, 31 milioi tona.
|
|
2002
|
|
|
Garagardoan nitrosaminak sortzea da produktu ezagun
|
horren
ekoizpen katearen ahulguneetako bat. Normalean, altzairu herdoilgaitzezko eta aluminiozko upelak erabiltzen dira, eta horiek, produktuari dagokion hartzidura – eta oxidazio prozesuetan, garagardora migratzen dute, puntu optimora iritsi aurretik.
|
|
|
Orduz geroztik, Afrikako herrialde honek nazioarteko laguntza tonak jaso ditu, baina zati handi bat ez da banatu. Izan ere, arto bidalketen %75 AEBetatik dator, eta herrialde horretan zereal
|
horren
ekoizpenaren ia %90 genetikoki eraldatutako landareetatik dator. Zambiako Gobernuak ez du banatu nahi segurua dela frogatu arte.' Atzo bertan, urrutirago joan gabe, Mundia Sikatana Nekazaritza ministroak eten egin zuen FAOren laguntza humanitarioaren banaketa Namwala herrian, Zambiako hegoaldean, biztanleriak ustez transgenikoa den arto irinez egindako ahia horiak hartzen zituela ikusi zuenean.
|
|
2003
|
|
|
Montrealgo Protokoloaren arabera, non debekatu baitziren klorofluorokarbonatuak (CFC) eta kloroa duten beste konposatu batzuk, ozono estratosferikoari kalte egiten dioten erreakzio kimikoak sortzen dituztenak, metilkloroformoa erabiltzeari utzi behar zitzaion 1996 urtean. Harrezkero, Europako MCF mailen zenbatespenak Irlandan egindako neurketetan eta industria sektoreak disolbatzaile
|
horren
ekoizpenari eta erabilerari buruz emandako datuetan oinarritzen ziren. Kalkulu horien arabera, emisioak ia zerora murriztu ziren.
|
|
2004
|
|
|
Elikagai
|
horren
ekoizpena 298.000 tona ingurukoa izango da, duela 20 urte baino %90 gehiago
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Jerte ibarrean ez da beti egon gerezi ekoizpen handiena – 1975era arte hala izan bazen ere, eta Aragoi edo Katalunia bezalako eremuek Extremadurako produkzioa gainditu zuten. Fruitu
|
horren
ekoizpenagatik hain ezagunak ez diren Espainiako beste leku batzuetan, hala nola Ebroko Haranean, Alacanten, Castellon, Valentzian, Bartzelonan, Zaragozan, Euskal Herrian eta Nafarroan, baita Jaenen ere Torres eta Locubíngo Gazteluko herrietan, kontsumo gereziak biltzen dira urtetik urtera, eta gero eta gehiago esportatzen dira. Bere barietate ezberdinak, bakoitzak zapore eta itxura desberdinekoak, gero eta gehiago estimatzen dira gure mugetatik kanpo.
|
|
|
Brasilgo Santa Catarina estatuko nekazaritza eta abeltzaintza sektoreko kooperatibetako buru nagusien ordezkaritza bat Asturiasen izan da duela gutxi, sagarrarekin lotutako ekoizpen prozesuen adibide gisa hartzeko, eta, hala, sagarra bere eremu geografikoan abian jartzeko, fruta
|
horren
ekoizpenean aberatsa baita. Brasilgo enpresa arduradunek bi egunez bisitatu zituzten nekazaritza eta abeltzaintza sektoreko Asturiasko enpresak, bereziki sagardo naturalaren ekoizpenarekin, sagar gasifikatuaren zukuarekin, sagar gozokiarekin eta fruta hori oinarri duten beste produktu batzuekin zerikusia dutenak.
|
|
|
Horregatik, bai institutua bai Ipar Amerikako unibertsitatea metodo bioteknologiko bat lantzen ari dira konposatu hori artifizialki sintetizatzeko. Berkeleyko ikertzaileek Amyris Biotechnologies konpainia sortu zuten, medikuntza
|
horren
ekoizpena industria mailetara handitzeko metodoak aztertzeko. Unibertsitateak gordeko ditu artemisininaren bertsio berri honen jabetza eskubideak.
|
|
2005
|
|
|
Michigango Unibertsitateko Medikuntza Eskolako ikertzaileen arabera, infekzioaren faktore nagusia “giltza” gisa funtzionatzen duen hartzailea da, eta, horrekin, “herpes simplex” birusa giza zelula gehienetara iristen da. Zientzialariek ere aurkitu dute hartzaile
|
horren
ekoizpena kontrolatzen duen genea, haren egitura deszifratu dute eta sistema bat sortu dute herpearen kontrako botikak probatzeko. “Herpes simplex” birusik agresiboenetako bat da, gizakiaren zelula guztietan sar daiteke eta bertan egon urte askoan, anpulu genitalak eta ahokoak eraginez.
|
|
2006
|
|
|
Energia sortzeaz gain, biodigestorean gertatzen den prozesuak laboreetarako ongarri gisa erabil daitezkeen hondakinak sortzen ditu, eta, beraz, etekin bikoitza sortzen du. Alemanian, gobernuaren sustapenari esker, energia mota
|
horren
ekoizpena asko hazi da. Hala ere, teknologia horren hasierako kostu handiek teknologia horren garapena geldiarazten dute oraingoz.
|
|
|
Glukosaren metabolismoa ere aldatu egiten da, gantz zelulek hormona bat jariatzen baitute, adinopektina, intsulinaren ekintza errazten duena. Erraietako koipea metatzen denean, hormona
|
horren
ekoizpena murriztu egiten da, eta horrek azaltzen du pertsona lodiek diabetesa izateko duten joera. Gerritik bihotzera Erlazio estua dago gerriaren perimetroaren eta gaixotasun kardiobaskularren artean, pisua edozein dela ere.
|
|
|
Kontseiluaren 2005eko maiatzaren 30eko Zuzentarau Proposamena, haragia ekoizteko oilaskoak babesteko gutxieneko xedapenak ezartzen dituena, eta une honetan onartzeko izapideak egiten ari dena, sektore horri abereen ongizateari buruzko berariazko arauak emateko beharrari erantzuten dio; izan ere, orain arte, animalien ongizatea ez dago Europar Batasuneko berariazko legerik, eta Kontseiluaren 1998ko Zuzentarauak animalien babesari buruz onartutako arau orokorrak bakarrik aplikatzen dira. Hegazti ezagun
|
horren
ekoizpenak eta kontsumoak ematen dituen datuetan dago hainbeste berezitasun lortzeko motibazioa. Haragia ekoizteko hegazti ustiategietan oilaskoak hazteak sektore garrantzitsua osatzen du EBko nekazaritzan; horren adierazgarri da 4.000 milioi oilasko hiltzen direla urtero aurreko EBn (15 estatu kide) haragia ekoizteko, eta gainerako abeltzaintza sistemak baino animalia gehiago hiltzen direla.
|
|
2007
|
|
|
Plan horrek murriztu egin zuen ikatza erauztea, eta ingurumen mugak ezarri zituen. Lehengai
|
horren
ekoizpena 6,1 milioi tona petroliora murriztu zen, hau da, %4ko jaitsiera. Gas eskariak, ordea, %3, 2ko gorakada izan zuen, 33.4000 milioi metro kubikoraino, hau da, 30 milioi tona petrolio.
|
|
|
Parte de la colección de imágenes de International Rice Research Institute Munduan zehar sakabanatutako bi mila arroz barietate baino gehiago ezagutzen dira. Baina India, Txina eta Japonia dira zereal
|
horren
ekoizpen handiena duten herrialdeak. Duela bost milurteko baino gehiagotik, arrozak Asiako biztanleak elikatu ditu, eta gaur egun 85 kg arroz inguru kontsumitzen ditu pertsonako eta urteko (pertsona bakoitzak, batez beste, 6 kg kontsumitzen ditu Espainian aldi berean).
|
|
2008
|
|
|
Zientzialariak estrategiak bilatzen ari dira tuberkulu
|
horren
ekoizpen sistemen produktibitatea eta jasangarritasuna handitzeko
|
|
|
Labore
|
horren
ekoizpenak gainditu beharreko erronka klimatiko eta gaixotasun berriei aurre egin behar die, barietate gogorragoak eta produktiboagoak garatuz.
|
|
|
Kakaoa txokolatearen oinarrizko osagaia da. Biologo estatubatuarrak beldur dira landare
|
horren
ekoizpena iragarritakoa baino gehiago murriztuko ote den, eta" Theobroma kakao" zuhaitzaren kode genetikoa sekuentziatzearen alde daude, gaixotasunekiko erresistenteagoa izan dadin eta txokolatearen kalitatea eta zaporea hobetzeko. Ekimen horrek beste landare batzuen urratsak jarraituko ditu, hala nola" Arabidopsis thaliana" goiztiarra, artoa, garia edo arroza.
|
|
|
Horien atzetik, Europar Batasunean, amuarrainak, izokinak, muskuiluak eta ostrak hazten dira. Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) Nekazaritza eta Elikadurarako Funtsaren (FAO) aurreikuspenen arabera, 2030erako, sektore
|
horren
ekoizpena bikoiztu eta 40 milioi tonara irits liteke mundu osoan.
|
|
2009
|
|
|
Gainera, elikagai berriak mantso ematen dio energia organismoari, gailur gluzemikoak saihesteko. Osagai berri bat gehitzea Igurtzi daitekeen elikagai berri
|
horren
ekoizpenean, sakarosaren ordez osagai natural bat erabiltzen da, isomaltulosa, erantzun glikemikoa eta insulinemikoa murrizten lagun dezakeena. Gainera, beste gozagarri artifizialek ez bezala, isomalutosak ez du ondorio laxanterik.
|
|
|
Ontziko kostuak murriztea eta ontziaren eraginkortasuna hobetzea du helburu, plastikoari nanopartikulak gehituz, hesi efektua handitzeko (oxigenoaren igarotzea oztopatzen dute, eta, beraz, elikagaiaren narriadura). “Nanoteknologiak material berari zenbait propietate eransteko aukera ematen du, eta, horri esker, kostuak murriztu daitezke, bai ontzi bat fabrikatzeko erabilitako material kantitateari dagokionez, bai ontzi
|
horren
ekoizpen prozesua sinplifikatzeari dagokionez, eta, ondorioz, asko aurrezten da”, azaldu zuen Carlos Enguixek, Ainiako Ontziaren Teknologien saileko arduradunak. “Nanopartikula batzuk (nanobuztinak) gehitu dizkiogu plastikoari, eta, horri esker, oso ezaugarri bereziak ditu lortutako materialak; izan ere, lortu dugu hesi efektua handitzea eta, beraz, produktuaren balio bizitza luzatzea, eta, aldi berean, ontzia fabrikatzeko material merkeagoak erabiltzea”, gehitu zuen.
|
|
2010
|
|
|
Babarrun laboreetako onddoen tratamendu biologikoak elikagai
|
horren
ekoizpen errendimendua handitu dezake.
|
|
|
Azken Ministroen Kontseiluak Errege Dekretu bat onartu zuen, haragia saltzeko oilasko ustiategiek bete behar dituzten baldintzak ezartzen dituena, animalia horien zaintza hobetzeko. Horren ondorioz, abere ekoizpenen kalitatea hobetu egingo da, Espainian haragi
|
horren
ekoizpenean eragiten duten parametro guztiak hobeto kontrolatuko direla ziurtatuko baita, non urtero 600 milioi baino gehiago hazten eta hiltzen baitira. Indarra duen araudiaren aldaketak Europar Batasuneko arlo horretako azken xedapenak biltzen ditu.
|
|
|
Horiek funtsezkoak dira E.coli bakterioek AHLak hautemateko gaitasuna duten substantzia bat dutelako, E. coli bakterioak traktu gastrointestinalean katigatu eta kolonizatzeko motibazioa. Substantzia
|
horren
ekoizpena mugatzen duen edo AHLen harrera blokeatzen duen metodo bat izan liteke animaliaren barruan E. coli bakterioen kolonizazioa prebenitzeko estrategia berriak zehazteko hasiera. Bakterioaren aurkako txertoak E.coliren aurka behi aziendan borrokatzeko moduetako bat txertoak dira.
|
|
2011
|
|
|
Bere funtzio garrantzitsuenetako bat loaren eta esnaldiaren zikloa arautzea da. Gauez, hormona
|
horren
ekoizpena egunez baino askoz handiagoa da. Horregatik, atsedenaldia emankorragoa da.
|
|
2012
|
|
|
Melatonina ere erabiltzen da “jet lag” sintoma gogaikarriei aurre egiteko (logura, nekea…), ekialdeko herrialdeetara egindako bidaien ondorioz. Triptofano asko duen dietak, melatoninaren aitzindariak, handitu egiten du molekula
|
horren
ekoizpena, eta, beraz, garrantzitsua da aminoazido hori ematea, loa bateratzeko arazoak izanez gero. Erreportaje honetan azaltzen da zer den melatonina, zer propietate dituen, zer jakik laguntzen duten melatonina sortzen eta zer neurri hartu behar diren haurrekin.
|
|
2013
|
|
|
Karbohidrato asko duten elikagaiak (patata frijituak, ogia edo gailetak) tenperatura handietan jartzen direnean agertzen da. Substantzia
|
horren
ekoizpenari buruz egindako ikerketa askok aminoazido batekin lotzen dute, asparagina, zeinak, azukre naturalak daudenean eta frijitzeko prozesuan, deskonposatzen eta azpiproduktu batzuk sortzen baititu, horien artean akrilamida. Batez ere 180º C inguruko tenperatura lortuz gero sortzen da, nahiz eta elikagaiak gehiegi frijitzen ez diren, ogiak gehiegi irautea eragozten duen edo olio garbiarekin frijitzen den.
|
|
2016
|
|
|
Sistema horiek obulazioaren hurbiltasuna hautemateko, emakumeen gernuan hormona luteinizante (HL) deritzonaren maila altuak detektatu behar dira. Hormona
|
horren
ekoizpena handitzeak «seinale bat ematen dio obulutegiari obulua askatzeko», Estatu Batuetako Osasun Liburutegi Nazionaleko artikulu batek dioenez. HLek progesterona ere estimulatzen du; substantzia horrek endometrioa prestatzen du, obulua ernaldu ondoren han obulua instalatu ahal izateko.
|
|
|
Gehiegi egosita, substantzia toxikoak sortzen dira, hala nola amina heteroziklikoak (AHC) eta almidoiz aberatsak diren elikagaiak (ogia, zerealak eta gailetak), gehiegi egosita, akrilamida sor daiteke. Substantzia
|
horren
ekoizpenari buruz egindako ikerketa askok aminoazido batekin lotzen dute, asparagina, zeinak, azukre naturalak daudenean eta frijitzeko prozesuan, deskonposatzen eta azpiproduktu batzuk sortzen baititu. Batez ere, 180 ºc inguruko tenperatura lortzen bada, nahiz eta elikagaiak gehiegi frijitzen ez diren saihestu, ogia gehiegi txigortzea edo olio garbiarekin frijitzea eragozten bada.
|
|
2019
|
|
|
Hala ere, azken urteotan, gure herrialdea Europan nagusi bihurtu da, Kanariar Uharteetako laborantza kementsuari eta Iberiar penintsulako hego ekialdeko eskualde berriei esker (Malaga, Granada, Murtzia eta Almeria). Han, teknologia eta klima subtropikalak fruta
|
horren
ekoizpena handitzea ahalbidetu dute, eta tenperaturaren eta lurzoruaren kondizioetara egokitzen diren barietate hibridoekin emaitza onak lortzen ari dira. Espainian dauden eta ez dakiten elikagaiak La papaya ‘made in Spain’ Irudia:
|
|
2021
|
|
|
Hala ere, ezinbestekoa da tabakoa eta alkohola ez kontsumitzea eta kaltzioa eta bitamina behar bezala hartzea bermatzea. Alde horretatik, esnekien kontsumoa gure gizarteko kaltzio iturri onenetakotzat hartzen da, eta eguzki esposizioa, bitamina iturririk onena, nahiz eta adinarekin bitamina
|
horren
ekoizpena ere kaltetu daitekeen. Aurpegia, eskuak, besoak edo zangoak eguzkitan jartzea gomendatzen da, gutxienez 15 minutuz, astean hirutan.
|
|
2022
|
|
|
Eta ohartarazten du: “Pertsona batek kortikoideak hartzen baditu berez sortzen duen kortisolaren gainetik, hormona
|
horren
ekoizpena inhibitu egiten da. Giltzurrun gaineko guruina atrofiatzera iristen da, ez baitu kortisolik sortu behar.
|
|
|
Horregatik, oso garrantzitsua da kortikoideak azkar ez etetea. Beherakadak progresiboa izan behar du, giltzurrun gainekoak hormona
|
horren
ekoizpena berriz abiaraz dezan”. Imagen:
|
|
|
Gazta, sesamoa, fruitu lehorrak edo itsaskia iturri naturala dira. Nahiz eta zink defizitak eragin negatiboa izan dezakeen testosterona kantitatean, behar baino gehiago kontsumitzeak ez du esan nahi hormona
|
horren
ekoizpena areagotzen denik. Elikagai jakin batzuek testosterona areagotzen duten ebidentziarik ez dago.
|
|
|
Gainera, ezinbestekoa da klima aldaketari aurre egiteko. Horregatik, Europako herrialde asko hasi dira energia berriztagarri
|
horren
ekoizpena sustatzen, energia garbien iturrietatik lortzen da (eolikoa, fotovoltaikoa, biomasa, besteak beste) ekonomiaren deskarbonizazioa: Europak neutroa izan nahi du emisioetan 2050ean.
|
|
2023
|
|
|
Izan ere, estrogeno mota guztiek funtzio nabarmena dute emakumearen bizitzan. Horregatik, hazi ahala, emakumeen hormona
|
horren
ekoizpena handituz doa, baina une bat iristen da, 40 urte inguru, gutxitzen hasten dena, eta funtsezkoa da emakumeak ugalketa gaitasuna (klimaterioa) galtzen duen fasean. Hurrengo lerroetan ikusiko dugu estrogenoak zer diren, nola handitzen eta murrizten diren bizi etaparen arabera, eta zergatik, menopausia agertu aurretik, emakumeek sintoma desberdinak izan ditzakete hormona horiek murriztearen ondorioz.
|