|
2001
|
|
|
" ibaiari so berripaper saltzailea
|
hitz
ezezagunen hiztegi bati bezala bus txofer batzuk boxeolari hilaz mintzatzen apatridak bailiran trenak memoria karrilen fatalitatean galduz denboraren oihal xinglea arratsezkoa soilik arrabita baldarren nostalgia kantoietan eta haruntzago, moskorrak beilegi bizia beste zubi bat, prostitutak" (E, 52)
|
|
|
estrategia kognitiboen ustezko erabilera hori irakurleak duen gaitasun linguistikoarenaraberakoa izango da. Inferentzia estrategiak, esaterako, abian jarriko ditu, baldineta, lexikoaren gutxieneko ezagutza edukita, hitzak automatikoki ezagutzen baditu.Honela, bada, hiztegi murritza eta joskeraren ezagutza eskasa duten irakurleekezingo dute
|
hitz
ezezagunen esanahia atera, nahiz estrategia horietan trebatuak izan2.
|
|
|
4 Lexikoaren lanketari dagokionez, jokabide bikoitza izan behar genuke.Zenbaitetan, hori komeni denean, instrukzio estrategikoari lehentasuna emaneta testu batean ager daitezkeen
|
hitz
ezezagunen aurrean zer egin irakatsi etalantzea izango dugu helburu. Honela, bestelako testuetan ere prozedura hauekaplikatzeko modua mesedetuko da, ikasleen autonomizatze prozesua indartuz.Beste askotan, ordea, lexikoaren lanketari eman diogu garrantzihandiagoa, hitzen ezagutza automatikoa garatu ahal izateko.
|
|
|
e) Esan dudana, adei eta deduz, ez du apika ulertu gazteagoren batek, eta ez nioke nik kulpa larririk egotziko. Bada, niri orobat gertatu zitzaidan delako ertainekin, Bizkaian nonbait erabiltzen omen den eta Erkiagak behin bederen idatzi zuen
|
hitz
ezezagun horrekin. Hobe nukeen mediano edo esan balidate, erdaraz ere bai baitakit ezinbestean eta horrela esanik adituko bainuen esanahia.
|
|
2003
|
|
|
Banekian jakin euskaraz, nire herriko euskaraz; baina hitz, aditz eta esakera asko ez nituen konprenitzen, eta gaia ilundu, haria galdu, nekagarri ta aspergarri egiten zitzaidan Kresala zoragarria irakurtzea. Hala ere, behinolako elkarrizketaren bultzadaz (Zuluetagaz izandakoa) eraberrituriko gogoa adoretsu nuen, ta Mendizabalen hiztegia erosi,
|
hitz
ezezagunen esanahia nobelako orrialde bakoitzaren barrenean jarri, ekin eta ekin, aurrerapide handiak egin nituen berehala, irakurgai hura pozgarri ta bultzagarri izateraino aurrerapideak" (Euskal Literatura, 1, 10 or.).
|
|
2004
|
|
|
Ordura arte herio aren nuelakoan nengoen. Aitzitik, zu joan zinenean, zu galdu zintudanean, une horretan
|
hitz
ezezaguna iruditu zitzaidan. Ez nion benetako zentzua hartzen negar egiteari, ez bainuen sinesten sekula ikusiko ez zintudanik.
|
|
2008
|
|
|
– Haur batzuk gai dira ortografia zaileko hitz ezagunak ongi idazteko, baina arazoak dituzte ortografia errazeko
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko.
|
|
|
– Beste batzuek, berriz, ongi idazten dituzte ortografia errazeko sasi hitzak edo
|
hitz
ezezagun erregularrak, eta arazoak dituzte ortografia anbiguoa duten hitz ezagunak idazteko.
|
|
|
Fonematik grafemara pasatzeko arazoak ditu eta zaila gertatuko zaio sasi hitzak eta
|
hitz
ezezagunak idaztea.
|
|
|
3.1 Bide fonologikoan edo sublexikoan hutsunea:
|
hitz
ezezagunak, sasi hitzak edo silaba bakartuak idazteko zailtasunak. Huts egiten badu, aztertu egin behar da hitzak zatikatzeko zailtasuna edo fonema grafema erlazioa ezartzeko zailtasuna duen:
|
|
|
Zatikatze zailtasuna: diktatutako
|
hitz
ezezagunak eta sasi hitzak idaztean ikusten da, fonematan zatitu behar baitira hitzak. –
|
|
|
Bide fonologikoan badago hutsunea, zailtasunak izango ditu
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko. Zailtasunak bide fonologikoan gertatzen diren jakiteko:
|
|
|
– Hitz ezagunak idazteko arazorik ez dute, baina
|
hitz
ezezagunak edo sasihitzak idazteko bai.
|
|
|
Dislexia fonologikoa duenak ezin ditu
|
hitz
ezezagunak eta sasi hitzak irakurri, baina arazorik gabe irakur ditzake hitz ezagunak. Azaleko dislexia duenak, berriz, arazorik gabe irakurtzen ditu sasi hitzak edo hitz ezezagunak, baina hitz ezagunak irakurtzeko bide fonologikoa edo zeharkako bidea erabili behar du.
|
|
|
Dislexia fonologikoa duenak ezin ditu hitz ezezagunak eta sasi hitzak irakurri, baina arazorik gabe irakur ditzake hitz ezagunak. Azaleko dislexia duenak, berriz, arazorik gabe irakurtzen ditu sasi hitzak edo
|
hitz
ezezagunak, baina hitz ezagunak irakurtzeko bide fonologikoa edo zeharkako bidea erabili behar du. Azaleko dislexia dutenek nahasi egiten dituzte soinu berdina eta ortografia ezberdina duten hitzen esanahiak (adibidez, haur eta ahur hitzen esanahiak).
|
|
|
Idazketa fonologikoan, haurrak ez du ezagutzen soinuzko kinadaren forma ortografikoa, sasi hitza delako edo
|
hitz
ezezaguna delako. Errepresentazio fonologikoa unitate fonologikotan zatitzen da; unitate horiek unitate grafemiko bihurtzen dira, fonemak grafema bihurtzeko prozeduraren bidez. Grafemen segida gordailu grafemikoan gordetzen da denbora batez.
|
|
|
Bide zuzena ezin da erabili
|
hitz
ezezagunak edo sasi hitzak idazteko, gordailu lexikoan errepresentazioa duten hitzak idazteko baizik.
|
|
|
Bi bideak erabiltzen ditu idazle gaituak. Fonologikoa,
|
hitz
ezezagunetan; lexikoa, berriz, ortografia arbitrarioa dutenetan. Bide fonologikoan edo zeharkako bidean, fonematik grafemarako aldaketa eginez lortzen da hitzaren ortografia.
|
|
|
Irakurtzen ikasteko, ahozko hizkuntzako unitateak bereiziz grafemak fonema bihurtu behar dira lehen etapetan. Sistema alfabetikoz irakurri behar duenak letrari edo letra taldeari dagozkion soinuak bereizten jakin behar du, horri esker irakur baitezake
|
hitz
ezezaguna.
|
|
|
Haurrak irudi hiztegi zabala eskura dezan saiatuko da irakaslea, bide zuzenetik hitzak azkar deskodetzen ikas dezan. Grafema fonema eta fonema grafema egokitzapenaren arauak ikasi behar ditu,
|
hitz
ezezagunak kodetzeko eta deskodetzeko gai izan dadin.
|
|
|
Sasi hitzak eta
|
hitz
ezezagunak idatzarazi.
|
|
|
Metodo fonetikoaren arabera, hizkuntza unitatetan zatitzeko gai dena zati horiek unitate berrietan bersintetizatzeko gai izango da. Horrela heldu ahal izango da
|
hitz
ezezagunak identifikatzera.
|
|
|
Fonema da gunea, eta ez esanahia. Haurra gai da hizkuntzaren unitateak segmentutan zatitzeko, horiek unitate berrietan bersintetizatzeko eta horrela
|
hitz
ezezagunak identifikatzeko. Hizkuntzaren soinuen segidan jartzen da arreta, eta gero eta unitate txikiagotan zatitzen da segida hori.
|
|
2009
|
|
|
Izan ere, Disney Digital Books webgunean, ipuinak paperekoak bezala orrialdez orrialde pasatuta irakur daitezke, edota, norbaitek ipuina kontatzeko eskatu dezakegu. Horrez gainera, umeek beraien istorioak sor ditzakete edota hiztegia erabil dezakete
|
hitz
ezezagunak bilatu eta haren esanahi jakiteko.
|
|
|
4 Nazariok bazuen, halaber, lau liburukitan argitaratutako gaztelaniazko hiztegi bikain bat, emazteari ezkonberritan oparitu ziona eta bai batak eta bai besteak?
|
hitz
ezezagunen ehizan ibiltzea zen Reginak atsegin zuèn denbora pasetako bat, zenbat eta hitza soinutsuago, orduan eta atseginago, sarritan kontsultatzen zutena.
|
|
|
Ez neukan gertatzen ari zenaren arrastorik. Torturak, desagerpenak,
|
hitz
ezezagunak ziren oraindik guretzat. Eva non zegoen galdetzeko eskatu nion, haren alde zerbait egin ote genezakeen.
|
|
|
Baina batzuetan nostalgia puntu batez oroitzen ditut entziklopedian hitzen baten bila hasi, eta orriz orriko bilaketa hartan, bidean beste hainbat
|
hitz
ezezagun topatzen nituen une jada urrun haiek. Orain bilaketak zehatzak dira zeharo.
|
|
2011
|
|
|
Hitz kategoria baten proposamenarekin hasten da jolasa (uretako animaliak, felidoak, frutak, garraioak, etab.). eta gainerako jokalariek banan banan eman behar dute horri lotutako termino bat. Garrantzitsua da gurasoak
|
hitz
ezezagunak edo ezohikoak sartzen saiatzea, eta, behar izanez gero, oinarrizko azalpen bat ematea, haurrak bere hiztegian egoki sar dezan. Amaierarik gabeko esaldiak:
|
|
2012
|
|
|
Robinsonen teorian (edo, haren hitzetan,, anti teorian?), aldiz, zentzumenen desitxuratze joera hori ez da akats gisa ikusten, gizakien sorkuntza ahalmenaren, zentzuaren irekitasunaren eta hizkuntzaren aldakortasunaren erakusle gisa baizik. Hitzen esanahi zehatza jakin gabe ere, gai gara, etimologiaren bidez, analogiaren bidez edo oroimenezko asoziazioen bidez,
|
hitz
ezezagunei nolabaiteko zentzu edo balio bat emateko. Norberaren oroimen eta esperientziak desberdinak direnez, ordea, gutako bakoitzak inpresio desberdina izango du hitz beraren aurrean, erreakzio somatiko, idiosinkratikoa?
|
|
|
Aita interneten zertan ibiltzen zen jakin nahian begiratu zuen historia. Hasieran El País, Diario Vasco, Marca, Youtube eta gisakoak aurkitu zituen, eta berehala
|
hitz
ezezagun ugari: amiantoa, asbestoa, krisotiloa, mesotelioma, biriketako minbizia.
|
|
2013
|
|
|
birformulatzailearen bidez birformulakizunaren esanahia edo zentzua argitzen da atal birformulatzailean; hots, azalpen bati bide egiteko erabiltzen da. Alde batetik, hitzen esanahia argitzeko erabiltzen da (neologismoak,
|
hitz
ezezagun edo teknikoak, atzerriko hizkuntzetakoak, latinetikakoak, eta abar). Bestetik, aurreragoko enuntziatu oso baten zentzua edo interpretazioa argitzeko erabiltzen da.
|
|
|
Erreferentziazko marko soziala:
|
hitz
ezezagun bat azaltzeko unean, ikasleek eskuratuta duten bizipenarekin lotzea, dakitenaren eta ikasi beharrekoan artean zubiak eraikiz.
|
|
2015
|
|
|
jende multzo zabalak irakurri zuela liburua. Bestalde, Bizkaiko euskara eta giputza desberdinak zirela onartu arren,
|
hitz
ezezagunak egoki aurkeztuta, euskara giputza erraz jar zitekeela bizkaitarren irispidean uste zuen. Hauexek haren hitzak (Mogel 1803):
|
|
2016
|
|
|
Horregatik edo, itzultzaileak ez du ezartzen inolako sarrerarik eta Shakespeareren lanari ekiten dio besterik gabe. Bigarren liburukia, ordea, autorearen biografia labur batekin hasten da eta obra bakoitzaren amaieran, hiztegitxo bat gehitzen du, itzulpenean agertzen diren
|
hitz
ezezagunen edo gutxi erabilien azalpena emanez.
|
|
2017
|
|
|
Iparraldeko eta Hegoaldeko taldeendatuak alderatzean ikusi da Iparraldeko hiztunentzat hitz gehiago direla ezezagunak(% 10 vs% 1,5, p<, 0001). Hala ere, hitz ezagunak aintzat hartzean irudikagarritasun puntuazioa oso antzerakoa da: Iparraldeko hiztunen artean batez beste 6,25 eta Hegoaldekoen artean 6,26 Bestalde, bi taldeen arteanadin kopuruan alde esanguratsua egon arren (Iparraldekoak zaharrago, p <, 0001), ez dagokorrelaziorik adinaren eta
|
hitz
ezezagunen kopuruaren artean, ezta oro har adinaren etairudikagarritasun puntuazioaren artean ere. Hala, bi hiztun taldeen arteko hitz ezagutzari buruzkoaldea Ipar Euskal Herrian euskarak duen estatusari zor dakiokeelakoan gaude; ez da ofiziala, hainbatesparrutan normalizatu gabe dago eta euskara estandarraren erabilera ez dago Hegoaldean bezainhedatua.
|
|
|
Hori izan dugu abiapuntu ingelesezko jatorrizko bertsioa euskarara egokitzean.Euskal egokitzapena Euskal Herri osoan erabilgarria izatea da xedea, eta horretan gure egoerasoziolinguistikoa gogoan izatea behar beharrezkoa da. Euskalki ezberdinetako hiztunengan burutudugun irudikagarritasun ikerketaren emaitzek erakutsi dutenez, Iparraldeko hiztunentzat euskaraestandarrean aurkeztutako hainbat
|
hitz
ezezagunak dira. Hala ere, hitz horiek ezagutzen dituztenIparraldeko parte hartzaileek Hegoaldekoek emandako irudikagarritasun balioen antzekoakeman dituzte.
|
|
|
Eskola gabeko batek ez ditu, adibidez, abokatu batek dituen ezagutza eta trebetasuna, haur batek nagusi batenak ez dituen bezala. Funtsean, beti ari gara hizkuntza ikasten eta sortzen,
|
hitz
ezezagunak, berriak, esamoldeak...
|
|
2018
|
|
|
Era berean, deigarria da ez dela euskarazko
|
hitz
ezezagunik agertzen, nahiz eta lehen testigantza sendoak agertu baino 700 bat urte lehenagokoak izan. Arrunt arrunta izan luke ezagutzen ez dugun euskal hitzen bat edo beste agertzea, baina ez dago bat ere.
|
|
2019
|
|
|
Praktikoagoa zen erabakiak buruzagi baten ardurapean uztea. Horra
|
hitz
ezezaguna etorri berrien ezpainetan, hitz borobila, ahoa betetzeko modukoa: buruzagi.
|
|
2020
|
|
|
2020 urtea laburbiltzeko erabiliko nukeen hitza, pandemia da. Pandemia hitza aurten arte nahiko
|
hitz
ezezaguna izan dela esango nuke, behintzat urrutiko zerbait balitz bezala ikusten nuen nik. Arrisku bat bai, baina ez.
|
|
2021
|
|
|
birformulatzailearen bidez birformulakizunaren esanahia edo zentzua argitzen da atal birformulatzailean; hots, azalpen bati bide egiteko erabiltzen da. Alde batetik, hitzen esanahia argitzeko erabiltzen da (neologismoak,
|
hitz
ezezagun edo teknikoak, atzerriko hizkuntzetakoak, latinetikakoak eta abar): Afghanistaneko 29 urteko emazte bat lapidatu dute, hots, harrika hil, hango araba lege edo ohiduren arabera (Herria).
|
|
|
Aterpea, erbestea edo klandestinitatea ez dira
|
hitz
ezezagunak Stodolskyren familiaren historian. Duela 80 urte, 1940ko irailaren 25ean, bere aitonaren arreba Lisa Fittko arduratu zen Walter Benjamin gidatzeaz Banyulsetik Portboura, Ipar Kataluniatik Hego Kataluniara, oinez, Cervera de la Marenda mendi harritsuetan barrena.
|
|
|
Zuen eta nire artean
|
hitz
ezezagunak jarri nituen, adreiluz adreilu. Irakurriz eta idatziz desklasatzea zen helburua, espero ez nuena zen, irakurriz, nintzenaren eta ginenaren kontzientzia hartuko nuela, edertasunaren eskutik egia etorri baitzen ezinbestean.
|
|
|
Ordukoentzat esanahi iluneko Elcano baino argiagoa zen El cano. Herri etimologietan ohikoa den bezala,
|
hitz
ezezaguna" motibatu" nahian, eta gaztelaniazko" el" eta" del" ezagunen eraginez, erraz zabaldu ziren grafia desegoki haiek.
|
|
2022
|
|
|
Diabolo Kiwi ere estilo horretatik urrun ez, eta ildo gamberro horri buruzko harrikada bota nion Paxkali, Galiziako taldeekin egindako konparazioa, eta abar. Ez nintzen konturatu mugaz bestaldeko biztanle gehienentzat
|
hitz
ezezaguna dela gamberro, eta azaltzeari ekin nion, arrakasta handirik gabe.
|
|
|
Hitzek bertakotzen gaituzte eta hitzek lotu bizimolde batera edo bestera, eta belarri fina izanez gero, laster nabaritzen dugu aldamenean entzuten –edo irakurri ala keinuka ikusi– ditugun hitz horien hiztuna gure artaldekoa den edo beste larreren batetik etorria den. Batzuetan urrutiko larreko
|
hitz
ezezagunak guretzat, esanahia ezin asmatu eta hitzak ez diren hotsak bihurtutakoak gure belarri edo begietara. Besteetan, berriz, beste artalde bateko hiztuna entzun eta, ñabardurak ñabardura, di da batean asmatzen dugu hiztun horren jatorria, herria zein auzoa ere identifikatuz, eta zeozer estutuz gero, baita bere atautxiren hitzek utzi zituzten beste nonbaiteko arrastoa ere.
|
|
|
Baina onartu zidan ikasleak, nire ikasgaiko solasaldietara paperezko bertsioa zekarrela, etxean ostera, telefonoan irakurtzen zuela. Berak dioenaren arabera, irakurketaren eta testuaren mapa bat egiten du, batez ere
|
hitz
ezezagunak aurkitu edota esaldi, pasarte ilunen batekin topo egiten duenean. Horrelakoetan sareko hiztegira jo eta hitz ezezagunarekin lotzen du sarean bilatutakoa.
|
|
|
Berak dioenaren arabera, irakurketaren eta testuaren mapa bat egiten du, batez ere hitz ezezagunak aurkitu edota esaldi, pasarte ilunen batekin topo egiten duenean. Horrelakoetan sareko hiztegira jo eta
|
hitz
ezezagunarekin lotzen du sarean bilatutakoa. Beste horrenbeste egin ohi du idazlearen biografiarekin ala liburuari buruzko artikulu, kritika zein iruzkinekin.
|
|
2023
|
|
|
3 Herdoilarena herdoilaren tristeziarekin batera ziutate honen soinekoa udazkenetan lanbroa da eta bere sabaia laino baso bat non bizi den ilargiaren badaezpadako agonia eta kalatxorien habi eskaleen sakelak eta sukalde proletarioen argi urdinxkak murrail erraldoiaren begi gauero zubi zaharrenetatik ibaiari so berripaper saltzailea
|
hitz
ezezagunen hiztegi bati bezala bus txofer batzuk boxeolari hilaz mintzatzen apatridak bailiran trenak memoria karrilen fatalitatean galduz denboraren oihal xinglea arratsezkoa soilik arrabita baldarren nostalgia kantoietan eta haruntzago, mozkorrak kale garbitzaileen beilegi bizia beste zubi bat, prostitutak
|