|
2009
|
|
|
Medikuen urritasunak eta euren zerbitzuen salneurri garestiak ezinbesteko bihurtzen zituen herrietako osagileak. Eta gaur egun hirugarren munduko herrietan,
|
herri
osagileak osasun sare publikorik ez dagoen lekuetan irtenbide egoki bihurtu dira.
|
|
|
Bestetik, hazur imintzaille izenekoak, batez ere hautsitako hezurrak, lekutik kanpora irtendakoak, bihurkadak eta antzeko gaitzak osatzen dituztenak. Antzina,
|
herri
osagileentzat izen diferenteak erabiltzen ziren, bakoitzak zein espezialitate zeukan, halakoxea. Esaterako, urdillena (urdailena) izeneko sabeleko nerbio eta ondoezak osatzeko, belar eta igurdi bidezko osabidea praktikatzen zuen Berangoko andrea.
|
|
|
Edozelan ere, aipatu beharreko beste batzuk pomadagileak dira. Nahiz eta hauek,
|
herri
osagile baino, herri botikarien egitekoak gehiago betetzen zituzten. Mungiako Señoretxeko andreek erretasunen eta azaleko gaitzen aurkako pomadak egiten zituzten.
|
|
|
Lehenengo multzoko
|
herri
osagileen artean andrezkoak izan dira gure entzutera heldu diren bakarrak. Lorentza Ametzagakoa eta Bonifacia Lopategi dira hauen artean azkeneko biak.
|
|
|
Andrezko
|
herri
osagileok ziren erditzeetan, ume egitean laguntzen zutenak; seinak bataiatzera ere eroaten zituzten, eta hildakoei hil jantzia soinean ipini ere bai. Funtzio horiek guztiak andrezko herri osagileekin lotuta ageri dira, ez Jataben bakarrik; baita inguruko hainbat herritan ere.
|
|
|
Andrezko herri osagileok ziren erditzeetan, ume egitean laguntzen zutenak; seinak bataiatzera ere eroaten zituzten, eta hildakoei hil jantzia soinean ipini ere bai. Funtzio horiek guztiak andrezko
|
herri
osagileekin lotuta ageri dira, ez Jataben bakarrik; baita inguruko hainbat herritan ere.
|
|
|
Zanetena, zanatena zan era bietako
|
herri
osagileek egiten zuten beste erremedio magikoetariko bat. Herritarren iritzian, buruko grazi edo dohain berezia izaten ei zuten garaitikoak osatzeko ahalmen hori zutenek.
|
|
|
Batzuek sabela jaustearekin lotzen dute eta beste batzuek, jazoera traumatikoren batek eragindako ikara bategatik dela. Gaitz hori osatzeko, lehenago aipatu dugunez, berenberegiko espezializazioa zuten
|
herri
osagileak zeuden. Horiek igurdi edo iyosi, eta landareekin egindako ukenduen bidez osatzen zuten gaitza.
|
|
|
Untzioa egiteko gaixoari oinak agerian ipintzen zitzaizkion, abadeak iyosi, igurtzi zitzan. Auzoan emagin eta
|
herri
osagile lanak egiten zituen andrea izaten ohi zen gaixoari oinak estaltzeko zeregina hartzen zuena.
|
|
|
Gehienetan andrezkoen zeregina izan den arren, etxe batzuetan gizonezkoak izaten ziren hildakoa janzten zutenak. Baina orokorrean,
|
herri
osagile eta emagin beharrak egiten zituen andrea izaten zen hildakoa janzteaz arduratzen zena. Hildakoaren etxeko edo auzoko andreren batek laguntzen ei zion.
|
|
2011
|
|
|
beronek parte hartzen ei eban hainbat erditzetan inguruko parterakaz batera. Baina ostera,
|
herri
osagileakana jo izan dabe gatx edo eritasunen bat osatu behar zanean. Hiru eratako osatzaile edo lagun tzaileak bereizten ditue Busturian.
|
|
|
Samako minak osatzeko be berun urtua erabilten zala argitu deuskue lekuko ba tzuk; zama barruan zer egoan jakiten eban
|
herri
osagileak.
|
|
|
Zantiratua egiteko modu bi batu doguz, orkatilea bihurtu ebana gizonezkoa edo andrazkoa izatearen arabera. Gizonezkoei zantiratua eskuetan txapel bat hartuta egiten eutseen
|
herri
osagileek; andrazkoei, barriz, painu edo trapu bat eskuetan ipinita. Mindutako gorputz atalaren ganean kurtzeak egiten ebezan lehenengo, honako formula hau errezitetan eben bitartean:
|
|
|
Busturiko
|
herri
osagilea izan ei zan hasiera baten, gerora biziten Madrilera joan bazan be. Le Roy medikuntza eskolako jarraitzaile izan ei zan, eta haren akordua bizirik egotearen errazoia, Busturian eregi eban osasun etxeak aldi baten ospe handia irabazi ebalako da batez be.
|