|
2019
|
|
|
San Bartolome eta elbiak esaldi honetan azaltzean, aspaldi jabetuarazi ninduten nire lagunek: Bartolome baitugu zaindari Amezketan, beste
|
herri
anitzetan bezala, eta elbi baitugu gaitzizen hango herriko seme alabok. Zalantzarik baduzu, begira Plazido Mujikaren Hiztegian:
|
|
2020
|
|
|
Lehen bi lur baziren eta ez batean ez bestean gizonik. Behin globo ilun bustia, globo argi eta idorrarekin ezkondu zen eta hortik dator
|
herri
anitzetan bi aro daudela, bata euriarena bestea lehortearena.
|
|
2023
|
|
|
Azkenerako, Parisen kalez kale oinez egindako ibilbideak arnasbide bilakatu ziren niretzat, eta, gezurra badirudi ere, ibili haiei esker ikasi nuen harri kartoizko hiri puta honen arima saldua maitatzen. Zeren, aita, Euskal Herrian badira euskal
|
herri
anitz, baina haiek adina Paris ezezagun ere bai paradisu argitsu honen itzalpean. Eta, horregatik eta Madeleinerengatik bakarrik bada ere, agian merezi izan du zuk ni Parisko paradisura bidali izana.
|
|
|
Azaldu diote aro bidaiariari trumoiari ortots erraten diotela, ortziren hotsa; tximistargiari, oñoztore, solas zaharra? eta tximistari tximista, solas berria?; hitz berberak erabiltzen dira tximistari eta tximistargiari irizteko,
|
herri
anitzetan gertatu baita fenomeno bera.
|
|
|
Bitxigarri izaten zaio aro bidaiariari beruetearren u o bilakatzeko aiherra: beste
|
herri
anitzetan kontrakoa gertatzen da: o u bihurtzen da.
|
|
|
Izotz beltzaren eremuan ez da ageri izotzik; kharroabeltz erran dute aho batez zuberotarrek. Gainerakoan,
|
herri
anitzetan baturikoak entzun dituzte bidaideek: elhürpikorra, elhürlüma, elur maluta izendatzeko; elhürlürta elur jausiari irizteko; kandelua, izotz burruntziari...
|
|
|
Eskualde euritsua izanik, bustitasunak atera nahi ditu agerira aro bidaiariak, euriaren eremua elebidera ekarririk; eguzkia eta euria aldi berean, axarien ezteiak dira, elkarketa aditu zaharra, Ipar Euskal Herriko
|
herri
anitzetan bezala; euri erauntsiari irizteko azorri solasaz baliatzen dira, entzun gabea orain artio, aza orrirekin zerikusirik? –; euri xehe eta meheari zirtzira erraten diote; beste zenbait bazterretan zir (t) (a).
|
|
|
Tximista eta oinaztua, ordea, ez dituzte bereizten: zimizta,
|
herri
anitzetan gisan. Ostadar elean ere antzematen da ortzi, osadar erraten baitute.
|
|
|
Ele horrek taldea edo aldra erran nahi du; halatan, bada, iduri du ugaritasuna eman nahi duela aditzera. Izotz zuria izotza da; horrelaxe erabiltzen da
|
herri
anitzetan eta izotz ihintz+ hotz etik heldu den teoria azkartu baizik ez du egiten. Izotz beltza, ordea, kharruñ, kharruñ beltz edo kharruñ zuri.
|
|
|
Nolanahi delarik ere, badira ele anitz euskaraz erabiltzen dituztenak: esaterako, haizeen eremuan, haize basa, mendebaldekoa; haize egoa, hego haizea; itxasoko haizea, mendebaldekoa; euriarenean, euritxarra euri xehea da, aro bidaiariak aditu gabea, eta euri zaparrada uharra da, eskualdeko
|
herri
anitzetan gisan. Gaskoiaren eragina gorabehera, hotzaren eta eluraren eremuan, ele berekiak aditu dituzte anaiek; elurzehea, elur maluta da; izotz zuriari irizteko, izotza nahiz horma erabiltzen dituzte, eta izotz beltzari irizteko, kharroi eta kharrun, biak aipatu dituzte bastidarrek.
|
|
|
Ezin konta ahal ele omen dauzkate aetzek: izotz (zuri) eta izotz beltza izendapenak arruntak dira hagitz Aezkoa osoan; elur maluta elur kopoa da; izotz burruntzia kandela edo izoz bela da, biak Euskal Herriko
|
herri
anitzetan adituak; elurroldean usu gertatzen dira mendi goietan: " erori uk elurra" erran du gizon zahar batek, aditz baten bitartez, hitanoan, baina izenik ez; izotzari karroinketa deritzo, baina ele zahartzat hartzen dute, izotza gailendu baitzaio; izotz handiko garaiari izoztea deitzen diote, anitz izaten baitira urtean Aezkoa aldean.
|
|
|
Ihurzuri elea, Ortziren leinukoa, eskierki; tximista, aldiz, iñhazia edo ihurzii bera da, eta tximistargia iñhazia berriz ere. Urdaxtarrek jakin badakite ostagiak bereizten, baina izendapenetan nahasteka handi samarra dute,
|
herri
anitzetan gisan. Santa Grazi üngürüan düründa eta azantz izigarriak sortzen ditu aro gaiztoak, mendi garaien eraginez.
|