|
2008
|
|
|
Eta jantziei zegokienez ere, ezer gutxi? etxe printzipal
|
hartako
emakumeak herriko gehienak bezala janzten baitziren, alor hartan don Rokek agintzen zuelako pulpitutik, soineko eta jertse lasaiak eta tonu diskretuak eta ilunak nagusi; esan nahi baita sentimendu bikoitz harekin irten zela Regina ganboatarren dorretxetik: alde batetik miretsita, bai, edifizioa monumentala zelako, tapiza ere gustura eramango zuen etxera, egia esan, aukerarik izan balu!?, baina baita dezepzionatuta ere, bestetik, distira handiagoa espero zuelako.
|
|
|
Egia da, ordainean, tapiz eder bat zutela, bi bider hiru metrokoa, baina hura zen –objektu hura bakarrik! – etxeari halako ukitu berezi bat ematen ziona, gainerako objektu eta apaingarrien artean. Eta jantziei zegokienez ere, ezer gutxi... etxe printzipal
|
hartako
emakumeak herriko gehienak bezala janzten baitziren, alor hartan don Rokek agintzen zuelako pulpitutik, soineko eta jertse lasaiak eta tonu diskretuak eta ilunak nagusi; esan nahi baita sentimendu bikoitz harekin irten zela Regina ganboatarren dorretxetik: alde batetik miretsita, bai, edifizioa monumentala zelako –tapiza ere gustura eramango zuen etxera, egia esan, aukerarik izan balu! –, baina baita dezepzionatuta ere, bestetik, distira handiagoa espero zuelako.
|
|
2009
|
|
|
–Martos Luzy, 1906ko urtarrilaren 11n Ceranquin (sic) jaioa, Auschwitzen 1943ko maiatzaren 1ean hila (heriotza agiria)?. Garraio
|
hartako
emakumeen argazki batzuk identifikatuta ditugu, baina Luz Martosen preso zenbakirik gabe, ezin dugu haren argazkia bilatu?. Museoak Auschwitzeko kontzentrazio eremuko presoen datu, zatikatu batzuk?
|
|
|
sexualitatearen erlatibitate indibidualaren eta kulturalaren kontzeptua, alegia. Bere ikerketetan Kinseyren, Masters eta Johnson-en eta beste sexologo moderno batzuen aurkikuntza askoaurreratu zituen Ellis ek XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasierarenartean, besteak beste garai
|
hartako
emakumeen sexualitateaz eginiko behaketairaultzaileak:
|
|
2010
|
|
|
Baina jakina, hezkuntza, kultura, baloreak... frankismokoak ziren oraindik Espainian. Garai
|
hartako
emakume eredua frankismoko sekzio femeninokoa zen, pentsa. Ikaragarri borrokatu behar izan genuen erabat oinarrizkoak diren kontuak lortzeko, esaterako, emakumeok ere izaki sexualak garela aldarrikatuz.
|
|
|
Maitabera?... Zena zela, harritu egin nau ni, garai
|
hartako
emakume baten izengoititzat ageri dela ikusteak; uste bainizun nik atzo goizean garbizaleren batek sortutako xurikeria zela.
|
|
2011
|
|
|
Charlesek burututako lau urteko ikerlanaren emaitza da erakusketa. «Garai
|
hartako
emakumeak egungo gatazka ideologikoen parametroetan kokatu ditu», nabarmendu du Biarrek.Charlesek Arte Eder museoko eskultura batekin, Ama Birjina umearekin egurrezko piezarekin hasi du erakusketa, eta segida eman dio Ama Birjinaren alaitasuna taularekin, akabera «ironikoa» emanez Ezkontzearen hamabost gozamenak izenburu duen eskuizkribuarekin. «Lan horrek emaztearen kontraboterearen eta senarraren ergelkeriaren berri ematen du».
|
|
|
Txikitan ikusi izan nituenak baina ez dakizkit, gaua iristean neskak etxera abiatzen zirenean eta mutilak atzetik segika zituztenean, edo Joxepa Arozena izeneko emakume batek kontatzen zituenak, mutilak nola prestatzen ziren neskak besotan hartuta erreka gurutzatzeko. Oso ikuspegi positiboa ematen du Joxepak, ikusten baita emakumeek ere bazituztela seduzitzeko estrategiak eta tranpak, ze bestela pentsatzen da garai
|
hartako
emakumeak zanpanak zirela eta gizonak basati batzuk. Egia esan, horrelakoak entzutean inbidia puntua sartu zait, guk neska laguntzak autoan egin baititugu, eta oso desberdina da.
|
|
|
Korridore ilun
|
hartako
emakume txikiak ez zion nonbait aditu.
|
|
|
Emakume bat pasatu zen eta oihu batean jakinarazi zuen (inguru
|
hartako
emakumeek ahots zorrotz eta sarkorra dute eta aise itotzen dituzte gizonezkoen hitz bakanak):
|
|
2012
|
|
|
Jose Antonio Azpiazuren Mujeres vascas, sumision y poder liburutik jasota dago. Egile hau liburutegi sagua da, eta dokumentuetatik jasota dagoen gutxia berreskuratu du; besteak beste, epaiketa agirietatik, salerosketa paperetatik eta testamentuetatik lortu du garai
|
hartako
emakumeen inguruko informazioa. Azpiazuren ikerketa lanari esker, jakin badakigu Zumaiako Marina eta Katalina existitu zirela.
|
|
|
" Pompe kalean zegoen Gestaporen egoitza. Torturatuen deiadarrak entzuten ziren oso sarri, baina etxe
|
hartako
emakume garbitzaileak sorbaldak goratzen zituen: –Nik ez dut begiratzen zer egiten duten nik garbitzen dudan etxeko maizterrek?.
|
|
2013
|
|
|
Lehenengoa gizonezkoen eskuetan bakarrik geratzen zen; bigarrena emakumeenean. Jarduera soziala (bereziki karitatearen bitartez, baina baita ere hezkuntza arloan edo presoak laguntzen) eta jarduera aberkoia (aberria sortuz eta birsortuz) ziren garai
|
hartako
emakumeen eragin eremuak eta euren boterearen mugak. Eta muga horiek finkatzeko beste elementu bat gehitu zitzaion sexu banaketari:
|
|
|
Azkenik, esan daiteke sortzaile bihurtu zirela, euren diskurtsoa eratzeko aukera izan zutelako eta praktikan inprobisatu ere egiten zutelako. Argi dago, inplizituki bada ere, garai
|
hartako
emakumeei zegozkien diskurtsoa oso ondo barneratuta zutela, baina, pentsatzekoa da, propagandista edota hizlariaren profila zehazterakoan ereduaren transgresiorako bidea zabaltzen ari zela, edo gutxienez zirrikitu bat irekitzen. Hori ez zen noski helburua:
|
|
|
Lurdes Idoiaga EAJko zinegotziak, bere aldetik, ikurrina legeztatu barik zegoeneko garaiak ekarri zituen gogora eta aipamen berezia egin gura izan zien garai
|
hartako
emakumeei: " Ikurrina legeztatu zenetik, lantegietan egiten dira ikurrinak, baina aurretik, Euskal Herriko eta Oñatiko emakume asko eta askori esker, etxekoandre asko eta askori eta moja askori esker josten ziren ikurrinak.
|
|
2014
|
|
|
Jose Antonio Perales Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) irakasle eta antropologoak azaldu duenez, enarek izaten zuten arazoren bat edo bertze bidean, bereziki eguraldiari lotutakoak. Eta hori, hain zuzen, gaur egungo tresnarik ez zeukatelako garai
|
hartako
emakumeek. Les Hirondelles dokumentala (Enarak) egin du Peralesek, eta, horretarako, aukera izan zuen enara izandako Burgiko (Nafarroa) Felipa Ezkerrekin hitz egiteko.
|
|
|
Inguruko herrialdeek espetxe zigor latzak ezartzen dizkiete homosexualei, eta Tel Aviven, aldiz, homosexualak egun argiz bizi dira, eta Gayen Harrotasun eguna antolatzen dute, munduko desfilerik handienetakoa. Ingurumaria
|
hartako
emakumeek goitik beheraino jantzita bainatu behar izaten dute hondartzan, eta Tel Aviveko hareatzetan, ordea, boleibolean jokatzen dute surfzaleek eta bikinian doazen neskek. Bazter haietan alkohola ilegala da, baina Tel Aviveko tabernetan barra barra dabil garagardoa!
|
|
|
Pixa zutik egiten zuela azaldu izan didate behin baino gehiagotan, bere gona luzea igota. Ez da harritzekoa gona luze eta astunak jaitsi ordez, garai
|
hartako
emakumeentzat erosoagoa izatea pixa zutik egitea. Diskretuagoa izango zen ziur aski.
|
|
|
Esate baterako, komuna publikoak ere sozialki eraikiak dira, komunetako atarietan jartzen diren ikur argigarri edo ez hain argigarriak, esanahi jakin bat bilatzen duten eraikuntza sozialak dira. Ez ote zegoen Mikaela eta garai
|
hartako
emakume askoren ekintzaren atzean ere gizarteak ezarritako arauei muzin egiteko intentzio txiki bat, errebeldia puntu bat, ñimiñoa eta guztiz ikusezina bazen ere?
|
|
2015
|
|
|
Esaldi bihurria da, zinez, baina behin eta berriro irakurrita konturatuko gara Azpilkuetak esan nahi zuena dela bat, eta Goñik ulertu duena beste bat. Hau da, Goñik ulertu du hizkuntza biak ikasi zituela amarengandik, alegia, bai gaztelania eta bai latina, eta harritu egiten da XVI. mendeko emakume batek latina dakielako, ezaguna denean garai
|
hartako
emakumeen artean irakurtzen eta idazten jakitea bera ez zela oso arrunta izaten, eta latina jakitea benetan gertakari harrigarri eta bakana; esplikazio bat aurkitu nahi dio, dena den: buruz jakingo zituen zenbait otoitz, bere semeari irakatsiko zizkionak.
|
|
2016
|
|
|
Ipar Carolinako espetxe bateko guarda zuri bat erailtzea leporatzen zioten. Little zen espetxe
|
hartako
emakume preso bakarra. Aitorpenean, Joann Littlek azaldu zuen guardak ziegan bortxatu zuela eta berak bere burua defendatzeko hil zuela guarda, hark bera mehatxatzeko erabili zuen izotz pikarekin berarekin.
|
|
|
Karmelo Vivanco eta Idurre Cajaravillek ekoitzitako dokumental honetako Iban Gonzalez zuzendariak eta Jon Gonzalo gidoigileak exodo
|
hartako
emakumeetako batzuen lankidetza izan dute; garai hartan haurrak baino ez ziren egungo emakume hauek, muturreko babesgabetasun egoeran euren amek zeukaten ziurtasuna gogoratzen dute. Edurne Aizpurua, Lore Albizu, Margari Albizu, Josune Sasiain, Lide Balenciaga, Agate Sodupe, Tere Larrar, Itziar Sagarzazu, Matilda Aizpurua, Garbiñe Andonegi, Arantza Bullain eta Anita Usiain, Barbara Rivas eta Esther Remiro aktoreen laguntzarekin, kameraren aurrean jartzen dira film honetan, Zumaiako euren etxeak utzi beharraren sentimendu ikaragarria 60 minutuz azaltzeko eta euren amei egindako Ama, nora goaz? galdera gogoratzeko.
|
|
2017
|
|
|
Hau da, emakumeak artista izateko oinarrizkoa da burujabetza ekonomikoa eta pertsonala izatea. Woolfek mundua interpretatzeko emakumeen bizitzak, kezkak, istorioak… emakumeek beraiek idatzita gera zitezen nahi zuen, garai
|
hartako
emakumeen hitzak egun irakur ditzagun. Eta horixe egin zuen berak.
|
|
|
Sorginak emakumeen erreprodukzio ahalmenak gurtzen zituen eta emakumeengan zentratzen zen antzinako erlijio baten defendatzaile gisa ikusi izan dituztenen artean dago Mary Condren. The Serpent and the Goddess lanean (1989), Condrenek dio sorgin ehiza prozesu luze baten zati izan zela, eta antzinako erlijio
|
hartako
emakume apaizak beren tokietatik kendu zituela kristautasunak, lehenengo esanez beren botereak asmo gaiztoetarako erabiltzen zituztela eta, gero, ukatuz halako botereak zituztenik (Condren 1989: 80? 86).
|
|
|
–Nolakoak ote dituzte kuleroak?? Izan ere, familia
|
hartako
emakumeak beltzez jantzita ibili ohi ziren, goitik behera. Baina han ez zen emakumerik; han mutil bat zegoen, gure adinekoa, gutxi gorabehera, gurekin jolasterik ba al zeukan galdetu ziguna.
|
|
|
Lan “eskerga” dute emakumeen izen eta abizenak lortzen, baina 150 emakumetik gorako zerrenda osatu dute jada.Informazio guztiarekin, argazki erakusketa osatu dute eta dokumentala ere amaituko dute udazkenerako. Asteasuko udaletxean garai
|
hartako
emakumeen partidoko argazkiak, fitxak, egunkarietako orrialdeak ikusi daitezke.Miren Uzkudunez ez dakiguna" Asteasuarrek jakin dezatela herrian raketista profesional izandako emakume bat dutela", adierazi zuten Raketistak Lehen eta Orain Elkarteko kideek erakusketaren aurkezpenean. Miren Uzkudun 20 urtez izan zen profesional; izan ere, 1940ean debutatu zuen 18 urterekin eta 1960 urtera arte aritu zen.
|
|
2018
|
|
|
Emakumeentzako zerbitzua zen, ginekologia arloko minbiziak aurretiaz antzemateko, besteak beste. Garai
|
hartako
emakumeen asanbladak zentro bat sortzeko plana jarri zuen martxan, baina ez zen gauzatu espero bezala. Esther Mendiaratzek eman du horren berri, gertaeren tokian bertan:
|
|
|
XIX. mendearen azkenera arte, aipatutako hiru herrialdeetan, behin behineko lanetan aritzen ziren pobreen parte ziren prostitutak. Klase
|
hartako
emakumeak sartu irtenean ibiltzen ziren prostituzioan, beste lanbide batzuetan sartu irtenean ibiltzen ziren bezalaxe, eta prostitutak ez ziren jotzen emakume mota berezitzat: ez zeuden bereizita beste langile batzuengandik, ez eta langile klaseko komunitateetatik ere.
|
|
|
Bera izan zen ertz txapaleko sonbreru arrosa hura, xingola beltz eta zabalekoa, erosi zuena; balizko argazki
|
hartako
emakume hura, nire ama da. Antz handiagoa hartzen diot hantxe, oraintsuko argazkietan baino.
|
|
2019
|
|
|
Garai
|
hartako
emakume eredugarria izateaz gain, Undsetek bere lanetan emakumeak nola islatu zituen irakurtzeak eman dit atentzioa; baita sexualitatea, feminismoa eta gizartean emakumearen papera nola uztartu zituen ere, hain zuzen, aitzindaria zen pentsatzeko modu hori garai haietarako.
|
|
|
Barregarrikeriek azkendu zituzten Vesuviotarren eta Bloomeristen mugimenduak ere, zeinak bitxiki jantzirik paseatzen baitziren. Garai
|
hartako
emakumerik argienak ez ziren ibili mugimendu haietan: Madame de Staël bere kausaren alde borrokatu zen, ez bere ahizpen alde; George Sandek amodio librea eskatzen zuen, baina uko egin zion La Voix des Femmesen idazteari; haren aldarrikapenak sentimentalak izan ziren batez ere.
|
|
|
Gainalde
|
hartako
emakumeak ez ziren mugitu. Komandoa urrundu zenean, andrea, bere senarrarengana ernatu zen eta alabak poliziari deitu zion berehala.
|
|
2020
|
|
|
Beharginak ez ziren landa eremuko nekazari musugorri zoriontsu ustekoak, ezpada masailezurra eta hortzak fabrika zuloko fosforoak zulatuak eta janak zituzten proletario kopetilunak. Haatik, garai
|
hartako
emakume burges asko baino askeagoak izan ziren zenbait esparrutan. Egindako borrokei esker, 1931n soldata berdintasuna lortu zuten.
|
|
|
Eta ongi nekien hori. Polit polita nintzen, ama bezala; ca la Ufana7 zeritzan etxean sortua zen, hain ziren etxe
|
hartako
emakume guztiak ufanak eta politak. Eta aitarekin ezkondu eta herrian bizi izan ziren biak, bertako galleta fabrikan ari baitzen lanean, arduradun.
|
|
2021
|
|
|
Zenbat gauza egon daitezkeen horren atzean. Garai
|
hartako
emakume batek esaten dizu umea egitea edo ez egitea ez zela hautu bat, baizik eta berez zetorrena, bere bizitzari forma konkretu bat ematen ziona. Berak ez zuen eduki guk eduki dugun sarrera, nahi bada, ikasketa batzuetara, adibidez.
|
|
|
Lau bider irakurri ei zuen haren Bigarren sexua. Ez zuen ulertzen zergatik zion halako gorrotoa emakumeari Simonek, hasieran imajinatu zuen garai
|
hartako
emakumeen biologian zegoela gakoa. Ez zuen pentsatu ere egin nahi zer izan zitekeen hilero hilero odola darizula ibili behar izatea.
|
|
|
Ez zuen pentsatu ere egin nahi zer izan zitekeen hilero hilero odola darizula ibili behar izatea. Segundo batean ateratzen zizun garai
|
hartako
emakume baten bizitzan zenbat ordu ziren odola galtzen; zenbat litro odol guztira. Odolarekin batera galtzen zen burdina, esaterako.
|
|
|
" Gizon hura" deituko diot, gizon irudikatzen baitut. Garai
|
hartako
emakume greziarrek ez zuten mugitzeko askatasunik, debekatua zuten independentzia eta horrelako zerbait egiteko ekimena.
|
|
|
Gaur egun, analisi filologiko erneen ondoren, adituek ia aho batez onartzen dute poemak Sulpiziak eginak izanen zirela, nahiz eta sinesgogor batzuek jarraitzen duten esaten poemen edukia ausartegia dela erromatar dama batentzat. Orobat, duela urte gutxira arte, ohikoa zen Sulpizia gutxiestea, idatzi zale huts bat balitz bezala erredundantzia tristea da, bai, zalea baitzen, garai hartan ezein emakumek ezin baitzuen literatura bere lanbide bihurtu— Garai
|
hartako
emakume erromatarrek ez zuten baliabiderik beren lanak ezagutarazteko eta zabaltzeko. Gehienei bururatu ere ez zitzaien eginen.
|
|
|
11), Onintze ere" Lauaxetak berak jarraiki ildotik hurranen hurran abiarazten zuen" poeta izan zela (Bidador 1996). EABn idazle multzo interesgarria bildu bazen ere, tamalez, ez zuten poesia libururik argitaratu sasoi hartan, eta aipagarri ditugun belaunaldi
|
hartako
emakume idazleen lanak bizi osoko lanen fruitu dira, hala nola Sorne Unzuetarena (Idazlan guztiak 1997) edo Baliendine Albizurena (Olerkiak 1984).
|
|
2022
|
|
|
Une hartan, zoruan zetzan lekaime haren aurrean eta korridore hartako iluntasunean, ulertu nuen egitera nindoan obrak ikusgarriagoa behar zuela izan. Ez banekien zein nuen ama zerrenda
|
hartako
emakumeen artetik, aukera bakarra geratzen zitzaidan. Eta gogoko nuen oso.
|
|
|
Baina nola diren gauzak: orain  hogei bat urte narrazioren bat idatzi izan banu aldizkari
|
hartako
emakumeaz, seguru asko lanbrotsuago neukake haren irudia gaur daukadana baino.
|
|
|
Feminismoaren ildo horrek iturrietan zituen garaiko pentsamendu antikolonialistaren zein aktibismo beltzaren uberan feminismo zuri mendebaldezentristari ertzean lagatako feminismoek egindako kritika. Esaterako, Angela Davisen Emakumeak, arraza, klasea aipatzen dute mugimendu
|
hartako
emakumeek erreferentziazko irakurketen artean.
|
|
|
Julia Fernández Zabaleta nafarrak, esaterako, emakumeentzat* formakuntza eta enplegua aldarrikatu zituen, emakumeen* emantzipazio ekonomikoa aldarrikatu zuen (besteak beste, emakume* ezkongabeek sostengu ekonomikoa izan zezaten aldarrikatu zuen, ezkontzea irtenbide bakarra izan ez zedin). Desplazatu ziren garai
|
hartako
emakume* abertzaleak ere. Genealogietan arakatzea izan bada joera nagusiez beste aritu direnen bilaketa egitea ere, ikuspegi historiko eta genealogiko nagusira jauzi egin ez duten ikuspegiei zein praktikei ikusgarritasuna emateko, erresistentzia ekintza txiki horien soka ere ikusgarri egiteko.
|
|
2023
|
|
|
Aurkeztu berri den irudiaz gain, artistaren jarduera egiaztatzen duten hainbat kartel daude erakusketan; Iruñeko XIX. eta XX. mendeko argazkiak, baita garai
|
hartako
emakumeen irudiak ere. Era askotako kartel, irudi eta objektuekin, Etxarrenen historia osatzeko aukera sortu nahi du de Pazek, eta funanbulistari buruz ezagutzen diren pieza posible guztiak bildu.
|
|
|
Andre pertxenta gatzgabeak, nire ibilbidean, burgesiari lotuta aurkitu ditut beti, baina iruditzen zitzaidan neska zuhur haien zoria hobea zela beste kaskarinena baino, segurtasunez eta harmoniaz inguratuta bizi zirelako. Udaran, gisa
|
hartako
emakumeek marmeladak egiten zituzten landa aldeko etxandietan, txoritxoen txorrotxio alaiaz lagunduta; eta nahierara bizi zitezkeela uste zuten neska gajoak, bien bitartean, eztulka aritzen ziren taberna zulo ziztrinetan, ahotik odola zeriela. Aukeran nahiago nuen zoriontasuna, nola ez ba.
|
|
|
Eta zera esan zuen orduan Margaridak, zigor eta ondiko aski ez balira bezala, beste guztiak ere! Etxe
|
hartako
emakume eskergabeak, bazter nahasleak, txolinak, doilorrak, xira zirikatzaileak eta alfer bizkar guriak. Ez baitzen kontu makala, orobat, Marta ere jasan behar izatea, horren txatxua, txaldana, mandoa, antzua eta artaburua.
|
|
|
Eta ederragoa zen heinean are eta ttipiagoa zen Margaridarekiko zuen estimua. Eta lotsagarriagoak, itsusiagoak, ergelagoak eta xinpleagoak iruditzen zitzaizkion etxe
|
hartako
emakumeak. Eta aspergarriagoa eta zaharkituagoa etxea.
|
|
|
Hau da, emakume arrazista batek boto eskubidea lortzeak ezer gutxi balio izango du gizarte hobe bat eraikitzeko. Alde horretatik, normala da garai
|
hartako
emakume askorentzat zaila izatea feminista dirudun eta arrazista horiek erreferentziatzat hartzea; euren askatasunak beste bide batzuk zituen ibili.
|
|
|
Zer irudi zuten Euskal Herrian pertsonaia ospetsu hark ala besteak? Esaterako, ez dut inon irakurri garai
|
hartako
emakume idazle euskaldun bat bera ere bere burua feminista izendatzen. Espainian, aldiz, bai.
|