|
2000
|
|
|
Tabernan hasi nintzen, lagunartean. Udazkenean, gaztetxoak
|
ginela
, gaztain erre janak egiten genituen. Txabola batean gaztainak erre, sagardo berria etxetik eramango genuen eta herrira jaisten ginenean udaletxeko arkupetan elkarri bertso berritan edo bertso zaharrak kantari jarduten genuen.
|
|
|
Bertso haietan kontatzen nuen garbantzu artean harri kozkorrak zirela jateko. Injekzioa hartuta zorabiatuta lurrera erori
|
ginela
batzuk eta gogorra zela bizimodu hura. Horrelako kontuak idatzi nituen.
|
|
|
Gure kantutegia eta ibilbidea landu ahala sentitzen hasi ginen gure lana pixka bat gehiago aberastu behar genuela, eta gu baino trebeagoa zen norbait ongi zitekeela gurekin biltzea. Pierpol Berzaitzekin topo egin genuen, suertez, ostatu batean kantuz ari
|
ginela
. Gure kantuak gustukoak zituela erran zigun, eta zerbait berritan hasteko grinatua zenez, gurekin hasi zen.
|
|
|
Espainian berriz 20.194 lizentzia daude. Euskal pilotan euskaldunak nagusi
|
ginela
uste genuen. Nola uler daitezke datu hauek?
|
|
|
Ez dakit zein izan ote zen lehenengo pub hura, baina gogoan ditut Dublingo O' Donogues' s edota Dun Laoghaireko The Purty Kitchen. Barra eusten zuten gizonkote haien artean sartu eta Guinness pinta bana eskatzen genuen, Euskal Herrian zurito batekin balantzaka hasiko
|
ginela
jakin arren. Eta nork bere errekorra ezartzen zuen; hiru pinta, esate baterako, idazten duen honek.
|
|
|
Batzuekin hobekiago eta besteekin pixka bat gaizkixeago pasatzen da. Hegoaldekoak
|
ginela
eta ez Iparraldekoak leporatua izan zaigu; eta hori, normala denez, ez zaigu gehiegi gustatu, gu Iparraldekoak garelako eta gurasoen odolak ez jatorriak ez duelako zertan sartu beharrik. Baina uste dut azken finean txikikeriak direla, eta horiei begiratu gabe segitu behar dela aitzina.
|
|
|
Orduan, Euskal Herrian egon zitekeen bizitzen lehen gizakia. Bestalde, On Joxe Mielekin lanean ari
|
ginela
aurkitu genuen 1966an Arrasateko Lezetxiki kobazuloan emakume gazte baten beso hezur oso zaharra. Orduan ikusi genuen Erdiko Paleolitoko geruzaren azpian zegoela, Behe Paleolitokoa izan zitekeela.
|
|
|
Lehen herri aldizkariak aipatu dituzu aurrekontuez ari
|
ginela
. Zer nolako harremana duzue herri aldizkari eta euskara elkarteekin?
|
|
|
Elkarteak horretan beti kontu izan du, ez du hedapena behar baino gehiago zabaldu nahi izan. Gogoratzen naiz 90eko hamarkadan aparra gora zioanean, elkartekoak
|
ginela
lehenengoak erreflexioa egiten: kontuz, ea komeni ez zaigun neurri bat hartzen ari garen, hau faltsua da eta bereahala behera joango da.
|
|
|
Lehen urtetik dudan oroimena zera da: denok negarrez agurtu
|
ginela
. Zazpi konpainia besterik ez ziren.
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok
|
ginela
bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan
|
ginela
euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
|
Max Sorre ren Les Pyrénées (1949) liburuaren azken aurreko kapitulua irakurtzen badugu, antzeko iritziak aurkituko ditugu. Eta gainera, herri elkartu bezala, Nafarroako erresuma hartakoak
|
ginela
. Ez dago zalantzan jartzerik Pirinio gehienean, hemendik Kataluniaraino, ugari direla euskarazko sustraiak dituzten toki izenak.
|
|
|
UEUn historiaz, literaturaz, arteaz, feminismoaz... eta politikaz mintzatzen ginen, jakina. Han zeuden, aurrez aurre eta inolako estalkirik gabe (kontuan hartu behar da, garai hartan unibertsitate espainiarrean aurpegia estalirik mintzatzen
|
ginela
asanbladetan!), euskal militante errefuxiatuak, eta ETAren estrategia eztabaidatzen zen bilerahaietan. Han ikusi nuen lehenengoz Txillardegi eta, egia esan behar badut, bileretanhitz egiten zenaren erdiaren erdia ere ez nuen ulertzen.
|
|
|
hutsak: Gernikako Juntetxean edo, armairu zaharren batean daude seguruenik, egia da inoiz ez
|
ginela
horixepentsatzera jarri?, larruzko pergaminoren batean gordeta. Gauza objektiboak etaseguruak dira derrigor...
|
|
|
Arriskua zein zen ikusita, aitzakia bat asmatu genuen. Euskal gazteen arteanikerketa soziologikoa egiten ari
|
ginela
eta eztabaida taldeak behar genituela esanezbildu genituen gazteok. Honela, hizkuntzaren azterketaren gaineko susmoa urruntzealortu genuen.
|
|
|
Bizimoduaren aldaketez hasiko
|
ginela
ematen zuenean, isiltasun une bat egin zenaurrena, eta gero berriz uste ez nuen tokitik atera zen, hikara pasata gainera.
|
|
|
Gertatu zen herriko bi mutil ingelesa ikasteko akademia batean sartu zirela, euretako bat gainera oso guapoa. Eta nola gertatzen den gasolina arrasto bat erretzean, halaxe izan zen herriko neska gehienekin ere, mutil horren atzetik hasi
|
ginela
denok. Mutil hori Jabi zen.
|
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak
|
ginela
, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
|
Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen
|
ginela
, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez baziren bertzekoak, halako moldez, non noiznahi den entzun baitzitekeen ezen mendian galdurik zebilen behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, aldiz, tigrea izan zen, zeinari herritarrek" jauregiko tigrea" irizten baitzioten, ga...
|
|
|
Bigarren oroitzapena izan zen ezen aita jesuita eta ama —baita ni ere, aldi hartan, eta orobat Urbiain osoa— aita eta anaia eraman zituen ipuin berean sartu eta haren sareetan harrapaturik geratu
|
ginela
.
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait zer pena hartu zuten aitak eta Mattinek, tigreak oihanerat egin zuenean, eta kontatu dizut, halaber, nola sortu zen leienda. Zeren, udazkenak aitzina egiten zuela eta neguan sartzen
|
ginela
, piztiek eta bertzelako animalia harrapariek urtero akabatzen baitzituzten abereak, etxe batekoak ez baziren bertzekoak, eta, hala, noiznahi den entzun zitekeen ezen mendian galdurik zebilen behiren bat hil zuela hartzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, baina, tigrea izan zen, zeinari herritarrek jauregiko tigrea deitzen baitzioten, gaitz ororen iturri; eta h...
|
|
|
Zeren, hasteko, Urbiaingo lurretan sartzear
|
ginela
, bele eta sai haiek ikusi ahal izan baikenituen zalgurdia zeraman gurdizainak eta biok, arkume baten bazkan ari zirela han bide ertzean. Haiek ikusi bezain fite, nola baitzen superstizios samarra, hiru aldiz zeinatu zen gurdizaina, erreus eta urduri.
|
|
|
ETA, hondarrean, gure erromesaldi iduriko hartan, Florentziatik Pisarat joan ginen, bisita berezi haren egiterat, Galileoren ohorez eta haren omenez, iritsi eta ostatua hartu bezain fite bertako dorre famaturat igaiten
|
ginela
, non osaba Joanikotekin izan bainuen solas hura, bertze nonbait aipatu eta iragarri dizudana, baina ez kontatu.
|
|
|
Eta, dorretik jaisteko puntuan
|
ginela
, osabak erran zidan:
|
|
|
Ostaturako bidean napolitar fina zela erran zigun, naturala eta egi egiazkoa, eta Donejakuerako bidean zihoala; eta guk ere geure berri eman genion, nafarrak
|
ginela
, eta lagun bat bisitatzeko asmotan etorri ginela Italiarat, Italian barrena bidaia bat egiten genuen bitartean, bide batez. Napolitarra bizkor mintzatzen zen, eta osabak piano, piano erraiten zion eta eni beha paratzen zen, ez dakit nik napolitarrari ulertzeko nituen zailtasunen berri zekielako, edo nihaur izan nintekeelako osabak berak izan zitzakeen zailtasunen desenkusa ezin hobea.
|
|
|
Ostaturako bidean napolitar fina zela erran zigun, naturala eta egi egiazkoa, eta Donejakuerako bidean zihoala; eta guk ere geure berri eman genion, nafarrak ginela, eta lagun bat bisitatzeko asmotan etorri
|
ginela
Italiarat, Italian barrena bidaia bat egiten genuen bitartean, bide batez. Napolitarra bizkor mintzatzen zen, eta osabak piano, piano erraiten zion eta eni beha paratzen zen, ez dakit nik napolitarrari ulertzeko nituen zailtasunen berri zekielako, edo nihaur izan nintekeelako osabak berak izan zitzakeen zailtasunen desenkusa ezin hobea.
|
|
|
HATSARREAN kontatu dizut nola bai aitak eta bai aitona Nikolasek ere erraiten ziguten ezen urbiaindar guztiok
|
ginela
noble, baina batzuk bertzeak baino nobleago, eta halakoak ginela etxegoiendarrak. Ordea, bataren nobletasuna, edo nobletasunari buruz zuen kontzeptua, ez zen bertzearena, zeren eta aitarena marra zurrun eta mugiezin bat zen —marra eta azpimarra—, goikoen eta behekoen munduak bereizten zituena eta batzuen eta bertzeen arteko harremanak fintkatzen, halako suertez, non, goiti beheitikoak baitziren manuak eta desaireak ezinbertzez, eta beheiti goitikoak begirunea eta obligazinoak; aitonak, bere aldetik, ez zuen ukatzen marra hura, ezta manuen emaitea goikoei zegokiela ere, baina berez hala zena ez zuen azpimarratzen ibili beharrik, eta uste zuen, bertzalde, ezen begirunea eta obligazinoak bi aldeetarat zeudela, eta goiti beheitikoak zirela beheiti goitikoak bezainbat; eta desaireak beti zeudela, edo gehienetan, soberan.
|
|
|
HATSARREAN kontatu dizut nola bai aitak eta bai aitona Nikolasek ere erraiten ziguten ezen urbiaindar guztiok ginela noble, baina batzuk bertzeak baino nobleago, eta halakoak
|
ginela
etxegoiendarrak. Ordea, bataren nobletasuna, edo nobletasunari buruz zuen kontzeptua, ez zen bertzearena, zeren eta aitarena marra zurrun eta mugiezin bat zen —marra eta azpimarra—, goikoen eta behekoen munduak bereizten zituena eta batzuen eta bertzeen arteko harremanak fintkatzen, halako suertez, non, goiti beheitikoak baitziren manuak eta desaireak ezinbertzez, eta beheiti goitikoak begirunea eta obligazinoak; aitonak, bere aldetik, ez zuen ukatzen marra hura, ezta manuen emaitea goikoei zegokiela ere, baina berez hala zena ez zuen azpimarratzen ibili beharrik, eta uste zuen, bertzalde, ezen begirunea eta obligazinoak bi aldeetarat zeudela, eta goiti beheitikoak zirela beheiti goitikoak bezainbat; eta desaireak beti zeudela, edo gehienetan, soberan.
|
|
|
Eta, esperimentu hartan murgiltzen
|
ginela
, piztu zuen osabak kandela bat, ipini zuen mahai gainean, estali zuen hura zurezko kaxa handiaz, eseri zen aulkian, ipini zuen begia behatokian... baina, ipini orduko, hasperen eginik, zutik jarri zen; gero, kendu eta baztertu zuen kaxa... eta kakontzi aulkirat joan zen xuxen xuxen, bat bateko larrialdiak jorik.
|
|
|
Erran berri dizut ezen buruhauste handirik gabe heldu
|
ginela
Donibanerat, eta horrek bere esplikazione tipia luke. Izan ere, Alessandro de Novara jauregirat heldu zen egun berean, amesgaizto bat izan nuen gauez, eta amesgaizto hark iratzarri ninduen.
|
|
|
, eta hirurok baterat egiten genuen geure ahalegina, nork bere tokitik. Eta, hartan ari
|
ginela
, ohartu nintzen ezen osaba ere urduri zegoela, ez dakit zergatik... harik eta, halako batean, gurdia bere lekutik atera genuen arte, baina, hain fortuna gaixtoarekin, non, aldi berean, gurdiari eman genion bulkadarekin baterat, oinen gainean labaindu baitzen osaba eta ahozpez erori, bularra eta gorputzaren aitzinalde osoa lohitan blai. Hantxe ene urduritasunari eta neure ezinegonari leku emaiteko okasionea!
|
|
|
Ortzirala zen, eta osabak erabakia zuen, dohatsuki, ezen astelehenean itzuliko
|
ginela
Florentziarat, Pedro Huizirenganat, eta, hala, meza haren aditzeko parada izaiten ahal nuen, baldin osabak azken orduan bertzerik manatzen ez bazuen bederen.
|
|
|
Eta halakoetan, jakina, inguruko jauntxoak gonbidatzen zituen festa haietarat, zeinak profitatzen baitzituen, hala berean, haiekin zituen kontuen garbitzeko, zeren haietarik gehienak aitaren negozioei loturik baitzeuden nola edo hala, eta zeren halatan erdietsi baitzuen gure aitak meneko zituenak are menekoago izan zitezen. Abuztuko bigarren igande hartan —urbiaindarrok santaklarak ospatzen ari
|
ginela
, hain zuzen ere—, bazuen, gainerat, bertze estakuru bat, zeren eta Pedro Huizik akabatu berria baitzuen kaperako freskoa, zeinean nihaurk ere lagundu bainion, atsegin handiz, batik bat lehen eta azken egunetan —zeren gainerako egunetan, bertzenaz, aski eta sobera izan bainuen Elbiraren kontuari eta ondoko kontuei buru egiten—, eta zeinean agertzen baitziren Frantzisko Xabierkoa eta... zirkulua inguratzen, berriz, Loiolakoak Xabierkoari Parisen xuxendu zizkion hitzak —aita Bartolo mek hain atsegin zituenak—, Xabierkoaren konbertsionea ekarri zutenak, eta Pedrok latinez paratu zituenak:
|
|
|
Eta zaldi eta mandoren bat ere ikusi genuen, aspaldiko partez. Eta, begiak harat eta honat genituela eta etxe haietan barrena abiatzen
|
ginela
, Fernando Pacheco zeritzan andaluz baten egoitzan hartu genuen ostatu.
|
|
|
Eta gu begi batekin haiei beha geunden, eta belarriak ere erne eta zut genituen... eta Avilako santaren aipu haietarik batek, oharkabean, Italiarat eraman ninduen, non Pedro Huizirekin eta osaba Joanikotekin solas hura izan bainuen, erlikiei buruz mintzatzen
|
ginela
, orain san Jenaroren odol xortez, eta orain santa Teresaren ileaz... edo san Frantziskoren galtzoinez. Eta Pedro Huiziren hitzak oroitu nituen, noiz eta erran baitzuen, Avilako santaren erlikiaz ari zela:
|
|
|
" Baina hik badakik, Joanikot, ezen santaren mirakulurik handiena, halarik ere, haren erlikien ingurukoa dela, zeren, munduan dabiltzan menbroak, ileak, hortzak eta hezur guztiak juntatuko bagenitu, Avilak ehun santa Teresa izanen bailituzke egun, bakarra izan beharrean..." Eta oroitu nuen, halaber, osaba Joanikoten komentarioa: " Beraz, Kristok arrainak eta ogiak berretu zituen bezala, santak bere menbroak, baita bere ileak, hortzak eta hezurrak ere...", hirurak ere irriz hasten
|
ginela
.
|
|
|
Eta, orduan, Antonio Ibarbiak, ikusirik ezen gauzak arras okertzen ari zirela, erran zion Avilakoari giristino zaharrak
|
ginela
, etorki onekoak, eta hala ginela kaputxinoen misionerat joaiteko asmotan... eta gomendiozko karta bat ere bageneramala, eta gure nahia eta gure desira ez zela nehor hiltzea, baina indiarren alde lan egitea, eta kontu hura guztia ahanztea; eta erakutsi zion gomendiozko karta, aita Zacaríasek skribatua, baina Avilako zalduna ez zen beratu ez bigundu, eta ihardetsi zion ezen ulertzen zuela guk geur...
|
|
|
Eta, orduan, Antonio Ibarbiak, ikusirik ezen gauzak arras okertzen ari zirela, erran zion Avilakoari giristino zaharrak ginela, etorki onekoak, eta hala
|
ginela
kaputxinoen misionerat joaiteko asmotan... eta gomendiozko karta bat ere bageneramala, eta gure nahia eta gure desira ez zela nehor hiltzea, baina indiarren alde lan egitea, eta kontu hura guztia ahanztea; eta erakutsi zion gomendiozko karta, aita Zacaríasek skribatua, baina Avilako zalduna ez zen beratu ez bigundu, eta ihardetsi zion ezen ulertzen zuela guk geure koaitak eta ondikoak kontatu na...
|
|
|
...o asmotan... eta gomendiozko karta bat ere bageneramala, eta gure nahia eta gure desira ez zela nehor hiltzea, baina indiarren alde lan egitea, eta kontu hura guztia ahanztea; eta erakutsi zion gomendiozko karta, aita Zacaríasek skribatua, baina Avilako zalduna ez zen beratu ez bigundu, eta ihardetsi zion ezen ulertzen zuela guk geure koaitak eta ondikoak kontatu nahi izaitea, eta joan ere joanen
|
ginela
misionerat, baina hil edo biziko bertze froga hura —bere nagusiaren alaba sendatzekoa— gainditu ondoren.
|
|
|
Eta harriduraz harridura nindoan, noiz eta ohartu bainintzen ezen jauregirat iritsi
|
ginela
... baina han ez zela jauregirik!
|
|
|
Eta galdegite hura zen ene egoerari buruzkoa, zeren jakin nahi baitzuen zer egiten nuen nik Indietan eta zertarat etorri nintzen. ...an kapitain ohi bat ezagutu nuen, El Doradoko mapa bat zuena, eta hargatik etorri nintzela harekin Indietarat, eta hargatik egin genuela Gorukik eta biok iragan berri genuèn oihan hartan barrena, baina ez genuela deus ere aurkitu ez irabazi... eta, are okerrago, zeren, batetik, kapitain ohia eritu eta sukar izugarri baten ondorez hil baitzen, eta zeren baitzirudien, bertzetik, ezen oihanean galdu
|
ginela
Santo Tomáserat itzultze asmotan ginenean, nahiz eta azkenean zorte apur bat ere izan genuen... edo zorte handia, hobeki, ez baitzen ahuntzaren gauerdiko eztula paraje haietan fama oneko bertze nafar bat ikustea, ezta gutiagorik ere...
|
|
|
Eta ezkondu ginen egunean, ortzadarra atera zen, eta Iriyumok erran zigun ezen zorte onekoak
|
ginela
eta zoriontsuak izanen ginela, zeren hargatik jantzi baitzituen suge haietarik batek bere beztimendarik koloretsuenak, hodeietako ura edateko asmotan.
|
|
|
Eta ezkondu ginen egunean, ortzadarra atera zen, eta Iriyumok erran zigun ezen zorte onekoak ginela eta zoriontsuak izanen
|
ginela
, zeren hargatik jantzi baitzituen suge haietarik batek bere beztimendarik koloretsuenak, hodeietako ura edateko asmotan.
|
|
|
Eta iturburuko ur garden haien lohitzeko beldur nintzelako; edo azken urteen ondotik, zeinetan plazerraren plazerrez nardatu eta gogaitu bainintzen, bertze bide batzuk —spiritualagoak, nolabait erraitearren— urratu nahi nituelako, eta Jainkoari promes hura egin niolako, zeina Antonio Ibarbiarekin batean berritu bainuen, biok zin egiten geniola elkarri ezen guztiz entseiatuko
|
ginela
, han geundeneino, mundu ustez lohigabe haren ez kutsatzerat, ez likisterat, eta ez hidoiztatzerat; halatan, bada, ez nuen emazteki haietarik bat bera ere ukitu, haiekin iragan nituen hiru urte luze haietan.
|
|
|
Ene ustea eta aburua jakin nahian balebil bezala, Antonio Ibarbiak zorrotz so egin zidan; eta nik, usterik ezen ezin
|
ginela
urruneko intxaurren xerka ibili hurbilagokoen berri jakin gabe, are gutiago Utopiako lur urrunetarako bidaia hain perilos izan zitekeenean, eta akaba genezakeenean, aita Zacaríasek erranaren arabera, hainbat tributako indiarren atzaparretan, gorputza puskaturik eta mila zati eginik; oharturik ezen, etorkizun haren aitzinean, hagitzez ere laketago eta desiragarriago zitzaidala —baita ikusmol... Eta Antoniok, orduan, erran zuen:
|
|
|
—Arrazoin zuen, bai, Iriyumok, noiz eta erran baitzigun eztei egunean ezen zoriontsu izanen
|
ginela
, zeren egun hartan ortzadarra izan baikenuen eta zeren laku baten hondotik suge bat jalgi baitzen, bere beztimendarik koloretsuenekin, hodeietako ura edateko asmotan... —eta, bere eskua enearen gainean ipintzen zuela, eratxiki zuen—:
|
|
|
Eta, hala, solasean hasten
|
ginela
, galdetu nion lehenik nola zeritzan, eta hark ihardetsi zidan ezen Xiritxe zeritzala. Eta gero bere kontu batzuk kontatu zizkidan, eta nik neure asmoak azaldu nizkion:
|
|
|
Haatik, hartan ere ez zuen arrakastarik izan, eta, handik harat, amaren behako urruna gero eta urrunagokoa egin zitzaigun, eta, hala, bertze aldi hartako amaren bertze behako hura oroitzen dut, dolore errabiatu batek errabiatua, noiz eta, kanpoan bazkaltzen ari
|
ginela
, osaba Joanikotek ele gozo batzuk eskaini baitzizkion eta begi keinu bat neskameetarik bati, Maddalen zeritzanari, zeinak, denborarekin, leku berezia hartuko baitzuen osabaren bizitzan eta zeinak baitzekizkien buruz mila kopla eta bertso, kozinari ezelenta izaiteaz gain, zeren eta bere ama zena ere halakoa izan baitzen eta harenganik ikasi baitzituen sukaldearen sekeretu guztiak. Baina, zergatik amaren behako hura:
|
|
|
Eta, hala, udaberri hartan ere, beraz, Inkisizioneko komisarioak igandeko mezan irakurri zuen ediktu hura, nola baitzen ohitura eta usantza. Elizatik jalgi bezain fite, baina, hain bere onetik aterea ediren nuen osaba Joanikot, non ziztuan itzuli baikinen jauregirat; eta, haren studioan sartzen
|
ginela
, erran zidan:
|
|
|
Erran behar ote dizut, jaun André, ezen, handik aitzina, tigrea goiti eta tigrea beheiti aritu
|
ginela
egun luzeetan, jauregian bertze solasgairik ez balego bezala?
|
|
|
Eta gero, aitak paseatzerat ateratzen zuen, edo osaba Joanikotek, Mattin eta biok lagun gintuztela, eta batzuetan guri emaiten ziguten haren gidatzeko ardura, soka eskuan, eta bai Mattini eta bai nihauri ere munduko gizonik inportantenak
|
ginela
iduritzen zitzaigun
|
|
|
Baina, beren buruak babestu ez ezik, beren atakeak ere trazatzen zituzten itsas lapur haiek handik, batik bat Indietarik Europarako bidean zihoazen untzien kontra, zeren eta untzi haiek Indietako produktuz kargaturik baitzihoazen, eta zeren, halatan, handiagoa izan baitzitekeen harrapakinen fruitua: erran nahi baita ezen kasualitatez erori
|
ginela
itsas lapur haien atzaparretan, ekaitzaren eta ez bertze deusen karietarat.
|
|
|
Baina gaizki hasi natzaizu; izan ere, erran berri dizut ezen hirurak
|
ginela
beldur, hirurak ere beldurraren maila eta gradu berean bageunde bezala; ordea, zalantzarik ez dut ezen ni neure lagunak baino hagitzez ere beldurrago nintzela, zeren Joxe Aberasturi zen, alde batetik, gizon bat, Portugalgo gerletan zaildu eta gogortu zena, eta arriskua eta perila egunorozko ogitzat hartu zuena, halako moldez, non ogi hura bihurtu baitzitzaion, finean, jateko ogia bezain beharrezk...
|
|
|
Eta hain ziren gauzak erraiten dizkizudan moduan eta moldean, non halaxe solastatu baitzitzaigun Joxeri eta bioi, ordu arte gidari izan genituen kortsarioei adio egin ondoren, hiru euskaldunok Orinocoren ibai-adar hartan bakarrik geratzen
|
ginela
:
|
|
|
Eta ene mutilazione hartaz sendatu, untzia konpondu, eta Amsterdamerantz abiatzen
|
ginela
, berriro berretu eta emendatu ziren marinelen trufak, Amsterdametik zenbatenaz hurbilago, hainbatenaz haboro.
|
|
|
Etxegoiendarren leinukoak
|
ginela
, alegia...!
|
|
|
Hura bai buru argia! Zeren, egia bada ere han desterruan burua altxatzen ari
|
ginela
, baratxegi ari gintuan aitaren asmoetarako eta, behin batean, harako erran hura egotzi zidaan, nehoiz ere ahantzi ezinen dudana: " Amets batek uzten ez bahau, guztia arriskatu beharra duk ametsaren alde", eta etxeko artadiak bekoz beko genituela, erabaki zian:
|
|
|
—Lehenengo lezionea —erran zidan, mahaiaren inguruan zeuden bi aulkietan esertzen
|
ginela
, mahai gainean zegoen mapamundiaren alde baterat, udazkeneko arratsalde apal epel batean—: Scientia est habitus per demonstrationem adquisitus:
|
|
|
Baina jakin dezazun nola izan zen hura, derradan ezen bazkalorduan gertatu zela gertatzekoa, ez erlijioneaz mintzatzen ari
|
ginela
, baina ehizaz, noiz eta Mattinek galdegin baitzion aitonari ea zenbat urterekin ehizatu zuen bere lehen oilagorra, hamahiru edo hamalau urterekin, bertze noizbait erran ziola baina ez zela gogoratzen...
|
|
|
Eta ni nauk eta ni izanen nauk hik behar duan haizea, hi gaztetan enea izan hintzen bezala, Pariserat studiatzerat joan aitzin... Edo ez al haiz gogoratzen zer konbertsazione izaiten genituen gazte
|
ginela
–
|
|
|
Baina, baketik eta atsedenetik urrun, osabak bere asmoak zituen, eta, horrela, Pedro zegoen ostatu berean ahamen baten egiterat geratzen
|
ginela
eta mahai baterat biltzen, lurrezko ontzi bat arno eskuan, erran zigun:
|
|
|
Eta aita Bartolomek hura erran zuen, eta osabak orduan asmatu zuen ezen Erromarat joaiteko asmotan izan
|
ginela
gu ere, baina Bolognan bi aste egin behar izan genituela, zeren eta sukar batek eduki baitzuen osaba bera bi astez ohean, eta azkenean Pisarat joan ginela, zeren eta Erroma baino hurbilago baitzegoen eta berant genbiltzan orduko, eta zeren zientzilari bezala dorre oker haren ikusteko baitzuen. Eta, eneganat xuxendurik, galdetu zidan:
|
|
|
Eta aita Bartolomek hura erran zuen, eta osabak orduan asmatu zuen ezen Erromarat joaiteko asmotan izan ginela gu ere, baina Bolognan bi aste egin behar izan genituela, zeren eta sukar batek eduki baitzuen osaba bera bi astez ohean, eta azkenean Pisarat joan
|
ginela
, zeren eta Erroma baino hurbilago baitzegoen eta berant genbiltzan orduko, eta zeren zientzilari bezala dorre oker haren ikusteko baitzuen. Eta, eneganat xuxendurik, galdetu zidan:
|
|
|
...rridoreak bereizten zituzten barren leihoetarik hurbil, eta, halatan, korridoreotarik nornahik hartzeko moduan, eskua leihoak estaltzen zituzten kortinen azpitik sarturik, eta zalantzarik ez zegoela ezen putatzar haiek bertze jende batekin edo bertze jende batzuekin elkar harturik zeudela, hauek guri jantziak aulkietarik ken ziezazkiguten eta diru poltsak ebats... gu haragizko atsegina hartzen ari
|
ginela
: erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun:
|
|
|
erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun: " Haragizko bekatua egiten ari zinetela, alegia!" Eta, hartaraz gero, sermoi batean aritu zitzaigun, lizun gaixto batzuk
|
ginela
eta merezia genuela hura guztia, zeren bekatuaren ahalke ez zenak ahalketu behar izaiten baitzuen azkenean behin eta birritan, guk mementu hartan bezala; eta erran zigun, halaber, ezen, guztiarekin ere, ezin urosagoak ginela, zeren eta hura ez baitzen ohiko sarealdi haietarik bat, gobernariek aldian behin manatzen zutena, hiria jende lohi lizunaz garbitzeko, eta gartzelaldi jendetsu batekin akaba... Eta, ai, nola desiratu nuen orduan ere ezinezkoa, jaun An dré!
|
|
|
erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun: " Haragizko bekatua egiten ari zinetela, alegia!" Eta, hartaraz gero, sermoi batean aritu zitzaigun, lizun gaixto batzuk ginela eta merezia genuela hura guztia, zeren bekatuaren ahalke ez zenak ahalketu behar izaiten baitzuen azkenean behin eta birritan, guk mementu hartan bezala; eta erran zigun, halaber, ezen, guztiarekin ere, ezin urosagoak
|
ginela
, zeren eta hura ez baitzen ohiko sarealdi haietarik bat, gobernariek aldian behin manatzen zutena, hiria jende lohi lizunaz garbitzeko, eta gartzelaldi jendetsu batekin akabatzen zena. Eta, ai, nola desiratu nuen orduan ere ezinezkoa, jaun An dré!
|
|
|
—Benetan, Eduardo, jende zibilizatuak
|
ginela
uste nuen... Ez duzu niri horrelako galderarik egiteko inolako eskubiderik.
|
|
|
Ikusi nuen momentuan ezagutu nian. Ez haiz oroituko, baina behin" Lux en" kartetan ari
|
ginela
, muturreko bat eman zidaan kabroi horrek.
|
|
|
Gauzak erdi merdi ulertu eta atxiloturik geundela uste zuen gaixoak. Hala ere, nire idurikoz, gustatu eta guzti egin zitzaion, giltzapean bai, baina gutienez elkarrekin
|
ginela
jakitea.
|
|
|
—Bart, etxeko salan apal batzuk paratzen ari
|
ginela
—bota nuen burura etorri ahalean— Anaiak aulkiari kontu behar zion, eta nik, gainean, pareta makinaz zulatu. Ez zinan hagitz tinko atxikiko, bat batean lurrean aurkitu bainaiz, makina eta guzti.
|
|
|
Orobat, hark eman zizkigun sexuaren gaineko lehen ikasketa teoriko" serioak". Baita lehenbizikoz esplikatu ere munduan bi klase direla, zanpatuak eta zanpatzaileak, eta gu alderik eramangarrienean suertatuak
|
ginela
. Geografia nahiz filosofia, literatura edo ekonomia, denetarik jakin behar, eta denetan azken hitza bere.
|
|
|
Nitaz zen bezainbatean, mota guztietako bermeak eman nizkion tai batean. Ez
|
ginela
New Yorken bizi eta elkarrekin egoteko trabarik ez genuela izanen. Ordutegi alua nuela, bistan da, baita halako beharkizun batzuk ere semearekin, baina horiek guztiak ez zirela traba gure artekoan, atzemanen bainuen, bai alajainkoa, guretako denborarik!
|
|
|
Goraldiak, ondikotz, lipar bat baizik ez zuen iraun. Inarrosaldi apal batek jomugara
|
ginela
gaztigatu zigun, hain juxtu ere blusaren lehen botoia askatzera abiatzen nintzen momentuan. Ohartua ez nintzelakoa egin nahi izan nuen, haren ezpainetatik nireak urrundu gabe.
|
|
|
Hain ongi egokitzen baitzitzaion izen berria izan zaharrari! Zin egin dezaket lagunari leial gelditzera lehiatu
|
ginela
. Ondikotz, nik ez dut inoiz luzaz iraun haize kontra, eta Ttipi, denendako harrigarri, hasia zen Charlyrekin adiskidantzaren lokarriak estekatzen.
|
|
|
Erran gabe doa neure giltzaz irekitzen ahal nuela beheko atea eta goian agertu, hainbertze komeriarik gabe. Bizitegikoa ez ukitzekotan —auskalo zerraila berriaz ez ote zuen hornitu—, ez dut uste Kristinak gaitzesten ahal zidanik, ez oraindik behintzat, abokatuetan hasi berriak baizik ez
|
ginela
. Neure buruari debekatu nion, bertzerik gabe.
|
|
|
Eraman onez, makurtu, eskua berriz ere bixkar gainean pausatu eta gizonez gizon arrazoitzera saiatu nintzen. Aitzineko asteburuan bururatu gabe utzitako etxola oroitarazi nion; auzo etxeko seme Enekoren tiragoma bezalakoa eginen niola agindu; harekin txoritara aterako
|
ginela
hitz eman... Den dena debalde.
|
|
|
Ez, hobe ez probatzea ere. Badakit bertzelako planak ere presta nitzakeela udan
|
ginela
profitaturik: gaur hondartzara, bihar mendira eta etzi auskalo nora.
|
|
|
Haren edukia ez zitzaidan arrotz, neronek erosi bainuen lehengo astean, ugaldean hil hotzik agertutako atsoaren aferaz informazioa osatu beharrez. Unaik berak ezagutu zuen, burgerrean
|
ginela
, nire eskuetan ikusi eta berehala.
|
|
|
Hondar tragoa, beti. Bere etxera bidean
|
ginela
, Klara bera tematu zen ixtear zegoen kafetegi batean sartzen. Ez nion kontra egin.
|
|
|
Nik dakita... Egun pare bat kanpora
|
ginela
emakumea etxean utzita, eta itzulitakoan gisa horretan aurkitu genuela. Siesta bitartean berez hil zela baizik ez zian ondorioztatuko.
|
|
|
Ezustez hiri arrotz batera lekualdatuak
|
ginela
zirudien; deus ezagunik ez, zeharkatzen ari ginen inguru lainotsuan. Are gutiago lagunak nahi bezalako ibilgailurik.
|
|
|
jaur  titzaile batek, xabalina gehiegi atzeraturik... jaurtitzeko garaian besoa atzetik aurrera indarrez eraman... (ez dakit nola azaldu, gauzak adimenarentzat azkarregi gertatzen dira beti), tira, gauza da xabalina zelaira erori arteraino (ez besteak bezain urrun, bai besteak baino azkarrago eta parabolikoago) ez
|
ginela
jabetu, zera, inor ez zela jabetu (jaurtitzaileak jauzi txikiak egiten baitzituen artean, edo besoak gora eta behera altxatzen) jaurtitzaileak burua galdu zuenaz, edo, zuzenago esateko, xabalinak burua erauzi zionaz; hain garbi, hain zorrozki erauzi ere, non propio egin zuela pentsa  tzeko bide eman baitzien adituei nola forentseei; alegia, ez zela istripu bat izan, ongi eta luzaroan saiaturiko... Nik, nolanahi ere, ez nuen ikusleen asaldura edo izualdi edo erruki berantiar harekin bat egin; ez.
|
|
|
Zer adierazi nahi ziguten ekintza arbuiagarri horrekin? Gu ere, azkenean, bortxatuak izango
|
ginela
–Indarraren legea ezarriko zela?
|
|
|
Ez neukan beste irtenbiderik. Eta halaxe, hiru mosketariak hitz egiten hasi baino minutu doi bat lehenago, aitorpen mingarria egin nion lagun hondoak joari, besarkada estu batean lotzen
|
ginela
: " Lasai, adiskide.
|
|
|
Gu hirurok jolasean jarraitu behar genuela eta, zenbatzen ari
|
ginela
, Zapel azaldu zitzaigun, berriz, sasien artetik. Migel belarrietatik hartu, eta zelaiaren ertz batera eraman zuen.
|
|
|
Polikitxoago, compadre!!! zuzendu zaio Tom, kasik oihuka, karabana bat aurreratzen ari
|
ginela
. Abiadura muga nomás gainditzen duzunean, ezkutuan dauden poliziak sirena hots betean agertuko zaizkizu, eta hutsagatik jarriko dizuten isunak hilkutxa hotz baten antzera utziko zaitu.
|
|
|
Luze gabe, furgonetara itzuli behar izan dugu, eta harakoan Rubenek beste ezusteko bat ere eman dit. New Yorkeko egonaldiaz ari
|
ginela
, tigrearena jakin ote dudan galdegin didanean gertatu da. Eta nik, alarma piztua, ezjakinarena egin, eta ezetz erantzun diot.
|
|
|
c) Hartza: gaurko kanpina orain artekoak ez bezalakoa da, mendian sigi saga hedatzen den pistaren inguruan osatua dago, eta par  tzela ttikitan zatikatua; eta dendak munta  tzen ari
|
ginela
, basozaina etorri, eta hartzarekin kontuz ibiltzeko ohartarazi digu, batez ere denda barnean inondik inora janaririk ez uzteko. Gizonezkoak, umeen pare, taldeko emakumeak beldurtu nahian ibili dira eta ni ez naiz beldur izan, harik eta, afalondoan, dendara bakarrik erretiratu naizen arte.
|
|
|
Agian bihar zuri kontatzeko xehetasun gehiago izango dut. Amaitze aldera, jakizu atzo diskoteka moduko batean egon
|
ginela
, eta Rakelek Ruben atera zuela dantza egitera, baina kantu bat besterik ez zen izan eta hortik aurrera elkarrengandik nabarmen urrun ibili ziren. Ez dakit Rakelen egunerokoak zer esango duen, Dabid, baina moteltxo ikusten dut, bai bere buruarekin bai apaizgaiarekin.
|
|
|
Horixe sentitu dut, behinik behin, azken egunotako basamortua atzean utzi, eta uraren festa den Yosemite parkean sartu garenean, ibaiak, ur jauziak, aintzirak eta abarren abarra ikustean. Baina parkean barrena furgonetatzen Danen hitzetan ari
|
ginela
, denok harriturik eta hunkiturik ikusi ditugu, oihanaren hedadura handi batean, sute baten hondakin ikusgarriak.
|
|
|
nonbait, hasiera hasieratik, Luisek adoretu zuen niregana hurbil zedin, baina Rubenek ez zuen halako laguntasunaren beharrik (Las Vegasen, azkenik, aitortu zidan Luisek aspirina bat eta kondoi bat eman zizkiola ni benefiziatzeko; baina haren harropuzkeriaz aspertua, Mesa Verdeko kanpinean afaltzen ari
|
ginela
, Luisek coca cola bat edaten ari zela ikusirik, ezkutuka berari bota zion, berez, ni ble ble jarri behar ninduen aspirina Mesa Verdeko hartan ez al nuen bada Estherrekin ipurtargiak biltzen harrapatu..., eta, zera, kondoia, geroko jostaldi batean erabili genuen.
|
|
|
Zure irribarrea, zure barrea bihotz altxagarria zait esan dit Rubenek beraren  tzako frakak probatzen ari
|
ginela
. Zure baikortasuna kutsakorra zait.
|
|
|
Atzo geratu ginen bezala baina New Yorken ez bezala, gaur goizean Danek furgonetan eraman gaitu hiriaren lehen inpresioa har genezan. Hau eta beste ikusten ari
|
ginela
, kalean nabarmentzen zen eskale pila gorabehera, hiria Boston edo Chicago bezain atsegina iruditu zait, baina oker nengoen, oso oker laster desatsegin baino desatseginago iritzi diot.
|
|
|
Bidaian aurrera, halako batean, goizean bertan Danekin ezagutua genuen Haight Ash  bury auzunean sartzen ari
|
ginela
ohartu naiz. Nonbait jaitsi behar, eta hantxe jaitsi naiz batere pentsatu gabe.
|
|
|
Karmelo eta biok barreka hasi ginen, eta niri une horretan on egin zidan neure burua barreka ikusteak, Teresa ez, beste norbaitekin barreka ikusteak; eta niri une horretan on egin zidan Karmeloren presentziaren hurbiltasunak; eta hartan ari
|
ginela
(" Ea bada, esan ezan behingoz!", entzuten dut neure baitan Teresaren ahotsa), hartan ari ginela, Karmelori tinko begiratu (une hartan den dena ulertu nuen: zergatik etorri zen hegazkinean nire alboan, zergatik etortzen zen furgonetan nire alboan, zergatik sartu zen ni nengoen pub ean, zergatik kontatu zidan astronautarena bezalako istorio, azken batean, lizuna.....:
|
|
|
Karmelo eta biok barreka hasi ginen, eta niri une horretan on egin zidan neure burua barreka ikusteak, Teresa ez, beste norbaitekin barreka ikusteak; eta niri une horretan on egin zidan Karmeloren presentziaren hurbiltasunak; eta hartan ari ginela(" Ea bada, esan ezan behingoz!", entzuten dut neure baitan Teresaren ahotsa), hartan ari
|
ginela
, Karmelori tinko begiratu (une hartan den dena ulertu nuen: zergatik etorri zen hegazkinean nire alboan, zergatik etortzen zen furgonetan nire alboan, zergatik sartu zen ni nengoen pub ean, zergatik kontatu zidan astronautarena bezalako istorio, azken batean, lizuna.....:
|
|
|
Bryce Canyon liluragarrian gertatu da, zerua inpentsan ilundu, eta euria bota ahalean hasi duenean. Ez bat eta ez bi, taldekideak eta turista guztiok sakabanatu egin gara, eta Ruben eta biok barreka hasi gara ohartu garenean alfer alferrik ari
|
ginela
euri erauntsitik ihesi, izan ere ordurako hezurretaraino bustirik baikeunden.
|
|
|
Gaur, ostera, bref bezain zehatza izango naiz. Lehenik, jakizu atzo Powel lakuan bainatu
|
ginela
eta, gero frogatuko zenez, igarri igarrian geratu zela Rakel eta Rubenen arteko zera, harremana, baten baino gehiagoren zurrumurruak eragiteraino. Bigarrenik, gaur goizean Rakel Rubenen dendatik irteten ikusi dut.
|
|
|
Gorago aipatu dudan bertigoarekin batera, goiz erdian Zion Canyonera heltzen ari
|
ginela
, hotzikara batek buruko ileetatik behatzetako atzazaletaraino zeharkatu nau. Bidailagun gehientsuenok lo eta burua bilin boloka gindoazela, halako batean berealdiko tutu hotsa entzun, eta, zalapartaren zalapartaz, esnatu gara.
|