|
2019
|
|
|
Mende hartan, gaur bezala, aztertzen ari garen jokoaz gain, vada>, eçin esan>, ahal neinde>. ahal eta
|
ezin
partikulak ahaltasuna eta ezintasuna adierazteko eskura zituzten; are gehiago, ekarri dugun lagin horretan gure klasikoek garbi utzi digute ahal izan eta ezin izan aditz jokoak direla aise erabiltzen dituztenak.
|
|
|
Gure klasikoengan ageri da laguntzaile forma guztiak erabiltzen zituztela ahal izan eta ezin izan aditzak jokatzerakoan; baina, posible ote da jakitea ahal eta
|
ezin
partikulak noizkoak diren?
|
|
2021
|
|
|
(Uribarri) baina Nigana etor zaitezke, zuk nahi duzun moduan eta sasoian (Otsoa); Arraposki beheititzen ziren, Jessicak ez zekiela amatxi zegoen egoeran nola igo zitekeen hain gora (Borda). Halaber, ezintasuna adierazteko
|
ezin
partikulak ez partikularen tokia hartzen du noiztenka: Tira, ezin uka dezaket seinalea zegoela, nabarmen, baina edozelan ere soldaduak bazuen zerbait esatea, nire iritziz (Urrutikoetxea); baina Ez dezaket gehiagorik egin (Jon Muñoz); Hartara jarriz gero, nik ezin nezake kontatu nire bezeroen istoriorik (Aristi).
|
|
|
Tira, ezin uka dezaket seinalea zegoela, nabarmen, baina edozelan ere soldaduak bazuen zerbait esatea, nire iritziz (Urrutikoetxea); baina Ez dezaket gehiagorik egin (Jon Muñoz); Hartara jarriz gero, nik ezin nezake kontatu nire bezeroen istoriorik (Aristi). Alabaina, perpaus subjuntiboetan agertuz geroz, ahalerazko adizki analitiko horrek ez du ke atzizkirik eta, ahalera markatu beharrez, ahal eta
|
ezin
partikulak nahitaezkoak ditu: Hori nola den jakin ahal dezazun, lehenik arestian esana gogoratu behar duzu, haziak era askotara nahasiak dagozela gauzetan (X. Amuriza); Badaki abiatu beharra daukatela gizonek, noizbait itzuli ahal daitezen (X. Aranburu); Estalki horri gainetik buztina jartzen zaio ahuntz ilearekin nahastuta eta dena lodi emanda, suak ezin dezan inola ere makina hori kaltetu (S.
|
|
|
Hauek jartzen dituzte oinarri teknikoak, gero eraikitzen den etxe zibernetiko horretan milioika lagun sartu ahal izan dadin (Salaburu); Zehazki, 1990eko Espainiako Kirolaren Legea aldatzeko saioa da, autonomi erkidegoetako federazioak nazioarteko federazioetan sartu ahal izan daitezen (Berria); Otsailerako bere ordezkoa aukeratzeko eskatu du Sean O’Keefek, berak kargua utzi ahal izan dezan (Berria); Ruche jaunak botoia sakatu zuen, neskak entzun ahal izan zezan (Jon Muñoz). Usadio klasikoaren arabera, protasian gertatzen delarik ere ke atzizkirik gabe agertzen da [aditzoina+* edin/* ezan] ahalerazko adizki analitikoa; kasu horretan ere ahal eta
|
ezin
partikulak behar beharrezkoak ditu (§ 34.5.2.3g): Baldin are libre eguin ahal bahadi, harzaz lehen usat ezak (Leizarraga); Hilzen denean ahoz ezin erran badeza bihotzez hiruretan Iesus erraiten duela (J.
|
|
|
Adibide horiek erakusten duten bezala, orainaldiko ahalera aldi oraineko adizkiaren bidez eratzen da (etorri ahal naiz; ezin du ekarri). Geroaldiko ahalerari dagokionez, nahiz eta aldi oraineko laguntzaileari eusten zaion, prospektibotasuna markatzen da ahal/
|
ezin
partikulari ko postposizioa itsasiz edo izango partizipioa gehituz (ikus, halaber, § 26.6.3.1d): Etorri/ ahal izango naiz; Ekarri/ ahal izango du; Osa dezala bakoitzak idi uztarri sendoa, eta, idien atzean, eroso ipini da gurdia (Zuazo); Hala ere, zerbait ekarri ahal izango diat, uzten badidate (Otsoa); Artikuluak zioenez, ziurrenik bere bizitza osoan du liburu gehiago argitaratu (Zaldua); Hemendik aurrera ezin izango haiz lehen bezain maiz etorri landara, Algy maitea (Olano).
|
|
|
Izagirre); Eta nik ere ezin hartu izan dut, funtsean, bertze biderik, zalantzarena eta galdegitearena baizen (Irigoien); Ezin ikusi izan zioten aurpegia (Ezkiaga); Hiru hilabetez zigortuta egon da, eta ezin izan du jokatu (Berria); Ez zuen haren berri eta ezin izan zuen ikusi, sastraka artean erdi ezkutaturik zegoenez (Saizarbitoria); Haserreak ezin izan zion tristura eragotzi (Jon Muñoz). Ahalera hipotetikoa gutitan osatzen da perifrasi horren bidez; halakoetan, prospektibotasuna markatu beharra dago, ahal eta
|
ezin
partikulei ko postposizioa itsatsiz edo izango adizkia gehituz(** etorri ahal nintzateke;** ezin luke esan): Berrogeita hamar mila fedegabe horien konbertsio zoragarria egiaztatu genuke (Alonso); Nekez hasi ginateke beste lanen batean (Berria); nuke egun hartan sentitu nuena adierazi lilura edo xarma bezalako hitzak erabili gabe (Lertxundi); Gizakia, bere besaurre laburrez, litzateke adarretik adarrera ibili tximinoaren trebezia eta segurtasunez (Aldasoro); Ezin izango nintzateke hobeto sentitu (Lopez de Arana); Edonork galdetuz gero[...] zein dudan nire bizitzako aurreneko oroimena, ezin izango nuke erantzun (Aranbarri).
|