|
2008
|
|
|
Hirugarren adibidean ere gauza bera gertatzen da, erakutsi> aditzaren kanpo argumentua, nik, perpauseko aditzaren subjektu moduan islatzen da; eta bigarren barne argumentua,, nori? erakusten zaion eskerra, ez da inon islatzen,
|
ez
izen elkartuaren lehen mailako proiekzioan, ez eta perpausa bere osotasunean harturik ere. Gerta daiteke testuinguru zabalagoak hartuz gero, aurreko perpausen batean aurkitzea, nori?
|
|
2021
|
|
|
Deus ordaindu barik ziurtasun osoz eraman ekarri baitditezke (Euskadiko Agintaritzaren Egunerokoa); Bere odol gorputz, ta arima ederra jan edan egizuz (Añibarro); Jan edan artean solasta gintezke (Lafitte); Mozkorrekin jan edaten asi badadi (Iraizoz); Zeren Jaunaren gorputza dela kontuan izan gabe jan edaten duenak bere gaitzespena baitu jaten eta edaten (Elizen arteko Biblia); Zer bidez ioan etorri ditekeen ez iakiñik ere (Orixe); Akzio horiek salerosi ahal izateko kapital merkatu jakin bat antolatzen da (Heras). Baina ez da eredu emankorra, inondik inora
|
ez
izen elkartu dvandven parekoa; adibide gutxi dira eta horiek ere gutxi erabiliak; jan edan eta salerosi dira tradizioan zehar eta gaur ere erabiliak.
|
|
|
Eta edozein izenek bezala, aurretik izenlaguna har dezake izen horrek. Zinez aditza dela onartzeko, eta
|
ez
izena, aditzaren testuingurua bilatu behar genuke. Adibide hauetan ikusten ahal da hori:
|
|
|
Jakesen berriz etortzeak ditu denak nahasi (Dirassar); Kukuen kantatzean, euri eta eguzki (erranairua). Hor" Jakes berriz etorri..." (adberbioa beti aditzarekin doa,
|
ez
izenarekin), eta" kukuek kantatu..." (kukuek kantatzen dute) uler daiteke, irakurketa batean bederen2 Kontura gaitezen horietan bietan genitibo arruntak baditugu, kontrol egitura bat edo holako zerbait behar dugula egitura horien sintaxia azaldu nahi badugu: [Jakesen [PRO berriz etor] tzea], eta [Kukuen [PRO kantatu] tzea].
|
|
|
Bestalde, badira zenbait adjektibo beti predikatu nagusitzat agertzen direnak eta inoiz
|
ez
izen sintagma baten barnean (gai, gauza, aiher, haizu, zilegi, sori, bide... eta beharbada komeni, ados eta akort ere hauen artean sartuko genituzke). Horrelakoak beti artikulurik gabe agertzen dira, eta beharbada aditz esapide modura sailka daitezke:
|
|
|
Ikus Euskaltzaindiaren Hiztegia s. v. gero: " eta gero [partizipioaren ondotik erabiltzen da,
|
ez
izenaren ondotik: bilera bukatu eta gero etxera abiatu ziren;* bilera eta gero e. bileraren ondoren]".
|
|
|
Hauetan ere, ordea, ustez gobernatzaile den izena absolutiboan ematen da; zailtasunak sortzen dira beste kasu batzuetan emanez gero. Horrexek pentsarazten digu, hain zuzen ere, predikatu konplexuak direla gobernatzaileak, eta
|
ez
izen soila (§ 30.6.2.1c, § 30.7.2.1.1d).
|
|
|
Holakoetan ez adjektiboa ez zenbatzailea ez daude izenari lotuak,
|
ez
izen sintagmaren barnean ez predikatu osagarri bezala ere. Izenarekin ez, aditzarekin dute lotura; baina, jakina, osagai zirkunstantzialak direnez, komunztadurarik gabeko lotura da hori.
|
|
|
310), gaurko euskaran gutxiago erabiltzen da gabe hori izen gisa eta badira beste itzuli batzuk erabiliagoak. Batez ere falta (diru faltan), eskas (hori jakin eskasean) edo
|
ez
izena (maitasun ezaz, nik ikusi ezean).
|
|
|
Egun batez berria zabaldu zen Dachau ra joan behar genuela (Etxehandi); Senarra jakitun zegoen emazteak ez zuela irakurria Jules Verneren liburua (Zurutuza); Ziur da jakinaren gainean dagoela Martinekin duen harremanaren alderdi intimoenez (Saizarbitoria); Jakina naiz isil isilean lan egin duela (Jon Muñoz); Eta susmoa izan zen norbaitek debekatu ziola Luvinori entziklopedia erakustea (Elorriaga); Irudipena izan zuen alaba ez zela besteak bezalakoa (Zubizarreta). Adibide horietan argi dago predikatu osoa dela gobernatzailea, eta
|
ez
izena edo adjektiboa bakarrik. Izan ere, izena balitz gobernatzaile, (e) lako menderagailua hartu luke adierazpen perpaus osagarriak (§ 30.6.4.1).
|
|
|
1.3f Beste desberdintasun bat kasu marka hartzen duen oinarriari dagokio. Hala, deklinabidea duten hizkuntzetan, latinez, adibidez, izenaren oinarria da erroa (domin us, domin i...),
|
ez
izena bere osotasunean (domin ez da izena). Euskaraz, ordea, izena bera (edo adjektiboa, izenordaina...), oso osoan, hartzen da oinarri, eta hari gaineratzen zaizkio determinatzailea eta postposizioak (jaun arekin, jaun ari).
|