|
2002
|
|
|
Seme barrijak agertu jakoz orain Euzkadi' ri, eta eurok
|
ez
ei dabe biar uzkurtzarik. " Utzi Jaungoikua" esan dabe, eta Lagi Zarra' gaz bakarrik geldituten ei dira.
|
|
|
Harek ez jan, ez lan. Jantzirik be
|
ez
ei dauka soinean. Baina bestea, barriz, etxeko haundi dot barruko izareran, ez hartuemonetan; hori bai gauza bakana!
|
|
|
¡ Kofradija" k onelako gauzetarako dirurik
|
ez
ei dauko ta!... Baña, zer da au, jaunak?
|
|
|
Baai...! Aratu ezkero,
|
ez
ei eguan etxera ain barik biurtuterik.
|
|
|
Gaztañedi" ko perretxiko abijiak
|
ez
ei eban geyago Simon' en oñatzik ikusi!...
|
|
|
Gazteak
|
ez
ei dagoz konforme.
|
|
|
Gure gauza jatorrak
|
ez
ei doguz zetan galdu: kultura, pentsabide, izkuntza, oitura, kirolak, jokoak, bizimodu, ta abar.
|
|
|
Aurten
|
ez
ei dogu izango, laterrian premiñea dan beste azukara. Orregaitik 150 milla tonelada azukara ekarriko da aurten Cubatik.
|
|
|
ZIRIKA. Gauza batzuk edo kontu batzuk
|
ez
ei dira idatzi biar;" iñuzentekerijak" ei dira ta. Ori neuk entzuna da.
|
|
|
Eztakit ba, baña" tango" eretsi otsera dantza lotuban edertotxu egiten eben. Dantza lotubau" internacionala" ei da ta,
|
ez
ei yako eragozpenik jarri biar, diñue... ¡ Zenbateragiño galdu garean!...
|
|
2003
|
|
|
Haiek esan ei zioten polizoiak itsas handian uretara jaurtikitzen zituela tripulazioak. Eta horrek beldurturik
|
ez
ei zen ontziratu, hain suerte handiz ezen itsasontzi hori bere itsasbidean zihoala japoniarrek bonbardatu eta hondoratua gertatu omen zen. Horregatik beharbada, Oskillasoren plan horren berri izan zuten bere adiskide bakanek, Mendietak eta Jon Bilbaok, hiltzat eduki zuten luzaroan, eta beronek ere bai haiek.
|
|
|
Ordukoa edo gerotxoagokoa izan behar du aitari egin zion erretratuak, 45eko data duena. Sariren bat ere jaso zuen erretratu horrekin eta orduko prentsan erreproduziturik azaldu zen.12 Baina
|
ez
ei zen luzaro
|
|
|
Beraren arrebek, ostera, ez dute euskara askorik ikasiko. Orduko garaian
|
ez
ei zen dotorea neskatilek euskara egitea eta seguruenik inguruko gizartean mutilek baino harreman gutxiago izango zuten, aldi hartan emakumezkoek gutxiago irteten baitzuten. Anaia gazteenak, Jonek ere, ez zuen euskara ikasi, zeren artean umea baitzen Gernikatik Gaztela aldera etxez aldatu zirenean.
|
|
|
Cuento que oí contar a mi abuelo". Dena dela,
|
ez
ei zuen eduki agustinoen gomuta onik; belarrondoko galantak ere hartu zituen, antza, eta handik etorri zitzaiola esaten zuen, gerora kasurik egin ezta edo, bizitza guztian jasango zuen gorreria.
|
|
|
Juan Pedro itsasgizonaren lagunen artean han zegoen Castor Uriarte ere, esaterako. Jose, ostera,
|
ez
ei zen familiarekin Gernikara etortzen, asma gaixoa zela ta.1 Ezkondu ondoren, erraztasun gehiago izango du hurbiltasunagatik eta sarriago itzuliko da, dena dela, bere jaioterrira, seme alabek ondo gogoratzen dutenez. Hauek diotenez, Benito osabaren seme alabak, Gurutzi eta Kepa, izan dira euren lokarri nagusia Gernikan luzaroko denboran, eurok oraindik txikiak zirela batez ere.
|
|
|
Ikusitakoa ikusi eta gero, hobeto jabetzen gara non eta zelako bizimodu gogorraz aurrera egin daben gure artetik hara joandako euskaldun" artzainak". Gaur gehienak polito baten bizi badira be, han inok
|
ez
ei deutse ezer erregalau, egin dabena euren nekez eta izerdiz egin ei dabe.
|
|
|
Uste dot, gehien baten, Ameriketan gure artean baino" erlijino" gehiago dagoala gaur, hau da, euren erlijinoa autortzeko lotsarik ez dabela agertzen eta Eleizeari edozetan laguntzeko prest dagozala. Baina han be gazteria Eleizatik urruntzen ei doa, bokazinoak asko urritu dira, eta ezkontzako sakramentuak sendotasun handirik
|
ez
ei dauko.
|
|
|
Zoritxarrez, mugaz bestaldeko literatura ederra badanik be
|
ez
ei dakie gure arteko euskaltzale askok eta askok: hauxe inoan, 1936 urtean, penaz beterik, Justo Mari Mokoroak (Ibar, Genio y Lengua, Tolosa, 1936, 143 or.). Gaur alkarregandik hurrago ez ete gagoz?
|
|
|
Dakianak dinoanez,
|
ez
ei dira atzo goizekoak idazleen antologiak. Holan, gerkeraz ezagutzen dan lehenengoa, Kristo jaioko zan baino ia berrehun urte lehenago egin ei eban Meleagro eritxon siriar batek.
|
|
|
Baina sarri bilatu izan ditu euskeraz berba egiteko bideak eta egokierak, baita eleizetan be, Bizkaiko hainbat herritan eta Bilboko eleiza batzuetan, Karmengo eleizan eta, eta gure irratietan," Bilbo Herri Irratian" eta" Bizkaia Irratian". Euskerazko eleiz berbaldirik gehienak
|
ez
ei ditu idatzi. Baina banaka bat bai, horraitino.
|
|
|
Euskeraz
|
ez
ei da liburu askotzarik argitaratzen; gainera, euskal liburuok gitxi zabaltzen ei dira, zoritxarrez gitxi irakurten... Euskeraz egiten direan liburuen artean, ezin eleizliburuak ahaztuta itxi.
|
|
|
Euskereak ba ei dauka zer ikusirik Espainian antxinan egin zan iberiku haregaz. Aldikada baten hipotesi honek indar haundia izan eban; baina gaur iberiku hizkuntzaren testu zaharrak irakurten ikasi dabe jakitunek, eta
|
ez
ei dauke euskerearen antz handirik! (Cfr.
|
|
|
1.2.2 Elertiaren aldetik:
|
ez
ei dauke poesia ugaririk (horren bila be ez dabiz). Hizkuntza mordoiloegia darabilelako, baztertuta euki dabe teatro hau gure jakitunak; gaur, ostera, interes barria hartzen hasi da:
|
|
|
Alde batetik, gaur gizonak, bere jakintzaren bidez, aurrerapide ikaragarriak egin ditu, eta mundu osoa bere menpean jarri dau. Jauntasun honek
|
ez
ei deutso lekurik ixten errukiari. Gaurko gizona errukarri?
|
|
|
Zelan idazten diran? Batzuetan, bertsoak asmatu ta idatzi bertsolariak berberak egiten ditu (Altzoko Imaz
|
ez
ei zan sekula solora joango, papela ta lapitza aldean eroan barik! cfr. Auspoa, 68 zk.). Beste batzuetan, bertsolaria bera ezjakina bazan, besteren batek semeak, emazteak... idazten eutsozan berak asmaturiko bertsoak (horrelantxe, Juan K. Zapirainek, emazteak gauero gauero irakurten eban liburutik entzundakoak, gogoan hartu, hausnartu ohean, ta hurrengo goizean bertsoetan emoten zituzan, ta emazteak paperean jarri:
|
|
|
Bueno, hasi baino lehen, Unax da nire izena, eta zuen Arteko irakaslea izango ei naz jarraitu aurretik urruma egin zuen bi bider, irribarrea ezkutatuz. Zuen aurreko irakaslea
|
ez
ei da ikastolara itzuliko; beraz, guk berak itxitako puntutik jarraituko dogu.
|
|
|
Patxi, haren lagun mina, zebilen batez ere urduri. Haren esanetan, larunbatetik ibili zen harekin hitz egin nahian, baina alperrik,
|
ez
ei zen modurik egon inon topatzeko. Larunbat egun osoa komisarian eman ei zuen, eta igandean batek daki non, etxean ez ei zuen inork telefonorik hartzen eta.
|
|
|
Haren esanetan, larunbatetik ibili zen harekin hitz egin nahian, baina alperrik, ez ei zen modurik egon inon topatzeko. Larunbat egun osoa komisarian eman ei zuen, eta igandean batek daki non, etxean
|
ez
ei zuen inork telefonorik hartzen eta.
|
|
|
Egunero ez da holango ardaorik edaten, gero! Gainera, ardao onak
|
ez
ei dau osterik ixten.
|
|
2005
|
|
|
Nire erditzea
|
ez
ei zan erraza izan, holan entzunda daukat. Umerik gehienak datozan modura etorri beharrean, hau da, burua aurrera jaio beharrean, neure hankatxoak, neure hankatxo desorekatuak hain zuzen be, izan ziran mundu honetara agertzen lehenak.
|
|
|
Horixe berori hain zuzen be gertatzen ei da geure burmuinetan be, konexino edo lotura bideak dirala ta; batzuk, ondo be ondo ezagunak eta finkatuak dirudie, informazino, ideia, sentipen guztiak baita sentipenak be, eurotatik doazala; beste batzuk, ordea, inoz erabili gabeak eta bateren batek edo erabili daiazan zain dagozanak. Gure burmuina egiteko prest legokenaren ehuneko hamarren batzuk baino
|
ez
ei ditugu erabiltzen eta, agian, zuzen legokez holan pentsetan dabenak, tokian tokiko eta aldian aldiko egoerak ikustea besterik ez dago eta erabilera eskasaren aldeko teoriko praktikoei errazoi emoteko".
|
|
2006
|
|
|
Ito arren, ez neutsen besteai txanda egiten ixten, neuk egin nahi neban ospitalerainoko bide osoa aita lepoan neroiala. Zenbat aldiz, domeketan, ez nintzan begiak ubelduta etxeratu ni, batzuetan bai eta besteetan benetan mierderoaren semea
|
ez
ei nintzala auzoko lagunen artean bala bala ebilelako. Amari, gaztea zala, nire aita lako gizon batentzat ederregi eritxen, danen ahotan ebilen ni Galdameseko ugazaba baten semea nintzala.
|
|
2007
|
|
|
Baina hizkuntzalari gehienek, Mitxelena buru dela, ez dute ontzat hartzen kaukasiar tesia. Hango hizkuntzekin konparatzeak
|
ez
ei dakar argi berririk euskararen izaera zaharrari eta eboluzioari buruz.
|
|
|
" Jentilak" espirituak dirala esan deusku. Jentea hilten danean, espiritua, batzuetan,
|
ez
ei dala gorpuan geratzen eta urten egiten ei dau. Espirituak edozein gorputzen eitea hartu leikela.
|
|
|
Hungariarra bada be, Yale eko unibersidadean ikasi eban, AEBetan behar egin eta gero, Londreseko Cityra joan zan. Budapestera oporretan baino
|
ez
ei da joaten. eban bertan bizi, baina Londreseko bizimodua asko gustetan jako, eta Budapest txiki eta urrin sentiduten dau, aukera gitxiagogaz.
|
|
2008
|
|
|
Izerditan blai lanean ziharduenei edaria eskintze hori be
|
ez
ei zan bardina izaten, beste etxe batzuetara joaten ziran anaiei entzun neutsienez. Baserri batzuetan ederto zerbitzen eben baina auzoko etxe bateko emakume zeken batek edaritan gitxi gastatzeko modu egokia asmau ei eban:
|
|
|
Baina gauzak
|
ez
ei ziran hain errezak. Eskapularioa aldean eukan bat ba ei ebilen harro eta kirtenkerietan.
|
|
|
Halantxe bideratu ebazan anaiak, maistrearen baimenagaz, baserri izkuturen batera eta han indiarrak eskatu fraileak. Imilaun bat emon be bai, baina
|
ez
ei ziran oso finak, kontizu.
|
|
|
Sasoi haretan, ganera, inork
|
ez
ei eban minik hartzen. Holako kontuak esaten euskuezan arrebek eta guk sinistu.
|
|
2009
|
|
|
Marutxeaga auzoan, ostera, familia bakoitzak bere etxe aterainoko bidea egin izan du, auzokoen laguntza handi barik. Inguruko etxeentzako onuraduna zen bide zatia baino
|
ez
ei zen egiten auzolanean. Norberaren etxerainoko bidea eskuz eta pikatxoiarekin egin izan du hainbatek.
|
|
|
Ugarrain eta putzuen garbiketa, ostera,
|
ez
ei zen auzolanean egiten. Izan zitekeen auzoan guztiok garai berean ateratzea karkabak, ugarrainak; bide eta soro ertzetako ubideak garbitzea, soro bazterreko errekatxoetan pilatutako orbelak batzea... neguko euriteetan urak ezbeharrik sortu barik korri zezan.
|
|
|
Halakoetan, errotakoek auzokoei laguntza eskatzen bazieten, jatordu baten bidez ordaintzen zieten egindako beharra. Ibaiko errotetan, ostera,
|
ez
ei zegoen garbitu beharrik.
|
|
|
Izan ere, orduko ardi eta basoetako piztia ugariek guztiz garbi mantentzen zuten mendia. Zidorrak zabalak ziren eta
|
ez
ei zegoen sua mendi osotik zabaltzeko arriskurik. Gaur egun, ostera, eta aurreko gizaldiko laurogeiko hamarkadako suteak izan ziren lekuko, pinu eta eukalipto landaketa masiboak, artzaintza eta abeltzaintzaren beherakadarekin batera, sua abiadura bizian zabaltzen duen paisaia utzi dute Jatan.
|
|
|
Geroago ipini izan dira karrajuak. Leku askotan aldats gora eta behera egin behar izaten zituzten probak, eta untze edo iltzearen neurria ere
|
ez
ei zen berbera herri guztietan. Beti ere 26 metroen inguruan hala ere.
|
|
|
Segizioak gorpua ortusanturaino eroaten zuen, eta han uzten zuen, bertako kaperan. Gerraostera arte
|
ez
ei zen sartzen gorpurik eliza barrura. Lekuko batzuen iritzian, hildakoa ortusantuan utzi eta hiletaren ondoren lurra emateko ohitura zaharra izurriteen eraginez izan liteke.
|
|
|
Lehenago, hileta osteko bazkariko tonua
|
ez
ei zen izaten etxekoen tristurarekin bat egiteko modukoa. Jatorduok jai moduko bihurtzen ei ziren sarri.
|
|
|
Ezpabere, ogi eta argi eskaintza egiten izan da elizako sepulturan. Zemendiko lehenengo eguneko ospakizuna lehenago ospatu ere
|
ez
ei zen egiten. Baina gure lekukoek ondo gogoan dute XX. gizaldi hasieratik Domu Santuru egunez egiten izan den ospakizuna.
|
|
|
Garai batean Bilbo eta Gernikan bizi ei ziren Jataben aldeaetxeak alokairuan zeuzkaten ugazabak. Orduan
|
ez
ei zen egiten egun San Tomas egunez Bilbon egiten den jaiegunik. Errentadoreek dirutan errentaren zati bat ordaintzen zuten, ia sinbolikoa izaten zena, baina orduan jendeak likidezia arazoak izaten zituenez, batzuetan maileguan eskatu behar izaten zuten.
|
|
|
Afaltzen hasterakoan ogiaren kurruskua ebaki egiten zen, bedeinkatu, gurutzea egiten zitzaion eta musu eman; gero mantelaren azpian gordetzen zuten afari amaierara arte. Afalostean gorde egiten zen hurrengo urtera arte, sekula ere
|
ez
ei zen urdindu edo amiotuten eta aurreko urtekoa etxeko txakurrari ematen zioten, amorrutu zedein. Ogi berezi horrek, ogi salutedu edo ogi sanadu izenekin esaten zitzaiona, amorrutik babesten zituen txakur eta jabeak.
|
|
|
Gaur egun horren zabalduta dagoen hamabi mahats jateko ohiturarik
|
ez
ei zegoen antzina. Herrian mahats ugari egon arren, Gabonetarako galduta egoten zen.
|
|
|
Tostadak egiten ziren Aratoste osteko eta Hausterre aurreko martitzenean. Gure lekukoek ezagutu duten sasoirako inor
|
ez
ei zen mozorrotzen. Baina salbuespen modura hartu behar dugu Goieta edo Marutxeaga auzoa.
|
|
|
Detaile modura esan dezagun, bulda pagatzeak gauza askotarako balio zuela. Esaterako, bulda ordainduz gero,
|
ez
ei zitzaien etxekoei lamiarik irteten.
|
|
|
Horrez gainera, sindikato edo nekazal kooperatiban ere eros zitezkeen haziak. Edozelan ere, kooperatiban
|
ez
ei zen hazi askorik saltzen. Ereiteko hazia edukitzeko modurik erabilienak, edo urte batetik bestera gordetzea edo batak bestearekin truke egitea ei ziren lehen.
|
|
|
Eta kasu batzuetan lekukoak eurak izan dira euren etxeetan belarra ebaki duten lehenengoak. Aurrekoek
|
ez
ei zekiten kodainaz belarra ebakitzen ere; ez ei zen behar hori egiten. Baina kodañe sartzeak asko arindu zuen belarebakitzea.
|
|
|
Eta kasu batzuetan lekukoak eurak izan dira euren etxeetan belarra ebaki duten lehenengoak. Aurrekoek ez ei zekiten kodainaz belarra ebakitzen ere;
|
ez
ei zen behar hori egiten. Baina kodañe sartzeak asko arindu zuen belarebakitzea.
|
|
|
Gerraostera arte
|
ez
ei zen etxeetan belar sikurik egiten. Galtzu sikua zen orduan salbuespen bakarra, berdeaz batera edo sikatu bako belarrarekin batera ganaduei jateko ematen zitzaiena.
|
|
|
Lehenago ote eta ira metak baino
|
ez
ei ziren egiten. Otea behien azpiak egiteko, eta ira ardientzako.
|
|
|
Amaitzeko makilaren gainean, metaren gailurrean zakuren bat edo plastikoren bat ipintzen zitzaion. Izan ere, bazterretatik jotzen zuen euriak
|
ez
ei zion kalte handirik egiten metari, ondo estututa egonez gero. Baina goitik euria sartzen bazen, akabua izaten ei zen.
|
|
|
Gerora, gaur egun Juanek sutegia daukan lekura igaro zuen tailerra aititak, Ingalaterratik ekarritako hauspo berri handia ipini zuen orduan. Harrezkero, Juanen sasoietara
|
ez
ei da aldaketa tekniko handirik egon. Juanek gurdiak egin izan ditu, eta baita erraduJuan Oleaga, Zubiaurreko errementaria, 1998 rak ipini ere.
|
|
|
Inork tejabana edo etxe berria egiten zuenean, Juanen gurdi bolantea erabili ohi zuen. Dena dela, Jatabetik
|
ez
ei ziren asko ikusten. Erandio inguruan ikusten ziren gehien.
|
|
|
Hogei kilotik gorako garau ihartua baino ez du hartzen izan Patxito Arrietak Erdikoerrotan. Hortik behera, edo garau hezearekin,
|
ez
ei du bizitzeko etekinik ematen. Arto hezea arto iharrarekin nahastean emateko ohitura zeukaten bezero batzuek.
|
|
|
Entrenatzeko, bateren baten etxe inguruan batzen ziren mutil gazteak. Orduan
|
ez
ei zegoen aproposeko sokarik, eta barkuko maiordomo moduan behar egiten zuen jatabear batek ekarri zuen txikota, barkuetako soka lodia, ganoraz entrena zitezen.
|
|
|
Behar asko izaten ei zuen eta emaitza onak atera ere bai. Hautsitako hezurrik
|
ez
ei zuen osatzen, baina lekutik ateratakoak euren onera ekartzen zituen. Bere eskuekin hezurrak lekutu ostean, bendak ipintzen ei zituen.
|
|
|
Muskerraren haginkadaren aurkako erremediorik ez dugu batu. Baina musker batek haginka eginez gero,
|
ez
ei da askatzen zazpi elizatako kanpaiek jo artean.
|
|
|
Familia osoak hiltzen ziren eta ez zuten topatzen lurperatzen lagunduko zien jenderik. Kutsatzearen beldurrez hiletetara ere
|
ez
ei zen hurreratzen jendea.
|
|
|
Unure edo erreuma esaten zaio, batez ere zahartzaroan izaten den hezurretako minari. Kantauri isurialdeko klima hezea,
|
ez
ei da hezurretako minarentzat ona. Eta horregatik, klima lehorragoko parajeetara joatekoa izan da azken hamarkadetan medikuek aholkatzen izan duten osagarria.
|
|
|
(Eskerrak dotoreak ez garena, bestela...). Umea, polita bazen,
|
ez
ei zen larregi erakutsi behar, ezpabere begizkoena egiteko arriskua handiagoa zen. Umeren bat gaixotu eta begizkoena egin zioten ustea zabaltzen bazen, lar erakutsi izanagatik zela esaten zuten herritarrek lehenago.
|
|
|
Begizkoenaren gainean jardutean, erlijiotasunaren gaia atera izan da sarri gure ikerketan. Lekukoen ustez, begizkoenari sinestea ematea
|
ez
ei da fede garbiko pertsonen kontua. Beste batzuek, fedebakoen kontua dela esateraino ere heldu dira.
|
|
|
Lekukoen iritzian harri berezia da Urkiolakoa, baten batek arrazoiren bategatik hara eroandakoa. Izan ere,
|
ez
ei da hori hormak egiteko harria.
|
|
|
Umeari txikerretan, berbetan ikasten laguntzeko, modu berezian berba egiten zitzaion. Lekuko batzuen ustez, hala ere, umeari diferente berba egitea
|
ez
ei da ona. Umeari normal egin behar ei zaio berba, horretara normal ikasiko duela eta.
|
|
|
Erlijio elkarteetan askoz gogotsuago jarduten ei zuten Ergoieneko biztanleek. Erberakoak, aldiz, gutxiago joaten ei ziren mezatara eta
|
ez
ei zuten horren gogo beroz parte hartzen erlijio elkarteetan. Lekukoen akorduan, Don Juan abadeak esana ei da Ergoienen zerua zegoela eta Erberan infernua.
|
|
|
Andre saltzaileek
|
ez
ei zuten gura izaten, atzera etxera jenerorik eroatea. Horregatik, plazako salmenta amaitzen zenean, herriko dendei saltzen zieten saldu ez zuten jeneroa, arean merkeago.
|
|
|
Ortuariak prezio onean saltzen ziren, eta batez ere aberatsei saltzen zitzaizkien. Aldea etxeetan, sasoi hartan,
|
ez
ei zen ortuaririk jaten; saltzeko izaten ziren.
|
|
|
Har gorria sano txikitxoa eta gorria da. Gaur egun ere agertzen da lantzean behin, baina
|
ez
ei dago lehengo beste.
|
|
|
Lurrera botatzerakoan igartzen ei zaio gaitza daukana. Oraindino, behintzat,
|
ez
ei dago gaitza guztiz zabaldurik, baina bai baso esparru batzuetan.
|
|
|
Ur bizitten, iretargi betean
|
ez
ei da lanik egin behar aldea etxean. Hiru egun dira, eta hirugarrenean daude urak bizien.
|
|
|
Artegiak eduki eta gazta egiten zuten etxeetan gatzura ematen zieten jateko. Txakurrei, ostera,
|
ez
ei zaie gatzurik eman behar, makaldu egiten dira eta.
|
|
|
Gallufe eta malluko belarrak ere ganadu gorriari emateko izaten ziren. Mallukoak
|
ez
ei zuen balio sikatzeko, baina berdetan, ebaki berritan emanez gero ona da behientzat. Sekula belarra ere ebaki eta askara eroaten zuten artez, izan ere, atoan jaten ez bazen berotu egiten zen.
|
|
|
feririk onena erremandade. Izan ere, abeltzain batzuek
|
ez
ei zituzten abereak behar zen moduan jagoten. Sarritan abeltzain berari behin baino sarriago ordaintzea tokatu zen, eta jendearen arteko mesfidantzaren hautsak harrotu ondoren, ermandadeak gainbehera hasi ziren.
|
|
|
Behiak, idiak, zezenak, zekorrak... garrantzi maila batetik gorako ganadua babesten zuten. Garaitiko abereak jagoteko
|
ez
ei zen erakunderik egon. Marutxeaga auzoan, hala ere, sasoi baten ardientzako kofradia ere egon zela gogoratzen dute.
|
|
|
Lekuko batzuek diote euren gurasoei entzun izan dizkietela Anbotoko Damaren inguruko esanak, baina
|
ez
ei zieten kasu handiegirik egiten.
|
|
|
Beste behar batzuk egiten ziren maiatzaren bederatzian, baina ereitea galarazita zegoen. Artoari, egun beratan, gatza botatzen zioten, gatzak artoa bedeinkatu eta
|
ez
ei ziolako harrari zabaltzen uzten.
|
|
|
Bazkalostean sororako erreminten zozketak egiten ziren. Andreek
|
ez
ei zuten parte hartzen, eta jakin dugunagatik, gizonak ondo berotuta, kaparraz edo neurritik gora edanda agertzen ziren etxera. Ez guztiak, noski, bakoitzak dauka eta bere izaera.
|
|
|
Hamaiketan meza izaten zen, ostean pilota partidua eta bazkalostean erreminten zozketa. Mungian bertan arratsaldean
|
ez
ei zegoen besterik, eta ospakizuna jarraitu gura zutenek Fruizera jotzen izan dute. Bertan idi probak egin ohi dira eta.
|
|
|
Batu dugun informazioaren arabera, meza horrek sasoi ezberdinak izan zituen. Hasiera batean
|
ez
ei zen mezarik egiten, ermitarik ez zegoelako. Eta datu horri loturik aipatu ohi da Santupe basoa.
|
|
|
Eta Iketza etxeko horman mahai bat ipintzen zuten Mungiako abadeak erritua egin zezan. Sasoi horretan
|
ez
ei zen Andre Mariarik egoten mezan. Lekukoen iritzian, antzina Santupeko ermitan zegoena Armintzara eroango zuten.
|
|
|
Neska mutil maitemindu bi egon ziren Jataben XX. gizaldi hasieran, Frantzisko Orbegozokoa eta Feliziana Iñebaso edo Unibasokoa. Mutila ez zen herriko aberatsenetakoa, propietario edo bizi zen etxeko jabea ere
|
ez
ei zen. Neskatoa, ostera, orduan herriko abadea zen don Juanen loba zen.
|
|
|
Etxeko portalera, bentana ondora eta inoiz etxe barrura ere sartzen ei da txindorra. Inor soroan beharrean dabilenean hurreratu ohi da txindorra, eta
|
ez
ei da ikaratzen ez aitzurrarekin, ezta golpeekin ere. Txindorra hiltzea debekaturik egon da beti, lekukoen gomutan, eta ehiztari askoko etxeetan ere ez zen txindorrik hiltzen.
|
|
|
Pizti honen gainean batu dugun beste sinesmen batek dio aker beltz zaharrak pertsonen antzera egiten duela berba. Baina zaharra izan behar du, gazteak
|
ez
ei du egiten.
|
|
|
Edozelan ere, ardiak herriko haize edo hego haizea iragartzeko baino
|
ez
ei du balio artzain batzuen iritzian, beti horren bila doala eta. Zaldia zuhurragoa ei da.
|
|
|
Jataben borda, artegi edo pastore txabolak egon badira ere,
|
ez
ei zegoen egun osoa bertan ematen zuen artzainik. Marutxeagako artzainek, etxea hur zeukatenez, ardiak jetzi eta jaitsi egiten ziren.
|
|
|
Jatabekoek ordaindu egiten zieten Bakiokoei euren ardiak beste aldera igarotzeagatik. Bakioztarrek
|
ez
ei zuten gura izaten, baina Aldundiak behartu egiten zituen. Izan ere, herriko haizeak jotzen zuenean Jatako gailurrera igotzen ziren ardiak eta iparrak joz gero, Belategiko landan agertzen ziren sarri.
|
|
|
Ardo zahagiari koñaka bota eta etxera heldu ezinik ibili ei ziren behin. Artzaina
|
ez
ei da parranda zalea. Baina behin irtenez gero, parranda luzeak egiten ei ditu.
|
|
|
Oro har, jatabearrek Maruri izenari kategoria maila handiagoa ematen diote, erdarazkoa berau dela eta. Maruri jotzen dute, beraz, izen ofizialtzat, eta baita izenik zaharrentzat ere; Jatabe izena agiri artxiboetan
|
ez
ei da ageri. Erdaraz dabiltzanean, edo eremu ofizialeko zereginetan, Maruri izena darabiltzatela onartzen dute gehienek;, kasurako, izen hori agertu izan da beti.
|
|
|
Jatatxikerretik datoz biak eta Lemoizeko zabortegiraino doaz. Artolako errekako ura gozo gozoa da lekukoen esanetatik eta
|
ez
ei da egundo agortu, ezta lehorterik gogorrenetan ere. Jatanagusira, Jatatxikerrera eta Arriluzeko eremuan dagoen Bastegiko txabolara joateko bideak, pistan aurrera eginez ikusiko dugun Artolako errekaren bigarren iturburuak sortutako uhalde ondotik hasten dira.
|
|
|
Edadeko jatabearren esanetan, Gabon gauean, ardia, oilaskoak, oiloak, bildotsak, orio azak edo olioarekin bustitako azak, koliflora, karakolak eta arrainen artean bakailaoa, txitxarroa eta besegu edo bisigua izaten ziren usadiozko jakiak. Ahume edo antxumea jaten zutela batu dugu etxeren batean, baina
|
ez
ei zen horren ohikoa, bildotsa baino lehorrago eta garestiagoa zen eta. Postre legez intxaur saltsa, sagar konpota eta danbolinean erretako gaztainak izaten ziren ohikoenak.
|
|
|
Eta garai batean, lekukoek diotenagatik, gaur egun baino askoz ugariagoa zen. Egun
|
ez
ei da agertzen lehenago zegoen lekuetan.
|
|
|
Ardi beltzaren ilea erabiltzen zuten gero abarkari kordela egiteko. Ardi lana beltza
|
ez
ei zen saltzeko erraza, eta abarketarako erabiltzen zuten batez ere. Beluago kordelak eginda agertzen hasi ziren, eta horrek ardi lana beltzaren gainbehera ekarri zuen.
|
|
|
Orain Talleburuko garbilekua dago, bertakoek egindakoa arropa garbitu eta abereei edaten emateko. Baina
|
ez
ei da horren leku egokia bogada egiteko. Izan ere, bertako ura metalura da, eta arropak beilegitu egiten dira.
|
|
|
Euren artean Algortako Atxurra izaten zen, Plentziara trenez eta Jataberaino oinez joaten zena. Soltean dantzatzeko piezak jotzen zituen, eta
|
ez
ei zuen kobratzailerik eroaten berarekin. Herriko jaiegun garrantzitsuenak alaitzen zituen Atxurra txistulariak.
|