|
2004
|
|
|
ko, euskal arrazak ez nongorik ez noizkorik
|
ez
bide du: «Todas las demás ra zas se han clasificado en grupos primitivos, ramas originadas y ulteriores de rivaciones; la nuestra permanece siendo una selva virgen, para la investigaci ón científica, una verdadera isla en medio de la humanidad.
|
|
|
Horregatik, hizkuntzaz aldatuta ere, ez luke nazio batek bere iza tea galduko (33). Beraz, harentzat hizkuntzak
|
ez
bide du zerikusirik ez pentsa menduaren antolaketan eta ez eraginik mundu ikuskeran, hizkuntzalari batzuek aitortzen dioten bezala. Bigarren ezaugarria da, euskara, literaturarako ez ezik, herritarrak irrelijiositatea eta inmoralitatea dakartzaten atzerritarren kontra de fendatzeko ere erabili behar dela, hura «babes» eta «kontrahorma» gisa hartuz, alegia (34).
|
|
|
Azkuerekin ari dela, hain zuzen, Aranak bere hitzaurrean dioenez, bere li buru honetan proposatzen duen sistema grafikoa
|
ez
bide du inork ezeztatu ez metodoaren ez logikaren aldetik (55). Azkuek bi aukera paregabe izan zituen horretarako, baina ez zuen egin.
|
|
|
Horregatik eskaini zion, seguru asko, Izkindea ren ale bat opari gisa argi taratu bezain! aster (56). Bere sistema grafikoa proposatu baino lehen, bada, hor zegokion bere aurreko beste guztiekin egiten duen bezala, berea ere ezez tatzea, zergatik ezeztatzen duen arrazonatuz; baina aipatu ere
|
ez
bide du egi ten, nahiz zenbait puntutan irizkide diren (57). Bigarren parada bere Proyecto de Ortografía (1896) argitaratu zuenean izan zuen, Aranak bere liburu hau ar gitara eman baino hilabete bat lehenago atera baitzen, eranskinean esaten du en bezala.
|
|
|
Ikastetxe hau ikasturtean abiatu zen Bilbaoko Jardines kale an eta bertan euskaraz ematen ziren ikasgai guztiak, hala nola kristau dotrina, aritmetika, geografia, irakurketa, idazketa, elkarrizketa praktikak. Euskalerria ko dirudunen laguntzaz bideratutako kultur proiektu horiek, ordea,
|
ez
bide du te lortzen aurrera egitea eta urte pare baten buruan desagertu egingo dira.
|
|
|
só lo los sonidos se pronuncian, y ellos son los representados por los signos» (68). Ortografiarena bigarren mailako zerbait delako, hain zuzen, hizkuntza askok
|
ez
bide dute sistema grafiko berezi eta bererik, euskarak ez duen bezala: «El Eus kera carece, pues, de alfabeto gráfico peculiar.
|
|
|
Azkenean, prozesuaren bukaeran, Aranak hizkietara mu gatzen du balio fonetikoa (71). Horrela jokatzean,
|
ez
bide zituela behar bezala bereizi ortografía eta fonetika kritikatu izan zaio oraindik orain (72). Arazoa ez datza hainbeste bi alor horiek ez zituela zinez bereizten jakin izan azpima rratzean, alderdi hau garrantzitsua den arren, harentzat ahozko euskara idatziz koa baino lehenagokoa izan zela nabarmentzean baizik (73).
|
|
|
Aranaren ustez, ordea, biek gehiegizko garrantzia ematen diote poesiari. Aranak bazekien literaturak kasu honetan poesiak Euskal Herriko tradizio fueristan bere garrantzia izan zuela herri kontzientziaren garapenean, Iparral deko zein Hegoaldeko Lore Jokoak hurbiletik ezagutzen zituelako; baina be re baitan konbikzio abertzalea elementu politikoa euskaltzalearen elemen tu kulturalaren gainetik ezarria zeukanez gero, literaturari orokorrean
|
ez
bide zion ematen haiek ematen zioten adinako garrantzia.
|
|
|
«Uno de ellos que habla y escribe bastante bien euzkera, pero es un carlista furibundí simo, otro que no es carlista y habla y escribe el euzkera, pero no bien y que debiendo escribir crónicas no las escribe, y el tercero que ni habla ni escribe el euzkera, pero habla y escribe acerca del euzkera» (176). Eleizalderentzat ho rietatik inork
|
ez
bide du autoritate linguistikorik Alderdiak (177) proposatuta ko euskal izenak «mote» batzuk besterik ez direla esateko. Urkijori ez dio inork eman euskalari patenterik, Karmelo Etxegaraik ez du gai horretan ezagutzarik, Txomin Agirrek euskarazko bi nobela ditu.
|
|
|
Arrazoi honek ez du balio, zeren nola esplikatzen da Azkueren Euskelzale bezalako aldizkariak hain agudo desagertzea? Kirikiñoren adibide ak ere
|
ez
bide du askoz gehiago balio, honen lanak ere, garaiko beste idazle gehienen antzera, gutxi irakurriak baitira. Haren Bigan·en Abarrak liburutik ale bakar batzuk bakarrik saldu zirelako kexu omen ziren argitaratzaileak.
|
|
|
Harenean alderdi hau azpimarratzen gogotik saiatzen denik bada (252). Interpretazio honekin aditzera eman nahi bada Arana politikariak argudio soilki politikoak erabiltzen dituela Kanpion politikaria, euskalaria eta literatoa gutxietsi eta deskalifikatzeko,
|
ez
bide da erabat zuzena, ez bederen uste bezain ebidentea, zeren, polemika giroan arma politikoak ere erakutsi zituela egia bada ere, jakin baitzuen militantzia politikoa eta akademikoa garbiki bereizten ere, bai ta eztabaidaren sua euskaltzaleen komunitatera zabaltzen zenean ere, ortografi batasunaz Hendaia eta Hondarribian egindako Batzarren inguruan bezala.
|
|
|
Bizkaikoak seguru as ka bai, hala nola Astarloa, Zabala, Kapanaga, Añibarro, Fray Bartolomé, El gezabal, Uriarte (256), eta, bereziki, Mogelen Peru Abarka, oso zehatz (257); Hemaniko Agustín Kardaberaz ere bai. Bonaparte, Van Eys, Intxauspe eta, ai patzen dituen arren,
|
ez
bide zituen irakurri Iparraldeko klasikoak, ez Etxepa re, ez Leizarraga, ez Azular. Baina «Paster Noster»en euskal itzulepenez ari delarik, Zuberoa eta Nafarroa Beheko idazleak bazter uzten ditu, baina Diha rassaryren Giristino Legea (1887) oinarritzat harturik, lapurdierazko itzulpena zuzentzen du (258).
|