|
2000
|
|
|
Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk... Eta Esteban
|
ez
bertze guztiak isilpean izan gaituk, ezinbertzean, protestant. Eta, are gehiago...
|
|
|
Eta ni, nola jaun Marcelen eraginagatik edo biziki maite bainituen erretorika eta oratoria, gogara egoiten nintzen haien diskusioneak eta ateraldiak entzuten... edo, hobeki, gogara egoiten nintzen alde batetik, baina
|
ez
bertzetik, zeren eta, anitzetan, erdibitua bezala sentitzen bainintzen. Eta ez noren alde egin ez nekielako, zeren eta hamarretik bederatzitan osaba Joanikoten aldeko izaiten bainintzen, baina ama ikusten nuelako guztiz aita Bartolomeren alde, haren hitz neurtuak —neurriz beti ere gure ama! — eta haren keinu iheskorrak —zeinetaz arras jabetzen bainintzen ni, ez dakit bertzeak— testigu eta lekuko...
|
|
|
Zeure aitzinean ez oharrik ez paper skribaturik
|
ez
bertze lagungarririk ez zenuela, hizketan hasi zinen:
|
|
|
Horregatik, hartaraz gero, noiz eta neure buruari galdetzen baitiot zer naizen, katoliko edo protestant, ihardespen bera emaiten diot: bietarik ere zerbait naizelarik, ez naiz ez bata eta
|
ez
bertzea. Eta gero, isilik geratzen naiz, isilak bere besoetan har nazan amoreakatik, eta halatan dadin neure izena isilaren izanean disolba eta barreia.
|
|
|
Urkabean, ordea, erortzen da burua, eta itzaltzen da buruko barren argia. ...ztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela... baina nik nahiago ditut bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen
|
ez
bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta ez ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
|
Eta tabakoa erre eta ahotik kea egotzi, ez zuen bertze atseginik
|
ez
bertze dibertimendurik... eta don Frantziskorekin xakean aritzea, edo bera bakarrik, hura etortzen ez zitzaionean. Egun haietarik batean, finean, Villagrandeko dukea etorri baino astebete lehenagoko igandean, aitona Nikolas nehoiz baino eriago eta erreumak joago jaiki zen, halako moldez, non etxeko sehietarik bati manatu baitzion ezen gaztiga ziezaiola, mezatarakoan, don Frantziskori, zeren konfesatu egin nahi baitzuen.
|
|
|
Baina bertze zerbait ere erran nahi nioke, berori haserretzen ez bada..." Eta aitak aitzina egiteko keinua egin zioan, eta Pedrok erran zioan: " Izan ere, atsegin nuke neure eskubide horiek Timoteori saltzea, ez dilista plater baten truke, nola egin baitzion Esauk Jakobi, baina Italiarako bidaia horren truke, zeren berorrek baitaki ezen pintorea izan nahi dudala eta
|
ez
bertzerik". Eta aitak, muturra okertu zuen arren, ez zioan ez baietz ez ezetz erran, eta isilik geratu zuan.
|
|
|
Edo, frogari froga eratxikitzen diodala, erranen ote didazu nori burura zekiokeen ideia hura, osabari
|
ez
bertze nehori, noiz eta entseiatu baitzen esperimentu haren egiterat, lau ahate arrautzaren gainean oilaloka bat ipintzen zuela, haien txitatzeko asmotan, oilalokaren eta ahattoen arteko harremanen studiatzeko gogoz, Villagrandeko dukea Urbiainerat etorri baino egun batzuk lehenago?
|
|
|
Eta osabak aitaren errana aintzakotzat hartu, eta hala egin ziren bizpahiru hilabeteren buruan obra haiek: hartarakotz, profitatuz ezen errotaren kanala jauregiko gibel hormari itsatsia eta eratxikia iragaiten zela, zulatu zuten behe solairuko gibelaldeko zola —aitona Nikolasek erabiltzen zuen gelan
|
ez
bertzean, zeinak kanporat jotzen zuen leiho bat baitzuen—, baita gibel horma ere kanalaren parean doi, eskrementuak handik isur zitezen, eta bi aulki fintkatu zituzten, ororen buruan, obra haren gainean, bakoitza bere zulo biribilarekin.
|
|
|
Hango ubideak eta hango zubiak, hango gondolak, hango piazzak — san Markokoa baino ederragorik...! — eta hango jauregiak...! Baina, lerro urri hauetan erran dizudanetik harat, ote du zentzurik hitzak hitzen gibeletik paratzeak, dakidanean ezen munduko poetarik onenaren lumak ere —ez Danterenak, bizirik balego, ez Petrarcarenak
|
ez
bertze nehorenak— nekez islatuko lukeela nik han ikusi nuen ederra.... Zeren haietarik anitz mintzatu izan baitira Veneziaz eta skribatu izan dituzte poema ederrak eta hitz laudoriozkoak, baina nik ikusi nuen Venezia hura beti izanen da haien gainetik.
|
|
|
Zergatik erran ote zuen osaba Joanikotek hura, nezesitaterik ez zuenean, zeren hura protestant sentitzen baitzen, eta ez zuen, halatan, Eliza Katolikoaren benedizionerik behar, ez ezkontzeko
|
ez
bertze deusetarako. Edo, erlijione kontuen gainetik, libertatearen aldeko hautua ote zen berea?
|
|
|
Eta, Fernando Pachecoren erranetan, indiar gorri guti batzuk
|
ez
bertze guztiak gaixto ziren, zeren hezgaitzak eta moldagaitzak baitziren, bihurriak eta maliziatiak, eta oihanean sarturik segitu nahi zuten, giristinoen eta gizon zurien erranetarat plegatu eta makurtu gabe... eta indiar horiak, aldiz, onak, zeren kontzientziaz sinpleak, plaunak eta maliziarik gabekoak baitziren, eta zeren harat joan ziren giristinoen zerbitzurat bizi baitziren bai hango eta hem... Eta erran zigun, halaber, ezen deus gehiago jakin nahi bagenuen, elizarat joaiteko eta galdetzeko apez don Anselmogatik, zeina baitzen, beti ere Fernando Pa checoren erranetan, bere lagun handia.
|
|
|
Eta, ildo beretik, Salamancan xuxendu zenizkidan hitz haiek gogoan, noiz eta erran baitzenidan ezen, katoliko edo protestant, bietarik ere zerbait zinela, baina ez zinela ez bata eta
|
ez
bertzea sentitzen, berdinzki erran dezaket nihaurk ere ez dudala ulertzen nola erran dezaketen katolikoek ezen ez dagoela elizatik kanpoan salbazionerik... are gutiago Indietako oihanetan bizi izan nintzenetik indiar gorri haiekin, zeinak baitziren, karitateari zegozkion kontuetan, giristinoak baino giristinoagoak eta jenerosoagoak, guztia guztien artean partitzen zutenak.
|
|
|
Eta Jainkoari eskerrak emanez hil na hi nuke,
|
ez
bertze munduaren izenean, baina honen izenean. Eta, aintzakotzat harturik Publilio Siriarraren errana, zeinak baitio:
|
|
|
Eta ustezkoa diot, zeren bainago ezen Axularren jakintasuna ez zela egiazkoa hainbat alorretan: izan ere, ez ote gintuzke jakintasunak libre egin behar —beldurraren atzaparretarik libre, bereziki—, eta harenak ez ote ditu, aldiz, giristinoak legez lege eta arauez arau lotzen, baliatzen delarik, haien zuritzeko eta justifikatzeko, hainbat konparazinoz, zeinek ez baitute bertze asmorik
|
ez
bertze xederik beldurraren sortzea eta erroetaraino sartzea baizen. Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa bera ere, erran ez dezagun libre egin gaitzakeen hitza.
|
|
|
Eta burua ezker eskuin higitu nuen, ahoz ere ezetz eta ezetz erraiten niola, zeren ez bainuen handik alde egitea bertze nahirik
|
ez
bertze ametsik.
|
|
|
Eta neure burugabekeria eta zentzugabekeria maradikatzen nuen, zeren bistan baitzen eta ebident ezen burdeletako errota narrioz beterat behin eta birritan zebilenari lotu behar zitzaiola, halako batean, irin gaixto hura, eta
|
ez
bertze nehori... Jakin beharra nuen, bada, nik hura!
|
|
|
Baina, beren buruak babestu ez ezik, beren atakeak ere trazatzen zituzten itsas lapur haiek handik, batik bat Indietarik Europarako bidean zihoazen untzien kontra, zeren eta untzi haiek Indietako produktuz kargaturik baitzihoazen, eta zeren, halatan, handiagoa izan baitzitekeen harrapakinen fruitua: erran nahi baita ezen kasualitatez erori ginela itsas lapur haien atzaparretan, ekaitzaren eta
|
ez
bertze deusen karietarat.
|
|
|
Eta oroitzen dut, halaber, nola bazkari afarietako solasetan ama adi egoiten zen, gogotsu eta gogoetatsu, noiz eta osaba Joanikot eta prezeptore jaun Marcel mintzatzen baitziren honetaz eta hartaz —diskrezionez eta kortesia osoz, beti ere, amaren aitzinean—, haienganik zer edo zer ikas zezakeelakoan, zientziaz edo filosofiaz... ...rruntasun hark bazuen, halatan, hurbiltasun eta berotasun puntu bat, igartzen zitzaiona, batik bat, osaba Joanikoten aitzinean —nahiz eta orduan ere osaba Joanikot zèn bezalakoa zen, eta jende guztiarekin ibiltzen zen, eta ume handi bat bezalakoa zen—, halako suertez, non baitzirudien ezen ama bekatutxo haiek barkatzeko disposizionean zegoela, edo ez ikusi egiteko bederen, osabari baina
|
ez
bertze nehori. Eta ulertzekoa zen:
|
|
|
Eta, harrigarria bada ere, ikus dezazun zein barneraino eta zein muinetaraino sartzen zaizkigun behin hartu ohiturak eta usantzak, elizan paratzen ginen bezala paratu ginen han ere: emaztekiak toki batean, gizonezkoak bertzean, eta kalonje jaun don Claudio, berriz, ez batean
|
ez
bertzean, baina landa hartan zegoen gain tipi bakarrean, pulpitua iduri... Eta auto sakramental iduriko hartan bazirudien, han geunden moduan, ezen gurutzatuen artillero konpainia bat osatzen genuela, eta konpainia hark sultanaren jauregia hartu nahi zuela, atakea erretaguardiatik jorik eta handik oldarturik.
|
|
|
—Ongi da. Nik ere ulertzen diot berorri, alde batetik, baina
|
ez
bertzetik... zeren eta, gerla berriro piztuko balitz, noren alde egonen litzateke berori, agramondarren edo beaumondarren alde...?
|
|
|
Zeren uste baitut ezen kezka hark —eta bertze huts egite hark, finean— eraman zuela eta bulkatu zuela bere bakardade hartarat eta isilik egoiteko deliberamenduaren hartzerat, tabakoa erretzea eta ahotik kea egoztea bertze atseginik
|
ez
bertze dibertimendurik ez balu bezala... zeren don Frantziskorekin xakean aritzeari ere utzi egin baitzion apur bana, baita bakarrik aritzeari ere, aitarekin diskusione hura izan ondoren, ehundabatgarren kanoiari buruz.
|
|
|
Eta gertatu zen orduan, ustekabean, ezen Bucciok baimendua eskatu ziola guardiako ofizialari, zeren eta etxerat itzuli behar baitzuen, Jainkoak daki zertarat, eta hala iritsi zela bere etxeko aterat eta giltza sartu zuela sarrailan. Giltzaren hotsak aditu zituenean, fraidea jaiki egin zen, eta, nola baitzen zuhurra eta arduratsua, hartu zituen galtzoinak
|
ez
bertze beztimenda guztiak, eta karrikarat jotzen zuèn behe leihotik iltki zen, eta aienatu zen ezin arintkiago. Eta Bucciok gelan barrena egin zuen, eta ohe sagaratu berri hartan sartu eta pausatu zen, atseden egiteko asmotan; gero, lotan geratu ziren, bai bera eta bai haren emaztea ere, zeren biek ala biek nezesitate handia baitzuten, batek guardiako gau emanaldiagatik, eta bertzeak ohe kontuetako nekeagatik.
|
|
|
Halarik ere, jakizu ezen gaizki egiten duenak nola edo hala ordaindu behar izaiten duela, eta osabak egina ez zela nolanahikoa izan... Zeren mundu honetan ordaintzen ez den bekatua bertzean ordaindu beharra baitago, eta hobe da honetan ezen
|
ez
bertzean...
|
|
|
Eta, hitz haiek entzun eta osabak txakurra laxatu bezain sarri, paralizaturik bezala gelditu ziren aita jesuita
|
ez
bertze guztiak.
|
|
|
Osaba ere beldur zen, baina nola ez baitzegoen, don Laureano bezala eta herritarrak bezala, sineskeriaren eta idurikeriaren meneko, baina arrazoinaren, bazuen abantailik, zeren hauteman baitzezakeen ezen beldurrak haien baitan bertze etsai hura sor zezakeela eta etsai hark garait zitzakeela. Eta halatan uxatu zituen, finean, aita jesuita
|
ez
bertze guztiak. Zeren, jesuita ere beldur zen, baina errabia errabiatu batek estaltzen zion beldurra, eta hargatik egin ahal izan zion buru Lutherori.
|
|
|
Edo, damu naiz, alde batetik, baina
|
ez
bertzetik... zeren biderik gabe ez baitago ibiltzerik, eta ibili gabe ez dago ikasterik, eta halatan da bidea ikasbiderik onen.
|
|
|
Hantxe zegoen, bai, arestian idisko oldartsua zirudien gizona idi zahar flako bihurturik! Eta ez Ama Birjina
|
ez
bertze saindu guztiak sinesten ez banituen ere, promes egin nien behin eta birritan ezen ez nintzela berriro etxe galdu haietarat joanen, baldin galtzak berreskuratzen banituen. Zeren eta Mignon galdu bainuen, nik gau hartan hiru tituluz edertua:
|
|
|
Handik aitzina, guardia buruak barkamendua eskatu zigun asasinoari
|
ez
bertze guztioi, eta erran zigun, segidan, sentitzen zuela, zeren baitzirudien ezen, beraiek hiltzaile maltzur haren bila zebiltzan bitartean, bertze putatzar haiek iruzur egin zigutela, eta hargatik jarrarazi zizkigutela jantziak aulki haietan, zeinak baitzeuden gelak eta korridoreak bereizten zituzten barren leihoetarik hurbil, eta, halatan, korridoreotarik nornahik hartzeko moduan, eskua leihoa... erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun:
|
|
|
Egia aitortu behar badut, ez nintzen batere fido galduko ez ote zuen, ezta Kristinaren beraren belarriak berotuko ez ote zituen. Baina ez bata
|
ez
bertzea egin. Mutiko aparta, Unai, fidagarria arras.
|
|
|
Zurezkoa zen, zur landukoa, eta horrek aire desegokia ematen zion burdinaren inguruko nagusitasunaren aldean. Gainsolairuak ere bazuen berezitasunik aski; gisako pabiloietan ohi direnak ez bezala, erabat itsua zen, leihorik
|
ez
bertze inolako baorik gabea kanpo aldera.
|
|
|
Edurne etxean
|
ez
bertze edozein tokitan izaten ahal zen. Igerilekuren batean, bero pairaezinetik gerizatu beharrez urean plisti plastaka.
|
|
|
Oinezkoen semaforoan, argi berdeak egin zidan. Ez alde batera
|
ez
bertzera behatu gabe, nire zangoek espaloien babeslekua utzi zuten.
|
|
|
Ahoz beheiti emateko eskatu zidan, eta haur bat bezain manukor izan nintzaion. Egoera berriak ez zuen eztitu, aitzitik baizik, galtzontziloen gaineko zalantza, baina nire erizaina atal horretako larruazalaren gainean haztaka hasi zenean, hatz zoli eta beratz horien ibileretan,
|
ez
bertze deusetan, kontzentratzera deliberatu nintzen. Alde zafratuan zanpatu zuenean, oihu egin nuen.
|
|
|
Hori, gure artean, oro har arraroxkoa izaki, are gehiago bere anaiarteko jendeetan. Izanez ere, kirol kazetaria zen Tomas, eta hoberenetarik omen, baina horretaz ez naiz mintzatzeko egokiena, neure bizitzan ez baitut kirol kronika bat bakarra osorik irakurri, ez harena
|
ez
bertze inorena. Gainerakoan, bere espezialitateko estereotipoari dagozkion guztiak bete betean konplitzen zituen:
|
|
|
Nire egunon laburra denendako zen harendako izan ezik, baina, tamalez, ez nuen bereizkuntza adierazten jakin. Dena dela, berdin izanen zen isilik gelditu banintz ere, ez hark
|
ez
bertzeek ere ez baitzidaten erantzun. Salbuespen bakarra, Tomas, ni baino hamar urte zaharragoa edo izanen zen irratilaria:
|
|
|
—Ez bata
|
ez
bertzea. Maiatz bukaeran, urtero bezala, zuen opor asmoak jakiteko —OPORRAK, jakina! —, orriak banatu zitzaizkizuen erredaktore guztiei.
|
|
|
MIGUEL SESMA FELICITAS DIAZ zegokion nire bidaiaren jomugari. Ez bata
|
ez
bertzea bat helduki nire paper muturrekoarekin, baina ez nuen horrekin burua berotu. Istant bat geroago zortzigarren oineko E atearen aitzinean nintzen.
|
|
|
Xahu eta prest atera nintzen kanpora. Ez toallaren
|
ez
bertze deusen estalkirik gabe. Horien premiarik ez nuen bestari segida emateko.
|
|
|
Zer zioten, ordea, ezin ikasi: apez langileekikoak akiturik, Udaleko funtzionarioa tartean sartu zitzaien eta, ez barkamenik
|
ez
bertze kortesiarik gabe haien solasa moztuz, gorpuzain ttaparrari ere galdatu zion sinadura. Betaurreko ilunen atzetik," Potzoloren" begitartea ilunagotzen sumatu nuen.
|
|
|
" Sar zaitez hor, eta eraman ezazu hurrengo asteburuan egunkariaren ardura". Horixe agindu zidatek, eta horixe egin nahi diat, ahalik eta txukunen, bihar goizean ene xoko goxora itzuli bitartean, ez hiregatik
|
ez
bertze inorengatik buruko minik hartu gabe.
|
|
|
garbitzaileak bere lana bukatzear zuen hilotza aurkitzean, eta taxuz aritzen diren bakarrenetarik dugu, nonbait, zilarra bezain distiratsu utzi baitzuen dena. Salbuespen bakarra, Urtxipiaren beraren bulegoa duk, baina hango marka bakarrak, agerikoak bederen, hildakoarenak eta
|
ez
bertze inorenak dituk. Iduri likek hiltzaileak ardura berezia hartu zuela bere sar ateren lorratzik ez uzten.
|
|
|
Zigarro bat piztu eta osorik pipatu arte pauso bat ere ez nuen egin, ez alde batera
|
ez
bertzera. Nire mugimendu bakarra, Potzolok arratsalde hasieran emandako paperak jakako poltsikoan zirauela frogatzeko izan zen.
|
|
|
Handik goiti, egunak zenbaturik nituen: ehun eta lauretan hogeita hamaika —191—, abuztuko ortziral horretan, ez Kristinaren
|
ez
bertze inoren aldaken ukirik gabe.
|
|
|
Ezinbertzez, ez baitzuen barkatzen, haren sorlekuan egin nituen neure bizitzako lehen hemezortzi udak. Alabaina, ez batak sustraituagoa sentiarazten,
|
ez
bertzeak lagunartera ekartzeko moduko gomuta gozorik oparitzen.
|
|
|
Arreta bikote balakariarengan
|
ez
bertze zerbaitetan finkatu beharrez, suen ondora lerratu zitzaizkidan begiak. Egunkari bat, hortxe.
|
|
|
Bertze zenbaitek aurreko guztiarekin ikustekorik izan gabe," kakazaha" ren gisako burroak, Andre Mariaren letaniak edo Koraneko surak erabiltzen dituzte. Ez izenetan, ez datetan,
|
ez
bertze deusetan oinarritu barik, zenbakiak eta letrak apeta hutsez edo haize aldakorraren ariora nolanahi nahas mahasten dituztenak ahantzi gabe.
|
|
|
—Ez, ez dut. Ez bata,
|
ez
bertzea.
|
|
2001
|
|
|
Jose Mari Espartza Zabalegik gaztelaniaz idatzi eta Jose Mari Nuñezek euskaratu duen «Tafallaren historia» osatzen duten bi liburuak zertan diren hitz gutitan laburbil dezagun, lan ikaragarriaren berri emaiten ari garela erraitea bururatzen zaigu,
|
ez
bertzerik.
|
|
|
1 " Urdeak, bertze abrèk egiten eztutena, oraiño minik hartu gabe, ukitzeaz beraz egiten du marraska. Zeren nola ezpaitu deus ere on den gauzarik, bere urdaia baizen, ez illerik, ez lumarik, ez larrurik, eta
|
ez
bertze gauzarik, bere izanez eta naturaz da beldur, hartzen dutenean, biziaren edekitzeko hartzen duten". Axular, Gero, XLV, 5.
|
|
|
Mahai baten gainean norbait makilarekin edo joka ari zela ematen zuen. Aitatxi
|
ez
bertze guziak iratzarri gintuen. Amatxi protestan hasi zen bere ohatzean, aita eta ama jaiki ziren eta, hondarreko, Julian anaia, Elen ahizpa eta ni ere bai.
|
|
|
Bera bezain izitua nengoen ni. Ez bata
|
ez
bertzea ez ginen aste osoan etxetik atera. Beharrik Teofilo zegoen gure etxean, Irungo trena ez zebilelako, Ziburuko bere etxera ezin joan Sanferminetatik bueltan, eta bere akordeoia eta umore paregabearekin ahantzarazi zizkigun osaba eta bioi gure pena guziak.
|
|
|
Oiloen artoa jatera hurbiltzen ziren arratoiei. Berak
|
ez
bertze inork ikusten ez zituenei.
|
|
|
Isilik gelditzen zirenak
|
ez
bertze guziak gezurretan aritzen ziren gure aitzinean. Gero, kanpora ateratzen zirenean, elkarri erraten zioten zinetan pentsatzen zutena.
|
|
|
Guardia zibilak tiroka ibili omen ziren gauaz, bai eta apezak elizako ezkilak joka ere, ibaitarrak abisatzeko. Bixentek, ordea, ez zuen ez batzuen danbarik
|
ez
bertzeen dandarik aditu. Eta, hala, etxetik ezin atera gelditu zen.
|
|
|
Arratsaldean bokata egiten aritu ziren emakumeak joanak ziren ni etorri orduko. Haien ahotik ateratako arranguraren bat gelditzen zen laharren artean, baina deus
|
ez
bertzerik, gainerako guzia galdua zen urarekin batera, errekaraino, ibairaino.
|
|
2002
|
|
|
Par. Eta beregan ba litz, bera berberak inguratu lizateke, bera eta
|
ez
bertzea izanik beregan lizatekelako, gauza bat bertze baten izaitea ezineko baita, hunek inguratua izan ezik.
|
|
|
Par. Bata ezta, beraz, nihon ere, beregan
|
ez
bertzerengan ere ezpaita izaiten ahal.
|
|
|
Par. Horra ba: bata, ez beregan
|
ez
bertzerengan ere ezin diteke izan.
|
|
|
Par. Hortaz geroz, bata eztiteke bertze izan, eta ez beraren eta
|
ez
bertzeren berdin ere.
|
|
|
Par. Bata, beraz, eztiteke beraren eta
|
ez
bertzeren berdineko izan.
|
|
|
Par. Hunela, bata ezta berberaren berdin eta
|
ez
bertzeren ere, neurri bereko ezpaita.
|
|
|
Par. Horregaitik, bata ezta ez berbera
|
ez
bertze baino zaharrago ez gazteago ez adinkide.
|
|
|
Par. Orain, bada: osoa bere zathi batzuetan ez baldin ba da, ez hekietarik baten soilik ez eta guztietan ere, nahi eta nahi
|
ez
bertze gauzaren baten baithan izanen da, edota lekhurik ere hartuko eztu, betheko eztu, nehon ere izanen ezta.
|
|
|
Par. Bainan ez berenez
|
ez
bertzearen zathidun direnez, bertze ez baldin ba dira ekien arteko differentza ez othe suntsituko?
|
|
|
Par. Bertze hainbertze gerthatuko zaio batari bere buruaz ere; nolanahi ere berez handitasunik ez tipitasunik ezpaitu, eztezake beregan gainditu
|
ez
bertzek gainditua izan; bainan hedago berdineko denez, berberaren berdina da.
|
|
|
Par. Bata eztiren gauzak, bertze gauzak direla derrakezu, eta
|
ez
bertze gauza bakhar bat, bata bainon ugariagoak baitirateke; bertze gauza bakhar bat ba lira, batasun bat osatuko bailukete, eta bertzeak direlarik, ordea, bata baino ugariago direnez, anhitz ditugu.
|
|
|
Ikhus, ordea: garaitiko bertze gauzak ere, numeruaren muinkide dira, bertze gauzak baitira, eta
|
ez
bertze gauza.
|
|
|
Par. Bata eztiteke izan, ez baldin ba da; bainan anhitz gauzetaz kutsatua izan dedin ez bakharrik ezer eragozpenik eztu, aitzitik, hunela izaitea beharreko da," ezten bata"" hauxe" ba da, eta
|
ez
bertze gauzarik. Bata ez baldin ba da, eztena haur ezpa da, eta halako gauza hura bertze ba da, hortaz tutik ere mintzatzeko biderik ezpaitukegu.
|
|
|
Bata ez baldin ba da, eztena haur ezpa da, eta halako gauza hura bertze ba da, hortaz tutik ere mintzatzeko biderik ezpaitukegu. Bainan, ezten hori bata ba da, hauxe da eta
|
ez
bertze ezer, eta orduan behar beharreko izanen da bata hori huntaz kutsatua izaitea eta bertze beredin gauzez.
|
|
2004
|
|
|
Utz autobideak, bide eta bidexken hartzeko. Ibilbideak erakuts baina
|
ez
bertzeak zure bidetik joatera bortxa. Kurri dabilana, autoz dabilana baino emekiago jabetzen da espazioaz, inguruan duen guztiari begiak irekiz.
|
|
2005
|
|
|
Jerome Lindonek erakutsi zidan, bereziki lehen liburuetan, bertute berezia behar dela. Liburua zabaltzen duzularik, edozein lekutan zabaldurik ere, jakin behar duzu liburu hori dela eta
|
ez
bertze bat. Ene lehengo liburuek estiloz aldatzeko akatsa zuten, ahotsez aldatzekoa.
|
|
|
Ez bata eta
|
ez
bertzea ez dira berriak: alde batetik, 2003tik Iruñeko Udalak hirutan murriztu du 1997an indarrean jarritako Euskararen Ordenantza, bertzeak bertze, Udalaren jakinarazpen eta komunikazio publiko oro ele bietan argitaratzera behartu eta kontratazioetan euskara baloratzea eskatzen zuena.
|
|
|
Zazpiak bat aipatzen du, bainan
|
ez
bertze olerkariek bezala. Zalduby batek aldarrikatzen du Zazpiak bat en geroa, biharko ametsa.
|
|
|
Bestelako urik ez duela edaten berak eta harixe esker ez duela gaitzik ezagutu bizitza guztian. " Zango alu hau
|
ez
bertze –esan zion gero, makilaz joz belaun aldea–, sortzetik zaukaat izorratua". Arraiturre izenak, Urre Iturri nahi duela esan eta arrazoi handiarekin daukala jarrita horrela, urrea baino gehiago balio baitu handik sortzen den ur garbiak.
|
|
|
Hi ez haiz konturatu hemen ez lukeela ezerk funtzionatuko gu gabetarik, horregatik etortzen zaizkiguk astero kontsignatarioak zorro txipi batekin," Ongi portatu haiz, har ezak zerri horrek". Ni
|
ez
bertze guztiengana. Presa izaten ditek, gutiena ordaindu nahi ditek ahalez atrakea, eta ontzia lehenbailehen deskargatzeko makinista saiatuak hobe.
|
|
2006
|
|
|
Rock, n, roll idazten ari nintzela ohartu nintzen: gure kontu triste horrek gukezkatzen gaitu,
|
ez
bertzeak, normalak, gehienak. Gizartez eta ideologiaz euskalliteraturarekin bat edo egiten duen jendaldetik kanpora, bizkarzainak inguruandituztenen edo uniformea janzten dutenen artean baizik ez duzue aurkituko parekokezkarik.
|
|
|
Fase laburra da, baina aunitzetan gertatzen dena. Gero, amorru sentimendua dator, ‘Zergatik niri eta
|
ez
bertze bati’ pentsatzen duzu, norbera errudun sentitzen da eta bertzeen kontrako amorrua ere sentitzen du, medikuen kontra, sinisten badu Jainkoaren kontra… Fase hau ere hagitz llaburra da, baina intentsoa. Horren ondotik, gehien ezagutzen dugun fasea dator, depresioa.
|
|
|
Anartean, hainbat upel hustu eta hainbat emamintz urratu ziren, ilunpearen babesean. Ez batetik
|
ez
bertzetik edan zuen gure aitatxik. Egun hartan, biziaren bide bihurrien berri ere izan zuen Migel Mailuk:
|
|
|
Bizirik gelditu zirenek, berriz, kasik Baionaraino egin behar izan zuten atzera, espainola orpoz orpo segika zutela. Aitatxi, behingoz, ez zen ez batzuen
|
ez
bertzeen artean izan. Bere zoritxarrerako, harentzat hobestekoak baitziren heriotza edo gatibutza, desohorearen gainetik.
|
|
|
Ezagutzen nindutenen begietan, berriz, Montgommeryren armadarekin abiatu nintzelarik bilakatu nintzen bertze bat. Ez batean
|
ez
bertzean ez zen bera Nabarrenkoxetik aterea eta Nabarrenkoxera itzulia. Nire hamahiru urtetan, lehen aldiz jakin nuen zer den inori aurpegia ikaraz zuritzea nirekin begiz begi egitean.
|
|
|
Papistekin topatuko nintzen, ezinbertzean. Beharralditik engainuz ala ezpata ukaldika atera nintzenetz, ez nintzateke ez batera
|
ez
bertzera makurtuko. Itzulbideko bi egun haietan nire gorputzak egin zuenak ez dit hondarrik utzi oroimenean.
|
|
|
Tomas Atondok noski zapategia itxi eta San Nikolas atera jo zuen, familia guztiarekin batean. Hantxe ziren, udako eguzki galdatan, Iruñeko beaumondar guztiak, baita anarterainoko agaramondar bat baino gehiago eta ez bateko eta
|
ez
bertzeko bertze anitz ere. Erregidoreek hiriaren giltza gaztelarraren eskuetan uztean, aitatxiren aitaordea ez zen uzkurrena izan garaileak iufaka eta txaloka agurtzen.
|
|
|
–Zer dela-eta hain kontent orain? Gure arteko gerlak iraun bitartean sekula ez haiz ez alde batera
|
ez
bertzera makurtu.
|
|
|
Terride gure artean agertzean, Agaramont ez zen izan Nabarrenkoxen aterpea bilatu zuten noble erreformatuen artean. Ez baten alde
|
ez
bertzearen kontra gelditu zen. Alderdirik hautatu gabe erretiratu zen bere gaztelura, seme alaba guztiak eta haien familiak berarekin eramanda.
|
|
|
Etorkizuna orainean eraikitzen da. " Joanak joan, etorkizuna etorkizun, oraina da gure eta
|
ez
bertze", esan zuen Axularrek. Eta egunero jorratzen da.
|
|
2007
|
|
|
zer erranik ez, A ren astakeriak jarri dizkizute aurpegiaren aurrean, zurea entzun bezain fite. Bai A ren aldekoek nola B renek leporatu dizute nahita nahiez hor dagoen ezpataren aho gainean bizi nahi duzula, ez alde batera
|
ez
bertzera erori nahi ezean, eta errealitatetik kanpo bizitzea dela hori, guztien gainetik zeure burua kokatu nahi ezina dela: ongi eta gaizkiaren gainetik.
|
|
|
Baina azken bortz urteotan erabilera datuak bere horretan egoteak Euskal Herriko bertze herrialdeen joera nagusitik aldentzen du Nafarroa. Euskal Herri osoko erabilerak+ 0,7 puntu egin baitu goiti( [2001] 13,5_ [2006] 14,2), adinekoek
|
ez
bertze adin talde guztiek euren erabilera goratu dutela.
|
|
|
3,3_ [2006] 4,7) eta herrialde horretan ere adinekoek
|
ez
bertze adin talde guztiek euren erabilera goratu dute.
|
|
|
Alderaketarako Gasteiz hartuta, soziolinguistikoki Iruñetik gertuena baita, ikus daiteke Iruñea baino garapen hobea izan duela. Gainera, azken kale neurketan Gasteizen, Iruñean ez bezala, adinekoek
|
ez
bertze adin taldeek garapen positiboa izan dute eta bereziki nabarmena izan da haur eta gazteen erabilerek izan duten goratzea: haurrek+ 2,3 ([2001] 3,5_ [2006] 5,8) eta gazteek+ 2,9 ([2001] 3,4_ [2006] 6,3).
|
|
|
Dakusagun orain Iruñerria, hiriburuaz gain bertze udalerriak ere hartuta. Iruñerrian neurtutakoen artean Berriozar
|
ez
bertze guztiak 10.000 25.000 biztanle tarteko tipologiako udalerriak dira: Barañain, Burlata, Zizur Nagusia eta Atarrabia.
|
|
|
([2001] 5,1_ [2006] 2,9), kontuan hartuta 2 taulan agertu bezala, belaunaldi berrien artean euskararen ezagutza nola emendatu den: Tafallak
|
ez
bertze denek 15 urte beheitikoen artean euskararen ezagutza 21,7tik 33,1 bitartekoa zuten 2001ean. Gazteen erabileraren apaltze honetan bat egiten dute, oro har, Iruñeko datuek eta 10.000 – 25.000 biztanle tarteko udalerrietakoek.
|
|
|
Nafarroari dagokionez, aipatu behar da Zizur Nagusia
|
ez
bertze 12 herrietako neurketetan bertze hizkuntzen erabilera, gutxi asko, antzeman dela.
|
|
|
zendako, huna: ez batek
|
ez
bertzeak ez bailituzke aski beresten frantsesez temps> eta modes> deithuak diren aditz epheak eta aditz erak... Eskerrak daizkogu bihotzetik apez eskualtzaleari.
|
|
|
Ez batek
|
ez
bertzeak ez zuten kaferik hartu eta, Migelek kontua ordaindu ondoren, eguzkipera irten ziren. Astebeteko tartea utzi zuten elkarrengana berriz bildu arte, baina lekua zehaztu gabe geratu zen, eta Maria Josefak hartu zuen deitzeko ardura.
|
|
|
Antza denez Alberto Josek ez zion aparteko garrantzirik eman, baina Arseniok ez zuen hitzik atera bueltako bide osoan. Horrela, bada, A gosar, que el mundo se va a acabar erran zuen gidariak automobila abian zihoala, baina kontrako bidea zeramatela probestuz, ez batek
|
ez
bertzeak, inork ez zuen burua itzuli. Egia errateko, bi lagunena eta gehiago edana zuen terminologoak bakarrik, eta fa sostenuto nabarmena zeraman soinean.
|
|
|
Bazekien nori buruz ari zen, eta baietz adierazi zion buruarekin. Ez batak
|
ez
bertzeak ez zuten inoren izenik aipatu. Aitortu beharrik ez zuten elkarkidetasunaren seinale, irri egin zuten batera.
|
|
2008
|
|
|
Alde batetik,. Nafarroa, Espainia da?, historiak hala frogatzen duelako; bertze aldetik,. Nafarroa, Euskal Herria da?, historiak hala frogatzen duelako. Ez kasu batean,
|
ez
bertzean, nafarrok ez dugu zer erranik auzi horretan; edo, bertze modu batean adierazita, erran, nahi duguna erraten ahal dugu, eta horren arabera (euskal edo espainiar) aberriak behar dituen historia ikasle onen zerura edo traidore ustelduen infernura bidaliko gaituzte. Hau da, guk ez dugu erabakitzerik Nafarroa zer den eta zer nahi dugun izatea; hori aldez aurretik emandako egia da, guk onartu beharrekoa (etsaiek ez bagaituzte engainatu edota erosi, behinik behin).
|
|
|
Nola baitira ebatsien bihurtzea, zorren pagatzea, erauzi dituen falso testimonioen satisfatzea, eta eragin dituen kalteen, eta gaixtakerien erremediatzea? Baldin obra miserikordiazkoak zerorrek zeure eskuz egiten ezpadituzu, eta
|
ez
bertzeri ere eragiten, egia da, eztuzu orduan merezimendurik izanen, baiña ez bekhatu mortalik ere. Zeren obra miserikordiazkoak, hargatik deitzen dira miserikordiazkoak, eta ez iustiziazkoak, zeren zenbait behar ordu herstutan, eta premiazkotan baizen, ezpaikara obligatu heken egitera.
|
|
|
Doinuak garrantzi handia du. Horregatik paratu diet beti azkenean harridura marka, argi ikusten ez badut ere harridura den, edo galdera, bien arteko zerbait, edo ez bata
|
ez
bertzea. Euskal kontuetan ez diogu prosodiari garrantzi handirik eman, eta hau da kasu horietako bat, non doinuak berak pisu handia duen.
|