|
2008
|
|
|
Balio hauen guztien aurrean, gure hautua izan da datiboa markatzea bakarrik, batetik, eransketa hutsa ez denean, bestetik, datiboa onartzen denean bakarrik, eta azkenik, ia beti datiboa erabiltzen denean; azken hauetarako corpusari begiratuko dio gularik bereziki, hau da, corpusean bakarrik datiboaz agertzen bada, markatu egingo dugu; aldiz,
|
ez
bada hala, ez dugu markatuko.
|
|
|
Iturissa> (Poza lizenziadunaren garaitik euskarazko iturriza> ulertu da hemen; dudarik gabe zerrendako euskal izen garbiena,
|
ez
bada Iturista> irakurri behar behin tzat), Pompelon> (eusk. ala iber. elon?), Biturís> (gal.
|
|
|
Barrukales> > (lur-saila). Basardia> (lur-saila, baso > (bosque) eta artia> (entre) ele mentuetatik, baldin amaierakoa di> tokizko atzizkia
|
ez
bada). Basinttes> (Soto del Valleko lur-saila.
|
|
|
Pagadal> (lur-saila, erreg. 1, 136; Bagadoi> eta Bagaza> bezala pago ren ildokoa, amaieran gaztelaniar al> ugaritasunezko atzizkia (hayal, > delakoena) atxiki zaiolarik, baldin* zabal> baten sinkopa
|
ez
bada). Peñate> (lur-saila, erreg.
|
|
|
40). Valuzea> (ikus gorago Baluzea). > agaña> (bigarren osagaia, gaña>, lugar alto, altoza no?, baldin eta Zagalaviña ren sinkopa
|
ez
bada; erreg. 507).
|
|
|
Hemen bertako hizkera eta estandarraren arteko bateratze joera bizia da. Eta bitartekorik
|
ez
bada jartzen epe laburrean pentsa liteke estandarra nagusiko dela osorik, bertako ezaugarriak galduz.
|
|
|
Alde batetik euskalkiak eta estandarra urruntzen badira eta bestetik irakaskuntzan hau baino
|
ez
bada erabiltzen puzzlea osotu da: urte gutxi barru euskara bakarra izango dugu.
|
|
|
Gauzak horrela, bateratze joerak orekatzeko lanik egiten ez bada, jardunean den hizkuntza ideologia edo ideologia estandarra Tore Kristiansen en hitzetan(, standar ideology?)
|
ez
bada errotik aldatzen, bi belaunalditan galduta egongo dira dialekto tradizionalak. Europan (Dinamarkan, Alemanian...) eman den egoera berean izango gara.
|
|
|
aspaldi bukatua izan arren, saio guztiari izana eman diezaioke eta abar. 3) Musika, kantua eta hainbat errekurtso estilisko nahiz modu askotako disgresioak ere ipuin idatzi bilduma batean ez dira inoiz agertzen (oharkabez jasotakoren bat
|
ez
bada). Aldiz, konta saioetan berebiziko garrantzia izaten dute.
|
|
|
Horretan ere arazo bat baino gehiago izanen dugu, zenbaitetan kontzeptu edo objektu bera esa teko bi hitz erabiltzen baitira mugaren bi aldeetan. Gure ustetan, eginkizun honek lehentasun osoa izan behar du, inguruko hizkuntzen morroi izan nahi
|
ez
bada.
|
|
|
Euskara hainbat esparrutan eta zenbait gaiez jarduteko (oso) gutxi erabilia izan da azken urte hauetara arte. Halaber, ezin ahantz genezake euskaraz dihardugunean, lehenago beste hizkuntza batean edo batzuetan jasotakoa itzultzen edo egokitzen ari garela, zuzenean
|
ez
bada zeharka.
|
|
|
Garai eztabaidatsu eta zailetako ahotsak eta antsiak ageri zaizkigu almanaka eta egutegietan (borroka politikoak, gerraondo latza), zentsurarik gogorrenean ere hizkuntzaren ahotsa idatzita erakustean besterik
|
ez
bada. Denbora zail nahiz erosoagoetako argitalpen herritar zabalduenak egutegiok izan dira.
|
|
|
berezkoa duten izenekin, litro, > metro, > > eta holakoekin. Hauek, beste determinazioren bat ezarri nahi
|
ez
bada behintzat, 4 ez dira izen nagusiaren eskuinaldean kokatzen.
|
|
|
Beraz, erran daiteke,, zientifiko? kalifikati boa
|
ez
bada erabiltzen ere, kritika akademiko bat egiten dela, unibertsitarioen artean. Frantses eskolak edo tradizio horrek atxiki zuen lehentasuna, 1960ko hamarkadan sortu zen, kritika berria?
|
|
|
Beraz, gure aldetik esango genuke Pierre d' Arhex larraintarraren Jan> de> Paris> eskuzkribua izan daitekeela, agian, antzerki testurik zaharrena(
|
ez
bada Jundane> Jakobe24, Espileren Ester25, edo besteren bat) eta beste zenbait bezala (Jean> de> > Les> Quatre> > Aymon, >) eleberrietarik antzerki modura egokituak. Eta eskuzkribu zaharrenaren data zehatzarik ematekotan, beste daturik ezean, 1760koa genukeela eman, hots, Oiharçabalek proposatzen duena baino hamar urte beranduagokoa.
|
|
|
Gaurko itzultzaileok argi daukagu hitz guztiak ezin daitezkeela itzul, denotazioaren mesedetan exotismoaren konnotazioa galdu nahi
|
ez
bada behintzat. Horrexegatik, badira itzulgarri ez diren berba eta esaerak, pertso naien izen deiturak, atzerriko leku eta hirien deiturak, bertako jantzi, ohitura edo jan edanak adibidez.
|
|
|
Harira gatozela, zientziaren, zehaztu nahiaren edota merkataritzaren premiak kontuan hartuta, begien bistan dago ezin direla sinonimoak eta erdi sinonimoak edonola erabil, ondorioz nahasbidea sortzea nahi
|
ez
bada behintzat. Hortxe dugu, adibidez, gure hizki> famatua.
|
|
|
edo larraineta> modukoetan argia dirudi jatorrizko aniztasun adierak. Argia dirudi kasuan kasuko deklinabide atzizkiak gogoan izanik, eta argia exokon parazioz, erdal Las> (H) eras> deitura kasualitate huts kontsideratu nahi
|
ez
bada behintzat. Gaur egun bistan da, nolanahi ere,, ha ido a las eras?
|
|
|
111 Egia da ordea, guztiarekin ere, arto> asko, > gari> asko> adiera ere nolabait bizirik dagoela batean zein bestean: arto asko emango du (urtea oso txarra
|
ez
bada) artaldeak, eta gari asko galaldeak.
|
|
|
Beraz Azkueri itxuraz berdin zitzaion aliantza Espainiarekin egin zein beste edozeinekin egin (beti ere euskal interesentzat onuragarria izatekotan). Ezaxola hau eta aliantza edozein herrialderekin onartzeko prestutasuna ezin uler daiteke
|
ez
bada euskal nazionalista baten ikuspegitik.
|
|
|
Arazoa, ondoren zetorren, idazlea beldur baitzen Akademian ez zirela sentiberatasun guztiak, bereziki jeltzaleena, presente egongo (ez zela «guziona entzun [go]»), eta bestalde kezka zuen erakundeak hizkuntzaren barne logikaren aurkako edozein erabaki har zezakeela. Beldur hauek nekez uler litezke Akademian Eleizalde moduko buruzagi jeltzaleak edo Azkue moduan herri euskara ongi baino hobeki zekitenak egonik,
|
ez
bada. Kirikiñok, haizatu zituen zalantzen eraginpean.
|
|
|
Hain zuzen, urriaren 7ko batzar hartan, Akademiako karguak izendatu ostean «Euskaltzaindia, ren EuskoIkaskuntza, rekiko begiruneak adiskidantza osozkoak izan bear zirala erabaki zan, Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntza, ren alaba (naiz askatua) dalako»248 Eta bien arteko harremana nola finkatu aztertzeko batzorde bat sortu zen, Akademiaren barne araudia ere idatziko zuena. Beraz, banaketa data esplizituki inon aipatzen
|
ez
bada ere «askatzea» batzar hartan koka daiteke. Hura izan zen Eusko Ikaskuntzako Elortza eta Apraiz Akademiaren batzarreko buru eta idazkari (nahiz bozka gabeko) gisa aritu ziren azken aldia, baita akta jaso zuten azken eguna ere.
|
|
2009
|
|
|
11) deritzan narrazioa. Ez bata, ez bestea, ezin dira irakurri gogaldi umoretsu batean
|
ez
bada. Ez da, ordea, umoremerkea, doakoa.Ez.Errealitatejakinbatzukburlatzekoeta, burlarekin batera, salatunahidenegoerabatagerianjartzeko balioluke, poesiarenbidez, kontzientziaren mailansikiera, egoerahuraazaleratuetairaultzeko.
|
|
|
A.G. Urkixoren 1906ko proposamenak badu seguruenik iritzi sendo bat azpian, alegia, pertsona soil eta elkarteen nahiak ondo daudela baina jite horretako proiektu batek ez duela lortuko gauzatzerik erakundeen bidetik
|
ez
bada. Eskarmentu handia jasoa zuten mende berriko proiektuen etorkizunean sinetsi zutenek.
|
|
|
Bai, baina hobetu daiteke, ez horrenbeste diruaren ikuspegitik,
|
ez
bada antolakuntzaren eta egituratzearen ikuspegitik. Zuzendaritzak asmoa dauka ikerkuntza proiektuak bilduko dituen ikertegiak bultzatzeko, lurraldez lurralde.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, badago modalitate bat indar diskriminatzaile handia daukana: NAI modalitatea, hain zuzen, soilik NIrekin elkarlotzen baita; inoiz ez da agertzen GUrekin(* uquitu nai degu), eta ez da elkartzen, ezta ere, inpertsonalarekin(* uquitu nai da) birformulazioren
|
batean
ez bada. Ez da agertzen BEAR+ NI bezalako uztarketarik ere* itzeguin bear det,* uquitu bear det?
|
|
|
intentzio mailako morala vs> ekintzen gaineko morala. Banaketa ez da neurri berean egiten, NI hori ez da ekartzen kontuak emateko (modu lausoan
|
ez
bada). ZUren esparruko modalizazioak deontikoak dira (behar izana, derrigorra), ez bulomaikoak (nahi izatea, saiatzea, asmo izatea).
|
|
|
Herritarrak, hala ere, ez dira inoiz latinez mintzatzen, formula liturgikoren batean
|
ez
bada (volo, > abrenuntio). Ez deabrua, ez Adan eta Eba, ez Lutero.
|
|
|
X.3 Euskarak, bere lekua? behar du, galduko
|
ez
bada 196
|
|
|
Ikuspegi horren argudio bidea ez da antzematen zaila: . Zerbait egin beharra dago eskolan, euskara betiko galduko
|
ez
bada. Eskolak eman biezagu, eskolak kendu ziguna eta kentzen diguna? 64 Euskal eskolaren aldeko gogo nahi hori gogor indartu zen, bereziki, bertako elite edo protoelite jakinetan.
|
|
|
Bere hutsean hartuta kamuts gertatzen da. Gero eta kamutsago, gurasoen aukera eskubideak duen lehentasun operatiboa kontuan hartzen
|
ez
bada.
|
|
|
Ez da zaila beren argudio bidea asmatzen: , kalean lehen adinbat erdara entzuten da, lehen baino gehiago
|
ez
bada. Hori da benetako neurria.
|
|
|
Eskola bidez hamabost edo hogei urtean egindako esfortzua neutralizatu egiten du hainbatean, gauetik goizera, emigrazio horrek. Doan lekuan nekez jardun ahal izango du euskaraz gazte heldu horrek, pareja mailan edo familia giro itxian
|
ez
bada. Ele biko eskolaren eragina ahuldu egiten du, ezinbestean, emigrazio horrek:
|
|
|
Solaskide horiekin diharduten neurrian eskuratzen dutela hitz etorria. Ikasle horien harreman sare hurbil, arrunt eta eskuragarriez inguratu behar dela hortaz eskolako indarberritze lana, saio osoa alferrik galduko
|
ez
bada. Haurrek, neska mutilek eta gazteek ingurumen babesgarria behar dutela, erdal erasanaren aurrez aurre beren L2 horretan jardungo badute eta, horrela, jardunaren jardunaz hitz etorria eskuratuko badute.
|
|
|
aisialdiaren euskarazko aukeraren murritzak eta dibertsifikazio faltak nekez gazte saldo zabalak erakar ditzake. Euskarazko eskaintza horren beharra handia da, bestalde, eskola bidezko saioa gaztaro bete betean indargabetu edo ezabatuko
|
ez
bada. Etekin linguistikoaren aldetik, nolanahi ere, funtsezkoa da euskaldun alfabetatu gazteok, beren neurriko?
|
|
|
Ele biko hiztun elkartea osatzen dugu gaurko euskaldunok eta, euskara zeharo ahultzen eta galtzen
|
ez
bada bidean, ele biko hiztun elkartea osatzen jarraituko dugu gure (eta gure seme alaben) bizi denbora guztian. Horretan ez dago dudarik:
|
|
|
X.3 Euskarak, bere lekua? behar du, galduko
|
ez
bada
|
|
|
Bistan da, bestalde, irtenbide hori bezain elkorra dela kontrako punta muturreko filosofia tradizionala, inplizituki bederen EEN legeak bere egiten duena: denok denokin era inkonpartimentatuan, gogoak hala emate hutsaz, ele batean egin ordez ele bitan egingo dugu, gaur
|
ez
bada bihar. Ez dago munduan halako adibide ezagun bakarrik, eta hizkuntzen atzera aurrerak arakatu dituen aditu jendeak aho batez dio erredundantzia funtzionaleko elebitasun sozial hori bidera ezina dela belaunez belauneko perspektiban.
|
|
2012
|
|
|
Bigarrenik, autoreak bere testuari eman asmo dion zentzua bigarren mailakoa da irakurleak hautematen duen zentzuaren alboan. Izan ere, autorea
|
ez
bada nortasun egonkor eta koherentea duen izakia, ezin du objektiboki hauteman daitekeen, asmo, bat eduki.
|
|
|
–Ibiñagabeitiaren obrak, eta bizitzak? ezin hobeto ordezkatzen du hirurogeietako hamarkada arte eta XXgarren mende osoan zehar, lehenagotik
|
ez
bada, gutxienez idazle eta irakurle askorentzat indarrean egon zen kultur eta literatur ideologia bat:
|
|
|
rako balio,
|
ez
bada titulua lortzeko eta gero autoreak ogibidez estatuaren funtzionario masa osatzeko. [...] Nik ez dakit nolakoa egin behar den saiakera, baina igoal horixe da gauza, izan behar duen modukoa ez egitea, beste ikuspegi batzuk ikertzea?
|
|
|
edo `maltzur? adigai lexikoetan oinarritzen da, esatariak ez baitu hori komunikatu nahi, guztiz kontrakoa dena
|
ez
bada.
|
|
|
Ohikoa da, bada, diskurtsoan (ia guztietan, guztietan
|
ez
bada) bi edo enuntziatu gehiago kateatzea ilokuziozko norabide jakin batekin. Kateatze mota hauetako bat da, hain zuzen ere, argudiatzea.
|
|
|
– Dena dela, buruan, sakelean
|
ez
bada, nobela bat duela etxeratu da.
|
|
|
E1 oinarrizko enuntziatuan dioena ez dago E2 enuntziatuak dioenaren baldintzapean. Hau da, E2 enuntziatuko baldintzak ez du loturarik E1 oinarrizko enuntziatuko egoerarekin,
|
ez
bada enuntziazio mailako gertakariekin.
|
|
|
C tipoan, ordea, aditzaren flexioak menderagailuaren marka formala darama, eta alde horretatik, itxuraz, mendeko perpausaren aurrez aurre geundeke. Gure hipotesia da holakoetan ere, enuntziatu parentetikoak ez duela E1 oinarrizko enuntziatuarekin mendekotasun harremana gauzatzen, goragoko edo gainetik dagoen esan aditzaren mendekoa
|
ez
bada:
|
|
|
Enuntziatu parentetikoa, aldiz, bere bakarrean enuntziatu bat da, E2 enuntziatua, eta nahiz eta E1 enuntziatuan tartekatu, ez du honekin inolako lotura sintaktiko formalik gauzatzen,
|
ez
bada diskurtso mailako koherentziazko lotura. E2 enuntziatuak ematen duen informazioa, gainera, makroegituran kokatzen da, enuntziazioeta modalizazio mailan nahiz argudioeta informazio egiturei dagokien mailan (perpaus bazterra 2 bezala izendatzen du Fuentesek 2007).
|
|
|
Horien osotarzünak dü gure antzerti zaharra moldatzen. Zonbait baizik
|
ez
bada begiratzen, beste zonbait baztertüz, antzertiaren arauak hausten dira eta jeia ez da haboro pastorala. Ezagüna da antzertiak denen axola galtatzen düala:
|
|
2016
|
|
|
Muga honek ekarriko du konfiantza harremana, komunikaziorako beharrezkoa dena. Mintzairaren bitarteko komunikazioak aurretik bien arteko konfiantza eskatzen du,
|
ez
bada jokoaren elementu bakarra ere. Ezagutzea eta egoeraren kokatzea beharrezkoak baldin badira, ulertzearen prozesuan proiektua behar da, eta aurreikusi, hipotesiak izan, ulertua izan daitekeen horri buruz.
|
|
|
Ondorioz nola komunikatu beste hizkuntza batean gatazka horretaz, faltsu airea ematen dio. Are gehiago aktorea
|
ez
bada hizkuntza horretan bizi, testua ez badu benetan sentitzen eta ulertzen hizkuntzarengatik. Hertsitasunak metatzen hasten dira komunikazio hunkigarri baten lortzeko.
|
|
|
Horregatik idazteko duen abilezia aldatu behar al du? ...z da barneratua den hizkuntza, ez du erraz hartuko horren azalpen sakona, eta bukatzeko publikoak usaian euskarari lotzen dituen problematikak ez dira garaiak eskatzen dituenak, problematika berriei egokitzeko zailtasunak izanen ditu, eta ondoren, euskara estandarra ez bada obrak publiko zabal baten hunkitzeko oztopoak izanen ditu, eta tokiko publiko bati zuzentzen bada euskara arrotza eginen zaio
|
ez
bada euskalkian emana. Sekulako oztopo meta, idazlea hizkuntza gatazkaren barnean kokatzen duena, aterabide gutxirekin aurkitzen dena.
|
|
|
Berriz ere, Nafarroari erreferentzia egiten zaio, goraipamen azkar batekin bukatzen da, antzerkiaren gaia, gudua, ikuslearengana ekarri nahi izan duena, historikoki egiaren bilaketarik gabe noski, testuan zehar ez baita erreferentzia historikorik
|
ez
bada Errolanen aipamena urruna.
|
|
|
Antzerki honen historiaren aztarnak egon daitezke Larzabalek proposatu zigun horretan. Gisa guziz, B. Oyharçabalek egiten duen oharra jarraigarria da, hogeigarren mendean iragan zen antzerki mugimendu zabal honen ulertzeko, horren aztarnarik
|
ez
bada. Haatik, ondoko mendeetan izan zirenen aztarna hauek begiratuz, Larzabalena zehazten lagunduko gaitu:
|
|
2017
|
|
|
Holaxe, Euskaltzaindiak gorago seinalatuak diren ikergaiei buruz bere ikuskapena ekarri nahi luke, nahiz euskararen presentziaz, nahiz hizkuntza horren kalitateaz. Adibidez, formakuntza Akademiaren egin beharretan
|
ez
bada sartzen ere, obra pedagogikoen hizkuntza kalitatea bere egin bidea du, irakaskuntza egituretan euskarak duen lekuak arranguratzen du, bai eta ere formakuntzetan euskararen erabilerari eta kalitateari buruzko emaitzek. Beste molde batez, aldiz, mendia EHGKko lan ardatza baldin bada, Leader programan mendi artzaintzari buruzko egitasmo bat aurkeztu zuen Euskaltzaindiak eta ez zen onartua izan, agian Euskaltzaindiaren proposamenak hizkuntza hunkitzen baitzuen ekonomia hutsa baino, ez da dudarik alor horretan jarraikiko garela hizkuntzaren lekua azpimarratuz.
|
|
|
Hortxe daukagu lekuko Korsikako Lurralde Biltzarraren adibidea, honek garaian aho batez onartu baitzuen korsikeraren koofizialtasunaren eskaera... baina Parisek muzin egin baitio eskabide ozen honi. Hala eta guztiz ere, Ipar Euskal Herriko hautetsien jarrera irmorik
|
ez
bada egoten, Paris are gutxiago mugituko da...
|
|
|
Jakin badakit ez dela, hasiera honetan behintzat, Euskal Hirigune Elkargoaren eskuduntzetan, baina, nire ustez, lehenbailehen dira gauza batzuk argiki erran, hala nola Ikastolak behar duela, bihar
|
ez
bada etzi, euskal eskola publiko bilakatu, euskarari lehentasunezko ikasbide batekin, murgiltze sistema batekin, noski.
|
|
2019
|
|
|
Erabaki arazotsua, baina ez bakarrik hatxearen kontra edo euskalkien alde zeudenengatik. Nola antolatu behar duzu nazio bat, hezkuntza sistema, hedabideak eta abar, hizkuntza kultu komun batekin
|
ez
bada. Zer egin behar genuen, euskalki bat erabili Leioako Unibertsitatean, eta beste bat Donostiako campusean?
|
|
|
»Hiltzeko tenore dut, eta orain niretzat bezala izanen da zuretzat ere bihar
|
ez
bada etzi, badakizu zuk ere hainbeste. Ez, ordea, euskararentzat.
|
|
2020
|
|
|
Ipar Euskal Herriko esparru literarioan itzal handikoa zen Piarres Lafittek promozio kontrazala idatzi zion liburuari. Haatik, ezin erran dezakegu zenbat ale saldu ziren.305 Urte horietan Eñaut Etxamendi ezaguna bazen ere, 306 ospea ez zetorkion literaturaren eremutik
|
ez
bada kantugintza herrikoiaren eta militantzia politikoaren eremutik. Zentzu horretan, Etxamendiren nortasun eta ospe sozialak inkonformismoak markaturik daude, bereziki haren karrera literarioaren hasierako urteetan.
|
|
2021
|
|
|
Mintzairek zuten prestigioa adierazteaz gainera, inskripzioek, idatzi zituzten jendeek zerabiltzaten hizkuntzen hedaduraren berri ematen dute hein batean. Gipuzkoan epigrafia arloko lekukotzak ez dira modu homogeneoan edo bateratuan lurraldearen muinean azaltzen,
|
ez
bada Probintziaren periferian eta barreiatuta, betiere eragin erromatarraren indarguneetan, edo haietatik gertu. Ikus 2 irudia.
|
|
|
Bestalde, autore klasikoek aipaturiko balizko toponimo indoeuropar apurrek eremu txikia harrapatzen dute, eta ez Probintzia osoa,
|
ez
bada kostaldea. Xehetasunetan sartuz gero, Antzinaroko geografoek ahotan harturiko leku izenetatik bik jarraitzen dute bizirik, Probintziaren mutur banatan dauden Debak eta Oiartzunek.
|
|
|
Gorrotxategik (2002b: 107) dioen bezala, toki izenak hizkuntza jakin bati esleitzen ez zaizkionean eta, horren ordez, ezaugarri batzuei erreparatuz, handik eta hemendik toponimoak bilduz (arrazoinamenduaren eskutik) eraikitako mintzairekin edo haien esparruekin lotzen direnean, eremu irristakorrean sartzen gara, are gehiago hipotesia hizkuntzaz landako argudioren batekin egiaztatzen
|
ez
bada. Gauza bat da barruti jakin bateko izenak bilduz erdietsitako corpusa, eta bestea etimologiarik gabekoak edota ilunkarak diren beste etsenplu batzuetan ikusten diren ezaugarriak dituzten (eta ez dituzten) hango eta hemengo deizioekin osaturiko sortak.
|
|
|
Orain bada esan ohi du Axularrek maiz,
|
ez
bada soilik. Axularren Gero bezala ‘diskurtsozko estiloz’ onduriko liburu edo mintzaldietan arrazoibide luze baten edo argudio baten amaiera ere beraz ek seinalatu ohi du.
|
|
|
Beste batzuk esaldi eginak dira, gehienetan adizki laguntzailerik gabekoak: Ez bada jakin!; Ez jakin bada!; Jakin
|
ez
bada! (Apaolaza); Nik al dakit bada!; Nik zer dakit bada nor nun dabillen?
|
|
|
Horietan aurreko perpausaren baiezkoa edo ezezkoa ukatu egiten du DMak; horrexegatik aurkitzen dugu bai bada ezezko perpausaren ondoren, eta
|
ez
bada baiezkoaren ondoren. Ahoskatu ere, elkarrengandik bereiz samar ahoskatzen dira bi hizkiak:
|
|
|
42.22.2s Harridura adierazten duenean bada markatzaileak, orain artekoetan ez bezala, baiezko perpausari formalki baiezkoa den beste perpaus batez erantzuten zaio; eta ezezkoari ezezkoaz, baina honek, harridura adierazten duelarik, esanahia baiezkoa du, Nola
|
ez
bada! esango balitz bezala.
|
|
|
" bestela gertatuko balitz"," eguzkirik ez bada"," hamarrak ondoren joaten badira", etab. Beste modu batera esanda: " aurreko perpausak esaten duena betetzen
|
ez
bada" esapidearen laburdura litzateke, alegia. Euskal literaturan oso arrunta da erabilera hau eta idazleen artean behin eta berriz aurkitzen da:
|
|
|
Hirugarren pertsonari agindu bat ematea ezinezkoa da, izatez, zeharka
|
ez
bada. Horregatik, desira edo baten esanahia hartzen dute halako perpausek.
|
|
|
11.2c Erlaziozko adjektiboek (edo erreferentzia adjektiboek § 7.2 eta § 14.2.6) ez dituzte ezaugarriak adierazten,
|
ez
bada modifikatzen dituzten izenen argumentuak (izenak argumentuak baditu) edo izen horiekin lotura duten entitateak edo eremuak (gerra zibila= biztanleria zibilaren gerra). Goiko adibideak onargarriak edo ulergarriak izan daitezen, adjektiboon ohiko esanahia egokitu genuke eta nolabait ulertu laborala, judiziala, penala, zibila eta soziologikoa ezaugarriak direla eta graduatu daitezkeela.
|
|
|
zerrenda mugatua osatzen dute eta zenbaitetan funtzio sintaktiko garbia izaten dute. Azken kasu horietan, pentsa liteke menderagailu edo aspektu morfema moduan erabiltzen diren atzizkiak ez direla postposizioak eurak,
|
ez
bada postposizioekiko isomorfikoak diren atzizkiak. Hala ere, postposizioen eta morfema funtzional horien artean badaude antzekotasun semantiko eta sintaktikoak, eta horregatik, haien artean nolabaiteko harreman sintaktikoa badagoela pentsa genezake.
|
|
|
Bi salda edo bi arrain zopa eskatu ditugu modukoak ere esaten ditugu. Esan dezagun, hortaz, zenbatu ezin diren izenek ez dutela zenbatzaile zehazturik hartzen, aipatu kasu berezi horietan
|
ez
bada. Jakina, hitz horiek anbiguoak ere izan daitezke zenbait kasutan:
|
|
|
Mugatzaileak murriztu egiten du mugakizunaren erreferentzia esparrua, sintaxian modifikatzaileek egiten dutenaren antzera. Aztergai ditugun mugakizun berezietan, ostera, nekez hitz egin dezakegu ‘multzoaz’, ‘zatiaz’, ‘aldiaz’, ‘usainaz’, ‘aurreaz’ edo ‘atzeaz’
|
ez
bada zehazten zeren multzoa, zatia, usaina, aurrea... den. Mugatzaileak, ezkerreko osagaiak, egiten du zehazte lan hori.
|
|
|
Kasu honetan, gainera, Beriain berarengana jo dezakegu, erosoenetakoa
|
ez
bada ere bidea, bitartekoak bertan behera utziaz. Eta bitartekoa bera, Larramendi alegia, ez zebilen oker, oraingo Telletxeak erakutsi duen legez (Mitxelena 2011, OC XIII:
|
|
|
Mireni buruz zerbait esan dugu eta berehala hau gaineratu: Miren joaten bada edo
|
ez
bada..., aipatu baldintza ezarriz. Horregatik bereizi ditugu emendiozkoen sailean bi azpimultzo.
|
|
|
20:43, 15:30 eta abar. Nola eman hori euskaraz (batzuetan kasu postposizioak hartu behar dituzte), horretan inolako tradiziorik
|
ez
bada?
|
|
|
Perpaus bi horietan, datiboak ez du, jakina, helburua adierazten,
|
ez
bada esperimentatzailea. Izan ere, gustatu edo ahaztu bezalakoak aditz psikologikoak dira, eta gustatzea bezalako prozesu psikologikoak sentitzen dituenari esperimentatzailea deritza (§ 23.2.2.3c).
|
|
|
Baina nola jakin noiz dagokion tasun bat eta noiz bestea izen sintagma bati? Printzipioz, esango dugu euskaraz izen sintagmak mugatuak direla (§ 2.7, § 12.2), mugagabe izateko arrazoi sintaktiko markaturik
|
ez
bada segurik. Hortaz, izen sintagma noiz izango den [mugatzaile] ikusiko dugu lehenik:
|
|
|
Izen sintagma zenbait elementu desberdinez osatua agertzen da anitzetan, baina izena hartzen du beti ardaztzat. Izen sintagmaren ardatz den izen hori izen berezia
|
ez
bada (hots, izen berezi nahiz izenordain: norbait, ni, zuek...) sintagma behar bezala osatua egoteko izenaz gainera beste elementuren batzuk ere behar ditugu.
|
|
|
honerean. Baina forma horiek guztiak zaharrak dira; gaur ez dira erabiltzen esapide eginetan
|
ez
bada. Forma estandarrak, jakina, gaur euskararen eremu zabalean hemendik, hortik, handik dira.
|
|
|
Baina egon ek, esaterako, nekez hautatuko du holakorik, denbora adieran
|
ez
bada: { atzotik, aspalditik} nago hemen (cf. atzoz gero nago...).
|
|
|
Parentetiko gisa ere erabil daiteke, baina erabilera nahiko berria da, lehen adibideak XIX. mendekoak baitira (erdialdekoetan ez dago adibiderik,
|
ez
bada erregistro ikasietan): Erdi Aroan, omen, Nafarroa osoa etortzen zen debozioz (Aintziart); Ni naiz Donapaulekoa, omen, eta aski dut ez joatea ez badut nahi (Luku).
|
|
|
Izan ere, baldintzadun perpausetan ez da protasiaren edo apodosiaren edukia baieztatzen, baizik eta bien arteko inplikazio lotura bat egiten da. Horrela, Bart garaiz oheratu izan ez bagina, gaur ez ginen hain argi esnatuko bezalako adibide batean, oso zaila gertatuko litzateke ondore perpausari zentzua ematea edo testuinguru egokia aurkitzea, baldintzazko perpausarekiko loturan
|
ez
bada. Izan ere, baldintzadun perpauseko bi ataletako bat ezabatzean edo aldatzean (adibidez, aditzaren aldia edo modua), perpaus osoaren esanahian edo gramatikaltasunean izan dezake eragina.
|
|
|
Noski, zein izenlagun moduan ere ager daiteke batzuetan korrelaziozko perpausetan. Jokabide hau erregularra da, adibide ugari aurkitzen
|
ez
bada ere literaturan. Hona batzuk:
|
|
|
Ondoko adibideetan, izenordain anaforikoa datiboan eta ergatiboan da, baina ez da ageriko izenordain gisa gauzatua aditzaren komunztadura marketan
|
ez
bada: Nork ere baituke orai orhoitzapen horren ohoretan besta egiteko gutizia, on dakiola!
|
|
|
Esaldia ezezkoa denean, berriz, gutxiagotasuna adierazten da. Ez dakit zuk adina, zuk baino gutxiago baizik esaldiak badu, hortaz, zentzua; ez, ordea,* Ez dakit zuk adina, zuk baino gehiago baizik, egitura zuzentzailean
|
ez
bada (Zuk adina ez, gehiago dakit!).
|
|
|
Hortaz, perpaus hauetan erabiltzen diren adjektiboak eta adberbioak mailakatzea onartzen dutenak dira. Mailaren adierazpenari biderik ematen ez diotenek ez dute konparazioan lekurik; hala gertatzen da, esate baterako, erlaziozko adjektiboekin —, zibilago,, bezain judizial— eta atzo bezalako denboraadberbio deiktikoekin —* atzoago—; hauekin ez da konparazio perpausik eratzen, erabilera berezietan
|
ez
bada (§ 11.1b, § 14.2p, § 22.1.5).
|
|
|
Adibideak emateko, has gaitezen hiztunek aurretik modu seguruan ezagunak dituzten kontuekin: Francoren armadak Espainiako gerla zibila galdu balu/* bazuen... baldintzazkoan, adizkiaren aldetik,(+ alegialdia) bakarrik da onargarria (balu), mendeko perpaus horretan esana kontrafaktuala izanik, iraganeko adizkia (bazuen) ez baita egokia gertatu ez zen zerbait adierazteko, inferentziazko erabileraren batean
|
ez
bada behintzat. Aldiz, Francoren armadak Espainiako gerla zibila irabazi* balu/ bazuen... adibidean, alderantzizko egoera aurkitzen dugu.
|
|
|
Bestelako zertarakoak adierazten dituzten perpausak, aldiz, predikatuak eskatzen edo hautesten dituen osagarri argumentalak dira —labur, ‘osagarriak’—, haren sare semantikoaren barnean direnak. Beharrezkoak dira osagarri horiek, esaldia herren geratuko
|
ez
bada. Gure haurra prest dago esaldiari, adibidez, dagoen dagoenean zerbait falta zaio; osagarria behar du, agerian ez bada isilean —‘zertarako prest dagoen’ adierazten duen osagarria, alegia— Eta, bestalde, predikatuaren araberakoa da perpausak aditzera ematen duen nozioa:
|
|
|
Beharrezkoak dira osagarri horiek, esaldia herren geratuko ez bada. Gure haurra prest dago esaldiari, adibidez, dagoen dagoenean zerbait falta zaio; osagarria behar du, agerian
|
ez
bada isilean —‘zertarako prest dagoen’ adierazten duen osagarria, alegia— Eta, bestalde, predikatuaren araberakoa da perpausak aditzera ematen duen nozioa: baliagarritasuna, aukera, gaitasuna, nahikotasuna...
|
|
|
inor horrek, esate baterako, ez du berez eta bete betean inor adierazi nahi, zu ez den inor baizik. Eta beste ere ezin da ulertu bigarren osagaiaren argitan
|
ez
bada: zu ez den besterik.
|
|
|
Hona beste adibide bat ergatibozko sintagma ere tartean duena: [...] ordena asko bere izenteetan ditu Aita Santubak berak, zeintzubetan eragozten jakuen Eleisa gizonai, ez bakarrik alako lekubetan dantzan egitia,
|
ez
bada baita besteen naasteko dantzia berarijaz ikustia bere (Frai Bartolome).
|
|
|
38.8e Mendebaldeko euskalkietan nez soilak azalpenezko perpausak era ditzake, forma horren berezko esanahia moduzkoa bada ere. Literaturan ez da gehiegi ageri, azken urteotan
|
ez
bada. Gorago esan den moduan, aditzaldia iraganekoa denean anbiguoa gerta daiteke nez gero perpausa, denborazko zein azalpenezko irakurketa izan baitezake; anbiguotasun hori argitzeko edo, azalpenezkoetan nez soila erabiltzera jotzen dute gaur egun mendebaldeko euskaldun batzuek.
|
|
|
Egoera mailakotzat hartzen diren predikatuekin erabiltzen dira, eta alde horretatik parekotasun handia dute egon aditzarekin, baina hemen egoera hori lehendik datorrela eta horrela dirauela iradokitzen da. Kategoria desberdinetako predikatuekin ager daitezke eta artikulua agertzea debekatuta dago, partizipioekin
|
ez
bada: Errepideak moztuta/ moztua jarraitzen du; Egoerak berdin dirau; Gaixoak minez segitzen zuen, eta medikuari deitu zioten; Zuzendariak burumakur jarraitzen du; Garazik zuzendari jarraitzen du.
|
|
|
Nire txakurra gose zen; Haserre da gure mutila; Ahalke naiz zuk diozuna egiteko. Baina kontuan izan behar da atributu modura izen gutxi batzuk bakarrik ager daitezkeela, eta gehienak debekaturik daudela(* hori liburu da), identifikaziozko adieran edo definizioetan
|
ez
bada.
|
|
|
–Bihar jai da, baina japoniarrak asiarrak dira. Izan ere, perpausen esanahiari begira, oso irakurketa bereziren batean
|
ez
bada behintzat, bihar jai izatea k ez du inolaz ere japoniarrak asiarrak ez direnik iradokitzen; eta adibidea ez zaigu oso onargarria iruditzen. Horrelako aurkaritza egitura bati zentzua eman ahal izateko interpretazio eta inferentzia berezi samarretara jo genuke; pentsatu genuke:
|
|
|
Bestalde, banakaritzan ezin dira perpaus osoak azaldu(* Bai Jon lanera berandu iritsi zen eta bai Miren ordua baino lehen irten zen), aurretik aipatu den egoera bati erantzuteko
|
ez
bada. Banakaritza erabiltzen denean, egitura osoa gertaera bakartzat interpretatu ohi da, eta hori egon daiteke banakaritzaren bidez perpaus askeak lotzeko eragozpenaren atzean.
|
|
|
hitanoa euskalki guztietan ageri da. Edo gaur egun nonbait erabiltzen
|
ez
bada ere badira historian zehar haren lekukoak, nahiz eztabadakoak baino erabilera markatuagoa duen eta ez hain hedatua gizartean. Bestetik, forma kontuan harturik, bistan da zu izenordaina, bigarren pertsona singularra adierazteko, hi baino berriagoa dela (ikus § 13.3.2 eta § 13.3.3); zuka eta xuka alokutiboak Iparraldean erabiltzen dira, eta beroriketa ia desagertua da.
|
|
|
Hemen esandakoek berdin balio dute beste egoera batzuetan ere. Adibidez, izen ardatz bakar bati dagozkion bi adjektibo direnean, adjektiboen zuzeneko juntabidea hobetsiko da kontrako arrazoirik
|
ez
bada testuinguruan: euskaltzale zintzo eta leialari (nahiz beste bidea ere gramatikaren aldetik zilegi den, eta beharbada testuinguru batzuetan —indarra emateko, adibidez— guztiz baliagarri:
|
|
|
Hona hemen adibide batzuk: Nork berak behar du bere burua ezagutu (Duvoisin); Nork berak bere gaztigua eramanen du (Axular); Norberaren gogokoa
|
ez
bada (Frai Bartolome); Gogoa nabari da norberarentzat; estari, beste nornahirentzat (Mitxelena).
|
|
|
RANTZ] PSak norabidea adierazten du, gutxi gorabeherako norabidea edo. Baina holako argumentua eskatzen duen predikaturik ez da, baldin eta lehenagotik adlatiboa (‘nora’ argumentua) hautatzen duena
|
ez
bada: denak jadanik ra adlatiboa hautatzen dutenak dira nonbait.
|