|
2003
|
|
|
Batetik, hiriburuak bederatzi egunean janzten duen mozorro xarmangarria: Iruñea
|
ez
Iruñe bilakatzen den aste iheskorra, urtearen gainerako hirurehun eta berrogeita hamasei egunetan agertuko ez duen bisaia alai koloretsu abegikor begirunetsua. Eta bertzetik eta aldi berean, Iruñea, inoiz baino Iruñeagoa:
|
|
2005
|
|
|
Eta lehenik jakin behar da eskualde honetako garapen ekonomikoa zerk duen ekarriko, lehentasunak non diren. Ene pentsamoldea da garapena jinen zaigula kostaldetik, eta
|
ez
Iruñetik. Ez du horrek erran nahi ez dugula Iruñera hurbildu nahi, baina Iruñera ahal da hurbildu bide normal bat, bide on bat eginez.
|
|
|
Damianek telefono zenbaki bat apuntatu du papertxo batean eta jarraian Balezteneko Mariari eskatu dio mesedea, deitzeko otoi Leonen emazteari zenbaki horretara, eta esateko Irunera eraman dutela, eta
|
ez
Iruñera.
|
|
2006
|
|
|
Hiriburuko seme alabek maitasun epela agertzen zieten erresumako jaun andreei, eta ihardesten erregina Katalina erdi gaskoiak eta haren senar Joanes gaskoi hutsak. Inor ez zen harritzen nahiago bazuten beren gortea Lizarrara, Erriberrira, Zangozara edo Tuterara eraman, ezen
|
ez
Iruñean gelditu. Estatuko aferek, hala ere, erresumako hiri buruzagian egonaldiak egitera behartzen zituzten urtean bi hirutan.
|
|
|
Saran –segurtamen osoa du– Parisko oilandak gabetsiko ditu. Jainkoak barka dezala, inoiz ez du halako emaztekirik ezagutu, ez Salamancan
|
ez
Iruñean ez Baionan. Beldur zen harako bidaian abiatzean, eta beldur izateko arrazoi aski bazuela zilarra bezain garbi konprenitu zuen ailegatu zen puntutik.
|
|
2007
|
|
|
Honi lotua, artilleria berbera al darabil Euskaltzaindiak izenen zuzentasunaz hitz egitean Guardia (eta ez Biasteri), Iruñea (eta
|
ez
Iruña) edo Bilbo (eta ez Bilbao) direnean. Ala egia esateari beldur diogu, aurrean dugunaren giharren tamainaren arabera?
|
|
|
Munduan diren hiriburuetatik, batean bakarrik dago alkate euskalduna. Ez Bilbon, ez Baionan, ez Donostian, ez Gasteizen,
|
ez
Iruñean, ez... Boisen David Bieter aukeratu dute.
|
|
|
Baziren frantses eta alemaniar batzuk, mutu, serio eta begiak bideo-kamera numerikoetan txertaturik zeramazkiten. Amerikano franko bazetorren Bilbora,
|
ez
Iruñeko San Ferminetara bezainbat, baina anitz hala ere. Jendaldearen mugimenduei beha, ohartzen nintzen aise ahanzten nuela ikertzekoa nuen kasua.
|
|
2008
|
|
|
Nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Arrasate barruko Arrasate> Press> aldizkarian eta Euskal Herri osorako sortu zen Euskaldunon> Egunkaria n, eta nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Gasteizko eta Aramaioko udaletxeetako ohar eta iragarkietan? Erabaki zentzugabe eta ganorabako horiek ez dira ez Madrildik, ez Paristik,
|
ez
Iruñetik etorri, geure baitatik baizik, eta geure baitan daukagu, beraz, akats eta oker horiek zuzentzeko gaitasuna eta erantzukizuna.
|
|
2009
|
|
|
Gero, alde egin baino lehen, poltsa bat tomate emanen dizuet, ikusiko duzue zer den ona. Zerikusirik ere
|
ez
Iruñean saltzen dizkizuetenekin.
|
|
2013
|
|
|
Agerre malenkoniaz oroitu da Parisko otordu batzuez. Ez Urdazubin
|
ez
Iruñean, ez Salamancan ez Saran inoiz jan ez dituenak jan izan ditu urte batean Frantziako hiriburuko mahai desberdinetan. Eltzekoaren partez, zopa.
|
|
|
Ezin uka, nire bahitzailearen jakin mina nuen. Banekien, bederen, ez zela ez Nafarroako erregeordea
|
ez
Iruñeko gobernatzailea, ez bainengoen ez hilik ez zitadelako ziega batean. Hainbat galdera egin nizkion nire zaindari ttattarrari.
|
|
|
Ez sobera gustura, egia erran. Aipatzen zidan ez zuela laketzen,
|
ez
Iruñean, ez unibertsitate triste hartan. Izanez ere, hark argi zuen artzain izan nahi zuela, eta herri ttiki batean bizi, bere herrian ahal izatera, eta mendia sentitu.
|
|
2015
|
|
|
Baina hor egon zen herria, auzoa, jendea altxatu zen, liburuzainek gure babesa eman genien eta, borroka latz baten ondotik, liburutegi bat izanen zela iragarri zen. Baina to,
|
ez
Iruñeko gainontzeko liburutegiak bezalakoa, Nafarroako Gobernuak kudeatua, baizik eta Iruñeko Udala liburutegi berri horren jabea izanen zela adostu zuten jakitera zeinen bulego zikinean. Eta Udalak bere gain hartu bai, baino kudeaketa lanak ez zituela eginen eta dirua enpresa pribatu bati emanen ziola erran zuen, hark ardura hartu zezan.
|
|
|
Bere emazte Barbara Rougvierekin Gorraizen txalet batean bizi ziren, eta helbide hartan bien artean Norman Asesores izeneko enpresa bat jarri zuten. Enpresa hori ez zegoen ez Eguesibarko Udalean
|
ez
Iruñeko Udalean jarduera ekonomikoen gaineko zerga ordaintzeko izen emanda. Alta, Vialogos Capital Humanoren bitartez 2,7 milioi euro ordaindu zitzaizkion Norman Asesoresi eta enpresa horrek, besteak beste, etxeko altzariak eta zeramikak erosteko edo igerilekuak ezartzeko erabili zuen diru hura.
|
|
|
Entzierroek, nola
|
ez
Iruñakoaren bidetik, arrakasta gaitza badute Hegoaldean, bereziki Nafarroan. Jaz 17 mila pertsonek parte hartu zutela estimatzen da; hoietan %56 atzerritarrak.
|
|
2018
|
|
|
Mugimendu feministaren manifestazioa txalotu zuten euren periferia politikotik, baina ez ziren batu. Ez Gasteizen, ez Donostian,
|
ez
Iruñean, ez Baionan, ezta Bilbon ere. Mugimendu feminista historia idazten ari zen bitartean, zenbaitzuk argazki tradizionalera mugatu ziren.
|
|
|
Zergatik Zaragozara eta
|
ez
Iruñera?
|
|
|
Urteak daramatzate,
|
ez
Iruñean bakarrik, mugimendu sozialek eta talde feministek eraso sexistak salatzen, eta Iruñean hasi dira gizarte mugimenduari eskutik helduta erakundeak ere lanean. Hasi da panorama aldatzen, “eraso sexistarik ez! ” lelopean esku gorriak ezagun egin dira kale, taberna eta txosnetan, eta jada ez da horren erraza legerik gabeko hiria dela esatea.
|
|
|
batetik, aski ezaugarri berria dela ematen du, eta ez du ematen XVI. eta XVII. mendeetan existitzen zenik ez inon erabiltzen zenik:
|
ez
Iruñean, ez Nafarroa Garaiko beste lekuetan ere: oraindik asmatu gabe zegokeen ezaugarri hori (Zuloaga, 2017).
|
|
|
Garai hartatik honat bederen, teorian erdigune horrek hizkuntza eragina ukan duela proposatu genuke, hirian euskararen garrantzia ahultzen hasi zen arte, bederen. Nolanahi ere den, Iruñea ez da hain hiri handia izan, hizkuntza aldetik esleitzen diogun balizko eragin hori ez dakigu xuxen zenbaterainokoa izan zen; erregearen gortea Erriberrin bizi izan zen usu,
|
ez
Iruñean. Demografiaz denaz bezainbatean, nafar gehienak ibarretan bizi ziren, ez hiriburuan; esate batera, XVI. mendean 2.000 biztanle inguru zituen Iruñeak, XVIII. mendearen hasieran 8.000 eta 1783an 15.000 Madozen arabera 1848an 15.745 biztanle zeuden bertan.
|
|
|
Konkistarekin batera, Antso VI.a Jakitunak eraikitako errege etxea, Nafarroako errege erreginek Iruñean zuten egonlekua alegia, Gaztelako erregeordeen bizitoki bihurtu zen. Antso VI.a Jakitunak Nafarroako errege izendatu zuen bere burua (eta
|
ez
Iruñeko), eta erreinua eta monarkiaren sendotze instituzionala bilatzen zuen politika baten barnean ulertu zuen jauregiaren eraikuntza. Jauregiak bi funtzio nagusi zituen:
|
|
|
1471n agaramontarrak hiria hartzen saiatu ziren: Joanes Atondo Comptoseko entzuleak eta Migel Ollakarizketa eta Ugara erregidoreek ateak gauez irekitzea onartu zuten, eta handik sartu zen Nafarroako Pedro, baina Felipe Beaumontek segada egin eta labankadaz hil zuen horregatik esaten zaio, egun, Zapateria kaleari," traizioaren atea" — 1479an Leonor erregina izendatu zuten, baina Tuteran,
|
ez
Iruñean; hilabete geroago hil egin eta Tafallan lurperatu zuten. Bere biloba Frantzisko Febo Iruñean koroatu zuten 1481ean.
|
|
|
Bere ikerketa lanak oso ongi erakusten digu Nafarroa Garaiko auzitegi militarren ohiko jarduna eta armadak gizartearengan zuen erabateko kontrola. Francoren edo Mugimenduaren aurka hitz egitea nahiko zen atxilotua izateko, zer esanik
|
ez
Iruñeko Gaztelu Plazan" Gora Euskadi askatuta!" oihukatu, edo preso politiko baten aldeko diru bilketa eginez gero (Urrizola, 2017, 119, 121).
|
|
2019
|
|
|
Baina, bai urrun egon behar duela Iruñeak kosta aldetik, Leizarango bide zabala ireki den arren! 31 litro, besterik
|
ez
Iruñean. Tokitan dago Donostiako 116 horietatik.
|
|
|
Ezer gutxi dakit zutaz ‘txalo txalo’ eta ‘sagutxu’ euskaraz esaten zenituen eta gazteleraz ez zeneukan ez Tuterako,
|
ez
Iruñeko ezta Bilboko azenturik ezer gutxi dakit zutaz zure bildots zopak izugarri gustatzen zitzaizkidan eta zure zinema eta irakurtzeko grinak jarauntsi ditut ezer gutxi dakit zutaz zure aita ‘gaztelu bat bezain altua’ zen 1943an bere besotartean lehenengo aldiz Bilbon hartu zintuenean izutu egin zinen, nor zen gizon hura?
|
|
|
Oharra: Azpimarra daiteke Prudencio Sandoval Iruñeko apezpikuak 1614an argitara eman zuen Catalogo de los obispos, que ha tenido la Santa Iglesia de Pamplona[...] liburuan, Nafarroako hiriburuaren euskal ordaina aipatzen duen aldiro Iruñea edo Irunea erabiltzen duela, inoiz
|
ez
Iruña. Eta, gure ustez, Iruñea modu argian idatzitako lehenbiziko aipua ez bada, zaharrenetakoa da, izan ere, Goñi Gaztanbidek argitara emandako latinezko Yrunia, etab. lehenagokoak baitziren eta Jimeno Junok emandako toponimoak geroagokoak.
|
|
2020
|
|
|
" Eliseo Gilen aurkako epaiketan bere eta bere taldearen jokabidea epaitu da, eta
|
ez
Iruña Veleiako ostraken egiazkotasun eta balio historikoa, oraindik zientifikoki ez guztiz determinatua".
|
|
|
2020ko ekaineko sententziak erruduntzat jo zituen, iruzurra eta grafito batzuen faltsutzea egiteagatik. Baina Eliseo Gilen aurkako epaiketan bere eta bere taldearen jokabidea epaitu da, eta
|
ez
Iruña Veleiako ostraken egiazkotasun eta balio historikoa, oraindik zientifikoki ez guztiz determinatua.
|
|
2021
|
|
|
Iruñeko, Iruñetik, Iruñera... Baina Iruñeko udalak erabaki zuen7 euskal izena Iruña dela, eta
|
ez
Iruñea, eta gero ontzat eman Iruñeko, Iruñetik, Iruñera..., Euskaltzaindiak erabakitakoa segituz. Kasu bakarra litzateke hori euskaraz, Iruña izanik izena, horrek Iruñako, Iruñara, edo Iruñatik eman behar bailuke.
|
|
|
Preso nafarretatik bakar batzuk baizik ez daude Iruñeko kartzelan. Espetxeetako politika Madriletik diseinatu eta betetzen da oraindik,
|
ez
Iruñetik. Salbuespen politika da nagusi oraindik, eta ez da legea modu proaktiboan aplikatzen behin betiko konponbideari begira.
|
|
2022
|
|
|
Eta Arabako gasteizentrismoa dela-eta, Gasteiz izan da garrantzitsuena herrialdearen norabidea markatzen. Ez zuen hainbeste markatu ez BAMek Iparraldea, ez Donostiak Gipuzkoa,
|
ez
Iruñeak Nafarroa, ezta Bilbok Bizkaia ere. Eta ez da gauza kuantitatibo hutsa:
|
|
|
Enrique Maia alkateak, UPNk eta Navarra Sumak uste dute Udaletxe plazaren irudia ez dela ona,
|
ez
Iruñerako ez sanferminetarako. Nahiago dute iraganeko ezkutukeriaren eta isiltasunaren bideari heldu, emakumeek jaiez askatasunez gozatzeko duten eskubidea sakrifikatzearen kontura bada ere.
|
|
|
Erabakia han hartu nahi dute; hori argi utzi du Leire Arraztoak bukaerako hitzartzean: «Ez digute erran behar ez Madrildik
|
ez
Iruñetik gure herri lurrak nola kudeatu eta zaindu, gure ura eta airea garbi nola atxiki, ezta gure lanaren balioa zein den ere. Argi erran nahi dugu hemen herri duin eta burujabe bat dagoela, bere geroaren jabe dena, eta izanen dena».
|
|
|
Erabakia han hartu nahi dute; hori argi utzi zuen Leire Arraztoak bukaerako hitzartzean: «Ez digute erran behar ez Madrildik,
|
ez
Iruñetik gure herri lurrak nola kudeatu eta zaindu, gure ura eta airea garbi nola atxiki, ezta gure lanaren balioa zein den ere. Argi erran nahi dugu hemen herri duin eta burujabe bat dagoela, bere geroaren jabe dena, eta izanen dena».
|
|
2023
|
|
|
15 alkatetza Araban, 41 Bizkaian, 51 Gipuzkoan eta 38 Nafarroan. EH Bilduk ez ditu Gasteiz
|
ez
Iruñea eskuratu, baina Euskal Herriko udal garrantzitsu anitz gelditu dira koalizio independentistaren esku, zerrenda bozkatuena izateagatik kasu batzuetan, Elkarrekin Podemos en babesarekin beste batzuetan. Gipuzkoan azken kargualdian galdutako hainbat Herriko Etxe berreskuratu ditu, Tolosan, Andoainen eta Pasaian.
|
|
|
Euskaraz ikasteko aukerarik
|
ez
Iruñeko haur eskoletan
|