|
2000
|
|
|
Alta, bada, oroz gain, Zuberoako kulturgileen artean arrenkura bat jalgitzen da:
|
euskararen
gainbehera azkarra. Pier Paul Berzaitz biziki kezkati agertu zaigu bere idazkian.
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen
|
euskararen
gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan:
|
|
|
Kontuan har dezagun, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan
|
euskararen
gainbehera ezagutu zuela bere inguruan. Izatez, etxeko giroan gaztelania hizkuntza nagusia izana zuen, baina halere, bere herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen.
|
|
2002
|
|
|
• Euskarak normalkuntzarako bidean aurrerapausohandiak eman ditu azken hamarkadetan, Hego Euskal Herrian; Iparraldean, berriz,
|
euskararen
gainbehera oraintxe hasi da eteten.
|
|
2004
|
|
|
Landarten esanak hona irauli beharrean, hitz eta pitz, neure kolkotik ateratako eletan luzatu eta galdu naiz. Harira etorrita, hortaz, hauxe zioen behin batean euskal idazle eta antzerkigileak
|
euskararen
gainbeherak eragindako bihotz minaren lekuko: –Hizkuntzarekin oso kezkati naiz.
|
|
2006
|
|
|
Ukapen horrek euskarari buruzko haragitan oinarritutako oroimen ezari eragiten dio. Kronotopoek
|
euskararen
gainbeheran eragin zuten denbora luzez, komunitateak irudi ezkor horiei aurre egiteko apustua egin zuen arte. Beraz, euskararen transmisioan eragiteko indarra nahi horretan aurki daiteke.
|
|
2008
|
|
|
Berdintasuna aldarrikatzen duen errepublikak, sinetsiko badu aldarrikatzen duena, bere hizkuntzari aitortzen dion hein eta babes bera onartu behar dio euskarari. Eusko Jaurlaritzak eta EEPk egindako inkesta soziolinguistikoaren emaitzek argi erakutsi dute
|
euskararen
gainbehera larria eta jarraikia dela. Agian, menturaz eta untsalaz egoera aldatuko dela dio EEPk, helburu eta eperik finkatu gabe.
|
|
2009
|
|
|
Zehazkiago so eginez, gerla aitzineko belaunaldiak dira euskaldunenak, heren baten heinean. Ondotik
|
euskararen
gainbehera harrigarria izan da. Ikusiz adin multzoak, bat arte, guraso eta seme alabak direla, gerla aitzineko gurasoek (oraingo aiton amonek) beren haurren erdiak baizik ez dituzte euskaldundu:
|
|
|
Oro har badakigu
|
euskararen
gainbehera ez dela berehala geldituko. Alabaina zaharrenak dira euskaldunenak eta urte bakoitz euskaldun zahar gehiago desagertzen da, gazteak euskalduntzen diren baino lasterrago.
|
|
|
Herriko Etxeko ordezkariak eta herriko gizarte eragileak presente egon ziren agerraldian. Euskaraz Bai dinamika azaroaren 7an abiatuko dute,
|
euskararen
gainbehera herrian gelditu eta erabilpena sustatzeko asmoz.
|
|
2010
|
|
|
Oso berezia da aita zenarekin hogei urte baino gehiago erdaraz hitz egiten pasa ondoren euskaraz mintzatzen hastea. Gure alabek ere euskaraz ikasten dute, eta esan daiteke gure etxean
|
euskararen
gainbeherari buelta ematen asmatu dugula.
|
|
|
Iruñea liberalen esku zegoen, eta inguruetako herri guztiak karlistenak ziren. Nolanahi, Julien Vinson istripuaz baliatu zen Bonaparte printzearen mapa dialektologikoaren ondadea egiaztatzeko eta bai eskualde horretako
|
euskararen
gainbehera frogatzeko, zeren, zehaztu ahal izan zuenez, bertaratutako berrogeita hamar lagunetatik soilik emakume bi mintzo baitziren aise euskaraz, eta umeek ez zekiten.
|
|
2012
|
|
|
25.000 pertsona irabazita egongo litzateke euskara. Hala ere, egoera soziolinguistikoaren azterketa objektiboagoa eginez, konturatuko ginateke eremu euskaldun batean
|
euskararen
gainbehera modu horretan gertatzea oso larria litzatekeela. Oso larria da euskarak bere eremu geografiko eta soziofuntzionaletan atzera egitea, nahiz eta bereak ez diren eremuetan irabaziak eduki, normalean irabazi horiek ez baitute ondorio praktiko operatibo baikor nahikorik galdutakoa estaltzeko.
|
|
|
Datu demolinguistikoen argitan, euskara ondo zihoala ematen zuen; izan ere, kuantitatiboki ikusgarriagoak izan ziren berriz aurkitutako euskararen lorpenak. Oinordetutako
|
euskararen
gainbeheraren jarraipena ezkutuan gelditzen zen, kuantitatiboki neurtzeko zaila. Hala ere, kualitatiboki esanguratsuagoa zen Lazkaoko 5.000 biztanleetatik 100ek euskara erabiltzeari uztea eta ez Barakaldoko 100.000 biztanleetatik 1.000k euskara (zertxobait) ikastea.
|
|
2013
|
|
|
Azken ohar moduan aipatu beharra dago
|
euskararen
gainbehera itzulbidean jartzeko ekimenean ahalegin handiak egin direla familiagiroan euskara ikasteko aukerarik ez duten pertsonak euskalduntzeko. Arrakasta ukaezina da lortutakoa, izan ere, hiztun berri horietako asko euskal hiztun aktibo bihurtu dira.
|
|
|
Azken 30 urteetan Euskal Autonomi Erkidegoan (EAE), euskarari buruzko hizkuntza politika aktiboaren ondorioz,
|
euskararen
gainbeherako prozesuari itzulia eman zaio, gutxienez, hiztun kopuruari eta euskararen erabilera esparruen zabaltzeari dagokionean. Hala ere, euskara oso urrun dago egoera normalizatu batetik, eta oraindik ahula da oso, maila askotan.
|
|
2014
|
|
|
2 Aurrekariak: Bidankozeko
|
euskararen
gainbehera Bidankoze, Garde eta Burgi.
|
|
|
Gertaera ugarik azkartu zuten XIX. mendearen azken laurdenetik aurrera ordurako abian zen Erronkariko
|
euskararen
gainbehera. Gerra urteek, irakasle erdaldunak iristeak eta haiek euskararekiko hartu zuten jarrerak6, harana zeharkatu behar zuen errepidearen eraikuntza lanek?
|
|
2015
|
|
|
Euskararen kaskartasuna aipatzen zuten, besteak beste, erasotzaileek, eta euskalkiak ziren, euren ustez, kaskartasunaren erakusle:
|
euskararen
gainbeheraren adibide eta kultura gabeko jendearen mintzamolde. Euskalkiak euskararen hondamendia eta ustelkeria ziren, euren esanetan eta, horren ondorioa, euskaldun batzuek besteei ezin ulertzea.
|
|
|
–Ezin dugu onartu hamarkadak irauten duen militantziak ez duela
|
euskararen
gainbehera gelditu(...) gure desafio historikoa da euskara behetik gora abiatzea elkarrekin, familiak eta eskolak lauzkatuz, kulturgintza eta garapen ekonomikoa uztartuz. Horretarako hiru bide nagusiak dira:
|
|
2016
|
|
|
Zuk, soziolinguista ez zaren arren,
|
euskararen
gainbeheraren xehetasun garrantzitsuak bildu dituzu liburuan. Euskalkiaren mesprexua aurkitu duzu zure lekukoen artean?
|
|
|
25 000 pertsona irabazita egongo litzateke euskara. Hala ere, egoera soziolinguistikoaren azterketa objektiboago bat eginez konturatuko ginateke eremu euskaldun batean
|
euskararen
gainbehera modu horretan gertatzea oso larria dela. Oso larria da euskarak bere eremu geografiko eta soziofuntzionaletan atzera egitea, nahiz eta bereak ez diren eremuetan irabaziak eduki, normalean irabazi horiek ez baitute ondorio praktikooperatibo baikor nahikorik galdutakoa estaltzeko.
|
|
2018
|
|
|
Baina, jende uzkur hauen belaunaldia
|
euskararen
gainbeherarena izan da. Gogor jarririk beren euskararen egiazkotasunaz, haurren euskararen erabilera desagertzera utzi dute halere, eta hauetarik bat naiz.
|
|
2019
|
|
|
gune horietatik kanpora bizi dira euskaldun gehien eta hori ezinbestean kontuan hartu behar da. oinordetutako euskararen eguneroko jarduera arruntak (eta bere eremuak: ...hein handi batean) gainbehera jarraitu izan du azken urteotan, azken bi mendeen inertzia historikoari jarraipena emanez. alderantziz, berreskuratutako euskarak igoera nabarmena izan du 1980tik aurrera. gaitasun kontuetan zentraturiko datu demolinguistikoen argitan euskara ondo zihoala ematen zuen, izan ere kuantitatiboki ikusgarriagoak izan ziren berreskuratutako euskararen lorpenak. oinordetutako
|
euskararen
gainbeheraren jarraipena ezkutuan gelditzen zen, kuantitatiboki neurtzeko zailagoa izanik. hala ere, kualitatiboki esanguratsuagoa zen Lazkaoko 5.000 biztanleetatik 100en batek euskara erabiltzeari uztea, Barakaldoko 100.000 biztanletatik 1.000k euskara (zertxobait) ikastea baino. zentzu horretan aipatzen zuen mikel zalbidek, 2008an," ura bodegatik ari zaigu sartzen". datu demolinguisti... irabaziak eremu soziofuntzional jasoenetan eta galerak, aldiz, euskarak mende askotan bere bereak izandako eremu soziofuntzional gertuenekoetan. diglosiaren egoera eraldatu egin da, diglosia terminoa modu akademikoan ulertuta eta ehko/ katalanisten moduan ulertuta. hori ere aztertzeko eta ausnartzeko gaia da11.
|
|
|
9 BAIKORTASUnEAn BIZI, ERREAlITATEARI SO EgInEZ errealista izatea, datuak bere finezia eta konplexutasun osoan aztertzea, beharrezko eginbidea dugu guztiok. errealismoz jokatzea ez da, zenbaitek hala uste izango badu ere, setakeriaz edo isilpeko beste asmoren batek eraginik ezkor huts izatea.
|
euskararen
gainbehera ez da atzo goizekoa. aspaldi hasi zen hainbat autore euskara galtzen ari zela esaten. azken bi mendeotan (XIX. mendean eta XX. mendearen aurreneko hiru laurdenetan) ematu ordez bizkortu egin da euskararen atzerabide hori. zenbaitetan, inertzia sozio historikoak berak eragin du gainbehera hori. ez beti, ordea, eta ez gehienetan ere agian: inertzia sozio historiko horren osagarri, edota horren aurretik, kontrako politika linguistiko jakinak eragindako atzerakada bizi izan da hemen.
|
|
|
Teoria ofizialaren arabera, Borboiek XVII. mendean ezarri zuten hezkuntza erreformarekin batera etorri zen
|
euskararen
gainbehera, baina nik, berriz, uste dut krisi ekonomiko, sozial eta politiko larria jazo zela, eta horren ondorioz bat batean desagertu zela euskara. Krisi hori Napoleonen inbasioarekin batera etorri zela uste dut, Independentzia gerrak desastre itzela ekarri baitzuen Arabara:
|
|
2020
|
|
|
Gipuzkoako Batzar Nagusietan, 1830ean, lehenbiziko aldiz goi agintari batek
|
euskararen
gainbeheraren kezka azaldu zuen eta Sustapen batzorde bat sorturik hizkuntza plan bat idazteko enkargua eman zitzaion, eta lantegi horretarako zein aukeratuko eta Agustin Iturriaga aukeratu zen aditu gisa. Hark 1831n aurkeztu zion Batzarrari euskara suspertzeko plana, eta onartua izan zen, baina dirurik ez zuten jarri aurrera eramateko, eta handik laster sutu zen lehen gerra karlistarekin betiko asmo hutsean gelditu zen.
|
|
|
Borroka politikorik egin gabe,
|
euskararen
gainbeherak konpontzerik ez zeukala argi atzeman zuen Txillardegik, bestalde:
|
|
|
Bigarren aldaera erruz aurkitzen da XVII. mendearen bukaera bitarteko testuetan, Ayuda aldaera agertu arte. Uste izatekoa da bilakaera hori gaztelaniaren eraginez gertatu zela, garai hartan nabaritzen ari baitzen
|
euskararen
gainbehera Trebiñu Konderrian. Orduz geroztik azkar hedatu zen Ayuda izena, harik eta hegemoniko bihurtu arte.
|
|
2021
|
|
|
Aurreko kanpaina amaitu ondoren ateratako ondorioen artean honakoak atera zituzten: haur eta gaztetxoen arteko euskararen erabileraren inguruan kezka dagoela, gaztelera gehiago erabiltzen dutelako; hizketaldi elebidunak gero eta gehiago direla;
|
euskararen
gainbehera sumatzen hasi direla. Oraindik arnasguneetan euskaraz bizi daiteke, baina joera hori ez areagotzea da helburua.
|
|
|
1 Aketza Merinok berriki ikertu du euskararen galera Aiaraldean eta azpimarratzen du Laudio izan zela eskualdeko azken herri euskalduna, Baranbiorekin batera, hori zela eta, XX. mendearen hasieratik hizkuntzaren galerak atzeraezina zirudien eskualde osoan (Merino, 2018). Odon Apraizek, bere aldetik, laburtu zuen
|
euskararen
gainbehera herrialdean, bere ustez, prozesua azkartu zen XVIII. mendean eta, horren ondorioz, XX. mendearen erdialdean: " El problema del vascuence en Alava se nos presenta con caracteres de angustiosa agonia" (Apraiz, 1976:
|
|
2023
|
|
|
Murgiltze eredua ikastetxe guzietara hedatuz, euskara transmititzeko gai izanen diren hiztun osoak sortzeko garaia da". Datuak kezkagarriak izanik ere,
|
euskararen
gainbehera ez dela saihestezina, horretarako baitezpadakoa da hizkuntza politika berria oraindanik eraikitzea, orain artekoa ez baita gehiago egungo erronkeri erantzuteko egokia. Euskal Konfederazioko eragileak prest dira kontzertaziorako, Hitzarmen berri baterako lanetan parte hartzeko.
|
|
|
Gauza bera AEKrekin, ikastolekin... Hori ez da hizkuntza politika bat martxan ematea, eta, emaitzek adierazten dutenez,
|
euskararen
gainbehera ekartzen du». Gogor mintzatu da:
|
|
|
Datuak kezkagarriak izanik ere,
|
euskararen
gainbehera «ez da saihestezina» Euskal Konfederazioa osatzen duten eragileen hitzetan, baina egoera «irauli» behar da: «orain arteko hizkuntza politika ez da gehiago egokia egungo erronkei erantzuteko», adierazi dute.
|
|
|
Datuak kezkagarriak izanik ere,
|
euskararen
gainbehera «ez da saihetsezina», Euskal Konfederazioa osatzen duten eragileen hitzetan, baina egoera «irauli» behar da: «orain arteko hizkuntza politika ez da gehiago egokia egungo erronkei erantzuteko», adierazi dute.
|