|
2008
|
|
|
Euskaldunok Europako gizartearen parte gara, eta, nagusiki, zerbitzuetan eta industrian lan egiten dugu. Euskarak,
|
euskal
ondare lexikalak, gizarte horretan bizitze ko behar ditugun hitzak eman behar dizkigu. Eta, ematen ez dizkigunean, guk, euskal dunok, hitzak mailegatuz, egokituz eta sortuz, ematen dizkiogu euskarari behar dituen hitzak.
|
|
|
Baina harago ere joan da. Izan ere,
|
euskal
ondare lexikalarekin batera, tradiziorik gabeko hainbat eta hainbat hitz ageri dira Hiztegi Batuan. Hau da, saio bat egin da, tradizioaz gainera, gaurko plazara ere jaisteko, gaurko euskaldunok ditugun beharre tara hurbiltzeko.
|
|
2015
|
|
|
XVI eta XVII. mendeko historialari, kronikagile eta genealogistek kanten zatiak txertatu zituzten beren obretan. Garibairen Compendio Historial eta Memorias i esker, eta beste zenbait biltzaileren lanari esker, ezagutzen dira egun ahozko
|
euskal
ondareko eresi eta kantu epiko nagusietako batzuk.
|
|
|
edo diren testu horietako asko garai historikoaren mentalitatearen zantzu adierazgarriak dira. Sar daitezke antologian idatzizko
|
euskal
ondarean eta tradizioan adierazi dutenagatik, tradizio horretako osagai biziak direlako. Egokitzat jotzen bada jasotzea antologian emaitza periferikoak, literatur alorraren inguruetan, ertzetan, kokatu ohi diren testuak, hala nola herri
|
|
2021
|
|
|
1960az geroztik (Lergakoaren ondoren) azaldu diren harrian grabaturiko idazkunen argitan, egiaztaturik dago Nafarroako alderdi zabalean zein Aragoiko Cinco Villas en euskal jatorriko mintzaira erabiltzen zela, bai eta, segur aski, Soriako lur garaietan ere. Araban badira
|
euskal
ondareko inskripzioak, Miñaoko helasse jainko izena zein Durrumako lutbelscottio eta luntbelsar jende izenak kasurako, baina latinaren aurreko jatorri indoeuroparreko antroponimia ugariagoa da epigrafian. Bizkaian, bestalde, gaur arte ez da lekukotu euskal eiteko erromatar garaiko onimorik.
|
|
|
Hala berean, epigrafia arloan euskal enborreko epigrafe mordoa azaldu den Garona Garaian (Banhèras de Luishon...) badaude Pirinioetako cromlechak. Arreta pixka bat opa diona ohartuko da Pirinioetako cromlechen barrutiaren sartaldeko ertzean ere,
|
euskal
ondareko toponimoenak ez ezik, badirela antzinateko euskal sustraiko antroponimoen lekukotasunak; Mendiluzeko (Entziako) Pirinioetako cromlechetik gertu (3 km-tara), Durruman idorotako lutbelscottio z zein luntbelsar ez ari naiz. Esan gabe doa Oiartzunen ere, Andrearriagako estela zegoen inguruan (1 km-tara), Pirinioetako cromlech ugari dagoela (Algorrieta, Egieder, Guardiako lepoa, Urkullu txiki egia...).
|
|
|
Buruenik, Oiartzungo patronimoaren balizko data Nafarroan eta Araban ediren diren
|
euskal
ondareko erromatar garaiko teonimo batzuenarekin alderatzen dut; ikus Gorrotxategi; Ramírez Sádaba (2013: 122).
|
|
|
6 taula: beltesonis antroponimoaren eta Nafarroan zein Araban ediren diren
|
euskal
ondareko beste erromatar garaiko teonimo batzuen balizko datak
|
|
|
Esparru horren eta gainerako Gipuzkoaren artean ez da sumatzen, ordea, bi eremuek bestelako hizkuntzak zituztela argudiatzea ahalbidetzen duen alderik, edo mugarik, ez kultura sailekorik, ez fisikorik. Horren etsenplu garbia da egungo toponimia, bai
|
euskal
ondarekoa, bai sorburua maileguetan duena.
|
|
|
Azterbide horrek dituen zailtasunak, baina, ez dira gutxi. Batetik,
|
euskal
ondareko antzinako onomastikan bel (s) elementua ez da arrunta aurreneko lekunean. Arreta pixka bat opa diona ohartuko da euskarazko gorri rekin lotu izan den cori, corri, gori (herauscorritsehe, baicoriso/ baigorixo/ baicor [r] ixo, bvaigorixe) bigarren lekuan azaltzen dela aldi oro, ez dagoela lehenbiziko tokian* Cori,* Corri,* Goriduen izendapenik.
|
|
|
Goikoa ikusita eta jakinik akitanierazko belseta iberierako bel (s) jatorki berekoak diratekeela, baita bi hizkuntzetako deizioetan te atzizkia dukegula ere, ez litzateke guztiz alboratu behar Bel te k iberierarekin lotura izatea. Horren aldeko argudio nagusietako bat da
|
euskal
ondareko izen berezietan, Soriako Villartosoko belƧCON[...] alde batera utziz gero, Belez dela aurreneko tokian azaltzen, bai, ordea, iberiar jatorrikoetan. Daitekeena da, hortaz, bi hizkuntzek komunean zituzketen osagaien sailekoa izatea (cfr. eus.
|
|
|
Guztiaz ere, beltesonis ek
|
euskal
ondareko izena ematen du, batez ere so duelako akabailan eta osagai hori ez delako kausitzen ondoko beste hizkuntzetan, ez galieraz, ez zeltiberieraz, ezta iberieraz ere (cfr. eus. so/ txo).
|
|
|
Hori horrela izanik, pentsa daiteke, egiazki, Gipuzkoa mintzairaz indoeuroparra zela esateko habe nagusia Arabaren ondoan, eragin indoeuropar agerikoa izan zuen lurralde baten alboan egotea dela. Indoeuropartasuna (zeltatasuna) aldarrikatzen dutenek, ordea, ez dute aintzat hartzen hizkuntzaren aldetik euskal sustraikotzat jotzen den Nafarroaren iparraldeko alderdiaren ondoan zegoela, ezta ere Probintziatik oso gertu Araban (Durruman) badirela
|
euskal
ondareko Antzinaroko antroponimoak; ildo berean, Miñao ez dago hain urruti.
|
|
|
75), adjektibo kalifikatzaileei erantsirik nolakotasuna adierazten duten izenak sortzen dituena (abilezia, ahulezia, artezia, finezia, gabezia, pobrezia, trebezia). Gehienetan mailegu egokituen amaieran aurkituko dugu tate atzizkia (besterik da
|
euskal
ondare lexikoko mailegu horiek zer leku duten gaur euskara estandarrean), eta, horrenbestez, ez genuke euskal eratorpen atzizkitzat hartuko (birjinitate, karitate, libertate, sinzeritate); baina latinezko tate (m) atzizki horren aldaerak ere antzematen ditugu euskal adjektiboetatik eratorritako izenetan (ahuldade, bakardade, gogortade, ondare, ondade...) 2 Gramatikarien artean tzia atzizkiaren fo... Villasantek (1974:
|
|
|
Hauetan denetan, er atzizkiak ez dakar gaitzespen kutsurik. Alabaina, kontuan hartu behar da guztiak maileguak direla; bestela esanda, er atzizkia duten hitzen artean, ez dago
|
euskal
ondareko hitz bat oinarri duen eratorririk. Hegoaldean, aldiz, euskal oinarria dutenek dute gaitzespen kutsua.
|