|
2000
|
|
|
Arazoaren dimentsioa hobeto ikusteko datu bat aipatuko dugu: 1936 eta 1937 urteetan Frantziako Gobernupean zeuden lurraldeetara 120.000
|
euskal
errefuxiatu heldu zirela kalkulatu da. Jakina denez, horien artean militarrek begi onez ikusten ez zituzten intelektual eta artista asko zeuden, besteak beste, Pio Baroja, Rafael Picavea, Isidoro de Fagoaga edo Jose Miguel de Barandiaranen mailako pertsonalitateak.
|
|
|
Zentzu politiko batean, helburua, Europako demokrazien interbentzioa ekiditeko indar errepublikarren aurka sortutako kanpainari erantzutea zen. Hori zela eta, Euzko Deya ez zihoan
|
euskal
errefuxiatuei zuzenduta edo, behintzat, ez haiei bakarrik. Publikazio berriaren asmo hori Antonio Maria de Labayenek, haren kolaboratzailea, oso ondo argitu zuen:
|
|
2001
|
|
|
SAKABANAKETAREN aurka manifestazioa egingo da Parisen larunbatean, senideek Frantziako Gobernuaren espetxe politika salatzeko egindako martxa luzearen ondoren. Ez da hau bakarrik eskatuko zaiona Pariseko gobernuari,
|
euskal
errefuxiatuek ere Euskal Herrian bizitzeko eskubidea aldarrikatu baitute modu publikoan azken asteotan.
|
|
|
HILABETE bat pasatu da jadanik Paueko prefetak 16
|
euskal
errefuxiatu eta herritar arrunt bat Frantzia utz dezaten agindua eman zuenetik. Bien bitartean, 16 pertsona hauetako hiruk helegitea aurkeztu dute Paueko Administrazio Auzitegian.
|
|
2002
|
|
|
GARAI batekin konparatuta behintzat, ez da zalantzarik oso egoera desberdinean bizi direla
|
euskal
errefuxiatuak. 2000 pertsona inguru dira Espainiako segurtasun indarretatik ihesi munduan barreiatuta direnak Askatasuna erakundeak emandako datuen arabera.
|
|
2003
|
|
|
Hortik sortu zen Mende Berri elkartea: lizeoetako ikasle gazteak bildu zituen, euskal kultura ondarearen alde aritzeko; baina, baita
|
euskal
errefuxiatuen aldeko kanpainetan parte hartzeko ere. 1972an Mende Berri ren baitatik Euskal Gogoa sortu zen:
|
|
2005
|
|
|
Oso aukera laburra izan zen hura ezer funtsezkorik solastatzeko. Elkarrizketako tarte txiki batean, bizkaitarra naizela jakin zuen berak nire ahotik; eta nik, berriz, bera," Jeannette" alegia,
|
euskal
errefuxiatuen alaba zela ikasi nuen beraren ahotik. Eta bereizita bizi zela bere bi seme alaba gazteekin Bordele erdian.
|
|
|
Minbizi orokortu baten ondorioz, Alazne Olabarrieta Garzia borrokakidea hil da Bordelen. 1936ko gerlakoan Frantziara aldatutako
|
euskal
errefuxiatuen alaba, bere laguntza hutsezina eskaini die 20 urtez Baionako eta Bordeleko Amnistia Batzordeei. Bi seme alaba utzi ditu:
|
|
2009
|
|
|
Ybarnek, Reynauden eta Petainen gobernu bietan hartu zuen parte, ministre d' Etat hasieran eta Gerlari Ohien eta Familiaren ministro gerokoan. Desegiten ari zen Frantziako Errepublikaren aginte gorenetik gogor aritu zen errefuxiatuen aurka; Espainiako enbaxadore zen Jose Felix Lequericarekin batera,
|
euskal
errefuxiatuak espainaratzea edo atxilotzea izan zuen helburu. Ministro izendatu berritan, argi eta garbi adierazi zion Georges Bennac kazetariari:
|
|
|
Errusiabatailoiko gudaria zirela ikusi genuen Irargin jasotzen diren gudarien soldata agirietan.Salamancako artxiboko fitxategi orokorrean bere fitxak topatutakoan gerra garaikoeragiletza sozialari buruzko informazio gehiago bildu genuen (non zauritu zen, zeingaixotasun zuen, non egon zen errefuxiatuta...). Gero, Abertzaletasunaren AgiritegianFrantziako estatuan erbesteratutako
|
euskal
errefuxiatuen fitxategian topatutako berefitxaren bidez jakin genuen Kanbon hil zela Le Terreses erietxean.
|
|
|
Mexikora egin zuen ihes, eta handik itzuli zen 2001ean. Itzuli ondoan,
|
euskal
errefuxiatu politikoen kolektiboko bozeramaile lanak egin zituen zenbait denboraz. Askatasunean ere lan egin zuen hainbat urtez.
|
|
|
Jon Anza
|
euskal
errefuxiatuaren desagertzeak anitz kezkatzen ditu Segi, Batasuna eta Askatasuna. –Hipotesi guztien artean, sinesgarriena bahiketarena da?, azaldu du, ezker abertzalearen izenean, Xabi Larralde Batasuneko kideak.
|
|
|
Jende andana bildu zen atzo Hendaiako hondartza eta portu inguruetan, Jon Anza
|
euskal
errefuxiatuaren desagertzea salatzeko. Sarkozy, Zapatero, non dago Jon?
|
|
2010
|
|
|
Venezuelaren aurkako kanpaina salatu dute
|
euskal
errefuxiatuek
|
|
|
Venezuelan bizi diren
|
euskal
errefuxiatu eta deportatuen kolektiboak herrialde horren aurka kanpaina mediatikoa abiatzea leporatu die Espainiako Gobernuari eta komunikabideei. Intoxikazio eta desinformazio kanpaina hori egiteko errefuxiatu politikoak erabili egin dituztela salatu dute, halaber.
|
|
|
Intoxikazio eta desinformazio kanpaina hori egiteko errefuxiatu politikoak erabili egin dituztela salatu dute, halaber. Xabier Atristain, Jesus Mari Besance eta Juan Carlos Besanceren atxiloketen harira Espainia Venezuelako Gobernua estutzen dabilela ikusita, agiria kaleratu du
|
euskal
errefuxiatu eta deportatuen kolektiboak.
|
|
|
Hala,
|
euskal
errefuxiatu eta deportatuek argi dute azpijoko mediatikoaren atzean Espainiak interes politiko ilunak dituela; horien artean aipatu dute, besteak beste, Venezuelako Gobernua ezegonkortzeko asmoa.
|
|
|
Komunikatuan argi utzi nahi izan dute
|
euskal
errefuxiatu eta deportatuak Venezuelan bizi direla 80ko hamarkadan Espainiako eta Venezuelako gobernuek hala hitzartu zutelako, eta ez beraiek Euskal Herritik ihes egin zutelako. Venezuelan hiru hamarkada daramatzatela, hango gizartean erabat errotuta daudela eta herrialdea maite dutela nabarmendu dute, halaber.
|
|
|
Horregatik, Garaten arabera,, hemengo euskal herritarrek sortu zituzten ikastolak Iparraldean. Eta
|
euskal
errefuxiatuek sorkuntza horietan parte hartu zuten, hemengo bizitzan integratuta zeuden neurrian; ez gehiago, ez gutxiago?.
|
|
|
1937ko udatik eta, batez ere, udagoienetik aurrera
|
euskal
errefuxiatuen bizileku nagusiak, batetik, Katalunia eta, bestetik, Frantzia izan ziren. Ez ziren lekubakarrak baina bai, esan bezala, nagusiak.
|
|
|
Batzuk, esan dugun bezala, beraiek zituzten bitartekoekin erbesteratzea aurrera ateratzeko moduan izan ziren, baina baziren beste asko, Lapurdikoportuetan babestu ziren euskal arrantzaleak kasuko, dirurik apenas, arrantzanFrantziako uretan egin ezinda bertako sindikatuetakoak beldur zirelako lekukoarrantzaleei lana kenduko ziela, Errepublikako Gobernuak borrokarako deitzekoadinean sartuta zirelako marinelotako asko eta, bata edo besteagatik, Jaurlaritzaklagundu ezinda. Antzeko kasuetan zeuden beste hainbat
|
euskal
errefuxiatu, baibehintzat 1939ko udazkenera arte. Orduan asko hobetu zen lan egoera, hainbatlanpostu betetzeko aukera izan baitzuten iheslariek, behar horiek egiten zituztenfrantziarrak Alemaniaren kontrako gerrara deitu zituen-eta bertako gobernuak.
|
|
|
Euskal agintarientzat atzerriratze hau ez zen 37an izan zenaren modukoa izan.Oraingoan
|
euskal
errefuxiatuek gutxiengo bat besterik ez zuten osatzen 500.000laguneraino heldu zen iheslarien masa ikaragarrian. Hau ez gutxi eta, atzerriratzehonetan Jaurlaritzaren eragiteko ahalmena txikia zen, baina, hala eta guztiz ere, euskal exekutiboak bere kartak ondo erabili zituen.
|
|
|
Errepublikako lurraldean, lehenengo, Bartzelonako ordezkaritzatik eta Kataluniako hiriburua jausi zenetik, urtarrilaren 26tik, aurrera Figuerestik eta Piriniozhandi Perpinya eta Paristik, Jaurlaritza
|
euskal
errefuxiatuen ihesa errazten ahalegindu zen. Horretarako bere esku zeuden bitarteko guztiak jarri zituen ahalegineaneta lan hartan hartu zuten parte Jose Antonio Agirre lehendakariarengandik hasieta gainerako sailburu guztiek.
|
|
|
Leku hauetan Euskal Gobernuak jarrizituen agenteek ezagutzen bazituzten edo errefuxiatuek nor ziren aditzera ematenbazuten, posible zen Iparraldean edo Frantzian zehar sakabanaturik zeuden babesetxeetariko batera bidaltzea. Osterantzean, muga igarotzerakoan, batez ere gizonezkoen kasuan,
|
euskal
errefuxiatuek aurkitzen ez bazuten beren gobernukokideren bat, arruntena polizia edo armada frantsesak atxilotu eta kontzentrazioesparruren batera bidaltzea zen hor hasteko erbestealdiaren etapa berri bat.
|
|
|
Erakunde horretakoagintariak erabaki hau hartu eta ia batera Ameriketara migratzea pentsatu zuten etadiruen kudeatzaile ia bakarrik Jauregi gelditu zen. Horrekin Euzkadiko Jaurlaritzaketa EAJk diru partida batzuk eskuratu ahal izan zituzten hainbat
|
euskal
errefuxiaturi laguntzak emateko. Lagunduen artean egon ziren Euzkadiko Jaurlaritzakgudari elbarriak artatzeko sorturiko La Roseraieko ospitalean osatzen zeudenhainbat eta hainbat euskal iheslari.
|
|
|
Baina, zenbat euskalduni heldu zitzaien dirutza horren zatiren bat? Beste era bateraesanda, zenbat
|
euskal
errefuxiatu ziren 1939tik aurrera Frantzian?
|
|
|
Kategoria berdinetan baina Jaurlaritzak diru-laguntza eman beharrean, besteerakunde batetik (Gorteak, SERE, edo beste) jasota bizi ziren
|
euskal
errefuxiatuak, berriz, 535 titular eta 1.365 senide ziren, denetara 1.900 erbesteratu.
|
|
|
Hau ez da 1939ko udan Frantzian babesa harturik bizi ziren euskal iheslarienkopuru osoa, baina bada kopuru horren minimo bat. Gehiago, minimoa bainotxikiagoa dela ere esan dezakegu, hor ez baitira sartzen kontzentrazio esparruetanziren
|
euskal
errefuxiatuak, ez beren kabuz, beste inoren laguntzarik gabe, biziaaurrera ateratzen zihardutenak ere.
|
|
|
Kontzentrazio esparruetan egon ziren
|
euskal
errefuxiatuen kopuruak zehazteaere ez da gauza erraza. Hala eta guztiz ere, datu asko ditugu euskal iheslari gehienizan zuen esparruari buruz, Gurs eko kontzentrazio esparruari buruz, hain zuzenere.
|
|
|
Monzonek euskaldunak elkarrekin nahi zituen jarrieta jeneral iparraldetarrak Gurs bideratu zion bergararrari, hasieran Zuberoan eginnahi izan bazen ere. Martxoaren azkenetan abiatu ziren Biarnoko herrixka horretaralehen
|
euskal
errefuxiatuak, pozik eta kontent atzean uzten zituztelako Pirinio etaMediterraneoko zelai hotz eta babesik gabeak. Gurs ek beste gauza bat izan beharzuela espero zuten denek eta horretarako egin zituen Monzonek, falansterio batenantzera, ia ia euskal hiri ideal baten planoak Gurs erako.
|
|
|
Gurs en eta gainerako kontzentrazio esparruetan Frantziak hartu zituen
|
euskal
errefuxiatuen kopuruak gorabeherak izan zituen. Esan gabe doa jenderik gehienhasiera hasieran egon zela itxidura hauetan, hau da otsaileko lehen egunetan, eta, esan dugun bezala, ia ia lehenengo egunetik hasi zen Frantzia aberriratzeak arintzen eta errazten.
|
|
|
Azkenik zeharkako datu bat aipatu gura genuke
|
euskal
errefuxiatuen kopuruaespainiarrenarekin, esanda legez zeharka, alderatzeko balio dezakeena. Goragoesan dugu Euzkadiko Jaurlaritzak zenbat diru gastatu zuen Asistentzia SozialeanSEREtik jasota, 13.674.368 libera.
|
|
|
1942ko Gabonetatik, Estalingradeko batailatik, guduaaliatuen aldera makurtzen bazihoan ere, Normandiako lehorreratzearen arrakastarekin garaipena zeinen aldekoa izango zelako gainerako zalantza guztiak uxatuegin ziren. Harrezkero,
|
euskal
errefuxiatu gehienak eskuekin heltzeko moduraikusten hasi ziren Franco eta haren erregimena jausiko zen unea eta, horrekin batera, etxera itzultzeko eguna. Denbora kontua zen egun handi hura eta hainbatenustetan, atzerriratuen eta etxean zeudenen ezinbesteko zeregina bihurtu zen 36kouztailean hasi eta diktadura eraitsiz itxiko zen zirkulua burutuko zuen momentuhura aurreratzea.
|
|
|
Mateok dio beretxostenean, liberazioaren egunetan Bordele inguruetan 5.000 euskal eta espainiarerrefuxiatu zirela lanean. Bertan txostenean esaten da baita ere, Baionako Ordezkaritzak esanda, ordezkaritza horrek 9.300
|
euskal
errefuxiaturen berri zuela momentuhartan18 19.
|
|
|
Esan bezala, LIAB Jaurlaritzatik hurbil frantziar errepublikan lan egin zuen euskaldunen laguntaldea izan zen; taldekideen artean François Mauriac, Jacques Maritain, FrancisqueGay, Georges Bidault, Enmanuel Mounier, Claude Bourdet, Jaques Maudale, Maurice Merleau Ponty edota Stanislas Foumet ditugu. Beste gauzen artean, frantziar errepublikako gobernuarekiko indar egin zuten zuzenean zein prentsarenbitartez
|
euskal
errefuxiatuen egoera hobetzeko, kontzentrazio esparruetan zirengudariak askatzeko, frantziar estatuan ziren haur errefuxiatuen kolektiboarenegoera hobetzeko eta, oro har, Jaurlaritzak zituen arazo larrien aurrean sorospenaeta funtsak lortzen laguntzeko.
|
|
|
Arazo hauei guztiei erantzuna emateko sortu zen 1938an Comite de Socorro alos Vascos eta Comite de Intereses Generales de Euzkadi Jaurlaritzaren babesean.Izan ere, hau dugu Euskal ildo nazionalaren izatearen arrazoi praktiko askorenartean bat: Errepublikako gobernutik gero eta diru iturri eskasagoak izanik etaemaitza praktikorik garatu gabe,
|
euskal
errefuxiatuen alde ekin behar izan zionJaurlaritzak bere alde. Ondorioz, azken bi erakunde hauekin batera osatuko zen1939ko abuztuaren 30ean Buenos Airesko Jaurlaritzaren ordezkaritzaren babeseanArgentinako Comite Pro Inmigracion Vasca erakundea.
|
|
|
Ondorioz, azken bi erakunde hauekin batera osatuko zen1939ko abuztuaren 30ean Buenos Airesko Jaurlaritzaren ordezkaritzaren babeseanArgentinako Comite Pro Inmigracion Vasca erakundea. Azken erakunde horri esker lortu zituzten
|
euskal
errefuxiatuek Roberto M. Ortiz Argentinako presidentearen immigrazio dekretuak 1940ko urtarrilaren 20an eta urte bereko abuztuaren2koa eta 12koa bigarrena, Ramon S. Castillo lehendakariordeak sinatuta34 Ortizpresidentearen dekretuen arabera euskaldun errefuxiatu guztiak, limiterik gabe, sartu ahal izango ziren Argentinan (dokumenturik gabe ere) eta immigranteguztientzat derrigorrezkoa zen berroge... Baldintza bakarra: Comite Pro Inmigracion Vasca erakundeak euskaldunak zirela adieraztea.
|
|
|
Baldintza bakarra: Comite Pro Inmigracion Vasca erakundeak euskaldunak zirela adieraztea. 1940kouztailean heldu zen Marseillara Julio Jauregi Jaurlaritzako emigrazio zerbitzuenzuzendaria, Ortizen dekretuen arabera Argentinako kontsulatuko ordezkariekin etaVichy gobernukoekin
|
euskal
errefuxiatuak itsasoratzeko. 1940ko uztailean EuzkoDeyak aurkeztutako datuen arabera, baziren Argentinan 1.000 bat euskal errefuxiatu eta 2.000tik gora 1943an.
|
|
|
1940kouztailean heldu zen Marseillara Julio Jauregi Jaurlaritzako emigrazio zerbitzuenzuzendaria, Ortizen dekretuen arabera Argentinako kontsulatuko ordezkariekin etaVichy gobernukoekin euskal errefuxiatuak itsasoratzeko. 1940ko uztailean EuzkoDeyak aurkeztutako datuen arabera, baziren Argentinan 1.000 bat
|
euskal
errefuxiatu eta 2.000tik gora 1943an.
|
|
|
Eta Argentinako kasua ez zen bakarra. Txileko gobernuak ez zuen dekretuberezi bat
|
euskal
errefuxiatuei sarrera errazteko baina euskal erbesteratu guztieneskaintzak baieztatu zituen. Santiago Zarrantzek argitu zuen bezalaxe, «tanto lasinstrucciones del presidente Aguirre Cerda, primero (y los que le siguen en talmandato), como la de los funcionarios del departamento del ministerio de relaciones exteriores, Carlos Errazuriz y Luis Castellon, responsables del otorgamiento de permisos, contienen instrucciones precisas de aceptar todas las peticionesvascas».
|
|
|
Bestalde Alberto Smith ZarragaVenezuelako enbaxadoreak Kuban lan egin zuen Luis Aranguren euskal erbesteratuaren eskutik, Eleazar Lopez Contreras Venezuelako presidenteak euskalerrefuxiatuak onar zitzan. ...14an Simon Gonzalo SalasekInmigracion Vasca para Venezuela txostena aurkeztu zuen eta 1939ko udaberrian, Gonzalo Salas zuzendariordea zelarik, Arturo Uslar Pietri Venezuelako InstitutoTecnico de Inmigracion y Colonizacion erakundeko zuzendari hautatu zuten.Horrek prozesua erraztu eta bizkortu zuen eta 1939ko udaren hasieran Venezuelako eta Jaurlaritzako ordezkarien arteko negoziaketak burutu ziren
|
euskal
errefuxiatuei Venezuelako ateak irekiz. Venezuelarako bidea errazteko izendatu zuen JoseAntonio Agirrek Eusebio Irujo Jaurlaritzako Santo Domingon ordezkari eta JesusGalindez idazkari.
|
|
|
Venezuelarako bidea errazteko izendatu zuen JoseAntonio Agirrek Eusebio Irujo Jaurlaritzako Santo Domingon ordezkari eta JesusGalindez idazkari. Ehunka
|
euskal
errefuxiatu eta haien artean ere hainbat etahainbat espainol eta katalan sartu ahal izan ziren Venezuelan. Azkenik, 1943tikaurrera, Txilen bezala Uruguain ere lortu zuen Bingen Ametzagak 1943tik aurreraJuan Jose Carbajal Victorica eta Dardo Regules barne ministroek euskal errefuxiatu guztien sarrerak onestea.
|
|
|
Ehunka euskal errefuxiatu eta haien artean ere hainbat etahainbat espainol eta katalan sartu ahal izan ziren Venezuelan. Azkenik, 1943tikaurrera, Txilen bezala Uruguain ere lortu zuen Bingen Ametzagak 1943tik aurreraJuan Jose Carbajal Victorica eta Dardo Regules barne ministroek
|
euskal
errefuxiatu guztien sarrerak onestea.
|
|
|
Amerikaz gain, Europan bertan, Australian edota Filipinetan ziren euskal herritarrekin izango zuenere harremana 1936 eta 1937 urteetan. Hala ere, jatorrian ordezkarien zereginteorikoa harreman komertzialak sendotzea bazen ere, 1938tik aurrera
|
euskal
errefuxiatuen etorrera erraztea eta behin atzerrian errefuxiatuen egoera legala kudeatzeaizango zen delegazioen zeregin nagusia. Bestalde, nazioarteko koalizioak Bilbogaraitu ondoren Bartzelonako delegazioa bilakatuko zen Jaurlaritzaren egoitza nagusia eta, 1939ko apirilean Bartzelona matxinatuen esku erori ondoren Paris izangozen egoitza nagusia.
|
|
|
Naziek Europako mendebaldea garaitu baino lehen, martxoaren 21ean Paul Reynaud izendatuaizan zen frantziar estatuko lehen ministro eta maiatzaren 10ean Jean Ybarnegarayestatu ministro. Ordutik
|
euskal
errefuxiatuen egoera erabat okertu zen eta bakarbakarrik LIABen sorospenarekin eta naziek jada Paris garaitu zutela lortu zuenJaurlaritzak 1940ko ekainaren 23an azken euskal gudariak Gurs kontzentrazioesparruetatik ateratzea.
|
|
|
Jaurlaritzaren babespean Belgikan, Holandan edota Frantziako estatuan ziren60.000 inguru
|
euskal
errefuxiatuak eta herrialde hauetan ziren ebakuatutako haurren koloniak naziek garaitutako eskualdean ziren 1940ko maiatzeko ofentsibarenostean eta euren artean askok heriotza zigorra zuten bere gain espainiar justiziakezarrita. Gainera, Jose Felix Lequerica zen 1939tik espainiar estatuko ordezkariaParisen eta kolaboratzen hasiak ziren frantziar polizia eta Gestapoko zerbitzuaFrantziako estatuan ziren espainiar enbaxadako ordezkariekin.
|
|
|
Euskal erbeste politiko bat izanik, aurreko erbestealdiekin alderatuz askozkonplexuagoa da oraingo egoera: esan bezala, okupatutako herrialde batean nazienedota kolaborazionisten eskutik ari dira errefuxiatuak ihes egiten oraingoan; lehenaldiz Amerika da
|
euskal
errefuxiatuentzat irtenbide bakarra; alabaina, Ameriketaraabiatzeko itsasontziak behar zituen Londreseko Euskadiko Batzar Nagusiak lortu, bai eta itsasontzi hauek Atlantikoa zeharkatzeko behar zituzten nazioartekobahimenak zein Ameriketako portuetan sartzekoak ere bai... Honi guztiari gehitubehar zitzaion ekonomia egoera ezin latzagoa eta errepublikako gobernuarenhaustura.
|
|
|
Eta nola ez«Anai artean» bildu zirenak. Ipar Euskal Herrian, Donibane Lohizunen 1969an,
|
euskal
errefuxiatu politikoei laguntza eskaintzeko sortu zen elkarte hori. HegoEuskal Herriko egoera politikoak beharturik ihes egiten zutenak hartzen zituenetxea izan zen hasieran; Telesforo Monzon lehendakaria zen eta Piarres Larzabalidazkaria.
|
|
|
Baita borrokatzen ere: langileen borrokatik hasita, errepresioaren kontrakora, euskararen arlokora, Lemoizko zentralaren aurkakora; espainiar konstituzioaren aurrean Gernikako Estatutua, Euskadi deiturikoa alternatiba bakarra balitz erakusten zutenen kontra, amnistiaren aldarrikapenean, PSE GALen
|
euskal
errefuxiatuen erailketen aurrean, emakumearen askatasunaren borrokan, euskal preso politikoen aldeko borrokan eta beste hainbat borrokatan ere.
|
|
|
80ko hamarkada arte, Le Monde eta Liberation egunkariek
|
euskal
errefuxiatuen aldeko jarrera erakusten zuten usu. Espainia ez zuten demokrazia osotzat hartzen.
|
|
2012
|
|
|
Eta 1940ko abenduaren amaieran, Compagnie Trasatlantique Française ko Alsina portutik ateratzear zegoen. Ondorioz, Pabetik, Montaubanetik, baita Bordeletik eta Parisetik ere," mugatze lerro" ospetsua gaindituz, ehundik gora
|
euskal
errefuxiatu Marseillara iritsi ziren, barkuan ospa egiteko asmoz. JAREk (Errepublikar Espainiarrak Laguntzeko Batzordea) emandako diru-laguntzarekin, 3.500 libera inguru balio zuen txartela eskuratu ostean, urtarrilaren 14an hasi ziren ontziratzen.
|
|
|
Caracaseko Euskal Etxekoa oso ongi atera zen, publiko euskalduna baitzen gehienbat. 23 de Enero auzokoa ere bai,
|
euskal
errefuxiatuek urteetako lana egin baitute bertakoekin, eta Euskal Herria maite eta estimatzen dute. Bien.
|
|
|
Are gehiago: Frantziako gobernuari Miguel Ángel Apalategi Apala
|
euskal
errefuxiatua estraditatzeko eskatu zion. Horrek guztiak suspertu egin zituen mobilizazioak.
|
|
|
Urrun XVI. arrondizamendutik, batez ere Passyko metro geltokitik, Eskual Etxean beti egoten da ikasle deserriratu herrimindunik, bera iritsi zenean bezalakoak oi Eskual Herri goxua zein latza den Pariseko bizitzia. Ez hurbildu Maison de la Radioren inguruan dagoen Eusko Jaurlaritzaren ordezkaritza bertan behera utzitakora ere, belaunaldi berriko
|
euskal
errefuxiatuek soilik bizitza pixka bat ematen zioten hartara, ba al dakizue nor den metrailetari balak zerbitzatzen dizkion hori galdetzen zien gudari zaharrak katea etengo ez bazen bere arduradunek laidotzen zituzten etarrekin ahokatu behar zuela bulegoetako politika oro ezeztatzen duen intuizio abertzalez blai, neroni! Harro.
|
|
|
Errefuxiatuen komiteko arduradunak esan dit hobe dela horrelako saltsetan ez hastea, uzteko helbide ofiziala A.n, egiteko tarteka lotura han dauden kideekin eta inoiz Prefekturatik deitzen banaute, joateko, izapideak bete eta kito. Bestela, ikerketak egiten has daitezkeela, ea zertan nabilen Parisen, non bizi naizen, eta, batez ere, ez dela komeni Poliziak pentsa dezan
|
euskal
errefuxiatuak Parisen biltzeko asmotan gabiltzanik. Nire ustez badago horren atzean beste konturen bat, baina, tira, hemen bizi naitekeen bitartean, bost axola.
|
|
|
Bart, Elysée Montmartreko agertokian Berurier Noir, Ludwig von 88 eta Kortaturen emanaldiaren une batean, Pasqua eta Pandrauden buruhandiak agertu ziren taula gainera, ikusleek, tartean Parisko
|
euskal
errefuxiatu taldetxoa, otso guztiz gaiztoaz ari den kantaren lelo eraldatua qui a peur de Monsieur Pasqua de Monsieur Pasqua de Monsieur Pasqua eztarri urratzeraino oi, oi, oi, oihukatzen genuen bitartean.
|
|
2013
|
|
|
Lapurdi, Nafarroa Behere eta Zuberoako hainbat enpresak salatu zuten egoera, eta Alain Jezequel garai hartan Baionako suprefeta zenarekin ere bildu ziren, bizpahiru aldiz. «Azken finean, errua enpresa arduradunoi bota zigun,
|
euskal
errefuxiatuei enplegua emateagatik, eta ez zigun inongo jaramonik egin», dio Atxotegik.
|
|
|
Ugarterekin bizitzen jarri eta egun gutxira atxilotu zuten Goikoetxea, 1979an; Valensolera konfinatu zuten (Okzitania), beste hemezortzi
|
euskal
errefuxiaturekin batera. Herritar ugarik bisitak, askotariko jarduerak eta kontzertuak antolatu zituzten han.
|
|
|
Polizia indarrez oldartu zitzaien 1984ko urtarrilean
|
euskal
errefuxiatuen sarekadaren eta ondorengo deportazioen kontra Baionako katedralean bilduriko gose grebalariei.
|
|
|
Espainiako komunikabideek garai hartan jakinarazi zutenez, Mareyren bahiketagatik atxilotutako Pedro Sanchez mertzenarioaren etxean
|
euskal
errefuxiatuen 43 argazki aurkitu zituzten, eta tartean Goikoetxearen argazkiak zeuden. Sanchez eta Mohand Talbi izan ziren Marey bahitu zuten hiru mertzenarioetako bi, eta, hain zuzen ere, Ugartek Talbi identifikatu zuen, eta bikotekidea hil zioten bi gizonetako bat zela esan.
|
|
|
GAL frantsesaren eta Frantziako polizien esku hartzeari buruz argitu gabeko beste gai bat ere badago. Behin baino gehiagotan, GALen ekintzengatik Ipar Euskal Herrian egindako atxiloketetan, mertzenarioen esku
|
euskal
errefuxiatuen argazkiak topatu ziren. Eta argazki horiek babesa eskatzeko tramiteetan errefuxiatuek administrazioari ematen zizkieten argazki berberak ziren.
|
|
|
Frantziako Barne ministroa izan zen 1984ko uztailaren 19tik 1986ko martxoaren 20ra arte, François Mitterranden gobernuan. Haren ardurapean gogortu egin zen
|
euskal
errefuxiatuekiko jarrera. 1984ko abuztuan bildu zen lehen aldiz Jose Barrionuevorekin.
|
|
|
Ez joateko, apaiz baten bidez lortu zuen amak semearen jaiotza urtea aldatzea, 1920ra. Gerra garaian erresistentziari lagundu zion, eta muga pasatutako hainbat
|
euskal
errefuxiaturi ere lana lortu zien Marianok. 1945 urte tartean hogei bat film egin zituen, eta kantari ibili zen hainbat herritan:
|
|
2014
|
|
|
Bitxia egin zitzaidan izenaren kointzidentzia. Donostiako erdal kantari bat eta minbiziak jotako
|
euskal
errefuxiatua. Errealitate paraleloetan bizi ohi gara sarri, kale beretan ibili arren.
|
|
|
1995eko maiatzean, berriz, Montoubannen konfinatuak izan ziren, Euskal Herritik 500 kilometrora. Pili Artzek eta Andoni Hernandezek,
|
euskal
errefuxiatu politikoen kolektiboak konfinamendua apurtzeko erabakiarekin bat eginda, Euskal Herrian bizitzeko eskubidea aldarrikatu zuten Baionako katedralean itxialdia burutuz. Azkenean, Arbonan finkatu ziren nahiz eta kanporatuak izateko arriskuan egon.
|
|
2015
|
|
|
Bilboko kartzelatik ihes egindako hamar lagunen kasua ere aipatzen genuen. Argigarria iruditzen zitzaigun legeriak
|
euskal
errefuxiatuei ezarritako egoera ulertzeko. Asilo politikoa onartua izan arren, galarazita zeukaten Ipar Euskal Herrian bizitzea, eta, Errepublikaren Konstituzio Legeak zioenaren kontra, atzerriratuta zeuden.
|
|
|
Halere, geroxeago ezagutu nuen pertsonalki. Iheslari abertzaleak gero eta gehiago izanez Iparraldean, Telesforo de Monzon eta Angel Arregi adiskideekin muntatu zuen «Anai Artea» 1969an,
|
euskal
errefuxiatu politikoei laguntza eskaintzeko sortutako erakundea. Gose greba batean parte hartu zuen, Hendaiako Santa Ana elizan, Frantses Gobernuak 1979ko urtarrilean ihesliarren kontra hartutako erabakiagatik sartu baitziren protestan 1979ko abuztuaren 20an 35 lagun.
|
|
2016
|
|
|
Mokadutxo bat da Sureauren eleberria, 1980ko hamarkadako
|
euskal
errefuxiatuen afera Frantziako judikaturaren ikuspegitik kontatzen duena. Errua eta ardura morala dira tonu aseptikoan idatzitako kontakizun honen funtsezko gaia:
|
|
|
«Pertsonaian sakontzen hasi nintzenean, euskal kulturarekin eta artearekin izan zuen garrantziaz konturatu nintzen», dio Urresolak. Frantzian eta Iparraldean sakabanatuta zeuden
|
euskal
errefuxiatuak Saran (Lapurdi) bildu ziren, eta Eresoinka abesbatza sortu zuten. Tartean ziren txistulariak eta dantzariak ere.
|
|
|
Argi itzalak dituen pertsona bat da, baina hark ireki zizkien ateak erbesteratu hegoamerikarrei. Ez zuten errefuxiatu politiko estatusik, baina babestu zituzten, eta bizileku baimena eman.Zer egin daiteke
|
euskal
errefuxiatuen egoerari buruz. Kasu bakoitza diferentea da. Tira, guk ere ez ditugu dementzia itxurak egingo:
|
|
|
Une horretan, Aintzina aldizkaria eskuin muturreko Delzangles, Ybarnegaray eta De Coral diputatu gaien alde jarri zen, «Front Populaire» delakoaren kontra. Hiru diputatu horiek
|
euskal
errefuxiatuen aldeko eskaera izenpetzea ukatu zuten. Bigarren denboraldia izan zen Frantzia gerlan hasi zelarik, Aintzina aldizkariaren ingurukoak, Michel Diharce eta Jean Richter hil zirelarik eta beste batzuk preso sartu.
|
|
|
Euskal selekzioak 1936ko gerrako testuinguruan Europan eta Hego Amerikan eginiko partida birak Euskal Herriaren egoera ezagutarazteko propaganda funtsa nahiz
|
euskal
errefuxiatuen alde dirua lortzeko zeregina zuen (Gotzon, 1998: 45).
|
|
|
1978an
|
euskal
errefuxiatuen aldeko lanari lotu zitzaion Ekin en. Bertan zela ezagutu zuen Alfonso Etxegarai Atxirika, 1981ean.
|
|
|
Memoria eta errelatua aho guztietan dauden une honetan, ezinbestekoa da iragana objektibotasunez begiratzea, gertatutakoa bere osotasun, aniztasun eta gordintasunean ulertzeko, eta, iragana ulertzeaz gain, ez dadin errepikatu. Historia horretan, Iparraldean epe motz ala luzeagoan bizi izan diren
|
euskal
errefuxiatuek toki berezia betetzen dute, batik bat 1960ko hamarkadatik 1980ko hamarkadara arte.
|
|
|
Izan ere, bolada horretan,
|
euskal
errefuxiatuak bizitza politiko, sozial eta kulturalaren erdian kokatu dira, nahiz eta fase ezberdinak egon. Hain zuzen ere, hartu eman zuzenen bidez, Ipar Euskal Herriko abertzaletasun garaikidea sortzen laguntzeaz gain, frantses estatuaren errepresioak sustengu mugimenduak eragin ditu, baita zenbait barne zatiketa ere, estatu terrorismoaren biktimak izan direla eta frantses zein espainiar estatuen arteko lankidetzaren ondorioak pairatu dituztela ahaztu gabe.
|
|
|
Bostehun pertsona inguru egon ziren ekitaldi horretan: Enbatako sortzaileez gain (Davant, Larzabal, Labegerie, Abeberri, Burukoa eta Haran), Etxeberri Aintxart eta Errekarte bezalako hautetsi zein jauntxoak, Europako gutxiengo nazionalen ordezkariak eta
|
euskal
errefuxiatu politikoak zeuden: bai ETAko kideak bai Telesforo Monzon (Cassan, 1997:
|
|
|
Urte gutxi batzuk lehenago, frankismoa kanpoari zerbait ireki zitzaion (Hermet, 1992) eta Frantziarekin harreman politiko eta ekonomikoak garatu zituen. Testuinguru horretan, frantses gobernua Iparraldean kokatuta zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako neurri administratiboak hartzen hasi zen, hala nola, bizileku asignazioak, egonaldi debekuak eta kanporaketak. Horrela, 1964ko azaroaren 17an, Frey Barne ministroak ETAko buruzagien aurkako urruntze erabakia hartu zuen; horien artean zeuden Txillardegi, Madariaga, Benito del Valle ala Irigarai.
|
|
|
Esaterako, Madariaga sei hilabeteko kartzela zigorrera kondenatu zuten. Iparraldean zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek lankidetza hitzarmen bat izenpetu ostean, ETAren jarduera mugaren bi aldeetan oztopatzeko asmoz. Eta 1970ean gertatu zen Burgosko epaiketak nazioartean eta beraz Frantzian oihartzun itzela eduki bazuen (Halimi, 1971), frantses gobernuak euskal errefuxiatuen aurka zeraman gudua jarraitu zuen.
|
|
|
Iparraldean zeuden euskal errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek lankidetza hitzarmen bat izenpetu ostean, ETAren jarduera mugaren bi aldeetan oztopatzeko asmoz. Eta 1970ean gertatu zen Burgosko epaiketak nazioartean eta beraz Frantzian oihartzun itzela eduki bazuen (Halimi, 1971), frantses gobernuak
|
euskal
errefuxiatuen aurka zeraman gudua jarraitu zuen. Horrela, 1963 eta 1971 bitartean, 59 kanporatze egon ziren, horietariko 35 1972an (Cassan, 1997:
|
|
|
Iparraldean zeuden
|
euskal
errefuxiatuen aurkako errepresioa areagotuz joan zen, batik bat 1969an frantses eta espainiar gobernuek hitzarmen bat izenpetu ostean
|
|
|
Errepresio horren ondorioz, Frantzia osoan 300
|
euskal
errefuxiatu inguru bizi ziren; horietariko gehienak Ipar Euskal Herrian zeuden, eta beste horrenbeste Europako hainbat herritan erbesteratu ziren, batez ere Belgikan, Alemanian eta Suitzan. Egoera horrek euskal errefuxiatuen aldeko mobilizazioak piztu zituen (Urteaga, 2012:
|
|
|
Errepresio horren ondorioz, Frantzia osoan 300 euskal errefuxiatu inguru bizi ziren; horietariko gehienak Ipar Euskal Herrian zeuden, eta beste horrenbeste Europako hainbat herritan erbesteratu ziren, batez ere Belgikan, Alemanian eta Suitzan. Egoera horrek
|
euskal
errefuxiatuen aldeko mobilizazioak piztu zituen (Urteaga, 2012: 1.065), funtsean hiru itxura hartuz:
|
|
|
Francoren heriotzaren ostean (Goulemot Maeso, 1989),
|
euskal
errefuxiatuek pairatzen zuten errepresioak gora egin zuen. Izan ere, 1976an, 80 errefuxiatu Iparraldetik kanporatu eta Frantziako hainbat eskualdetan asignatu zituzten, Ile d’Yeu adibide zela.
|
|
|
204). Hortik denbora gutxira, errefuxiatuez arduratzen zen OFPRA erakundeak, eskutitz bidez,
|
euskal
errefuxiatuei jakinarazi zien beraien errefuxiatu estatusa galdu zutela. Une berean, Espainiako gobernuaren presiopean, frantses gobernuak, hainbat atxiloketa burutzeaz gain, kanporatze erabakiak hartu zituen.
|
|
|
Beraz, paperik gabe zeudenez, kanporatze erabakipean zirenez, ez zeukatenez lan egiteko baimenik eta polizia frantsesak atxilotu zitzakeenez,
|
euskal
errefuxiatu asko klandestinitatean sartu ziren.
|
|
|
Izan ere, Iparraldeko mugimendu abertzalearen zati batek kontsideratzen zuen ordua etorri zela Iparraldeari propioak zitzaizkion problematikak lantzeko, hala nola, Ipar Euskal Herriaren erakundetzea, euskararen ofizialtasuna, garapen industriala ala justizia soziala. Hori zela eta, mobilizazio abertzalea ezin zitekeen soilik
|
euskal
errefuxiatuen babesaren inguruan antolatu, baizik eta, esaterako, bere biziko garrantzia zeukan turismoaren eta etxegintza espekulazioaren inguruan. Era berean, ETAk Hegoaldean zeraman borroka armatua bezala, IK k (Moruzzi eta Boulaert, 1988) antzeko gudua eraman behar zela zioen, bakoitzak bere bidea jarraituz, Euskal Herri askatu eta bateratu bat lortzeko.
|
|
|
Une horretan, fronte bakarraren alde zegoen zatia oso kezkatua zegoen
|
euskal
errefuxiatuek pairatzen zuten geroz eta errepresio handiagoarekin, baita ere frantses poliziaren presentzia nabarmenarekin. Horrek, atxiloketak, kartzelaratzeak eta kanporatzeak ugaritzeaz gain, ETAko kideen mugimenduak eta jarduerak zailtzen zituen.
|
|
|
133). Halaber, kontuan izanik euskal gatazkaren atzean motibazio politikoak zeudela, Espainia demokrazia gazte bat zela eta torturaren erabilpena egiaztatuta zegoela, François Mitterranden lehen gobernuak, Pierre Mauroy lehen ministro zela, uko egin zion
|
euskal
errefuxiatu eta presoak estraditatzeari. Jarrera hori ulertzeko, gogoan izan behar da, oposizioan zegoen bitartean, Alderdi Sozialistak kritikatu zuela euskaldunei errefuxiatu estatusa kendu izana.
|
|
|
Jarrera aldaketa horretan, François Mitterrand eta Felipe Gonzalezek 1983ko abenduaren 20an eduki zuten bilkura erabakigarria izan zen. Bilkura ofizial horretan, agintari espainiarrak frantses presidenteari eskatu zion Frantziak ez ziezaien inongo babesik eskaini
|
euskal
errefuxiatuei eta ETAko kideak atxilotu eta estraditatu zitzan. Jacques Attali (1992) Mitterranden aholkulari bereziaren arabera, egun horretan bi agintariak adostasun batera iritsi ziren euskal errefuxiatuen inguruan.
|
|
|
Bilkura ofizial horretan, agintari espainiarrak frantses presidenteari eskatu zion Frantziak ez ziezaien inongo babesik eskaini euskal errefuxiatuei eta ETAko kideak atxilotu eta estraditatu zitzan. Jacques Attali (1992) Mitterranden aholkulari bereziaren arabera, egun horretan bi agintariak adostasun batera iritsi ziren
|
euskal
errefuxiatuen inguruan.
|
|
|
Horrela, sei hilabeteko epean, 18
|
euskal
errefuxiatu asignatuak izan ziren eta beste 26 kanporatuak. Horrez gain, egonaldi baimenaren iraupena murriztu zitzaien eta erregularki prefekturara joan behar zuten beraien egonaldi eskaera berritzeko, beraien kontrola erraztuz.
|
|
|
Zalantzarik gabe, Frantziako gobernuari presio egiteko tresna eraginkorrena GAL erakundea sortzea, diruztatzea eta laguntzea izan zen. GAL ez zen lehen erakunde parapoliziala izan, 1976az geroztik sigla ezberdinetako taldeek (GAE, AAA, ANE, ATE, Guerrilleros del Cristo Rey ala BVE)
|
euskal
errefuxiatuen aurkako hainbat atentatu burutu baitzituzten. Lehen atentatua 1976ko martxoaren 21ean burutu zuten Donibane Lohizunen ETAko kide baten eta bere familiaren aurkako eraso batean:
|
|
|
Urte bereko abenduaren 21ean, Batallon Vasco Españoleko komando batek Jose Migel Beñaran Argala ETAko buruzagi historikoa autobonba baten bidez hil zuen. 1979 eta 1980 bitartean, guztira hamaika
|
euskal
errefuxiatu erail zituzten eta hamarka pertsona larriki zauritu (Cassan, 1997: 285).
|
|
|
Helburua Iparraldeko biztanlerian ahalik eta beldur handiena sortzea zen. Zalantzarik gabe, 1985eko urriaren 25ean Monbar Hotelaren aurka burututako erailketak sortu zuen astindurik handiena, bai
|
euskal
errefuxiatuen artean bai Ipar Euskal Herri osoan, bertan lau errefuxiatu ezagun hil baitziren. 1986an atentatuak murriztu ziren, batik bat eskuinak urte horretako hauteskunde legislatiboak irabazi zituelako.
|
|
|
1986an atentatuak murriztu ziren, batik bat eskuinak urte horretako hauteskunde legislatiboak irabazi zituelako. Hortik aurrera, frantses gobernu berriak
|
euskal
errefuxiatuen eta presoen aurkako borroka gogortzea onartu zuen, beti ere Espainiako gobernuak GAL sustatzeari eta diruztatzeari uko egiten bazion. Izan ere, Charles Pasqua Barne ministro izanik, euskal errefuxiatuak kopuru handian espainiaratu zituzten eta frantses poliziaren presentzia nabarmen areagotu zen Iparraldean.
|
|
|
Hortik aurrera, frantses gobernu berriak euskal errefuxiatuen eta presoen aurkako borroka gogortzea onartu zuen, beti ere Espainiako gobernuak GAL sustatzeari eta diruztatzeari uko egiten bazion. Izan ere, Charles Pasqua Barne ministro izanik,
|
euskal
errefuxiatuak kopuru handian espainiaratu zituzten eta frantses poliziaren presentzia nabarmen areagotu zen Iparraldean.
|
|
|
Auzitegi horrek ibilmolde berezia zeukan, oso zigor larria jarri baitzezakeen gehiengo sinplearekin, zigor auzitegi arruntek gehiengo kualifikatua eskatzen zutenean. Halaber,
|
euskal
errefuxiatuen kasuan, borroka armatu kasuetan murgilduta zeuden delituak Parisko auzitegi korrekzional berezi batek epaitzen zituen. Horren bidez, kartzela prebentiboaren iraupena luzatzeko aukera zeukan, baita ere preso zeuden errefuxiatuak Ipar Euskal Herritik urruntzeko (Cassan, 1997:
|
|
|
Geroztik, ETAren eta
|
euskal
errefuxiatuen aurkako borrokan, bi gobernuek estrategia berari eutsi diote.
|
|
|
Batean, Ikerne txikia eta aitatxo Txomin kubiertan etzanda, jolasean. Bestean,
|
euskal
errefuxiatu taldea keinu kezkatiekin.
|
|
|
Non eta Etxe Zurian, gerratik ihesi zihoazen haur batzuk kantari aritzea, nori eta Estatu Batuetako presidenteari, oihartzun handiko berria izan da, Manu Sotak emandako lehen propaganda kolpea. Albistea Euzko Deya agerkarian, munduan barrena sakabanatuta dauden
|
euskal
errefuxiatuak irakurtzen duten hedabide nagusian argitaratu da abenduaren 30ean. Roosevelt senar emazteen argazki batek laguntzen badu ere berria, hauek Norvegiako printzeekin ageri dira erretratuan, eta presidentearen ama Sara Delanorekin, lorategiko banku batean eserita.
|