|
2003
|
|
|
Historialariek onartzen dute gaur egun, guhaurk genioen bezala, XX. mende hastapenean Europako erresuma zaharretan, Frantzian, Espainian, Italian, Ingalaterran eta Alemanian nagusitu zela nazionalismoaren sukarra eta hori izan zela, azken buruan, I. Mundu Gerlaren kausa garrantzitsuena. Eta, kausa berek ondorio berak
|
eman
ohi baitituzte, 1914ko gerla izigarriaren ondotik, iduri zuen Erromako eliza bazihoala Frantziako katolikoei agintzera, Charles Maurrasen eta Action Française taldeko nazionalista frantsesen dogma kaltegarria arbuia zezaten lehenbailehen.
|
|
2006
|
|
|
Ordu hura goizegi zen niretzat lo egiteko, ordu dexente
|
eman
ohi nituen oraindik esna, zela kalean lagunekin, zela etxean telebistaren aurrean edo apunteekin. Hala ere, han ez neukan inongo planik, kandela mutur baten argitan sukaldean apunteekin aritu nahi ez banuen; horretarako gogo handirik ez, ordea, eta, bestalde, ezin utziko nuen han Julian gaixoa, halako modu errukarrian bere ondoan gelditzeko eskatu ondoren.
|
|
|
Iparrera jo behar izan zuen, jendearen eta patuaren apetaldiak bultzatzen zuten aldera. Solikamsk herrira iristerako, etsipenak
|
eman
ohi duen ausardiaz betea zegoen. Solovetskeko monasteriora zihoazen" Jainkoaren adoratzaileekin" batu zen, haien izaera eta itxurara mimetizatuz.
|
|
|
Lovainara, Parisera... Irakasle distiratsua zen aldetik, hitzaldiak
|
eman
ohi zituen Europako unibertsitateetan, eta, hizlari fina zenez gero, jende asko biltzen zuen ekitaldietan. Ikasten ere aritu zen, bestalde, eta Gemma Frisius eta Gerardus Mercator ospetsuen ikasle izan zen.
|
|
2007
|
|
|
Erantzuna eufemismorik gabe
|
eman
ohi zuen filosofoak: –Gaur egun galdera hori egiten baldin bazait, populuaganaino(, les masses?
|
|
2008
|
|
|
Beste irtenbiderik ezean, bere klaseko emakumeen ohiturei helduz, ukenduak eta hautsak
|
eman
ohi zituen bisaian, orezta ezkutatzea lortzen zutenak, baina ez erabat.
|
|
|
Bular hanpatuak, zango zutunak, ezpain hezeak eta zoko ilunak ageri dira etengabe errepikaturik paper horietan, gurtzeko zerbait aurkitu duen fedegabeak erakutsi ohi duen insistentziarekin eginak eta berreginak. Ez dira lerro mehar batzuk baizik eta, hala ere, orduak
|
eman
ohi ditut horiei begira.
|
|
|
Beste irtenbiderik ezean, bere klaseko emakumeen ohiturei helduz, ukenduak eta hautsak
|
eman
ohi zituen bisaian, orezta ezkutatzea lortzen zutenak, baina ez erabat.
|
|
2009
|
|
|
Nikolaik, baina, gauza gehiago behar zituen buruan: eztabaida latz hura, adibidez, beraren eta Grigoriren artekoa, anarkisten fusilamendua sorburutzat izan zuena; halakoetan, Grigorik, Nikolairekiko nolabaiteko mendekotasun psikologikoa barneraturik balu bezala, amore
|
eman
ohi zuen, baina egun hartan, aldiz, Nikolairen mailan sentitu zelako edo, aurre egin zion; izan ere, komunisten eta anarkisten arteko auzietako bat, ez txikiena, zera zen, espazio politiko bera, langileria?
|
|
|
–Berori Txopitea jauna izango da, jakina, Alemanian ikasitako mediku ezaguna?! Arren eta arren, ez ezetzik esan, nik Alemania usaindu egiten baitut, Alemanian sekula egon ez banaiz ere, esan zuen Damasok jarraian, gaztetasunak
|
eman
ohi duen ausardiaz; eta, medikuaren eskua berotasunez estutzen zuela, erantsi zuen?: Ni Damaso Orbe naiz, Ada eta Maria Bibianaren neba.
|
|
|
Imazena arruntagoa da: Imazen beheko haginak goikoak baino atzerago daude; Arzalluzenak, berriz, behekoak aurrerago goikoak baino, eta horrek bulldog itxura larderiatsua
|
eman
ohi du.
|
|
|
Nikolaik, baina, gauza gehiago behar zituen buruan: eztabaida latz hura, adibidez, beraren eta Grigoriren artekoa, anarkisten fusilamendua sorburutzat izan zuena; halakoetan, Grigorik, Nikolairekiko nolabaiteko mendekotasun psikologikoa barneraturik balu bezala, amore
|
eman
ohi zuen, baina egun hartan, aldiz, Nikolairen mailan sentitu zelako edo, aurre egin zion; izan ere, komunisten eta anarkisten arteko auzietako bat –ez txikiena– zera zen, espazio politiko bera –langileria– partekatu behar izateak bereizkeria itsuenera zeramatzala bai batzuk bai besteak, halako moldez, non, batzuetan –askotxotan–, aski izaten baitzen talde batekoek p...
|
|
|
–Berori Txopitea jauna izango da, jakina, Alemanian ikasitako mediku ezaguna...! Arren eta arren, ez ezetzik esan, nik Alemania usaindu egiten baitut, Alemanian sekula egon ez banaiz ere –esan zuen Damasok jarraian, gaztetasunak
|
eman
ohi duen ausardiaz; eta, medikuaren eskua berotasunez estutzen zuela, erantsi zuen–: Ni Damaso Orbe naiz, Ada eta Maria Bibianaren neba.
|
|
2010
|
|
|
Gau hartan bertan, denok isilik oheratu eta ordu batzuk generamatzala lotan, katuaren garrasiek iratzarri gintuzten. Jaiki egin ginen berehala eta animalia logelen arteko hallean topatu genuen, gaua
|
eman
ohi zuen saskitik kanpo, oinazez saltoka. Odola zerion begi batetik eta Andreak bere logelako atetik begiratzen zion, jostorratz sendoa eskuan:
|
|
2011
|
|
|
Horrelako burutazioetan galdurik
|
eman
ohi ditut orduak egunaren buruan etxera etorri eta bakarrik aurkitzen naizen ilunabar nekatuetan, eta irribarre gaizto bat egin ohi diot neure buruari eta barre triste bat ere bai inoiz errealitatera itzultzen naizenean, bai baitakit bakarrik bizitzen jarraituko dudala, eta urte gutxi barru afariaren poltsa eskuetan zintzilik dudala irudikatzen baitut neure burua ilunabarrean etxeko eskailerak ig... Etxean sartu eta erantzungailua piztuko dut, beste behin ere, inork ez didala mezurik utzi aldez aurretik badakidan arren.
|
|
|
lagunak, elaireak, dendariak, postariak, gidariak... Begirada alaia
|
eman
ohi zuen keinu harekin batera, begiak kliskatze jatorra, esanez bezala: «Zuetako edozein adinakoa edo gehiago naiz»; baina hura inola ere ezin zuen egin Neave jaun zaharrak.
|
|
2012
|
|
|
Hitzaldi luze hauekin amaitu nuenean, seigarren ikustaldian Erregeak bere oharrei begiratuz zalantza, galdera eta eragozpen asko adierazi zidan gai bakoitzari buruz. Gure aitoren seme gazteen gogo eta gorputzak hezteko zein metodo erabiltzen zen galdetu zidan, eta zer nolako jardueretan
|
eman
ohi zuten eskuarki bizitzako lehen aldia, irakaskuntzari dagokiona. Zein bide jarraitzen zen batzarra osatzeko handikien familiaren bat iraungitzean.
|
|
2013
|
|
|
Bere iritzia familian ikusitakotik oso osoan bildu izatera, Elizabethek ezin izango zuen oso irudi atsegina eratu ezkonbizitzaren zorionaz edo etxe barruko goxoaz. Bere aita, gaztetasun eta edertasunak liluratuta, eta gaztetasunak eta edertasunak
|
eman
ohi duten umore onaren itxurak ere bai, adimen ahul eta meharreko emakume batekin ezkondu zen, eta izaera horrek amaiera emana zion, ezkon aldiaren goiz goizean, emaztearekiko atxikimendu egiazko orori. Begirunea, oniritzia eta konfiantza aienatuak ziren betiko; eta etxe barruko zorionari buruzko itxaropen guztiak goitik behera amilduak zitzaizkion Bennet jaunari.
|
|
|
–nuke zure mina arintzeko zer edo zer esan ahal banu, arrapostu zuen Elizabethek?, baina nire eskutik at dago zeharo. Sentitu egin behar duzu, eta sufritzaileari pazientzia predikatzeak
|
eman
ohi duen gozamena ukatu egin zait niri, zuk izugarrizkoa izaten duzulako beti.
|
|
2014
|
|
|
Elkarrizketa sendoak izan ziren biak, sakonak, trinkoak. Magia berezia lortu genuen, heriotzaren atarian dagoen pertsona batek oso testimonio bereziak
|
eman
ohi dituelako.
|
|
2015
|
|
|
Aseptikoa eta apaindura gutxikoa da hotelaren atartea. Apopiloen giltzak gordetzeko makina handi bat, bi sofa luze, larru sintetikozkoak, beltzak, moketa gorri maiztu bat eta airetik egindako hiriaren argazki zuri beltz bat, iragarkiak bata bestearen atzetik
|
eman
ohi dituen pantailatzar itzaliaren ondoan.
|
|
|
Hura dena berpiztuko zen Paulen eta Mintaren bizietan; izen berriarekin saiatu zen: «Rayleytarrak»; eta eskua umeen jolasgelako atean zeukalarik antzeman zuen besteekiko sentimendu batasun hura, emozioak
|
eman
ohi duena, hormak mehetu, lasaitasunezko eta zorionezko sentimendua zen, eta dena jario bakar bat bihurtu balitz bezala, eta aulkiak, mahaiak, mapak, berarenak balira bezala, haienak, berdin zen norenak, eta Paulek eta Mintak jario harekin segituko balute bezala bera hildakoan ere.
|
|
|
haien mugimenduak, haien esanak, haien irriak eta irrikak. Batzuk irrigarriak iruditzen zaizkit, beste batzuk patetikoak, edo bitxiak, edo atseginak, baina beti aparte, edo ni artaldetik urrun; mozkorrak
|
eman
ohi duen argitasun ustezko horrekin, giza jokabideak oro ulertzen ditudala baina denak arrotz zaizkidala sentitzen dut, nire eskafandra espazialaren barrutik planeta bitxi horretako bizilagunei harrimenez eta errukiz so. Momentu horretan edateari uzten badiot, laster hasiko naiz nabaritzen logura, etxera joan eta ohean sartzeko gogoa, lotara; edaten segituz gero, berriz, luze baino lehen etorriko zait goragalea, gonbitoak, gorputza porru eginda geratzea.
|
|
|
Jauzi txiki bat egingo dut, Itsasondotik Tolosara, hementxe ari bainintzen ikasten ni batxilergoa. Nerabezaroko adiskidantzek aukera
|
eman
ohi dute bestela isilduko genituzkeenak kontatzeko, eta baita, horrenbestez, bestela entzungo ez genituzkeenak aditzeko ere. Gogoan dut lagun batek, bere bihotza zabaltzeko edo oilarrarena egiteko, bere etxean eta sekretu giroan egin zidan aitorpena:
|
|
|
Zarautzen jaio zen 1896an, baina hamar ute zituela Tolosara aldatu ziren eta han bizi izan zen geroztik, heriotza goiztiarrak 1933an eraman zuen arte (biriketako gaitz baten erruz; hau ez zen gaixo planten egilea Lauaxetaren tankeran, ezta arima egiaz gaixo zuena ere Lotsatiren moduan). Tolosan bizi arren, ordea, Zarautzen
|
eman
ohi zituen udak, amonaren etxean, eta Zarautzen ezagutuko zuen emazte izango zuena ere, Pakita Eizagirre. Asaba zaharren baratze hori Zarautzen zegoen beraz, amona eta guzti, baina ez da erraza kokalekua zehaztea, baten faltan bi aukera baititugu horretarako:
|
|
|
Laster hasi zitzaidan, ordea, bere benetako bisaia begi aurrean agertzen. Ageriko bertuteen atzean gorderik, emakume berekoi, iruzurti eta xurgatzaile bat ezkutatzen zen; autolaguntza liburuek harreman suntsitzaileez hitz egiten dutenean
|
eman
ohi duten eredu paradigmatikoa, hain zuzen ere.
|
|
|
Irri solas, erran zahar eta erranairuak edota 1960 hondarrean argitaratzen hasi ziren Laborarien saila, kasurako. Azken orrialde horretan ere, beraz, euskara zen nagusi, Salaberryren asteroko artikulua salbu (egia esan, aldian behin Lafittek berak ere euskal liburuei edo euskal letrei buruzko artikuluren bat argitara
|
eman
ohi zuen frantsesez).
|
|
|
bilduma osoa aztertzeko moduan izan gara, eta, zifra zehatza zenbakitan ematea zail den arren, ezin uka euskarak dezenteko presentzia zeukala bertan, orrialde gehienetan ageri baitzen: Gure ustez izeneko orrialdea (editorial gisako testuak zekartzana) bi hizkuntzatan idatzi ohi zuten, eta euskaraz, berri laburrak ez ezik, elkarrizketa eta analisi luzeak zein erreportaiak ere
|
eman
ohi zituzten argitara. Bada horrez gain azpimarratzea merezi duen kontu bat:
|
|
|
bilduma osoa aztertzeko moduan izan gara, eta, zifra zehatza zenbakitan ematea zail den arren, ezin uka euskarak dezenteko presentzia zeukala bertan, orrialde gehienetan ageri baitzen: Gure ustez izeneko orrialdea (editorial gisako testuak zekartzana) bi hizkuntzatan idatzi ohi zuten, eta euskaraz, berri laburrak ez ezik, elkarrizketa eta analisi luzeak zein erreportaiak ere
|
eman
ohi zituzten argitara. Bada horrez gain azpimarratzea merezi duen kontu bat:
|
|
|
Edozelan ere, jada esana dugun moduan, Le Journalek argitara
|
eman
ohi duen euskara kopurua txiki txikia da. Izan dira ordea Ipar Euskal Herrian, dezenteko zabalkundea izanagatik, euskarari askoz toki gehiago eskaini izan dioten kazetak.
|
|
|
Hala ere, kontuari orain denborak
|
eman
ohi duen perspektiba osatuagotik erreparatuz gero, ez ote zegoen euskarazko eguneroko indartsu bat sortzerik. Edo, indarrean zeudenak batuta sinergiak eraginez, astekari sendo bat egiterik?
|
|
|
Horregatik, bazekien egun batean azken puntua jarri eta bukatutzat jotzen bazuen ere, bizitza osoa emango zuela istorio bera idazten eta berridazten bere baitan, zaharrek zahartzaroa gazte garaiko kontuak kontatzen
|
eman
ohi duten gisa berean; bazekien paisaia beraren ikuspegi berri bat erakutsiko ziola oroimenak aldi oro, heriotzaren ganduak guztietan azkena lausotzen zion arte.
|
|
|
Edonola ere, saiatzen zen horretan gehiegi ez pentsatzen, Lucecitaren laguntzaz izango bazen ere, edo, udako sasoian, bazkalondoetan
|
eman
ohi zituzten cowboy filmetan murgilduz?. Gero, arratsaldeko ibilaldian, senarrari gorabehera guztien berri zehatza ematean, bere baitako sentimenak hitzetara bildu ezinak sortutako frustrazioari aurre egingo zion, eta, aldi berean, istorio hutsal haiei buruz atergabe mintzatuz, pentsamendu tristeak uxatu eta etsipenaren amildegitik aldenduko zen.
|
|
|
Argazkiz hornitu lirateke eleberriak, pentsatzen du; pertsonaien gorabehera guztien berri
|
eman
ohi dutela idazleek, ahaleginak egiten dituztela haien itxurak, aurpegierak, izaerak eta beste albait ongien azaltzeko, baina mila hitzek baino gehiago balio duela maiz irudi batek.
|
|
2016
|
|
|
Nola bildu, gauero, oheratzeko adina indar, jakinik ohol mehe batzuk bakarrik zeudela sotoan bizi zen izugarrikeria haren eta nire artean? Nola babestu gure alaba, zeinak jostailuen gelan hainbat ordu
|
eman
ohi zuen, sototik hain hurbil?
|
|
|
Parte hartu nahi zutenei informazioa ematen zieten, idatziz, eta herri horretan hitzaldi ireki bat antolatzeko konpromisoa hartzen zuten. Debako batzordeko kideek
|
eman
ohi zituzten hitzaldiak.
|
|
|
Proiektuarekiko oposizioa justifikatzen zuten ideia nagusiak agertzen ziren. Hala, hitzaldia eman behar zutenek, lehenik eta behin, normalean hitzaldiak
|
eman
ohi zituztenekin egiten zuten entsegu moduko bat. Eredu hura tresna oso baliagarria izan zen mezu bateratu bat emateko hitzaldi guztietan, eta bertaratutakoei gauzak argi azaltzeko.
|
|
|
Zentral nuklearra eraikitzearen aurkako zientzia eta dibulgazio lanak egin zituen. Jesus Altuna izan zen sustatzaile nagusia eta aurpegia
|
eman
ohi zuena.
|
|
|
Entretenimendu hutsezko liburutzat irakurri zuten orduko irakurleek, eta entretenitu ziren, noski, baina hain juxtu horrexegatik, liburu serioei eskaintzen zieten arreta baino nabarmen txikiagoa eskaini zioten kritikari, editore eta garaiko jakintsuek. Beste argitalpenekin
|
eman
ohi zuten baino denbora gutxiago eman zuten Kixoterekin inprentako langileek, esaterako, eta akats ortografiko eta tipografikoz beteta daude horren ondorioz 1605eko eta 1615eko lehen edizioak. Akatxak, akastsak eta acatsak alde guztietan, utzikeria hutsez, zergatik, eta liburua dibertigarria zelako; dibertigarria delako.
|
|
2017
|
|
|
Ez omen gaudela ere, historia horretantxe ez gaude. (Ateista espainol batek ikaragarri katolikoa
|
eman
ohi du Hamburgeko ateista baten aldean). Hala gabiltza.
|
|
|
Arrazoi duzu, bai. Halako asmakeria eta ameskerietan
|
eman
ohi ditut arratsaldeak, bazkal garaiko gorabehera eta ezti ozpinen ondoren ama alabak beren zereginetara joaten direnean, ni lo kuluxka lasaia egiteko bakarrik utzita. Hobe nuke bai, lo kuluxka eta biagoetarako moduan banengo, baina oraingo botikak hartzeko lehengo lo eragileak kendu zizkidan sendagileak, eta nire lo zaila lo ezin bilakatu zait, eta honenbestez begirik bildu ezinik ematen ditut arratsaldeko ordu asper luze hauek, egunak ordura arte ekarri dizkidan aztoramenduak banan banan gogoratzen eta errosario baten moduan aletzen, eta geroxeago ekarriko eta errepikatuko dizkidan izualdietarako nire arima gertatzen, ez baitira berehala amaitzen nire neke eta sufrikarioak, eta nahiago nuke, denik eta latzena izanda ere, pairamen honek oraindik beste zenbat nekaldi izango dituen baneki, Jesukristo gure jaunaren guruzbideak hamalau egonaldi izan zituen bezala, nire honetan zenbat falta zaidan Golgota mendi honetako gailurrera iristeko, gurutze astun hau besagainetik kentzeko, bertan iltza banintzate ere.
|
|
|
Tentaldiak uxatzeko bide bat ezezik, hamaika ere erakutsi zizkiguten apaizgaitegian, eta denak ere ontzat
|
eman
ohi genituen bekaturako deia bururakizun gorpuzgabe hutsa edo suge irudiduna besterik ez zenean. Tentagarria etxean duzunean, ordea, eta suge lirdinga ez baina haragi xuria denean, hamaika bide haiek denak ere hutsal eta alferrikako ari zaizkit suertatzen.
|
|
2018
|
|
|
Hala gizonek nola emakumeek aukera dute erabakitzeko ea ezkonduko diren edo ez, beste kontratu batzuetan sartzea edo ez sartzea erabakitzen duten bezalaxe, baina, ezkontzea erabakitzen badute,, kontratuaren analogiak ez du balio, zeren estatuak ezartzen baitu zein izango diren harremanaren baldintzak. Beraz, ezkontideei estatusaren betiko pribilegioak galarazi dizkiete, eta, era berean, kontratuek
|
eman
ohi duten askatasuna kendu diete?. Marjorie Shultzek aitortzen du gauza batzuk aldatu egin direla Maineren, estatusetik?
|
|
2019
|
|
|
Mundu judizialak badu bereziki kontserbadorea izateko ospea; kanpora begira
|
eman
ohi duen zurruntasun irudiak ere areagotzen du irudipen hori. Baina Justizia eremu bereziki patriarkala edo atzerakoia ote da?
|
|
|
– Emakumezkoek gizonezkoek baino erabilera portzentaje handixeagoak
|
eman
ohi dituzte nahikoa modu sistematikoan, adinik zaharrenetan izan ezik. Ondorengo atal batean landuko dugu xehekiago gai hau.
|
|
2021
|
|
|
Ezezagunen artean ezinezkoa da bereiztea, adin biologikoari dagokionez, nor den gazte eta nor zahar. Jokabideek
|
eman
ohi dute arrastoren bat, baina halakoak ere ez dira fidagarriak izaten. Han zeuden bilduta gonbidatu batzuk mirabe biren inguruan, haiek xaxatzen.
|
|
2023
|
|
|
Isiltasuna du lubaki. Monosilabo batez
|
eman
ohi du amore.
|
|
|
CIESek, Hego Euskal Herrian hedabideen kontsumoari buruzko inkestak egin ohi dituen etxeak, behin sartu zuen Egunero bere neurketetan, 2003ko martxoaren 20tik apirilaren 7ra egindakoan. Ez ditu tirada edo salmentak neurtzen, irakurle kopuruak baizik, telefono inkesta bidez. Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako datuak bereizita
|
eman
ohi ditu. Neurketa hartan, Euskal Autonomia Erkidegoko seigarren egunkari irakurriena zen Egunero, 44.000 irakurlerekin, El Correo, El Diario Vasco, Gara, Deia eta Marca ren atzetik, baina El Mundo eta El País en aurretik.
|