|
2010
|
|
|
«Ez dago balio duen zergatirik
|
emakume
bat tratu txarrak jasotzeko».
|
|
|
31 Gure ordenamendu juridikoan ondorengo delitu semipublikoak aurreikusten dira:
|
emakume
bati bere baimen gabe lagundutako ugalketa praktikatzea (ZKren 161 art.); sexu eraso, sexu jarzarpen eta sexu abusuzko delituak (ZKren 191 art.); sekretuak ezagutarazi eta agerraraztea (ZKren 201 art.); guraso ahalari, zaintzari, tutoretzari edo familia harrerari dagozkien legezko betebeharren ez betetzea edo ezkontide, guraso edo ondorengoak laguntzeko betebeharra ez betetzea (ZKren 226.1, 227.1... ZKren 620 eta 621 artikuluek hutsegite semipublikoak aurreikusten dituzte.
|
|
2011
|
|
|
Inkontziente uzteraino eraso zituen, eta egoera inkontzientean zeudela bortxatu egin zituen. 1991n behin behineko askatasunean irten zen, baina handik bi hilabetera berriro espetxeratu zuten,
|
emakume
bat aizto batez erasotzearren.
|
|
|
Gaur egun, Tony King 62 urteko espetxe zigorrera kondenatua dago: 36 urte, Sonia Carabantes erailtzeagatik; 19 urte, Rocio Wanninkhof en heriotzagatik; 7 urte, Benalmadenako
|
emakume
bat bortxatzeagatik. Gainera, Scotland Yard ikertzen ari da Tony King erlazionatua ote dagoen Amanda Dowler (13 urteko neska) eta Sara Cameron-en (23 urtekoa) hilketa eta bortxaketekin.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, krisia hasi zenetik, egoera irauli egin da. Gero eta gehiago dira gizona langabezian dagoelako hornitzaile gisa
|
emakume
bat buru duten familiak. Rol aldatze horrek, eragina izan dezake gizonen genero nortasunean, eta euren nortasun maskulinoa gutxietsita ikusita, jarrera bortitza areagotu lezakete, galdutako edo hautsitako estatusa berreskuratze aldera.
|
|
|
Legaren arabera, behin doaneko justizia lortuta, letradu zuzendaritza berak hartuko ditu bere gain abiatutako prozedura judizial guztiak, eta hori ez da askotan gauzatzen. Aztertutako kasuen artean, bada
|
emakume
bat hiru abokatu izan dituena, horrek dakartzan koordinazio arazoekin, homologoen artean, biktimarekin, zerbitzu sozialetako agenteekin. Horregatik edo beste arrazoi batzuengatik, ohikoa da andre horiek beren prozeduren inguruan informazio eskasa izatea.
|
|
|
Lehenengoan gizonez beteriko Agora bat eta atzealdean Akropolia ikusten ditugu. Baina horien artean, arreta ematen duen presentzia batekin topatzen da gure begirada,
|
emakume
bat, gizonei aditasunez begiratzen dien emakumea, Aspasia. Aspasia da hain zuzen Albak asmatutako garraiobide ekologikoaren izena (baita Medemen hurrengo filma ere).
|
|
|
Atenaseko jende ilustratuenaz eta intelektualez inguratua egoteagatik eta Atenaseko bizitza kulturalaren loratzean laguntzeagatik filosofo, artista eta ilustreen mirespena lortu zuen. Baina Periklesengan izandako eraginagatik eta emakume aske independente baten bizitza eramategatik, Atenaseko ohiko
|
emakume
batengandik espero ez zena, kritika gogorrak jaso zituen ere. Medemek, horrekin, arestian aipatutako emakumearen aldeko borroka horri egiten dio erreferentzia, emakumeak historian zehar izan duen papera edo presentzia aldarrikatu nahi baitu.
|
|
|
Honi loreen jabaria eman zion. Zefiro, Botticelliren koadroan haizea botatzen duen
|
emakume
batekin, Klorisekin, lagundurik agertzen da, pasioaren haizea irudikatzen dutelarik (Wind, 1972: 136).
|
|
2014
|
|
|
Bidankozeko Calderero etxean jaio zen 1859an arestian aurkeztutako Severina Fuertesen senarra, Fidel Santiago Sanz, Amerika aldera joan eta aberats bueltatu zen hura (§ 3.2.3). Ez dago ziurtatzerik gizon hura emaztea bezala euskaraz aritzeko gai zen ala ez, baina garbi dago etxe hartan Fidel baino beranduago sortutako
|
emakume
bat behintzat euskaldun hazi zela: Josefa Alejandra Calderero Sanz().
|
|
2015
|
|
|
Aipatutako legea indarrean jarri aurretik, 36 emakumek bakarrik lortu zuten lizentziatura bat Espainian. Bestalde, 1932 urtean sartu zen lehen aldiz
|
emakume
bat Historiaren Errege Akademian; 1960an lortu zuen lehendabizikoz emakume batek unibertsitate katedra bat; eta 1982an lehenengoz emakume bat errektore izendatua izan zen. Gainera, 1988 urtera arte itxaron behar izan zen lehen emakume ikertzailea Zientzia Zehatzen Akademian sartzeko, eta 2003 urtera arte Ingeniaritzakoan sartzeko (CRUE, 2008; Vaquero et al., 2012).
|
|
|
Aipatutako legea indarrean jarri aurretik, 36 emakumek bakarrik lortu zuten lizentziatura bat Espainian. Bestalde, 1932 urtean sartu zen lehen aldiz emakume bat Historiaren Errege Akademian; 1960an lortu zuen lehendabizikoz
|
emakume
batek unibertsitate katedra bat; eta 1982an lehenengoz emakume bat errektore izendatua izan zen. Gainera, 1988 urtera arte itxaron behar izan zen lehen emakume ikertzailea Zientzia Zehatzen Akademian sartzeko, eta 2003 urtera arte Ingeniaritzakoan sartzeko (CRUE, 2008; Vaquero et al., 2012).
|
|
|
Aipatutako legea indarrean jarri aurretik, 36 emakumek bakarrik lortu zuten lizentziatura bat Espainian. Bestalde, 1932 urtean sartu zen lehen aldiz emakume bat Historiaren Errege Akademian; 1960an lortu zuen lehendabizikoz emakume batek unibertsitate katedra bat; eta 1982an lehenengoz
|
emakume
bat errektore izendatua izan zen. Gainera, 1988 urtera arte itxaron behar izan zen lehen emakume ikertzailea Zientzia Zehatzen Akademian sartzeko, eta 2003 urtera arte Ingeniaritzakoan sartzeko (CRUE, 2008; Vaquero et al., 2012).
|
|
|
Garai honetako liburuen paratestuan giza irudiak aurkitu ditugu, azaletan eta ilustrazioetan: ...an masta bati lotuta; MZko azalean Emilio Campos Goitiaren margo bat ikusten dugu eta bertan jatorri euskaldunekoak diruditen hainbat gizonezkoren siluetak txalupa baten inguruan burumakur; GPko azalean zein barruko orrialdeetan Josu Monteroren egiletza duten «Momias culturales» eta «Cabezas cortadas» sortako hainbat irudi espresionista, gizonezko itxurakoak tragikotasunez irudikatuz; azkenik,
|
emakume
bati dagokion irudi bakarra AEEko azalean ageri da eta jarrera sentsualean dagoen emakumezko baten gorputzari dagokio, atzetik eta lepotik behera: «Oihal finezko lo soineko luze baten antza duen zerbait jantzirik agertzen da, bizkarrez, gorputza aurrera makurturik, ukuilu bat izan daitekeen leku ilun batean.
|
|
|
Negar egiten duten subjektu gehiago bada poemarioan («emakume nigarti baten gutun amultsua», «zuhaitz bakoitzaren ondoan
|
emakume
bat/ emakume guziak nigarrez», «tristura handiegia zaien neskatxak»), emakumezkoak guztiak, baina ez zaigu haien minaren testuingururik ematen, irudi bat besterik ez dira, misteriotsua, baina arrazoimenetik apartekoa, ahotsik gabea. Salbuespen gisa agertzen da negarra begietan eutsi ezin duen Casey soldaduaren ama, zeinaren saminak iturri jakina duen:
|
|
|
Hiria
|
emakume
bat soilik, Emakume aurpegi bat soilik, Aurpegi gardena, Dirdira batek soilik zeharkatua (MZ: 87).
|
|
|
Emakumeei dagokienez, 85ean Laudion hartu zuen parte lehenengoz
|
emakume
batek Txapelketa Nagusian. Kristina Mardaras iurretarra izan zen.
|
|
|
Positibotasun hori erlatiboa da, ordea: izan ere, Lujanbiok kontatzen duenez,
|
emakume
batek bertsolari on bezala errekonozitua izateko hiru muga gainditu behar ditu: lehenengoa, «neska izateko ona duk» muga, bigarrena, «nesken artean onentsuena duk», eta hirugarrena, «bertsolari ona duk».
|
|
|
Bestalde, bere buruaz kezkatu arren, familiaz ere kezkatzen dela esaten digu, eta sendia gogaitzen duten sentimenduak adierazten ditu. Hori ere, egoera horretan bizi den adineko
|
emakume
baten ohiko sentimendua dela esan dezakegu, eta emakumeen kasuan gehiago errepikatzen dena, gainera ziurrenik, gizonezkoen kasuan baino. Hori, nagusiki, adineko emakumeek beren bizitzan zaintzara bideratutako lanak egin behar izan dituztelako da, beren seme alabena, bilobena, adineko familiakoena...
|
|
|
Elkarrizketatutako lau emakumeek Espainiako Barne Ministerioak kudeatzen zituen espetxeetan bete zuten euren kondena (Martutene, Zaballa, Nanclares, Caravanchel, Salto Negro, Bonxe, Avila, Soto del Real eta Alcala de Henares). Elkarrizketatutako
|
emakume
bat, berriz, Frantziako espetxeetan egon zen (Fresnes, Gradignan Bordeaux eta Joux La Ville). Bostetik bi Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, gainontzeko hiruak Hego Amerika eta Erdialdeko Amerikakoak ziren.
|
|
2016
|
|
|
Ikuskera sozialak zinez bestelakoak dira, eta, genero eredu hegemonikoen ondorioz, emakumeen arau hausteak eta gizonenak ez dira modu berean ulertzen, ezta baloratzen ere (Juliano, 2009; 2011). Orokorki, lehenengoen transgresioak zorrotzago epaitzen edota zigortzen dira (Davis eta Faith, 2002) eta, delituen kasu zehatzean, gizarte gaitzespena agerikoa da; nolabait, ekintza
|
emakume
batek egin izanak gertatutakoa larriagotuko balu bezala. Azken batean, badirudi gizartearen zati handi batentzat emakumeen delituzko ekintzek hutsegite astunagoa dakartela, lege penalak haustearekin batera, arau sozialak ere urratu dituztelakoan (Juliano, 2009; 2011).
|
|
|
«Seme alabak dauzkazu». Eta
|
emakume
bati beti nik uste hor dagoela seme alaben istorioa, ez. Eta gizonek ez.
|
|
2017
|
|
|
Erabiltzaileen oharrek gidatzeko erari eta zerbitzua eskaintzeko erari egiten diete erreferentzia (A10 «Ai, emakumea izan behar zenuen, gizonek ez gaituzte itxaroten», A9 «Jendeen komentarioen arabera askoz ere atseginagoak gara, asko ere zentzudunagoak»). Elkarrizketatuen artean,
|
emakume
batek erabat uko egiten dio ezberdintasunaren ideiari, baina lauk ideia hori azpimarratzen dute, lanbideari emakumeek eginiko ekarpena positiboki baloratuaz eta ezberdintasuna goraipatuaz (A3 «Normalean, gidatzeko eztiagoak gara, ez gara hain zakarrak, kolpez frenatzea. Nik adibidez makuluarekin datorren andrea eseri arte itxaroten dut edo?
|
|
|
Hirugarrenik, emakumeek gizonezkoek bizi ez duten kontziliazio eta ordutegien arazoari aurre egin behar izaten baitiote (Martin, 2005). Azkenik, promozio profesionalari begira, gidariak inspektore bilaka daitezkeela aintzat harturik, egun oraindik ez delako
|
emakume
bat bera ere erdi mailako postuetara iritsi. Promoziorako irizpideak zein diren argitzeko beharra agertu da elkarrizketetan.
|
|
2019
|
|
|
Ume ginela inork ez zigun Bixenta Antonia Mogelez hitz egin; ezta Xenpelarren iloba bertsolari hartaz ere. Kristina Mardaras izeneko
|
emakume
bat txapelketan atera zela jakin genuen 1985an, baina ez genuen ezagutzen, ez ziguten haren pausu txikiaren garrantzia esplikatu. Ia 30 urte izango nituen Inaxi Etxabe elkarrizketatu nuenean, Berriarako.
|
|
|
Plazida Otaño (1867), Joxepa Antoni Aranberri (1865) edota Joxepa Matea Zubeldia (1867) besteak beste (ikus 1 taula). 80 hamarkadetan, ordea, gora egingo du emakume bertsolarien ikusgarritasunak, 1985ean lehen aldiz txapelketa batean
|
emakume
bat ikusi zen: Kristina Mardaras.
|
|
|
«Guztiok #lamanada auziko sententzia lotsagarriaren kontra! Ez da abusua bortxaketa da» (1 Astea; X2= 94,45); «Bost gizonek
|
emakume
bat bortxatu zuten eta hiru epailek herrialde osoko emakumeak bortxatu gaituzte! #lamanada amesgaiztoa da!» (1 Astea; X2= 90,42); «#lamanada.
|
|
2020
|
|
|
Okintzarekin lotutako beste lanbide bat errotariena dugu, gizon eta emakumeek partekatu zutena, gehienetan kontzejuei, eliz erakundeei edo familia aberatsei alokatutako errotetan. Elorrion
|
emakume
bat egon zen errota baten ardurapean," las ruedas de Juan Ybannes" 52, eta Durangon eginkizun bera izan zuten Teresa eta Mari Perez Bitaiokoak53 Errotak hiriaren kanpoaldean kokatuta zeudenez, errotariak herritarrek udal pisuan utzitako ale zakuen bila joaten ziren eta irin bihurtuta bueltatzen zituzten. Bilboko 1516ko udal ordenantza bati jarraiki, garraiolana gauez egiten zuten:
|
|
|
Formakuntza konplexuagoa eskatzen zuten zenbait artisautza lan ere burutu zituzten emakume batzuek. Lekeitioko iturriek arotzeria, hargintza edo margolaritzalanetan trebea zen
|
emakume
baten berri ematen dute, adibidez. Ez zen haren izena aipatzen, baina 1515ean elizako sakristian, organoan eta kanpaietan egindako maisutza obrengatik 270 marabediko ordaina jaso zuen:
|
|
|
Beste alde batetik, orduan ez zegoenez edoskitze artifizialerako bitartekorik, profesional horiek ezinbestekoak ziren esne nahikorik ez zuten amen eta umezurtzentzat. Adibidez, Bilboko kontzejuak hiriko plazan 1509an abandonatu zuten umea hazteko
|
emakume
bat bilatu behar izan zuen, igandero zilarrezko erreal bat emateko konpromisoa hartuz: " mando el conçejo que de oy dia fasta el dia de Anno Nuevo primero que byene, que sea dado a la ama que cria la criatura que echaron en la plaça un real de plata por cada domingo por el trabajo del criar" 102 Arrasateko udal kontuetan ere, 1501 eta 1519 urteen artean, 600 edo 700 marabediko makina bat ordainketa islatzen ziren, ume abandonatuak hazteko ardura izan zuten zenbait emakumeren aldekoak103.
|
|
|
Legorburuk (2018) Antzuolan ikusi zuen gizonek beti toka egiteko joera dutela, bai gizonezko bati ari zaizkionean, baina baita beste
|
emakume
bati zuzentzerakoan ere. Azken urte luzeotan beste joera bat identifikatu izan dute autore batzuek:
|
|
|
Niri ez zait iñoiz gustatu
|
emakume
bati nokaz hitz egitea nahiz eta jakin hitz egiten. Nahiago dut zukaz hitz egin beraiekin.
|
|
2021
|
|
|
Egindakoarekiko irudi askoz garbiagoa ematen dit. Ikustea zein diferentzia dagoen 65 urteko
|
emakume
baten harreratik 25 urteko emakume batera[...]. Gustatzen zait jendea entzutea eta lanari beste dimentsio bat ematea[...] hartzaileen iritziekin sortzen den obra likido hori, etengabe aldatzen dena (7)
|
|
|
Egindakoarekiko irudi askoz garbiagoa ematen dit. Ikustea zein diferentzia dagoen 65 urteko emakume baten harreratik 25 urteko
|
emakume
batera[...]. Gustatzen zait jendea entzutea eta lanari beste dimentsio bat ematea[...] hartzaileen iritziekin sortzen den obra likido hori, etengabe aldatzen dena (7)
|
|
|
Hala ere, pelikulak aurrera egin ahala, Trumanek kuraia eta kemena berreskuratuko ditu: itsasoari zion beldurra gaindituko du, bere bizitza arriskuan jarriko du edota apenas ezagutzen duen
|
emakume
baten alde egingo du maite dituen guztien gomendioei kontra eginez. Nolabait esatearren, jarrera ilustratua hartuko du bere errealitatean ulertzen ez dituen, alegia, ilunak diren pasarteak ulertzen saiatzeko.
|
|
|
16 Izan ere, Truman umezurtza da; abortatzeko asmoa zuen
|
emakume
bati umea erosi zion ekoiztetxeak eta, beraz, beraiek jarri zioten izena. pelikulak planteatzen duen puntu garrantzitsuenetariko bat da. Jolas ironiko horren harira, honela dio Gilabert irakasleak:
|
|
|
Gizon bat sortu eta Paradisu bat eskaintzen dio, non arazo edo arriskurik edukiko ez duen. Halaber, kontakizun biblikoan bezalaxe, kreaturak kreatzailearen legea hausten du
|
emakume
batek bultzatuta. Trumanen kasuan, Sylviak17 beteko luke Evaren papera, berak erakutsiko baitio paradisutik irteteko bidea18.
|
|
|
Urte berean, kanibalismoaren praktikak aurkitu ziren Ehringsdorf harrobian (Alemanian) Weifernich irakasleak aztertuko zuen
|
emakume
baten garezurra aurkitu zutenean. Burezurra apurtua eta birrindua izan zen oraindik gaztea zelarik, eta jasotako kolpeak objektu gogor batekin eginak ziren.
|
|
|
Aurkikuntza horren ondorioz, lehenagoko beste aurkikuntza batzuk espezie honen kidetzat hartu ziren: aurrena, 1829, Engisen (Belgikan), bi edo hiru urteko haur neandertal baten garezurra; eta, bigarrena, 1848an, Gibraltarreko Forbes harrobian,
|
emakume
batena. Belgikako aurkikuntza, XIX. mendearen lehen erdialdean egindako ikerketen bitartez, Homo sapiens neanderthalensisen lehen aurkikuntza gisa sailkatu zen.
|
|
2022
|
|
|
5 Honela dio 4 artikuluak: " Ezkontza gizon eta
|
emakume
baten arteko lotura eta kohesiorako legezko kontratua da, modu iraunkorrean, eta haren helburua zintzotasuna, bertutea eta familia egonkor bat sortzea da, ezkontideen babesaren bidez, kode honetako xedapenen arabera".
|
|
|
12 Giza eskubideen aldeko erakundeek, batez ere Amnistia Internazionalek (2015), zalantzan jartzen duten Marokoko Zigor Kodearen xedapenetako bat 486 artikulua da. " Moralaren aurka" ko delituei buruzko atalean, bortxaketa" gizon batek
|
emakume
batekin sexu harremanak dituen ekintza" gisa definitzen du, eta bost eta 10 urte arteko espetxe zigorra aurreikusten du. Bortxaketaren biktima 18 urtetik beherakoa bada, ezintasunen bat badu edo haurdun badago, 10 eta 20 urte arteko kartzelazigorra ezarriko diote.
|
|
|
Ezkontzari begira,% 23k baino ez dute begi onez ikusten emakumea tutore juridiko baten beharrik gabe ezkontzeko aukera. Familiari dagokionez, galdetutakoen% 75,7k uste dute
|
emakume
batek seme alabak izan behar dituela errealizatuta sentitzeko. Hala ere, familia murriztua, 2 edo 3 dituena, eredu egokiena da biztanleen% 66,9rentzat eta, bereziki, gazteen% 76,9rentzat.
|
|
|
Hala ere, ezkontza goiztiarra fenomeno arrunta da oraindik, eta epaileek nolabaiteko permisibitatearekin baimentzeaz gain, Marokoko gizartean oso errotuta dagoen tradizio batean oinarritzen da. Tradizio hori al fatiha ezkontza da, non gizon eta
|
emakume
baten ezkontza promeserako Al Fatiha errezitatzen den, hau da, Koranak banatutako lehenengo sura edo kapitulua. Tradizio horrek sustrai sakonak ditu, batez ere.
|
|
2023
|
|
|
Tuterako geltokian, 85 gizonekin alderatuz, 6 emakumek soilik egiten zuten lan. Sakanan, aldiz, geltokiz geltoki errealitatea oso aldakorra zen; Irurtzunen (14), Arruazun (1), Arbizun (3) eta Lakuntzan (3) bakarrik gizonek lan egiten zuten; Uharte Arakilen (2 emakume eta 6 gizon), Arakilen (4 emakume eta 8 gizon), Iturmendin(
|
emakume
bat eta 2 gizon) eta Etxarri Aranatzen (3 emakume eta 11 gizon), aldiz, emakumeek lan egiten zuten ere, nahiz eta gizonak baino askoz gutxiago izan. Parekotasuna zegoen geltoki bakarra Irañetakoa zen, 2 gizonek eta 2 emakumek lan egiten baitzuten.
|