|
2008
|
|
|
Lurraren
|
eguna
zehatz neurtuta, ordua, minutua eta segundoa defini daitezke. Baina 200 urtean Lurraren errotazioa aldatu egin da, etengabe ari delako aldatzen.
|
|
|
Baina 200 urtean Lurraren errotazioa aldatu egin da, etengabe ari delako aldatzen. Ilargiaren marea indarraren frikzioa balaztatzen ari da, eta, ondorioz,
|
eguna
luzatzen ari da, Lurrak denbora gehiago behar duelako bira bat egiteko (dinosauroen garaian, 23 ordu inguru zuen egunak, eta urtea 380 egunekoa zen). Azkenean, zesio atomoaren oszilazioz definitutako segundoa eta segundo astronomikoa ez dira berdinak, eta horrek 33 segundoko desfasea eragiten du.
|
|
|
Kalkuluek diote Ilargiak urrutiratzen segituko duela ehuneko hirurogei handitu arte gaur eguneko distantzia. Ordurako, Lurreko errotazioa motelduta egongo da, eta egunaren iraupena Ilargiaren hilabetearen berdina izango da, eta biak izango dira berrogeita hamabost egun ingurukoak [7] (esaldi horretako'
|
eguna
' gaur egungo egunaren iraupena da). Une horretan, Lurraren deformazioa eta Ilargiarena simetrikoak izango dira bien arteko norabidearekiko, hau da, Ilargitik ikusita ere Lurrak beti erakutsiko du alde bera, eta beste aldea ezkutuan gordeko du, baina hori gertatu arte milaka milioi urte dira.
|
|
|
Lekua kendu dion printzeak lurraldea errege eroriak bezain ongi zainduko du: beste arrak uxatzen pasatuko du
|
eguna
, ehizan egingo du, eta pasean dauden emeak gakoekin harrapatu eta estali egingo ditu, haiek putzuan arrautzak errun ditzaten. Negua iritsitakoan, lasaitasuna nagusituko da, itxuraz behintzat; izan ere, ikusiko ez ditugun arren, uretan ninfak hazi eta hazi ariko dira, udaberria heltzen denerako prestatzen.
|
|
2009
|
|
|
1940ko ekainaren bukaeran hasi ziren sagu gehiagorekin probak egiten. Floreyk eta James Kent-ek saguei begira pasatzen zuten
|
eguna
, eta ordu batzuk baino ez zuten lo egiten, laborategian bertan. Substantzia haren boterea baieztatzen ari zen.
|
|
|
Gaur egun ere, mundu osoan milioika pertsonak hartzen dituzte, osasuna hobetu nahian, elikagai funtzionalak, gehigarri dietetikoak, elikagai aberastuak edo sendabelarrak. Adibidez, gizarte garatuetako biztanleen artean oso ohikoa da bihotza zaintzeko folatodun ogi txigortuekin hastea
|
eguna
, edo hezurrak sendotzeko kaltzioarekin aberasturiko zukuarekin.
|
|
|
Izan ere, laborategian zebra arrainekin lan egiten dutenek ongi dakite gauaren eta egunaren zikloak zaintzea berebizikoa dela arrainaren ongizaterako. Gaua ilunpean egiten dute, laborategian; akuarioen gelako argiak ez dira pizten
|
eguna
zabaldu arte. Baina zebra arrain fluoreszenteak berekin darama argia, eta ez du benetako gaurik ezagutzen.
|
|
|
Normalean,
|
eguna
estazio batekin hasten genuen, hau da, itsasontzia puntu jakin batean geratzen zen. Aparatuak atera, eta laginak eta neurriak hartzen hasten ginen:
|
|
2010
|
|
|
1953ko irailaren azken
|
eguna
zen. Italiako Ponza uhartetik hegoaldera, beraiek diseinatutako Trieste batiskafoan zihoazen Piccard aita semeak.
|
|
2011
|
|
|
Burua ongi antolatzea da gakoa. Nik ez daukat ikerkuntzarako denbora bat eta kudeaketarako beste bat;
|
eguna
beharren arabera antolatzen dut. Eta ongi erantzuten duen taldea daukat.
|
|
|
Oraingo sarea erabiltzeko, aurrez kalkulatu behar da zenbat energia den une oro. Kontuan hartu behar da gaua,
|
eguna
, eguerdia, ilunabarra, astelehena edo igandea izango den, eta une bakoitzean kontsumituko den energia aurrez kalkulatu. Kalkuluari garraioan galtzen den energia gehitu behar zaio.
|
|
|
1950eko hamarkadara heltzean, zaharkitzapen programatua oso zabaldua zegoen industria askotan. Ingeniari eta diseinatzaile askori eskatu zitzaien beren ezagutzak erabiltzeko death date edo hiltzeko
|
eguna
zuten produktuak diseinatzeko. Adibidez, transistore bat diseinatu zuten, hiru urteko bizitza erabilgarrira mugatua, irratia oraindik epe luzeko inbertsio bat zen garaian.
|
|
2012
|
|
|
Ondoan zuen meskita, baina egun hartan ere ez zen joango; etxetik entzungo zituen eguneko bost deiak. Halaxe zen
|
eguna
joan eta eguna etorri, egun guztiak berdin, ero itxurak egin zituenetik. Zigor odoltsuago bati ihes egin zi
|
|
|
Ondoan zuen meskita, baina egun hartan ere ez zen joango; etxetik entzungo zituen eguneko bost deiak. Halaxe zen eguna joan eta
|
eguna
etorri, egun guztiak berdin, ero itxurak egin zituenetik. Zigor odoltsuago bati ihes egin zi
|
|
|
Ondoan zuen meskita, baina egun hartan ere ez zen joango; etxetik entzungo zituen eguneko bost deiak. Halaxe zen
|
eguna
joan eta eguna etorri, egun guztiak berdin, ero itxurak egin zituenetik. Zigor odoltsuago bati ihes egin zion agian, baina etxean preso egotera kondenatuta zegoen.
|
|
|
Ondoan zuen meskita, baina egun hartan ere ez zen joango; etxetik entzungo zituen eguneko bost deiak. Halaxe zen eguna joan eta
|
eguna
etorri, egun guztiak berdin, ero itxurak egin zituenetik. Zigor odoltsuago bati ihes egin zion agian, baina etxean preso egotera kondenatuta zegoen.
|
|
|
Gerra medoen eta lidioen artekoa zen, Asia Txikia menperatzeko borroka bat, eta bost urte iraun zuen, gutxi gorabehera. Gerraren hasiera
|
eguna
ez da jakina; bukatu zen eguna, aldiz, bai. Bataila batean, bat batean gaua etorri zen egunaren erdian:
|
|
|
Gerra medoen eta lidioen artekoa zen, Asia Txikia menperatzeko borroka bat, eta bost urte iraun zuen, gutxi gorabehera. Gerraren hasiera eguna ez da jakina; bukatu zen
|
eguna
, aldiz, bai. Bataila batean, bat batean gaua etorri zen egunaren erdian:
|
|
|
Aritza Villaluenga, Alvaro Arrizabalaga eta Mari Jose Iriarte arkeologoek Asturiasko ikasle batzuk jarri zituzten saihets harekin lanean. 2007ko uztailaren 20a zen, ostirala, eta hiru asteko kanpainaren azken
|
eguna
, eta gauza asko zegoen egiteko egun hartan. Baina ordu erdi geroago argi zegoen fosil hura ez zela saihets bat.
|
|
2014
|
|
|
Artizarrak Eguzkiaren inguruan bira bat emateko behar duen denbora (Lurreko 224,7 egun) bere errotazio periodoa (Lurreko 243 egun) baino laburragoa da. Hau da, Artizarrean urtea
|
eguna
baino laburragoa da. Planetaren errotazio ardatza ia guztiz perpendikularra da ekliptikarekiko, Eguzkiaren ekuatoreak definitzen duen planoarekiko.
|
|
|
Adibidez, eremu ultramorean,
|
eguna
den planetaren zatian, eguzki argi islatua beha daiteke. Islapena hodei geruzaren goiko aldean gertatzen denez, irudi ultramoreek atmosferan 65 km-ra dauden hodeien banaketa aurkezten dute (ikus 3 irudia).
|
|
|
Zenbaki bien biderketak 360 ematen du, eta zenbaki hori da oraindik ortzia edo edozein plano zirkular banatzeko erabiltzen duguna. Babiloniarrek sumertarren zenbaki sistema jarauntsi zuten, eta
|
eguna
24 ordutan banatu zuten. Horren zergatia ez badakigu ere, badirudi zodiakoarekin lotura duen zenbakia dela eta astrologian zuten sinesmenak eraman zituela horretara.
|
|
|
Ilargi eklipseetan, ez da harritzekoa iragarpen itsu horrek eklipse ikusgai baten iragarpenera ematea, ilargi eklipseak gaua den Lurreko eremu osotik ikus baitaitezke. Eguzki eklipseen kasuan, ordea, zailagoa da iragarpen itsu horrekin asmatzea, eta
|
eguna
gau bihurtzea benetan mirarizkoa izango litzateke, probabilitatea bat mila artekoa baita!
|
|
|
Gainera, esan bezala, Talesek segur aski jakin bazekien ilargi eta eguzki eklipseak urteko garai zehatzetan baino ezin direla gertatu, eta, horretan oinarrituta, ez da harritzekoa Talesek agintari lidiarrei ohartarazi izana eklipse urtaroa zela. Batek daki borrokaren erdian,
|
eguna
gau bilakatu zenean, norbaitek Talesen hitzak gogoratuko zituen, eta gerra luze hari bukaera eman zion eklipseak Talesi ere betiko ospea ekarri zion.
|
|
|
Eta
|
eguna
gau bilakatu zen... Talesek iragarria?
|
|
|
Bost urteko guda baten ondoren, bi armada lehia handiko borrokaldian murgilduta zeudelarik, gertaera miresgarri bat jazo zen: bat batean,
|
eguna
gau bihurtu zen, eta arratsaldea hiru minutuz zeru izartsu bilakatu. Garai haietan, uste zuten eklipseak jainkoen haserre adierazpen zirela, eta, fenomeno astronomiko ikusgarri haren ondorioz, bi aldeek gudari bukaera ematea erabaki zuten, eta bake ituna berehala sinatu.
|
|
|
(...) eta mediarren artean bost urteko gerra izan zen; hauetan, sarri, mediarrek garaitu zituzten lydiarrak eta, sarri, lydiarrek mediarrak; eta gauezko borrokaldiren bat ere egin zuten. Eta gerra berdinduta burutzen zutela, seigarren urtean gatazka sorturik, borroka bizian
|
eguna
gau bilakatzea egokitu zitzaien. Egunaren bilakaera hau gertatuko zela Thales Miletoarrak joniarrei aurrez iragarria zien, gatazka izan zeneko urtemuga ezarriz.
|
|
|
Egunaren bilakaera hau gertatuko zela Thales Miletoarrak joniarrei aurrez iragarria zien, gatazka izan zeneko urtemuga ezarriz. Baina lydiarrek eta mediarrek,
|
eguna
gau bihurtzen ikusi zutenean, gatazka eten eta elkarrekiko bakea egiten ahalegindu ziren.
|
|
|
Eta, azkenekoan, tenpluetatik gertu Vespertilio homo eboluzionatuago bat aurkitu zutela esaten zen;" aurrekoak baino altuagoak, kolore argiagokoak, eta, alderdi guztietatik, arrazaren aldaera hobetu bat". Fruituak biltzen, hegan, bainatzen eta hizketan pasatzen zuten
|
eguna
" izugarri ederrak ziren, eta gure begietara ia margolaririk onenak irudikatutako aingeruak bezain maitagarriak ziruditen".
|
|
2015
|
|
|
Orain dela gutxi arte, guztiok gentozen bat Euskaltzaindiaren definizioarekin. Ilgora da Ilargi berritik Ilargi betera doan 14 egun inguruko aldia, edota tarte horretako erdiko
|
eguna
, Ilargiaren erdia argituta dagoena. Parekoa da Ilbeheraren definizioa (14 eguneko epea, Ilargi betetik Ilargi berrira doana, edota tarteko erdiko eguna).
|
|
|
Ilgora da Ilargi berritik Ilargi betera doan 14 egun inguruko aldia, edota tarte horretako erdiko eguna, Ilargiaren erdia argituta dagoena. Parekoa da Ilbeheraren definizioa (14 eguneko epea, Ilargi betetik Ilargi berrira doana, edota tarteko erdiko
|
eguna
). Bi hitz horien interpretazio literalari helduz, esanahia bestelakoa dela diote batzuek.
|
|
|
Lurrak biratu egiten du bere ardatzaren, edo bere buruaren inguruan (errotazioa); gutxi gorabehera, egun batean bira bat, baina ez da zehatza. Bira bat eta pixka bat gehiago da, hain zuzen, Eguzkia berriz ere aurrez aurre atzematen duen arte (eguzki
|
eguna
deritzo horri). Kontuan izan Lurrak, Eguzkiaren inguruko orbitan ere, bira bat egiten duela urtero (translazioa) eta, beraz, translazioan zehar, bira gehigarri hori irabazten joaten dela egunero egunero errotazioa.
|
|
|
Hirugarren irudiko marra beltzak erakusten du eguzki egunak duen atzerapena batez besteko egunarekiko, urteko
|
eguna
zein den (0365). Gutxi gorabehera, sinuformakoa da, 8 segundoko anplitudea dauka eta urtebeteko periodoa.
|
|
|
Gutxi gorabehera, sinuformakoa da, 8 segundoko anplitudea dauka eta urtebeteko periodoa. Urriaren 3an abiatzen da (0
|
eguna
), perihelioan dauka maximoa (erlojuak baino atzeratuago dabil Eguzkia), apirilaren 5ean berriz ere nulu bilakatzen da (182 eguna), afelioan minimoa (erlojuak baino aurrerago dabil Eguzkia) eta, 365 egunean, berriz abiatzen da zikloa.
|
|
|
Gutxi gorabehera, sinuformakoa da, 8 segundoko anplitudea dauka eta urtebeteko periodoa. Urriaren 3an abiatzen da (0 eguna), perihelioan dauka maximoa (erlojuak baino atzeratuago dabil Eguzkia), apirilaren 5ean berriz ere nulu bilakatzen da (182
|
eguna
), afelioan minimoa (erlojuak baino aurrerago dabil Eguzkia) eta, 365 egunean, berriz abiatzen da zikloa.
|
|
|
3 irudia. Lurraren orbitaren eliptikotasunari dagozkion atzerapen kurbak, urteko egunaren arabera (0 0
|
eguna
, urriaren 3a). Kurba beltza eta ezkerreko ardatza:
|
|
|
Hirugarren irudiko marra gorriak erakusten du Eguzkiak erlojuekiko pilatutako atzerapena, urteko
|
eguna
zein den (eta eskuineko ardatzeko balioak). Urriaren 3an abiatuta (0 eguna, eta aurreko hilabeteetako pilaketak kontuan hartuta), 8 minutuko atzerapenetik abiatzen da(+ 8ko aurrerapenetik), pilatutako atzerapena handituz doa eta perihelioan nulu bilakatzen da (urtarrilak 4 inguru).
|
|
|
Hirugarren irudiko marra gorriak erakusten du Eguzkiak erlojuekiko pilatutako atzerapena, urteko eguna zein den (eta eskuineko ardatzeko balioak). Urriaren 3an abiatuta (0
|
eguna
, eta aurreko hilabeteetako pilaketak kontuan hartuta), 8 minutuko atzerapenetik abiatzen da(+ 8ko aurrerapenetik), pilatutako atzerapena handituz doa eta perihelioan nulu bilakatzen da (urtarrilak 4 inguru). Ondoren, atzerapenak pilatzen segitzen du urte erdia pasa arte eta, orduan, apirilaren 5ean, ia zortzi minutu pilatu dira.
|
|
|
Bosgarren irudiko marra beltzak erakusten du eguzki egunak duen atzerapena, batez besteko egunarekiko eta urteko
|
eguna
zein den (0365). Gutxi gorabehera, sinu formakoa da, 20 segundoko anplitudea dauka eta urte erdiko periodoa.
|
|
|
Bosgarren irudiko marra gorriak erakusten du Eguzkiak erlojuekiko pilatutako atzerapena, urteko egunaren arabera (0; 0
|
eguna
, azaroak 6 inguru, eta eskuineko ardatzeko balioak). Urtean lau aldiz da nulua:
|
|
|
5 irudia. Lurraren Ekuatorearen inklinazioari dagozkion atzerapen kurbak urteko egunaren arabera (0, 0
|
eguna
, azaroaren 6a). Kurba beltza eta ezkerreko ardatza:
|
|
|
Bi kurba horien baturak ziklo bitxi samarra ematen du, 6 irudiak erakusten duen bezala, non eguzki egunaren erlojuekiko atzerapen pilatua urteko egunaren arabera (0 tik 365 ra; 0
|
eguna
, urtarrilak 1) adierazten den. Ikusten denez, urtean lau aldiz dabil Eguzkia doi erlojuekin (24 ordu).
|
|
|
abenduaren erdialdean hasten da luzatzen arratsaldeko argia, alegia, argiak gehiago irauten du. Santa Luzia (abenduak 13) aipatzen dute esaera zahar askok Gotzon Garatek bilduak [1], baina abenduaren 910 inguru da Eguzkia goizen sartzen den
|
eguna
: 17ak eta 36 minutuan, Bilbon [2].
|
|
|
Hala ere, oraindik, abenduaren erdialdean, goizeko egunsentia ez da goizago hasten; beranduago argitzen jarraitzen du egunak! Eguzkia beranduen irteten den
|
eguna
urtarrilaren 3a da, gutxi asko: 8ak eta 44 minutuan [2].
|
|
|
ez dira simetrikoak egunsentia eta ilunabarra. Eguzkia goizen ateratzen den
|
eguna
(egunsentirik goiztiarrena) ekainaren 15a da (6ak eta 31 minutuan [2]) eta Eguzkia beranduen sartzen den eguna, berriz, ekainaren 27a (21ak eta 56 minutuan [2]). Gaurik laburrena eta luzeena solstizioetan bertan izaten dira, bai, baina Eguzkia sartzeko eta ateratzeko orduak ez dira simetrikoak izaten, pilatutako atzerapen hori dela medio (bisurteek egun bat atzeratu edo aurreratu ditzakete hemen aipatutako datak, baina lau urtean behin errepikatzen dira; esate baterako, bi solstizioak abenduaren eta ekainaren 20tik 22ra bitartean gerta daitezke.
|
|
|
ez dira simetrikoak egunsentia eta ilunabarra. Eguzkia goizen ateratzen den eguna (egunsentirik goiztiarrena) ekainaren 15a da (6ak eta 31 minutuan [2]) eta Eguzkia beranduen sartzen den
|
eguna
, berriz, ekainaren 27a (21ak eta 56 minutuan [2]). Gaurik laburrena eta luzeena solstizioetan bertan izaten dira, bai, baina Eguzkia sartzeko eta ateratzeko orduak ez dira simetrikoak izaten, pilatutako atzerapen hori dela medio (bisurteek egun bat atzeratu edo aurreratu ditzakete hemen aipatutako datak, baina lau urtean behin errepikatzen dira; esate baterako, bi solstizioak abenduaren eta ekainaren 20tik 22ra bitartean gerta daitezke.
|
|
|
Praktikoa al da autoa erabiltzerik ez izatea osagai ugari horietako batek huts egin duelako soilik? Egia esan, beti izango da eskuz gidatzeko modu zaharraren aukera, edo ez; irits liteke aukera hori ere kenduko duten
|
eguna
, edo irits liteke eskuz gidatzen jakingo ez dugun eguna.
|
|
|
Praktikoa al da autoa erabiltzerik ez izatea osagai ugari horietako batek huts egin duelako soilik? Egia esan, beti izango da eskuz gidatzeko modu zaharraren aukera, edo ez; irits liteke aukera hori ere kenduko duten eguna, edo irits liteke eskuz gidatzen jakingo ez dugun
|
eguna
.
|
|
2016
|
|
|
Haren hitzetan, denbora espazioan kokatuta ikusten du, oso modu grafikoan: Urtea obalo bat da; asteak, lauki luzeak, eta
|
eguna
, goitik behera datorren marra bat.
|
|
2017
|
|
|
Ekintza gertatu den unea(
|
eguna
eta ordua).
|
|
2018
|
|
|
Hain zuzen ere, gertatu diren istripuek zerikusi handia izan dute horrekin. Gidariak badaki adi egon behar duela, baina sistemak ongi funtzionatzen duenean,
|
eguna
joan eta eguna etorri, azkenean gidaria erlaxatu egiten da. Orduan, guk jakin nahi dugu gidari hori nola dagoen une oro, eta proposatzen duguna da kanpoko egoera eta barrukoa, biak, hartu behar dituela kontuan sistemak, eta horren arabera jokatu.
|
|
|
Hain zuzen ere, gertatu diren istripuek zerikusi handia izan dute horrekin. Gidariak badaki adi egon behar duela, baina sistemak ongi funtzionatzen duenean, eguna joan eta
|
eguna
etorri, azkenean gidaria erlaxatu egiten da. Orduan, guk jakin nahi dugu gidari hori nola dagoen une oro, eta proposatzen duguna da kanpoko egoera eta barrukoa, biak, hartu behar dituela kontuan sistemak, eta horren arabera jokatu.
|
|
2020
|
|
|
Neurri horiek hartuz gero, ariketa fisikoa egitera ateratzeak onurak baino ez ditu ekarriko. Besteak beste, lagungarria izango da obesitatea saihesteko, odol eta digestio aparatuen funtzionamendurako, hezurretarako (eguzkiari esker ekoizten den bitaminaren bidez), lo ondo egiteko, immunitate sistema sendotzeko, estresa eta antsietatea leuntzeko, gaitasun kognitiboei eusteko eta hobetzeko, erritmo zirkadianoa (gaua eta
|
eguna
) erregulatzeko, eta adikzioak kontrolatzen laguntzeko.
|