|
2003
|
|
|
Ohargarria da, ikuspegi historikoa nola aldatu den ikusteko:
|
egun
gipuzkoar euskaldun askok Nafarroako erreinuaren galera, gure. Euskal Estatuaren galera gisa sentitzen badute ere, mende t, erdi lehenago, Iztueta moduko gipuzkoar euskaldunentzat Nafarroako erreinuaren historia arrotza zen, are etsaia, Frantziari lotutakoa.
|
|
|
10Gaur
|
egun
bertan Araban azukre erremolatxaren garrantzia ezin da ukatu, eta aurretik izan duena XX. mendean zehar.
|
|
2004
|
|
|
Irudipena dut historiak transmiti ditzakeen balio nazionalekin larritzen diren gehienak behinola ikasle on xamarrak izandako eta lanbide liberaletan segitzen duten pertsonak direla(. Sagunto y Numancia, Isabel y Fernando? ahaztu ez dituztenak eta
|
egun
hori berori edo horren kontra. Orreaga eta Arrigorriaga, Antso IIIa eta Sabino Arana, irakastea erabakigarriak izan daitezkeela uste dutenak).
|
|
|
Arestian aipatu dudan bezala, Nafarroa altxatuen feudoa izan zen, altxamendua Iruñean hasi eta Nafarroa osora hedatu baitzen. Baztan Bidasoa eskualde honetan nahasmena eta beldurra izan ziren nagusi gerrako lehen
|
egun
hauetan.
|
|
|
153). Bi
|
egun
beranduago, uztailaren 23an, altxatuen beste zutabe batek Uretaren buruzagitzapean Baztan Bidasoa zeharkatu zuen eta lurralde guztia modu eraginkorrean okupatu8.
|
|
|
Batzuk, manifestazioa maiatzeko lehendabiziko igandeetan egitearen aldekoak ziren (Britainia Handia batez ere) lanegunak aprobetxatzeko, eta beste batzuk ez. Bestetik, esan,
|
egun
hori jai internazionala izatearen jatorria alderdi politiko antisozialistetan dagoela.
|
|
2005
|
|
|
Laburtzeko
|
egun
Beltran-en gudua deitzdeari egiten zaizkion kritikak hauek dira: alde batetik gudu hitzak beharbada jatorri germanikoa duela, eta itsatsirik daraman a artikulutzat har daitekeela, hots, euskarak erromantzetik jasotakoa26 Bestalde deitu aditzari dagokionez, ez dirudi hitzak euskal jatorria duenik, latinezkoa baizik (dictum), tu daramaten aditzak ez baitira normalean euskal jatorrikoak.
|
|
|
Oraintxe,
|
egun
hauetan Madrilen PPk eta PSOEk darabiltzaten borrokatxoak, bueno, hori da konflikto bat. Sistemarena, nik batez ere historikoki pentsatuz.
|
|
2006
|
|
|
Gero Bordeleko Landak datoz, hiru
|
egun
nekagarriko bidea. Ondasun orotan urria da lur hau, ogirik, ardorik, haragirik, arrainik, urik eta iturririk gabea, herri gutxi dituena, laua, hareatsua, ugaria ordea ezti, artatxiki, artaxehe eta txerritan.
|
|
2007
|
|
|
Albumina paperak sentikor bihurtzen ziren %10eko zilar nitratodun soluzioetan. Operazioa
|
egun
berean egin behar zen albuminak ez zuelako ondo mantentzeko gaitasunik.
|
|
|
Behin, prozesu berri baten ezaugarriek momentuan erabiltzen ari zenarenak hobetuz gero berehala ordezkatzen zuten, eta jarrera horrek argazki prozesu bakoitzaren nagusitasuna mugatu zuen. Horregatik
|
egun
argazkigintzaren historiaz hitz egitean aldiak ezberdintzen dira, prozesu bakoitzaren erabilpenak ezarritakoak. Gai honi buruz ikertu duten egileek argazkigintzaren historia hainbat alditan banatzen dute.
|
|
2008
|
|
|
Horrela, Harry Truman ek, (Roosevelt-en ondorengoa) 1945eko ekainaren 26an San Frantziskoko konferentzian honako esaldi hau bere egin zuen: «Gizaki libre moduan bizitza duina bermatuko duen mundu bat ikusten has daiteke» Nazio Batuen Erakundearen sorreraren
|
egun
berean.
|
|
2011
|
|
|
Krispazio egoera hau urte bereko abuztuan areagotuko da, Estatu osorako PSOEk izaera politikoko greba iraultzaile bat deitzen duenean. Hiru
|
egun
iraungo ditu grebak Tolosan eta estatu mailan bezala porrot egingo du, langile tolosarren aurkako errepresioa eta langile erakundeen debekua ekarriz, De Franciscok bere lana udalera bakarrik zentratu duelarik.
|
|
|
Ez zuen laburpen zehatzegirik eman hala ere, ez zuen ezer asko esateko, diskurtso hura tramite hutsa zen. Hamabi
|
egun
inguru ziren greba amaitu zela eta jakin beharreko guztia bazekiten zinegotziek, azaldu ziren bakarrak, azken aldiko pleno guztietan gertatu ohi zen bezala, Azurzaren kidekoak baitziren auzi honetan, EAJren zinegotziak, errepublikazaleak eta sozialistak, udalen krisiaren ostetik ez baitziren plenoetara agertzen. Inork bere, modo de proceder, en eta, la forma como se había conducido en las delica... ren aurkako kritikarik ez zuenez, sesioa indar armatuen eta Udalaren goraipamenetara mugatu zen.
|
|
|
–Gerra? bat izan zen
|
egun
haietan bizitu izan zutena, gerraren aspektu militarra barne, eta beraiek, Udaleko indar kontserbadoreak, Tolosako lantegietako patronala eta errepresioan parte hartutako indar militarrak garaileak ziren, bi bandoren arteko borroka hartan. Statu quo a mantentzearen aldeko borroka bat burutu zuen bando garaileak, Azurza bezalako tradizionalista batek, bere bizitza osoa Errepublikaren aurka eman zuenak, errekonozitzen zuen une gogor haietan Errepublikaren eta gobernuaren aldean ipini behar izan zuela.
|
|
|
Tolosa 1934ko urriko gertakariek gerora ez dute oihartzunik utzi, baina sententzia haietan kaleetatik armaturik ibilitako sindikalistak, lehergailuak,... aipatzen ziren. Akusatuaren aurkako proben faltsifikazioa izan zitezkeen, gertakariak puzteko modu bat, baina interesa eta behinik behin jada piztuta zeuden eta urte, hilabete eta
|
egun
haietara hurbiltzeko nahia ere bai, galdera bakarrarekin buruan, ia ia zerotik hastea baitzen Tolosan emandako greba hura aztertzea: zer gertatu zen Tolosan 1934ko urriko grebak iraun zuen bitartean?
|
|
|
Prentsak ere lehen begiratuan fruitu handiegirik eman ez zuenez kasuaren inguruan, ezer ere gertatu ez zela pentsatzera eramateraino, lehen mailako dokumentuetara zuzenki jotzea izan zen hartutako erabakia. Tolosako Udal artxiboa izan zen lehen gerturaketa sakonena, ez bereziki gertakarien inguruko erreferentzia handiegirik ematen zuelako, baizik eta garaiko protagonistekin, gertakari solteekin, handik eta hemendik agertzen ziren bando, gutun, telegrama eta edozerrekin 8
|
egun
haien koadroko lehen zertzeladak ematea ahalbidetu zuelako: kronologia bat finkatzea, grebaren errepresioa antolatuko zuen Fidel Azurza alkatearekin lehen hurbilketa izatea galdutako soldatak eskatuz, goardia municipal errebeldeak,...
|
|
|
modu, esan genezake, nahiko arinean aipatuta, badirudi ezer handirik eman ez zela gune hauetan. Zinez gertakari sakontzat hartuko genituzke, behinik behin egungo ikuspegitik, halako hirietan indar publikoen eta grebalarien arteko tiroketak egotea, petardoak (askotan petardotik gutxi izango dutenak) ipintzea, hildakoak egotea, ezin ahaztu baitaiteke hildakoen kopuruak lehen emandakoak badira ere zaurituak ere ugari izan zirela
|
egun
hauetan. Azken finean halako sailkapene azalpen helburu bat izan dezakete sailkapen bat eta ondorioz honek exijitzen dituen gradazio parametro batzuk finkatzea beharrezkoa egiten baitu honek, baina aldi berean gertakariak sinplifikatu egiten dira aurrerago ikusiko ditugun Tolosako gertaerak baketsutzat kalifikatzeraino (eta ziurrenik gainerako hiriekin ere antzeko zerbait gertatzen da).
|
|
|
Azken finean halako sailkapene azalpen helburu bat izan dezakete sailkapen bat eta ondorioz honek exijitzen dituen gradazio parametro batzuk finkatzea beharrezkoa egiten baitu honek, baina aldi berean gertakariak sinplifikatu egiten dira aurrerago ikusiko ditugun Tolosako gertaerak baketsutzat kalifikatzeraino (eta ziurrenik gainerako hiriekin ere antzeko zerbait gertatzen da). Aurrerago ikusiko dugu ordea sailkapen hauetan zein den errealitatean Tolosako zortzi
|
egun
haiek merezi duten postua.
|
|
|
ABC, Gipuzkoako bertako egunkariek, euren laburpenetan, prentsa estatalak hitz hauek jaurti ziren egunean ez bezala, ez zituzten aipatu ere egin Gobernadore zibilaren diskurtsu lasaigarri hauek, izan ere, biolentzia mailak
|
egun
horietan nolabait behera egin bazuen ere berriro ere tentsioen goraldi bat emango baitzen bigarren aste horretan. Optimismoak edota errealitatea ezkutatu nahiak hanka sartze horretara eraman zuren Muga jauna
|
|
|
nazionalista da salbuespena, berak eman baitzuen gertakarien azalpenik zabalena bai orokorrean eta baita Tolosaren kasuan ere. Bertako korrespontsalak Tolosaren inguruan idatziriko kronika, egun bakoitza banan banan azalduz, ia literarioraino iritsiz, aztergai dugun auziaren inguruko harribitxi bat da, narrazio zabal, ez zatikatu eta koherente bat ematen baitigu hilaren 5etik 12ra,
|
egun
horietako Tolosa aztertu nahi duen ororentzat oinarrizko dokumentua delarik. Batez ere Gipuzkoako prentsa (El Día, La Constancia, El Pueblo Vasco, La Voz de Guipuzcoa) eta egun horietan zehar Udalak eta honekin era batera edo bestera erlazionaturiko instituzioek (Goardia Munizipala, Gobernazio Zibila, Gobernazio militarra, jende pribatua?) ekoitzitako dokumentuak hartu dira gertakari historiko hauen narrazioa eraikitzeko oinarri gisa.
|
|
|
(aurrerago inutilizatzeko dio), 3 talde,, anbulante? deiturikoak, armak eta autoak errekisatzeko; lan hauek egin ostean kanpaien kontrola, udaletxearena, hartu behar zuten eta era berean atxilotuen eta kotxeen errekisamenduen arduradunak finkatu ziren Tolosako grebalariek lehen
|
egun
honetan eta hurrengoan eraman zuten ekintzen ordena ikusita pentsatu behar da zuzendaritza baten ordenamenduari eta halako planen bati jarraiki burutu zituztela egindako ekintzak.
|
|
|
En Tolosa fueron los solidarios vascos los primeros en ir a la huelga, obligando a cerrar fábricas y la sucursal del Banco Guipuzcoano? . Greba amaitu zen
|
egun
berean, urnaren 12an, Tolosako Aberri Etxea itxi izanak bide beretik pentsatzera garamatza: sindikatu nazionalisten eta ez nazionalisten arteko elkartasuna errealitate bat izan zela baiezta genezake Tolosako kasuan.
|
|
|
Ingeniarien konpainia bat ari zen hurbiltzen. El Día, ren arabera,. La Constancia? egunkari karlistak Artileria Konpainia zela adierazi zuen110, ABCk berriz Infanteriakoa111 Azurza alkatearen hitzei jarraituz Ingeniaren Erregimendukoak eta geroago Asaltoko Goardiak etorri zirela pentsatu behar dugu, nahiz eta ez den oso argi geratzen Asaltokoak noiz etorri ziren, larunbatean jada Tolosan baitzeuden eta
|
egun
berean alde egin baitzuten, egun batzuetara berriro etorriz. Artilleriakoak ere bertaratu zirela pentsatu behar da, El Díako korrespontsalak beraiei egozten baitie Telefonoen Zentrala errekuperatu izana.
|
|
|
eguneroko ogia bilakatu ziren handik aurrera. Alkateak
|
egun
hartan argitaratutako Ediktua benetan argigarria da Tolosan finkatu zen ordena martzialaren inguruan: Lau pertsona baino gehiagoko taldeak eratzea debekatu egin zen eta hala egiten zuenak ordenaren perturbatzaile bezala hartuko zirela eta horri zegokion zigorra jasoko zutela eta indar militarra erabiliz taldea disolbatua izango zela zioen batetik, eta gaueko zortzietatik aurrera kalean ibiltzea debekatzen zen, premia handia izanez gero etxetik atera eta lehen eginkizuna agente batengana joatea zelarik bere babes eta bermerako.
|
|
|
...a hiru zauritu adieraziko du, (bera da lau kaltetuen izenak ematen dituen bakarra, Julian Rouge (hildakoa), Carmen Bagüés (zauritua), Saturnino Argote (zauritua), Serafín Chocorro (zauritua)), Argiak hildako bat eta hiru edo lau zauritu, El Díaren kontakizunaren arabera hildako bat eta lau zauritu baino gehiago egon lukete, era berean La Vanguardiak zauritu bat aipatzen digu besteen kroniketan
|
egun
horretan aipatzen ez dena eta Argiak baieztatzen duena,. Ikus daitekeen bezala, kontaketak bajura egin ziren beti.
|
|
|
...Pasarte hau ostegunean gertatu zela dio egunkari honek baina horrela izana nahiko zalantzatsua da, iturri honen erabilerak alor kronologikoan erakutsi dituen akatsengatik, Urriaren 12ko aleak aurreko egunari buruz hitz egiten bazuen ere (datarik ez aipatzean badirudi egunkaria aurreko egunaz ari dela) ikusi baita laburpen nahasi bat dela eskeintzen duena eta aurreko akats kasuetan data bi edo hiru
|
egun
mugitzen baita aurrera. Gertakari hauek astelehenean edo asteartean kokatu behar ditugu ziurrenik eta horrexegatik erabaki da Asteartean finkatzea, asteazkenetik aurrera hasi baitziren lehen lantegien irekiera saiakerak patroien aldetik.
|
|
|
Urriaren 12an argitaratuko zen alerako idatzitako artikuluan,
|
egun
bereko goizeko albiste batzuk idazteko denbora izan zuen: –las fuerzas de Asalto actúan con su acostumbrada actividad, siendo frecuentes las cargas? 147 Baina jada grebaren azkenetan zeuden.
|
|
|
–La Voz de Guipuzcoa, k greba amaitzear zegoela eta hurrengo eguneko larunbateko feria modu lasaian ospatu ahal izango zela aipatzen zuen. Errepresioaren antolaketa areagotu zen
|
egun
hauetatik aurrera mugimendu hura bere sustraietatik ebakitzeko. Aberri Etxea klausuratua izan zen, armak gordetzen zituenaren susmoagatik, eta hurrengo egunetan EAJko afiliatu batzuek, errepresalien beldur, baja eman zutenaren zurrumurrua zabaldu zen148 Etxeen erregistroak masiboak burutu ziren, hurrengo egunetan bezala.Gorriti plazako 5 zenbakian lasto artean CNTko hiru karnet topatu ziren, Aniceto Cenzanorena, Amado Valerirena eta Rufina Valerirena.
|
|
|
uadalupeko gotorlekuko Komandante Militarrak Tolosako Alkateari 1934ko urriaren 22an bidalitako gutuna. Tolosako Udal Artxiboa, Polizia Munizipala, A.8.1 Azaroaren 28an egin zen udal plenoan Agustin Utergak bidaliriko izkribu bat irakurri zen, non aipatzen zen bi
|
egun
lehenago behinbehineko askatasuna eman ziotela bere aurkako kargurik topatu ez zelako eta lanera itzultzea eskatuz, prozesua oraindik ere irekita zegoenez postu hori behin behinekoa izango zela aipatuz. Ez zen erabakirik hartu.
|
|
2012
|
|
|
Txantxoneko inor ezagutzen al dut nik esan zuen bere baitarako Arnaudek,
|
egun
hartan dena edo ia dena berria zen Oihenartendako. Aste bete igaroa zen Donapaleu utzi zuenetik.
|
|
2013
|
|
|
Aurreko atalaren hasieran aipatutako artista zerrendara mugatuz, Atahualpa Yupanqui, Armando Tejada Gómez, Mercedes Sosa, Quilapayúneko kideak, Alfredo Zitarrosa, Daniel Viglietti, Geraldo Vandré (1935), Chico Buarque (1944) eta Caetano Veloso (1942) erbesteratu egin ziren gobernu militarren iristearekin. Baina zalantzarik gabe, kasurik ezagunena da Victor Jararen atxiloketa kolpe militarraren egunean bertan eta tortura eta erailketa bost
|
egun
geroago.
|
|
2015
|
|
|
Emakume milizianoak kritikatzearekin batera, errepublikar fronteetan tropak mistoak zirenez, etengabeko ezkontzak eta dibortzioak gauzatzen zirela aipatzen da, ezkondu ostean hiru
|
egun
libre lortzen zituztelako («La bonita manera de hacerse el amor en el frente rojo», La Libertad). Ildo horretatik jarraituz, etsaien eremuan dibortzioa eta abortua legezkoak izatea sekulako izugarrikeriatzat jo zuten, besteak beste, 1936ko abenduaren 21ean La Libertaden argitaraturiko artikulu batean:
|
|
2016
|
|
|
Antzokiek ez zuten saiorik eskaini; izan ere, ikusleek aise zuten kaleetan gertatzen ari zenaren protagonista izatearekin. Maiatzaren amaierako
|
egun
horietan eskualdeko prentsarik ez zen irten tipografoek berauen egitasmoa bete ez zutelako. Greba probintzi osora hedatzeko deialdia zabaldu zen.
|
|
|
Segurtasun neurri zorrotzak ezarri zituzten, eta hedabide ofizialek diru kopuru altu bat, 25$, ordaindu behar zuten sartu ahal izateko16 SDSren fakzio desberdinek parte hartu zuten, baina Weathermen eta PL nagusi ziren, eta hauen artean eman ziren eztabaida sakonenak. Aipatu beharra dago, konbentzio hasi zen
|
egun
berean, ekainak 18an, New Left Notesencounterrevolutionary traitors artikulu ospetsu bat argitaratu zen,. You don, t need a weatherman to know w ich way the wind blows?. Konbentzioa burutzen ari zen bitartean Pantera Beltzak sartu ziren Chicagoko Coliseumera eta PLko kideak < < > > bezala salatu zituzten (Jacobs, 1997: 24).
|
|
|
Oraingoan Israelek, su etenean eskuratutako armei esker, Zisjordania, Gaza eta Ekialdeko Jerusalem izan ezik, gainontzeko Palestinaren kontrola lortu zuten. Bigarren su eten bat ezarri zen hamar
|
egun
beranduago, eta Nazio Batuek negoziazio talde bat bidali zuten Bernadotte kondea buru zuela.
|
|
2017
|
|
|
Guzti honekin eta, lehorreko garraioekin konparatuz gero, ikusgarriak dira nabigazioak dituen alderdi positiboak. Izan ere, lehorrez 40 km egingo zituzten gehienez
|
egun
batean, eta garraiatzen den pisua askoz txikiagoa da. Gure iritziz, horrela ibilbide nahiko mugatua egiten zuten, batez ere aipatutako datuen ostean:
|
|
|
Vargas Alonsok dio batailoiak 20 bat baja izan zituela (Vargas Alonso, 1999: 210). Guk ez dugu aurkitu
|
egun
hartan hil zen Kirikiño batailoiko inor. Esan bezala, dakigun gauza bakarra da Pablo Beldarrain komandantearen anaia, Jose Beldarrain Olalde, Kirikiño batailoiko kapitaina, Munitibarren zauritu zutela, eta hurrengo egunetan hil zela (Beldarrain, 1980: 200).
|
|
|
Eskerrik asko Munitibarko Udalari Munitibarko Erregistro liburuan agertzen diren 1937ko apirilaren 26an hildakoei buruzko informazioa emateagatik. Eskerrik asko Rosario Bustindui, Jose Azpiazu, Mari Karmen Azkune, Luzia Muñoz, Jose Angel Uberuaga, Jose Mari Eizagirre eta Miren Urkiolari
|
egun
hartan Munitibarren bizi izan zutenari buruzko testigantza emateagatik. Eskerrik asko Ahaztuen Oroimenari, Jose Egigurenen eta Pilar Amestiren elkarrizketak gure esku uzteagatik, eta baita ahotsak egitasmoari Juanita Bilbao Olabarriagaren elkarrizketa erabiltzeko aukera emateagatik.
|
|
|
Artikulu honetan, apirilaren 26an, Oiz inguruko Bizkaiko ekialdeko herriek jasan zituzten bonbardaketa eta metrailatzeak aztertu ditugu, fokua Munitibarren2ezarriz. Izan ere,
|
egun
hartan, herri hori hainbat aldiz eraso zuten airetik, eta, gure datuen arabera, bonbardaketen ondorioz, herrian bertan, 11 pertsona hil ziren (7 zibil eta 4 soldadu) eta bederatzi bat zaurituta gelditu ziren.
|
|
|
Artxiboak eta liburuak arakatuz, zein lortu ditugun testigantzen bidez, hainbat datu bildu ahal izan ditugu3; baina, egia esan, ezin izan dugu gertatutakoaren berreraiketa zehatza egin (bereziki hil zirenen kopuru zehatza eta horien izenak ezagutzeko). Izan ere, Kondor Legioak Munitibar eta Gernika
|
egun
berean eraso zituen, eta, ondorioz, nahastu egiten dira bateko eta besteko hildakoak eta zaurituak.
|
|
|
Zalantza gabe, ikerketa gehiago egin dira jazoera bere osotasunean ezagutzeko. Hala eta guztiz ere, iruditzen zaigu artikulu honek balio dezakeela
|
egun
hartan Munitibarren eta inguruko herrietan gertatu zirenak apur bat hobeto ezagutzeko, eta baita aurrerantzean informazio gehiago biltzeko ere.
|
|
|
Apirilaren 24an, hegazkin italiar eta alemaniarrek Eibar bonbardatu zuten (Gutierrez, 2007: 133); eta herria txikitzeaz gain, hildako ugari eragin zituzten. Frontea erortzear zegoela ohartuta,
|
egun
horretako arratsalde gauean, agintari errepublikarrek Elgeta, Elorri eta Eibarreko fronteetatik hurbil zeuden herriak ebakuatzeko agindua eman zuten (Irazabal, 2012: 206; Bidasoa, 2005: 349).
|
|
|
Elorrio ere eraso zuten
|
egun
hartan. Ertzainaren txostenaren arabera, apirilaren 22an, 24an eta 25ean Elorrioren aurkako bonbardaketek 24 hildako eta 28 zauritu eragin zituzten.
|
|
|
1937ko apirilaren 26an Kondor Legioak Gernika bonbardatu zuen, baina,
|
egun
hartan, alemaniarrek Oiz inguruko Bizkaiko ekialdeko herriak ere eraso zituzten (Markina, Ziortza Bolibar, Munitibar Arbatzegi Gerrikaitz, Arratzu, Muxika eta Errigoiti). Artikulu honetan, herri horiek jasan zituzten bonbardaketa eta metrailatzeak aztertu ditugu, fokua Munitibarren ezarriz.
|
|
|
1937ko apirilaren 26a ezaguna da Alemaniako Kondor Legioak1Gernika bonbardatu zuelako, baina,
|
egun
hartan, alemaniarrek Markina, Ziortza Bolibar, Munitibar Arbatzegi Gerrikaitz, Arratzu, Muxika eta Errigoiti ere eraso zituzten; baita Oiz mendi punta eta inguruak ere. Horrez gain, egun osoan zehar, Markinatik Gernikarako bidean topatu zituzten soldadu zein herritarrak metrailatzen aritu ziren.
|