|
2000
|
|
|
Eta nola areagotu zitzaidan, hartaraz gero, biharamunean ziegatik iltkitzeko gutizia eta desira, neure jakinminaren asetzeko! Eta nola eman zidan osaba Joanikotek hartarako behar nuen jakia, ziegatik jalgi nintzen
|
egun
berean, arratsean!, noiz eta erran baitzidan:
|
|
|
Baina, hartaz baino gehiago, zeren baitakizu nola izaiten diren kontu horiek, amaren eta aita Bartolomeren arteko konbertsazione hartaz mintzatu nahi nizuke. Uste dut ezen aitaren gorputza etxerat ekarri genuen
|
egun
berean izan zela, Mattin hil aitzin, noiz eta arratsaldeko lehen orduan ohartu bainintzen ezen ama eta aita jesuita elkarrekin zeudela, kaperauaren bizitokirat jotzen zuen kaperako atearen bertzaldean. Kaperan nengoela, haien marmara aditu eta ate ondorat hurbildu nintzen.
|
|
|
Erran berri dizut ezen buruhauste handirik gabe heldu ginela Donibanerat, eta horrek bere esplikazione tipia luke. Izan ere, Alessandro de Novara jauregirat heldu zen
|
egun
berean, amesgaizto bat izan nuen gauez, eta amesgaizto hark iratzarri ninduen. Ez dakit amets haren arrazoina ene ezinegona ote zen, bidaiaren kontu harekin urduri nengoelako, edo afalorduan izan genituen konbertsazioneak ote zeuden guztiaren azpian, zeren haietarik batean Alessandroren gidariak aditzerat emaiten baitzigun ezen bazirudiela egun batzuk lehenago bidelapurrek noble batzuen kotxea akometatu zutela, eta noble haietarik bat hil zutela ez dakit non, eta zeren ene ametsa guztiz haren idurikoa izan baitzen:
|
|
|
—Ai, zenbat sufritu nuen nik egun haietan, sinetsirik bainengoen ezen ene seme bakarra infernuan zegoela, eta nola sartu zitzaidan are barrenago indiarrei nien gaitzerizkoa, halako moldez, non, sugeen putzua akabatu nuèn
|
egun
berean, hiru indiar gaixto egotzi bainituen harat, ene seme hilaren sufrimenduak gogoan, zeren eta, anitzetan erran izan dizudan bezala, indiarrak txakur errabiatuak baino gehiago ez baitira, eta halatan merezi dute munduko kolera eta hira osoa.
|
|
|
Eta hori hala bada, zergatik nabilkizu orduan horrela? Ote da zeren anitzetan lotuagoak egon baitaitezke bi egun diferentetan edo urte diferentetan gertatu hainbat gertaki,
|
egun
berean eta urte berean gertatuak baino, eta zeren, nola jaun Marcelez ari bainintzen, jaun Marcelekin jarraiki bainatzaizu. Eta ote da zeren azkenean hobe izan baitaiteke loturik dauden gertakiak loturik emaitea, egunen gainetik eta urteen gainetik, gertakien arima eta aroma hobeki eskuratu ahal izaiteko, aitzin-solasean erran dizudan bezala?
|
|
|
Zer kontatu zigun, bada, dukeak? Kontatu zigun ezen konde frantses batek kontatu ziola, Frantziako eta Espainiako errege infantak ezkondu ziren
|
egun
berean, hain zuzen ere, nola behin batean arrain saltzaile baten saskitik itzuri zen karramarro bat, eta nola senar emazte batzuen kakontzian ezkutatu zen; eta iritsi zen gaua, etorri zitzaion emaztekiari kaka egiteko gogoa, joan zen aulkirat, paratu zen aulkiaren gainean, hasi zen bere egitekoa egiten... eta bat batean, ai!, oihuka eta oihuka hasi zen emaztea, zeren karramarroak hankaz handik he... " Lasai, maiteño, berehala laxatuko dizut hori, zeren hatsa egoztea baita sekeretua eta kontu honen gorabehera guztia"; eta hartu zuen senarrak hatsa, hurbildu zituen ezpainak istripua izan zen lekurat, egozten hasi zen hatsa karramarroa uxatzeko eta ohiltzeko esperantzarekin, baina orduan, ai!, senarrak oihuka eta oihuka ekin zion, zeren karramarroak bertze hankarekin senarraren goiko ezpainetarik bati heldu baitzion; eta sehiak hura ikusi zuen, eta guraizeak ekarri zituen; eta ebaki zion karramarroari hanka bat, ebaki zion bertzea, eta hala erdietsi zuten senar emazteek azkenean karramarro izugarri hartaz libratzea.
|
|
|
txabolan baduk egurrik eta lastorik aski, eta, halatan su emaiok lastoari, su eman egurrari, eta su emaiok txabolari, Maddalen eta biok barrenean gauzkala, zeren gorputz biziari emaiten zaion sua tortura duk eta oinaze iturri duk, nola izan ohi baita inkisidoreen eskuetan, baina hilotzari emaiten zaiona, aldiz, purifikatzailea duk, are gehiago gure kasuan, zeren etsaiak ezin izanen baitu, halatan, mendekurik hartu gure hilotzen gainean, nola har baitzezakeen bertzenaz; eman, bai, su guztiari, eta daramala haizeak gure hauts amorostua, nola erraiten baitzuen Quevedok, Jainkoaren baitarat, suarekin su eta amorioarekin amorio. Eta ez egon triste, otoi, guk hartu deliberamenduagatik, zeren, desterrurat joan behar genuen
|
egun
berean edirenen baitugu, benturaz, zinezko libertatearen lurra, nork daki...
|
|
|
Elizkizunak, dena dela, bihar dituk, arratsaldeko zazpietan. Arraroxkoa hau ere, ehorzketaren
|
egun
berean izaten baitira, baina tira. Bertzerik ez bada, han izanen gaituk, ezta?
|
|
|
menpeko nuen haur babesgabe horrekin fitexko joan nahi eta horra ondorioa! Hainbat ordu lehenago Unai gure amarenean abandonatu nuenean bezala, putakume gogor bat sentitu nintzen bigarren aldiz
|
egun
berean.
|
|
2001
|
|
|
Oso gutxitan hitz egiten zidan aitari buruz. Eta harrigarria egin zitzaidan berriz ezkontzera zihoala esan zidan
|
egun
berean aipatzea aitaren eskuak.
|
|
|
Mahatma Gandi ren hilobia bisitatu zuen
|
egun
berean. Are lautada zabalago eta beroago batean.
|
|
|
Hamabi orduko ikastaroa egin zuten hasiberriek, lanpostuaren gorabehera guzti guztiak ikasteko. Hamabi orduak
|
egun
berean egin zituzten, ostiral batean; hori bai, sei orduko txanda ezin ordenatuagoetan. Berrogeita Zazpien arteko batzuek (batez ere bik) egun horretan karrera osoan baino gehiago ikasi zutela ziurtatu zuten.
|
|
|
Bere gizonaren eta haren etxekoen plazerra egin du ezkondu den
|
egun
beretik. Zenbait tokitan, izena ere kendu egingo diote eta berria eman, lehenagokoak ez duela balio eta, etxe berriaren esanetara jarria denez gero.
|
|
|
‘Hamar egun barru ferryan Bilbotik Southamptonera joango zara, eta berak han itxarongo zaitu, hogeiren bat
|
egun
berarekin pasa ditzazun.’
|
|
2002
|
|
|
Baina Sergiorekin bizi izandako esperientzia gogor haren ondotik bere ondorioak atera zituen Sarak, eta horrela, egunez
|
egun
bere baitan sendotzen zelarik –egunez egun eta izpiz izpi–, bere buruari zin egin zion, behin eta berriro, ez zela aurrerantzean gizonezkoen menera jarriko: ezetz eta ezetz, ez zuela harri berean bi aldiz estropezu egingo!
|
|
|
Maitasunaren puzzleaz mintzatu naiz, baina Sararen buru hausgarriaz ere mintza nintekeen, aurretik. Oroitzen naiz nola, elkarrekin ateratzea erabaki genuen
|
egun
berean, arratsaldean, hura etxera etorri zitzaidan, kafea hartzeko orduan. Eta nik kafea hartzen nuelarik, eta berak ezki ura, esan nion:
|
|
|
Sararen argialdiak eta ilunaldiak. Kontua ez zen, ordea, egun batean argi sentitzen zela eta hurrengoan ilun, baizik eta
|
egun
berean sentitzen zela, bere sorgortasunaren barnean, orain gaizki, eta orain okerrago; orain ez zidan kasurik egiten eta orain tuntun apetatsu bat bezala portatzen zitzaidan. Sigi saga zebilkidan Sara, tximeleta urduri bat bezala.
|
|
2003
|
|
|
Gaur
|
egun
bere alaba, aitaren bidetik diputatu izan ondoan, gerlako ministro gradura heltzen ikusi duen jaun batek gonbidatu ninduen bere etxera, duela hogeita hamar bat urte, nahi zituela bi solas egin nirekin, eta, atea ireki orduko, erran zidan:
|
|
|
Bizkitartean,
|
egun
berean, bera ongi ezagutzen dukeen La Croix egunkariko kazetari batek zioen ez dugula nehoiz ikusiko berriketari askok amets litzakeen euskaldun kardinalearen memorabilia rik.
|
|
|
Zurrumurruen arabera, delako gutunaren idazlea aita Tromp gure irakasle holandarra omen baitzen, laster ohartu ginen ez zutela batere gure bi irakasleek
|
egun
berean finkatzen Eliza Amaren sorteguna: jesuita holandarrak erranarazi nahi zion aita sainduari, Ostirale sainduz, Gurutzefikatuaren saihetsetik jaio zela Jesusen gorputz misteriozkoa.
|
|
|
Hori guztia seguru zekien Romanek, italiarrari berari galdetu ziolako. Entziklopedia erosi zion
|
egun
berean galdetu zion. Horretara etorri baitzen italiarra Idusera, entziklopediak saltzera.
|
|
|
Eta gelara sartzen banaiz, ezin naiz berriro atera. Ezin naiz
|
egun
berean birritan atera. Eta mandarinak jan behar ditut orain.
|
|
|
Komisarioaren esku apaizkoietan Monika utzi eta atera nintzen komisariatik
|
egun
berean bigarren aldiz bere etxera joateko asmoarekin. Ordubete lehenago lasterka jaitsiak nituen eskailerak lehenbailehen igo, gelako mahaiaren gainean ipuin bilduma utzi eta idatzitako maitasun aitorpena apurtu nahi nuen.
|
|
|
Perminek
|
egun
berean ikasi zituen don Estebek bitan jaurti zizkiòn latinezko hitzak, eta, hala, katuekiko sinesmenari uko egin, eta berak ulertzen ez zituèn hitz haien gainean finkatu zuen bere sinesmen berria, aurrekoa bezain itsua.
|
|
|
Egun hartan, Azpilen Jesusen piztuera ospatzen zen, eta
|
egun
berean, herri baten piztuera ere ospatuko zuten: horra hor, hasteko, zeru lurrak uztarturik.
|
|
|
Pello Oilarra hil zuten
|
egun
berean, Azpil Easaren legepean jarri zuten, don Justinianok eta Easako alkateak ituna sinatu ondoren. Geroztik, negozioak eta Pelloren oilarra nola edo hala harrapatzea ditu don Justinianok helburu eta buruhauste.
|
|
|
Ez zion alde egiten utzi nahi. Greta eta Ana, biak
|
egun
berean galtzea gehiegizkoa zen berarentzat.
|
|
|
Zuk eta nik elkarrekin alde egin behar genuen
|
egun
berean, lagun batek esan zidan Laszlo bizirik zegoela, gaixorik, Paris inguruan ezkutaturik, eta behar ninduela. Saiatu nintzen zuri kontatzen baina... ezin izan nuen.
|
|
2004
|
|
|
Eta lege horren mendeko izatea, begien bistakoa denez, ez da soil soilik euskaldun berriaren patua. Zaharrak berak ere oso nekez erdiesten du gaur
|
egun
bere erdarazko gaitasun mailaren pareko hitz jariorik.
|
|
|
Aspaldidanik, eta
|
egun
berean ere, gauzak hortara, nondik nora pentsatu behar dugu, mespretxu horri atxikirik, denbora berean errespetua, itzala eta legezko berdintasuna baizik ez zegoela aspaldiko erresumetan oraintsu arte?
|
|
|
Iaz ere uztailaren bigarren asteko ostiralean heldu zela gogoan duela, ziur dago Markos aurten ere Martina
|
egun
berean helduko dela herrira. Gaur bertan ailegatuko dela.
|
|
|
Ihesi baitzebilen gizon hura, antza: ez al zigun aita eta bioi esan, bada, hura ezagutu genuèn
|
egun
berean," ez dago bakarrik, etxetik ihes egiten dugunean ere oroimenean itsatsita geratzen baitzaizkigu etxeko fantasmak..."?
|
|
2005
|
|
|
Amona Kontxik bertatik segitu zituen, jakina, alabaren gorabeherak, senar emazteen krisialdi hartan. Hasteko, Benidormetik itzulitako
|
egun
berean jakin zuen Teresari gertatua.
|
|
|
Halako batean, jantzi dotoreen artean lekuz kanpoko zerbaitek hartu dio arreta: utzi berri duten mostradorean zarpail ez, baina batere dotore janzten ez diren gizonezko bi sumatu ditu eta berriro ere, hirugarren aldiz
|
egun
berean, zirrara batek astindu du oinetatik bururaino. Mostradorean egon arren ez dirudite liburuan sinatzean bereziki interesaturik.
|
|
|
irribarrea Sesamo auzoko Epirena baino zabalagoa izan arren, Xabiren bihotza beti izango da handiagoa. Zortea izan du deitu dion
|
egun
berean lagunak arratsalde librea izatea. Argi dago hura ere urtebete koman emandako laguna ikusteko irrikan zegoela.
|
|
|
Edo etxean gustura ez dagoenen bat izango da. Izan ere, hainbeste jende bizi da gaur
|
egun
bere etxean eta arrotz...
|
|
|
Galesetik heldu eta
|
egun
berean hasi zen Simon Gurren bila. Eta bilatu zuen eguerdiko ordu batean, arratsaldeko lauretan eta arratsaldeko sei eta erdietan.
|
|
2006
|
|
|
Hiria uztearekin batean, utzi egin nituen doktorego ikastaroak ere. Hala esan nuen idazkaritzan eta hala esan nizun zuri ere, ez gure asteroko bilkura hartan, ordurako lanean hasita behar bainuen, fakultateko idazkaritzara joan nintzen
|
egun
berean baizik; ezer esan gabe desagertzea itsusia iruditzen zitzaidan, eta ohar soil bat uztea hotzegia agian, aurretik batere mezurik idatzi ez nizunez gero; zure despatxuan azaldu nintzen hortaz, lehendik ere ezaguna nuen bulego ñimiño hartan; atean jo, zure ahotsak aurrera esan, eta barrura sartu nintzen; ikasle batekin zeunden baina, ni ikusi orduko, hari mesedez eskatu beste batean etortze... kostata baina, azkenean nire baitan maitasun ernamuin bat sortu eta hura aitortu behar nizula akaso?
|
|
|
Aitatxi ez zen horretan gelditu. Ene bataioko
|
egun
berean, gutuna igorri zion Antonio Borboikoari. Estakurua bazuen.
|
|
|
Ezkontzaren
|
egun
berean aldatu zen Katalina Ezpondatarrenera. Ezkonberri dotez hornituagoak ikusi ziren noski lehenago Maulen.
|
|
|
Gizon latz horien begiko egin nintzen. Haiekin elkartu eta
|
egun
berean norbait nintzen: lo petit basco," euskaldun txikia".
|
|
|
Zamaria ofizial espainol batena zen. Anaiordearen ehorzketaren
|
egun
berean hartu zuen Migelek haren lekua zapategian.
|
|
2007
|
|
|
Oso gogoan dut
|
egun
berean gertatu zela dena. Nire estreinako zigarroa eta Queen taldeko abeslariaren heriotza.
|
|
2008
|
|
|
erditu eta handik hilabetera, infekzio baten ondorioz, 1875eko udazkenean, armada karlistaren erabateko desegigoaren bezperan. Eta oroitzen zuen amaren faltak eta absentziak erraietan eragin ziòn hutsunea?. Ama hil zèn
|
egun
berean utzi nion haur izateari, esaten zuen Nazariok?, baita amaren heriotzagatik aitak hartu zuèn pena eta samina ere, karlisten 1876ko porrot erabatekoak are penago bihurtuko zuena?
|
|
|
Osasuna eta gaixotasuna konpartitzen zituztèn garaian, bizitza osoan kasik, beraz?, bataren erialdiak bestearena baitzekarren, ia ezinbestean: hainbesteraino bete zen logika guztien kontrako logika hura, non, hamaika hamabi urte zituztenean, Nataliak hanka hautsi zuèn
|
egun
berean hautsi baitzuen berea Natividadek, Nataliak goizetik, gurditik jaisterakoan estropezu eginda, eta Natividadek arratsaldetik, irristada batean erorita.
|
|
|
adarrak jarriko ote zizkidan, horrelako kartak idatzi izan banizkio???, errudun sentiarazi behar zuena bi aldetatik: alde batetik, bere iraganaren nolabaiteko kritika zelako, eta bestetik, galdera bera inmoralitate hutsa iruditzen zitzaiolako, are gehiago bere buruari kastitate botoa, senarrarekin hautsi zuèn
|
egun
berean doi, ezarri zionetik, Ama Birjina txit garbiaren gero eta antzekoago izateko saioan; esan nahi baita galdera burura etorri orduko uxatu nahi izan zuela markesa andereak; alferrik, uxatu orduko itzultzen baitzitzaion, obsesioa zurrunbilo baten begia da, galdera marka guztiak begiaren begi bistan biraka jartzen dituena?, harik eta ohartu zen arte, oharkabean ohartu ere, jokabide hura betikoa zuelako, baita oroimenaren kodean erregistratua zuelako ere, ondorioz?
|
|
|
Izan ere, markesa anderea eta morroi neskameak Guadabrezorako bidean joan zirèn
|
egun
berean idatzi zion Nataliak Gerardori lehen gutuna, zeinari beste batzuk jarraitu baitzitzaizkion, Gerardok jaso ahala erantzuten zituenak; gutun haiek sekretuak ziren, jakina, Nataliak Crisanta izeneko konfiantzazko neskame bati ematen zizkionak?. Zin egidazu ez diozula sekretua inori jakinaraziko, ez Reginari ez Elvirari ez Faustiri ez beste morroi neskameei, ezta zure lagunik lagunenari ere?... esan zion Nataliak, gurutziltzatuaren irudiaren aurrean, baita zin eginarazi ere?, Gerardori helaraz ziezazkion, Crisantak hiriko orga gidari bat baitzuen senar, jendea toki batetik bestera eramaten zuena eta bere ohiko ibilbidean kontsularen etxetik hurbil pasatzen zena.
|
|
|
Baina, nola joko hura, jolasetik ere asko zuena? nahaste borraste eta iskanbila ugariren sorburu izan baitzitekeen,
|
egun
berean soinekoz hogeita zortzi aldiz alda zitezkeelako, hala deliberatu ziren bi ahizpak mugak jartzera, batean batek eta bestean besteak aukeratzen zutela zer soineko jantzi behar zuten eta zer koloretako, gaur zuk, bihar nik?
|
|
|
Nazarioren aitak, izan ere, ez zuen lehen karlistaldian parte hartu, artean umea zelako; are gehiago: gerra hasi ahala?
|
egun
berean, jaio zen hura, 1833ko azaroaren 14an, nafar boluntario matxinatuek Lizarran Tomas Zumalakarregi buruzagi izendatu zutèn egunean doi.
|
|
|
Ordurako, baina, baita lehenago ere, frai Millanek ohartua behar zuen, halaber, Ernestina izaki berezia zela, mojagai sartu zèn
|
egun
berean beste zortzi neska gazte berarekin batera komenturatu eta biharamunean frai Millanek solasaldi labur bat izan baitzuen haiekin. Agurrak eta diosalak egin ondoren, bakoitzak bere izena eta sorterriarena eman zituen?, frai Millanek galdetu zien ea nola pasatu zuten lehen eguna, eta mojagaiek nork bere erantzuna eman zuten; gero, berriz, zergatik sartu ziren komentuan?
|
|
|
–Entzun duzuna. Erdia, orain; bigarren partea, lana egingo den
|
egun
bereko iluntzean, hementxe bertan. Egun horretatik aurrera, ez nauzu gehiago ikusiko zure bizitza guztian.
|
|
|
Ez al da bitxia? Bizitza guztian ez dut sekula entzun izen hori, eta ia
|
egun
berean bi Gari ezagutu ditut, ezagutu edo?
|
|
|
Lehenengo aldia horixe izan zen, gerran. Bigarrenean uriolak eraman zuen, 1953ko urriaren 15ean, Ricardo Bastida arkitektoa hil zen
|
egun
berean.
|
|
|
ontziaren armadorea zen Fabián Larrauri. . Zuek. Toki Argia, ri buruz hitz egitera etorri zareten
|
egun
berean agertu da eskela. Urteak egon naiz ezer entzun gabe eta egun berean ontziari buruzko bi berri?.
|
|
|
–Zuek. Toki Argia, ri buruz hitz egitera etorri zareten egun berean agertu da eskela. Urteak egon naiz ezer entzun gabe eta
|
egun
berean ontziari buruzko bi berri?.
|
|
|
Osasuna eta gaixotasuna konpartitzen zituztèn garaian –bizitza osoan kasik, beraz–, bataren erialdiak bestearena baitzekarren, ia ezinbestean: hainbesteraino bete zen logika guztien kontrako logika hura, non, hamaika hamabi urte zituztenean, Nataliak hanka hautsi zuèn
|
egun
berean hautsi baitzuen berea Natividadek, Nataliak goizetik, gurditik jaisterakoan estropezu eginda, eta Natividadek arratsaldetik, irristada batean erorita.
|
|
|
alabaren gaztetasunaren inbidia eta haren pasioaren inbidia; eta deabruzko galdera bat ere bururatu zitzaion, ausaz –" Ibili zen bezala ibiliko ote zitzaidan senarra, hots... adarrak jarriko ote zizkidan, horrelako kartak idatzi izan banizkio?" –, errudun sentiarazi behar zuena bi aldetatik: alde batetik, bere iraganaren nolabaiteko kritika zelako, eta bestetik, galdera bera inmoralitate hutsa iruditzen zitzaiolako, are gehiago bere buruari kastitate botoa –senarrarekin hautsi zuèn
|
egun
berean doi– ezarri zionetik, Ama Birjina txit garbiaren gero eta antzekoago izateko saioan; esan nahi baita galdera burura etorri orduko uxatu nahi izan zuela markesa andereak; alferrik, uxatu orduko itzultzen baitzitzaion –obsesioa zurrunbilo baten begia da, galdera marka guztiak begiaren begi bistan biraka jartzen dituena–, harik eta ohartu zen arte –oharkabean ohartu ere, j... aski zuen hartarako, mila bider praktikatutako teoria haren arabera, berari begira zuèn hatz akusatzailea beste norbaiti begira jartzea; markesa andereak bazekien, apika, jokabide haren mugen berri, arazoa beste arazo batekin estali nahi izatea nekez izan baitaiteke ezeren irtenbide, baina berdin zitzaion, une hartan bizkar gainean zuèn zama arindu besterik ez baitzuen nahi, ziurki, eta orduan, hatza alabari zuzenduz, beroni bota zion berriro botatzekoa:
|
|
|
Ordurako, baina, baita lehenago ere, frai Millanek ohartua behar zuen, halaber, Ernestina izaki berezia zela, mojagai sartu zèn
|
egun
berean beste zortzi neska gazte berarekin batera komenturatu eta biharamunean frai Millanek solasaldi labur bat izan baitzuen haiekin. Agurrak eta diosalak egin ondoren –bakoitzak bere izena eta sorterriarena eman zituen–, frai Millanek galdetu zien ea nola pasatu zuten lehen eguna, eta mojagaiek nork bere erantzuna eman zuten; gero, berriz, zergatik sartu ziren komentuan... eta batek erantzun zuen Jainkoaren deia bihotzean aditu zuelako, eta antzera beste guztiek:
|
|
|
Izan ere, markesa anderea eta morroi neskameak Guadabrezorako bidean joan zirèn
|
egun
berean idatzi zion Nataliak Gerardori lehen gutuna, zeinari beste batzuk jarraitu baitzitzaizkion, Gerardok jaso ahala erantzuten zituenak; gutun haiek sekretuak ziren, jakina, Nataliak Crisanta izeneko konfiantzazko neskame bati ematen zizkionak –" Zin egidazu ez diozula sekretua inori jakinaraziko, ez Reginari ez Elvirari ez Faustiri ez beste morroi neskameei, ezta zure lagunik lagune...
|
|
|
Eta oroitzen zuen –nekez ahatz zezakeen behinik behin– amaren heriotza, seme gazteenaz –Honoratoz– erditu eta handik hilabetera, infekzio baten ondorioz, 1875eko udazkenean, armada karlistaren erabateko desegigoaren bezperan. Eta oroitzen zuen amaren faltak eta absentziak erraietan eragin ziòn hutsunea –" Ama hil zèn
|
egun
berean utzi nion haur izateari" esaten zuen Nazariok–, baita amaren heriotzagatik aitak hartu zuèn pena eta samina ere, karlisten 1876ko porrot erabatekoak are penago bihurtuko zuena... nahiz eta aitari azken esperantza bat geratu zitzaion zutik, zeren Karlos erregeak harako esaldi hura esan baitzuen, baikortasunerako deia ere bazena, Nazarioren aitarentzat bai bederen:... " Itzuliko naiz!".
|
|
|
Horrela jantzi zituzten, soinekoz soineko, ostadarraren zazpi koloreak, gehi beste zazpi tartekoak, gehi beste zazpi konbinatuak, gehi beste zazpi apetazkoak, azkenean hogeita zortzi pieza bakoitzak eta berdin berdinak, neurri eta pisu bertsuak baitzituzten bi ahizpek. Baina, nola joko hura –jolasetik ere asko zuena– nahaste borraste eta iskanbila ugariren sorburu izan baitzitekeen,
|
egun
berean soinekoz hogeita zortzi aldiz alda zitezkeelako, hala deliberatu ziren bi ahizpak mugak jartzera, batean batek eta bestean besteak aukeratzen zutela zer soineko jantzi behar zuten eta zer koloretako, gaur zuk, bihar nik...
|
|
2009
|
|
|
Orain hezkuntzaren ondorioz nola, poliki poliki zikiratuz joan naizen?, aitortzen du,, halabeharrezko jarrera geldo eta enkelo hontara? etorri arte (UBM, 172), ordena ezarria, hizkuntza ezarria, balio eta irizpide ezarriak, bigarren kontzientzia bat bezala gainezarririk, gaur
|
egun
bere nortasuna, gizasentipen jator askoren presondegi besterik ez, duela, behialako haurraren presondegi hain zuzen, haurra bera presondegi batean zegoela jada:
|
|
|
–erran zuen Oskarrek?. Salustianoren grabazioan ematen du
|
egun
berean lurperatu zituztela hildako guztiak. Posible da datak oker egotea?
|
|
|
Baliteke espetxeko funtzionarioak okertu, edo data faltsu bat jarri izana, baina ez diot zentzu handirik ikusten. Bestalde, ez da batere normala Beltza eta Zabaltzak
|
egun
berean Iruñeko eta Tuterako presoak hartzea. Garaiko errepideak eta ibilgailuak ez ziren egungoak bezalakoak.
|
|
|
Ez du ikusi nondik ailegatu den, barru barruan sentitu duen arte. Beste emakume hura diafragmaren bila zebileneko epeltasun bera sentitu du Diegok orduan, eta bitxia egin zaio, hainbeste opari
|
egun
berean. Ez dago horrelakoetara ohituta.
|
|
|
Eliasentzako eskutitzak idazten zituen, bere buruan. Kokolo idazten zion, aldegin zenuen
|
egun
berean joan zen zirkua ere eta beraiekin joan zinela pentsatzen dut, eta beraiekin etorriko zarela, beharbada. Edo Kokolo, zure berrien zain bizi naiz, ogiaren zain okindegian, bezero berrien zain ostatuan, amak aginduko duenaren zain etxean. Batzuetan gorroto zaitut, Kokolo, eta aurkituko zaitudan egunaren zain bizi naiz, egun horretan garbituko zaitudalako; emango dizut egurra, Kokolo. Zirkua h...
|
|
|
Egoera handik hiruzpalau egunera lehertu zen: lehenago lehertu ez bazen, ahizparen eta izebaren pazientziari esker izan zen, ahizparenari esker gehienbat; Adaren gehiegizko sentiberatasuna, izan ere, hain gehiegizko egin zen, non minberatasun bihurtu baitzen; urrunera joan gabe, egoera lehertu zèn
|
egun
berean, goizetik, jertse bat nola errematatu behar zuen zalantzak etorri zitzaizkiola-eta, Maria Bibiana joan zitzaion, baita ukondotik heldu ere, jarraian.
|
|
|
galdu behar izan bazuen ere? Aitak halaxe aitortu zien behintzat etxekoei, Gabino etxeratu zèn
|
egun
berean:
|
|
|
Amak bendak kendu zizkiòn
|
egun
berean joan zen Ada Domingorengana, honek egindako promesaren aitzakian kargua hartzera: hitza eman zenidan, orain betetzea dagokizu?
|
|
|
Lur idealizatu batez mintzo ziren Felipe eta Feliperen osaba, baina horixe zuen atsegin, hain zuzen ere, Gabinok, burbuilen artean bizitzen ohitua zegoenak, behin atera zen, bai, burbuila hartatik tuberkulosiari aurre egiteko, baina, gaixotasuna gaindituta gero, hantxe jarraitu zuen bere berezko joerak, burbuilaz burbuila bizitzera eraman zuenak?, haren lur erreal guztiak ametsaren ertzekoak balira bezala, halako eran, non, une hartan, misio lurtzat hartu baitzuen, ausaz, Euzkadi, eta misio lurtzat Regina enea? ez baitago azaltzerik, bestela, nola
|
egun
berean izeba Ernestinarengana hurbildu, ogi puska gogorren arteko mauka izan zitekeen izeba, Gabinoren kalkuluetan, eta halaxe mintzatu baitzitzaion:
|
|
|
Kontua da irakasleak poema errezitatu ziòn egunaren biharamunean, halako interesa erakutsi zuen Gabinok, non irakasleak agindu baitzion ezen biharamunean berean igorriko ziola poema, makinaz idatzia: ...an begirada galdu eta ezpainak mugitzen zituen ezin hautemanezko eran, keinu nahastezin batean?, poema hura argizko lur bat balitz bezala, Gabinoren arima erremediorik gabe erakartzen zuena, nola lanparak tximeleta; bi kontu, beraz, eta bi errealitate bateraezin, itxura batean, ezustekoaren bitartekaritza izan ezean; ezustekoak, baina, berandu gabe erakutsi zuen bere ahala, Helena lanean hasi zèn
|
egun
berean, Rakelek. Helenaren amak bere etxean hartu zuen, zangoa igeltsuan jarrita gero, hanka hautsi zuenetik hiru egunera; guztiek zekiten etxe hartan Helena etortzekoa zela lehen orduan, Domingo merkataritza estudioetan espezializatutako akademia batera eta Ada eta Maria Bibiana Arte eta Ofizioetako eskolara joan aitzin; esan nahi baita Helena Regina enera iritsi zenean aurkezpen guztiak egiteko aukera izan zuela (aita eta Teofilo Maria lanera irtenak ziren ordurako, eta Damaso Madrilen zegoen), Gabinorena izan ezik, etxekoek lasai uzten baitzuten Gabino, atsedena eta atsedena zen medikuen preskripzioa, nahiz eta, hobera egiten zuen heinean, kanpoko irteerak eta ibilalditxoak ugarituz joan?, nahi zuenean jaiki zedin; hala, bada, egun hartan, Gabino hamarretan jaiki, penduluak bere hots metaliko eten jarraituez markatu zuen ordua, Gabinok gelako atea ireki ahala?, jantzi, amak gauero jartzen zizkion biharamunean jantzi beharreko arropak?, bainugelara joan, non egin beharrekoak egin baitzituen, eta sukaldera joan zen gosaltzeko asmotan, ohi bezala.
|
|
|
Haurra bere gain hartu zuèn
|
egun
berean ohartu zen Ernestina, esate baterako, argiak min egiten ziola, haurraren begiei begiratuta, balizko lekuko batek ongi bai ongi antzemango zion betileen dardarari, gau tximeleta ezinezko bat iduri?, ilunaren semea zenak iluna atsegin balu bezala: leihoa edo leihoko errezelak zabaltzean igartzen zuen hori?
|
|
|
Hara han hitza poema bihurtua, eta hara han hitza gezi bihurtua, nekez egin baitzitekeen poema biribilagorik Gabinoren bihotza ukitzeko une hartan, halako eran, non irakasleak arbelean idatzia idatzi baitzuen Gabinok orri batean jarraian, baita buruz ikasi ere,
|
egun
berean! Hots:
|
|
|
partikularrak eta jantzi dendak; enkargu gehienak ohiko eta betiko modari, moda klasikoari? ...ion joera hura, hogei hogeita bat urterekin?, arrakastarako bidean jarri zutenak; izan ere, egun batean? 1930eko martxoko egun bat zen, udaberriaren atarian?, nexkentzat izan zitekeèn jertse berde bat egin zuen, tximeleta txiki gorriz josia, dendara eraman, ama izebek hamaika bider esan zioten, zer polita eta zer polita!?, eta dendakoek biharamunean enkargatu zizkioten beste batzuk, egindako hura
|
egun
berean, erakusleihoan jarri ahala, saldu zelako; eta nola haiek ere berdintsu saldu baitziren, bolada hartan ez zioten besterik eskatu, tximeletak zituztèn jertseak, edo txoriak zituztenak, hauek ere atsegin baitzituzten erosleek?, harik eta hiriko gainerako jostun eta jertse egileak kopiatzen hasi zitzaizkion arte, Adaren ideia bereganatuta, formak handituz edo nahastuz, txoriak tximeleten artean sartuz, edo tximeletak txorien artean?, eta koloreen gama zabalduz; ondorioz, Ada harro baino harroago egoten zen bere ehungailuan, kalean zehar joaten zenean berdin?, bere historiak asmatzen zituen bitartean, Domingorekin lotuak asko eta asko:
|
|
|
Uztailaren 25eko hartan, ordea, errepublikanoek, hiriburuaz jabetzeko ahaleginean, kuartel militarraren aurkako erasoari ekin ziotenean: tiro batek Chaplinen urontzia txintxirrin bihurtu zuèn
|
egun
berean, beraz?, aurrekoetan ez bezala, distira berezi batek hartu zituen aitaren begiak: hain zen berezia distira hura, baita haren ahotsa ere, esperantza ezusteko batek modulatua?, non Teofilo Maria instantean jarri baitzen defentsiban, era gehiegizko batean jarri ere, zer zen, bada, aitaren jarrera hura, Domingo tabutzat hartzetik noiznahiko hizketagai bihurtzera bultzatu zuena??, errealitatea desitxuratzeko ere gertu; esan nahi baita Teofilo Mariak askoz ere bereziagoa eta distiratsuagoa ikusi zuela, apika, aitaren begietako distira berezi hura, halako eran, non ñabardura hark bere baitan sekulako garrantzia hartu eta pentsatzera bultzatu baitzuen, itsutzera ere bai, antza?
|
|
|
Hamaika urte bete zituen
|
egun
berean, otsailaren hamabian, ohetik altxatu eta etxean ez zegoela inor. Gogoratzen du Sora arrebaren logelara joan zela lehenengo, baina hutsik zegoela, eta ohea egin gabe, eta leihoa zabalik otsaila izan arren.
|
|
|
Jauregian zoko bat oparitu zidaten
|
egun
berean, eskea egin nuen, rue de la Licorne ra joateko baimena eman ziezadaten. Neure puskak bildu nahi nituen, Croix de Fer ostatutik.
|
|
|
C HARLOTTEK bi albiste ekarri zizkidan
|
egun
berean.
|
|
|
Aste berean hiru lau emaztekirekin oheratzen nintzen. Zenbaitetan, birekin
|
egun
berean, bata eguerdian eta bertzea gauean. Dukesak eta neskatoak.
|
|
|
Auschwitzen hildako euskal hiritar bakarrenetakoari buruzko erreportajea argitaratu, argitaratu nuen azkenean. Baina idazten amaitu nuen
|
egun
beretik banekien zalantzak jarraitu egingo ninduela. Eta Higinia Luzi marradun pijamaz jantzitako argazki hori egin bazioten?
|
|
|
Data fidagarria dela. Izan litekeela egun bateko aldea, garai batzuetan, esaterako 1943ko apirilean tifus izurrite handia izan zenean, 500 lagun inguru hiltzen zirelako egunero Auschwitzen, eta bertako langileek ez zutelako nahikoa denborarik agiriak
|
egun
berean egiteko, baina egun bateko aldea, horixe. Ziraukiarra maiatzaren hasieran hil zen, beraz.
|
|
|
Baina gizonak memoria ona zuen nonbait. Eta Iruñera itzuli zenean idazten hasi zen memori liburuan, zehaztasun handiz azaldu zuen nola, Nicolasa Agirrezabalaga Amutxastegiri lurra eman zioten
|
egun
berean, hau da, 1937ko abenduaren 14an, Mutrikuko apaizari idatzi zion, neskaren heriotzaren berri familiari emateko.
|
|
|
– Gerra kontseiluan izan da, eta
|
egun
berean itzuli da?.
|
|
|
gurasoentzat berebiziko gertakizun izugarria dena, aspergarri gerta liteke emaginarentzat. Ulergarria ere bada, zurea baino lehen
|
egun
berean zazpi erditzetan lagundu behar izan baldin badu eta gaueko ordu txikiak badira.
|
|
|
Haurra bere gain hartu zuèn
|
egun
berean ohartu zen Ernestina, esate baterako, argiak min egiten ziola –haurraren begiei begiratuta, balizko lekuko batek ongi bai ongi antzemango zion betileen dardarari, gau tximeleta ezinezko bat iduri–, ilunaren semea zenak iluna atsegin balu bezala: leihoa edo leihoko errezelak zabaltzean igartzen zuen hori... mutilaren intziriak ere ez baitziren beti bat, eta bai baitzirudien ezen intziri bakoitzak bere esanahi berezia zuela, Ernestina bere alfabetora itzultzen ahalegintzen zena, haurrarekin nola jokatu behar zuen jakiteko.
|
|
|
Regina enean bere lantegi txikia nahi zuela, alegia; bere erabaki hark bazuen bihozkadatik zerbait, baina bihozkada bat baino gehiago ere bazen; eta nola gogoz lan egiten baitzuen eta gustu handiarekin, bezero batzuk ere egin zituen berandu baino lehen: ...ita bat urterekin–, arrakastarako bidean jarri zutenak; izan ere, egun batean –1930eko martxoko egun bat zen, udaberriaren atarian–, nexkentzat izan zitekeèn jertse berde bat egin zuen, tximeleta txiki gorriz josia, dendara eraman –ama izebek hamaika bider esan zioten, zer polita eta zer polita! –, eta dendakoek biharamunean enkargatu zizkioten beste batzuk, egindako hura
|
egun
berean –erakusleihoan jarri ahala– saldu zelako; eta nola haiek ere berdintsu saldu baitziren, bolada hartan ez zioten besterik eskatu –tximeletak zituztèn jertseak, edo txoriak zituztenak, hauek ere atsegin baitzituzten erosleek–, harik eta hiriko gainerako jostun eta jertse egileak kopiatzen hasi zitzaizkion arte, Adaren ideia bereganatuta, formak handituz edo nahastuz . Domingo, esate baterako, ordurako etxetik alde egina zena, sarritan mintzatu izan zitzaion iraultzaz, zeina beti udaberriarekin lotzen baitzuen ezinbestean:
|
|
|
Egoera handik hiruzpalau egunera lehertu zen: lehenago lehertu ez bazen, ahizparen eta izebaren pazientziari esker izan zen, ahizparenari esker gehienbat; Adaren gehiegizko sentiberatasuna, izan ere, hain gehiegizko egin zen, non minberatasun bihurtu baitzen; urrunera joan gabe, egoera lehertu zèn
|
egun
berean, goizetik, jertse bat nola errematatu behar zuen zalantzak etorri zitzaizkiola-eta, Maria Bibiana joan zitzaion, baita ukondotik heldu ere, jarraian.
|
|
|
Uztailaren 25eko hartan, ordea –errepublikanoek, hiriburuaz jabetzeko ahaleginean, kuartel militarraren aurkako erasoari ekin ziotenean: tiro batek Chaplinen urontzia txintxirrin bihurtu zuèn
|
egun
berean, beraz–, aurrekoetan ez bezala, distira berezi batek hartu zituen aitaren begiak: hain zen berezia distira hura –baita haren ahotsa ere, esperantza ezusteko batek modulatua–, non Teofilo Maria instantean jarri baitzen defentsiban, era gehiegizko batean jarri ere –zer zen, bada, aitaren jarrera hura, Domingo tabutzat hartzetik noiznahiko hizketagai bihurtzera bultzatu zuena? –, errealitatea desitxuratzeko ere gertu; esan nahi baita Teofilo Mariak askoz ere bereziagoa eta distiratsuagoa ikusi zuela, apika, aitaren begietako distira berezi hura, halako eran, non ñabardura hark bere baitan sekulako garrantzia hartu eta pentsatzera bultzatu baitzuen –itsutzera ere bai, antza– Domingo zinez itzul zitekeela etxera, eta ez bilauaren paperean, heroiarenean baizik, erramu koroa –aita eta bera salbatu izanagatik jasoa– buru gainean; baldintza haietan, Teofilo Maria ez zen ohartzen –nola, bada? – sartzen ziren argi izpi gero eta argitsuagoek argi metatze prozesu batean jartzen zituztela aitaren begiak, suzko distira distiratsuari berezko esplikazio bat –zientifikoa, nolabait esatearren– ematen ziona eta Teofilo Mariari bere egoera erlatibizatzen lagun ziezaiokeena; Teofilo Mariak, beraz, jeloskor behar zuen une hartan, oso ere jeloskor... horregatik erantzun zion aitari, mihiari ipiniak zizkion brida guztiak askatuz:
|
|
|
Hara han hitza poema bihurtua, eta hara han hitza gezi bihurtua, nekez egin baitzitekeen poema biribilagorik Gabinoren bihotza ukitzeko une hartan, halako eran, non irakasleak arbelean idatzia idatzi baitzuen Gabinok orri batean jarraian, baita buruz ikasi ere,
|
egun
berean! Hots:
|
|
|
Kontua da irakasleak poema errezitatu ziòn egunaren biharamunean –halako interesa erakutsi zuen Gabinok, non irakasleak agindu baitzion ezen biharamunean berean igorriko ziola poema, makinaz idatzia: ...girada galdu eta ezpainak mugitzen zituen ezin hautemanezko eran, keinu nahastezin batean–, poema hura argizko lur bat balitz bezala, Gabinoren arima erremediorik gabe erakartzen zuena, nola lanparak tximeleta; bi kontu, beraz, eta bi errealitate bateraezin, itxura batean, ezustekoaren bitartekaritza izan ezean; ezustekoak, baina, berandu gabe erakutsi zuen bere ahala, Helena lanean hasi zèn
|
egun
berean, Rakelek –Helenaren amak bere etxean hartu zuen, zangoa igeltsuan jarrita gero– hanka hautsi zuenetik hiru egunera; guztiek zekiten etxe hartan Helena etortzekoa zela lehen orduan, Domingo merkataritza estudioetan espezializatutako akademia batera eta Ada eta Maria Bibiana Arte eta Ofizioetako eskolara joan aitzin; esan nahi baita Helena Regina enera iritsi zenean aurkezpen guzti...
|
|
|
Amak bendak kendu zizkiòn
|
egun
berean joan zen Ada Domingorengana, honek egindako promesaren aitzakian kargua hartzera: hitza eman zenidan, orain betetzea dagokizu...
|
|
|
burbuila berdinak nahiz desberdinak, klonikoak zein ezklonikoak, guztia galtzen den arren ezer galtzen ez den errealitaterik gabeko errealitatean; Domingok balentria bat zuen buruan, errealitatearen baitan burutu beharrekoa, eta balentria burutzeko baldintzek lotzen zuten; Gabinok, aldiz, kate bateko katemailak balira bezala, ezerezetik ezerezerako bidaiak zituen bere asmoen zerumugan, eta ezerezaren askatasuna zuen ondorioz, kate orotatik –ezerezak ez zuen formarik ez pisurik, definizioz– edo ia kate orotatik libratzen zuena; ikuspegi hartatik, baliteke, hortaz, Gabinoren askatasuna Domingorena baino askatasunago izatea, nahiz eta Gabino –hamalau urte betetzear zegoen, etxera itzuli zenean– nekez ohar zitekeen hartaz; Gabinok, baina, ongi ikusten zituen anai arreben lehentasunak –" Zu pilotu izatean, heroi handi bat izango dugu Regina enean" esan zion Adak Domingori behin batean–, baina ez al zen bera ere –Gabino– beste pelikula bateko heroi izan, bazilo armada bat belaunikarazi zuena, guduaren erdian birika bat –ustezko heroia are heroiago bihurtzen zuena– galdu behar izan bazuen ere? Aitak halaxe aitortu zien behintzat etxekoei, Gabino etxeratu zèn
|
egun
berean:
|
|
|
...in atera zen, bai, burbuila hartatik tuberkulosiari aurre egiteko, baina, gaixotasuna gaindituta gero, hantxe jarraitu zuen bere berezko joerak, burbuilaz burbuila bizitzera eraman zuenak–, haren lur erreal guztiak ametsaren ertzekoak balira bezala, halako eran, non, une hartan, misio lurtzat hartu baitzuen, ausaz, Euzkadi, eta misio lurtzat Regina enea... ez baitago azaltzerik, bestela, nola
|
egun
berean izeba Ernestinarengana hurbildu –ogi puska gogorren arteko mauka izan zitekeen izeba, Gabinoren kalkuluetan– eta halaxe mintzatu baitzitzaion:
|
|
2010
|
|
|
Eta zeinen harro agertu zitzaigun, handik aurrera! Biharamunean, esate baterako, kapitaina, iritsi zèn
|
egun
berean joan zen, ilunabarrean?, lehen orduan ni ikusi ahala, goitik behera eta behetik gora begiratu zidan anaiak, gero eta gaitzituago?, esan zidan: –Non duzu domina??.
|
|
|
baita egongelako tokirik egokienean ipini ere, zaharberrituta gero, igande batean, don Anizeto kalonjearen bedeinkapenarekin; egun haietako batean, berriz, amak bere argudioari ekin zion, irudia lekukotzat harturik: . Jesusen Bihotzaren irudia niri agertu zitzaidàn
|
egun
berean eta ordu berean, Jesusen Bihotzaren irudiaren aurrean zeundeten zuek, nola zeundeten jakin nahi ez badut ere??; eta, hatza luzatzen zuela, gehitu zuen: –Hau ez da kasualitatea, Gabino.
|
|
|
–Zaude isilik! Nola ausartzen zara garbitasunaz hitz egitera, orbetarren ohorea eta izen ona zikindu dituzunean, zeure urtebetetzeko
|
egun
berean, para más inri, seme galdu horrek. Beste era batekoa zinela uste nuen??; gauza gehiago ere bazituen buruan, dudarik ez, baina neskameei begiratuta, modu berezian begiratu zien, pikutan egotetik espazio errealera egiten duenaren antzera eta orduan konturatu balitz bezala neskameak ere hantxe zituela, berarekin batera etorri ziren arren?, halaxe bukatu zuen bere jarduna:
|
|
|
–Konbentzitu ditut, Gabino. Irudiak zintzilik geratuko dira??; baina nik
|
egun
berean hariak moztu, eta lehengo tokian jarri nituen irudiak, ez bainuen inork Helenari azpiko galtzak ikusterik nahi; Helenari kontatu nionean, baina, barrez eta barrez hasi zitzaidan hura ere, barre hotsak isiltzen ahalegindu zen arren;. Ez nuen uste hain barregarria zenik?, esan nion, minduta; eta nola are barre handiagoak egin baitzizkidan, mihia zorroztu eta zorroztasunez mintzatu nintzaion:
|
|
|
Imazek
|
egun
berean filtrazio horri buruzko adierazpenak egin zituenerako, bazekien Pablo Muñozen bulegoan zer gertatu zen. EBBko presidenteak kezka agertu zuen,. ETAko edo ezker abertzaleko sektore batek une jakin batean bake prozesuari oztopoak eta zailtasunak?
|
|
|
Genevako negoziazio gelan baino giro hobea zegoen Loiolakoan,
|
egun
berean. Urriaren 10ean ia hitzartuta utzi zituzten akordiorako testuak, eta urriaren 31ko bilerari baikortasunez ekiteko moduan ziren, ezkor izateko arrazoiak ere falta ez ziren arren.
|
|
|
Hurrengo egunean, Pernando Barrenak iragarri zuen Batasuna manifestazioan izango zela, leloari egoki irizten ziolako. Ordurako, Imazek alderdi barruan esana zuen, Ibarretxek leloari eutsi eta Batasuna Bilboko manifestaziora joaten bazen, berak nahiago zuela Iruñekora joan; etorkinen zenbait elkartek deitu zuten manifestazioa
|
egun
berean Iruñean, Bakearen alde, bortizkeriarik ez leloarekin, eta alderdi gehienek bat egin zuten. Baina hilaren 11n bertan, Eusko Jaurlaritzak jakinarazi zuen leloa osatu egin zuela:
|