|
2021
|
|
|
10 Zalantzagarria da (r) ik amaieradunak adberbioak ote diren benetan. Izan ere, askotan
|
egoera
mailako predikatuak dirudite (alderatu, esate baterako, isil adjektiboa eta isilik predikatua, Jon isila da vs Jon isilik dago). Aditz batekin agertzen diren kasuetan (adibidez, isilik etorri da), bigarren mailako predikatutzat har litezke.
|
|
|
Mugatzaileen kategoriari dagokionez, izenak dira ugarienak, bizidunak nahiz bizigabeak, ekintza eta gertaera izenak eta abar; baina badira adjektibo nahiz aditzointzat har daitezkeenak ere (erraz, estu, goibel, haserre, jator, on, umil, zahar, zoro...). Beste batzuetan argiago dago mugatzailearen adjektibo kategoria; adjektibo hauek
|
egoera
mailako predikatuak dira, ez izaki mailako predikatuak10 (§ 24.3.1): haurdun (aldi), hits (aldi), isil (une), zakar (aldi).
|
|
|
gaixoaldi, elbarri aldi, estualdi, goibelaldi, gozoaldi, haserrealdi, mozkorraldi, saminaldi, zakarraldi, zaputzaldi, zoroaldi... Adjektiboak, esan bezala,
|
egoera
mailako predikatuak dira; eta egoera mailako predikatuak dira, halaber, erromes, morroi edo preso izenak (morroi egon, preso egon, erromes ibili...). Ohikoak dira aditz kategoriako mugatzaileak ere:
|
|
|
gaixoaldi, elbarri aldi, estualdi, goibelaldi, gozoaldi, haserrealdi, mozkorraldi, saminaldi, zakarraldi, zaputzaldi, zoroaldi... Adjektiboak, esan bezala, egoera mailako predikatuak dira; eta
|
egoera
mailako predikatuak dira, halaber, erromes, morroi edo preso izenak (morroi egon, preso egon, erromes ibili...). Ohikoak dira aditz kategoriako mugatzaileak ere:
|
|
|
24.3.1b Izan aditzari dagokionez, batzuetan pertsonen edo gauzen ezaugarriak adierazten dira. ...aitezke propietate iraunkorrak edo berezkoak adierazten dituztenak (Tartalo begibakarra da; Mitxelena errenteriarra zen), eta orduan izaera mailako predikatuak deitu ohi zaie (izate horren iraupen aldi osoan egia izango direnak); izan daitezke, halaber, une, aldi edo egoera jakin bati dagozkion ezaugarriak (gaur goizean oso atsegina izan zara; Patxi hirugarren mailako ikasle da aurten), eta orduan
|
egoera
mailako predikatuak eratu. Guztiek ere egitura kopulatiboaren predikaziozko adiera azaltzen dute.
|
|
|
Jon gaixo dago; Kafea beroa dago; Medikua urduri dago. Aipatu ditugun gainerako adieretarako (identifikazioa edo izaera mailako predikatuak) biderik ez du ematen egon aditz kopulatiboak(* Tartalo begibakarra zegoen;* Mitxelena errenteriarra zegoen), eta izenak azaltzen direnean artikulurik gabe agertzen dira (Izaskun tabernari dago Bergaran),
|
egoera
mailako predikatu gisa, une bati dagokion ezaugarria adieraziz.
|
|
|
biek har dezakete perpaus osagarria, egon aditzak hauta ez dezakeena. Bero/ hotz/ ilun egon ere aditz predikatuak dira, gertakari meteorologikoa adierazten dutenak; bero, hotz edo ilun ez dira hor subjektu baten
|
egoera
mailako predikatuak. Aldiz, gertakari meteorologikoetatik kanpo, kafea bero dago edo aretoa ilun dago esaten dugunean, predikazio egituren aurrean egongo ginateke.
|
|
|
mendebaldean egon aditzera sarriago jotzen da (irakaslea lasai dago), eta ekialdean izan aditza eta artikulurik gabeko atributua dutenak (irakaslea lasai da) erabiltzen dira (Orbegozo et al. 2018). Atributu gisa azaltzen den adjektiboa
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatzeko modukoa ez bada, beti artikuluarekin azalduko da: Elkano getariarra zen/* Elkano getariar zen; eta oro har, izaera mailako predikatuaren adiera lortu nahi dugunean artikuluarekin emango dugu:
|
|
|
Hartu, eduki, jo eta ukan aditzekin izaera mailako nahiz
|
egoera
mailako predikatuak ager daitezke. Askotan izaeraren ezaugarriak edo ezaugarri iraunkorrak adierazten dituzten adjektiboak azaltzen dira predikatu gisa, baina izenak, izen sintagmak eta partizipioak ere azal daitezke.
|
|
|
24.3.5.3a Gertaera aditzek denboraren aldetik hasiera eta amaiera jakina izaten dute. Gutxi batzuk (ibili, azaldu, agertu, gertatu...) egitura semikopulatiboetan azal daitezke, betiere
|
egoera
mailako predikatuekin.
|
|
|
Ohart gaitezen artikuludun atributurik ez dela agertzen. Oro har izenki predikatuak egon aditzarekin azaltzen direnen antzekoak izaten dira, eta
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatzen dira(* Jon beltzaran dabil); baina aspektuaren eta edukiaren aldetiko desberdintasunengatik, zenbait ezaugarritan egon aditzetik desberdin jokatzen du: subjektuek nolabaiteko egiletasuna edo esperimentatzailetasuna azaltzeko modukoak izan behar dute, ‘bizidun ezaugarri hedatu bat’ izan lezaketenak (alaba aspaldian burumakur dabil; gure enpresa aspaldian ez dabil ondo;* liburua aspaldian ez dabil ondo;* aulkia apurtuta dabil), eta izenki predikatuaren subjektuak ezin du ‘gai’ paper tematikoa izan(* Jon lodi dabil).
|
|
|
Adiera erresultatiboa lortzen da. Aditz hauekin erabiltzen diren izenki predikatuek egoera mailako irakurketa izan ohi dute, eta berez izaera mailako predikatu gisa erabili ohi diren adjektiboak gertatu eta suertatu aditzekin doazenean
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatu ohi dira: Substantzia hori ez da kaltegarria, baina Mikeli kaltegarri gertatu zaio (Zabala 2003:
|
|
|
24.3.5.4b Aldaketa adierazten duten aditzen artean bi multzo bereiziko ditugu:
|
egoera
mailako predikatuak hartzen dituztenak eta izaera mailako predikatuekin agertzen direnak.
|
|
|
Haurra isilik dago; Amona gaixorik dago; Gustura nago zurekin; Gezurra esatea ez dago ondo; Pozik nago. Guztiak ere
|
egoera
mailako predikatu gisa interpretatzen dira. Baina nabarmendu behar da adberbiodun egiturak izan loturazko aditzarekin ere ager daitezkeela, nahiz aukerak murritzagoak diren:
|