|
2002
|
|
|
Arrazoi nagusia hauxe da: jaiotako legatz kopurua oso urria da gaur egun, Itsasoaren esplotaziorako Nazioarteko Kontseiluak eginiko azkeneko ikerketen arabera, eta beraz, harrapaketa kopuruak ere beherakada nabarmena izan du. AZTI euskal institutuak ere 1999anplazaratutako lan batek zioenez, iparraldeko legatz stockaren
|
egoera
maila biologiko seguruetatik kanpo zegoen. Beraz, legatzaren etorkizuna arriskuan dago, neurrizorrotzak hartzen ez badira.
|
|
2008
|
|
|
Adibidez, egoera gutxiagotu eta menderatuetan, identitate atxikimendua arrazoi nagusia da egokiera maila desberdinen aurrean erantzuteko:
|
egoera
maila okerreko kasuetan, eusteko; egoera maila kaskarrekoetan, mantentzeko eta irauteko; egoera maila hobeagoko kasuetan, errekuperazioari eta ber normalizazioari ekiteko, eta egoera maila nahiko oneko kasuetan naturaltasunez bizitzeko eta geroa ziurtatzen laguntzeko. Bestalde, ukipen egoeran dauden hizkuntza eta hizkuntza komunitateetan, bai menderatzailearen baitan, eta baita —horregatik, agian— menderatutakoarenean ere, identitatea da —IELa gure kasuan— beren arteko harremanak azaltzen dituen prozesu nagusienetakoa —nagusiena ere bai, agian— Hala erakusten du" asimetria" ren araberako teorizazioak, boterea, estatusa, tamaina, justizia,... erlatiboak erabiliz.
|
|
|
Adibidez, egoera gutxiagotu eta menderatuetan, identitate atxikimendua arrazoi nagusia da egokiera maila desberdinen aurrean erantzuteko: egoera maila okerreko kasuetan, eusteko;
|
egoera
maila kaskarrekoetan, mantentzeko eta irauteko; egoera maila hobeagoko kasuetan, errekuperazioari eta ber normalizazioari ekiteko, eta egoera maila nahiko oneko kasuetan naturaltasunez bizitzeko eta geroa ziurtatzen laguntzeko. Bestalde, ukipen egoeran dauden hizkuntza eta hizkuntza komunitateetan, bai menderatzailearen baitan, eta baita —horregatik, agian— menderatutakoarenean ere, identitatea da —IELa gure kasuan— beren arteko harremanak azaltzen dituen prozesu nagusienetakoa —nagusiena ere bai, agian— Hala erakusten du" asimetria" ren araberako teorizazioak, boterea, estatusa, tamaina, justizia,... erlatiboak erabiliz.
|
|
|
Adibidez, egoera gutxiagotu eta menderatuetan, identitate atxikimendua arrazoi nagusia da egokiera maila desberdinen aurrean erantzuteko: egoera maila okerreko kasuetan, eusteko; egoera maila kaskarrekoetan, mantentzeko eta irauteko;
|
egoera
maila hobeagoko kasuetan, errekuperazioari eta ber normalizazioari ekiteko, eta egoera maila nahiko oneko kasuetan naturaltasunez bizitzeko eta geroa ziurtatzen laguntzeko. Bestalde, ukipen egoeran dauden hizkuntza eta hizkuntza komunitateetan, bai menderatzailearen baitan, eta baita —horregatik, agian— menderatutakoarenean ere, identitatea da —IELa gure kasuan— beren arteko harremanak azaltzen dituen prozesu nagusienetakoa —nagusiena ere bai, agian— Hala erakusten du" asimetria" ren araberako teorizazioak, boterea, estatusa, tamaina, justizia,... erlatiboak erabiliz.
|
|
|
Adibidez, egoera gutxiagotu eta menderatuetan, identitate atxikimendua arrazoi nagusia da egokiera maila desberdinen aurrean erantzuteko: egoera maila okerreko kasuetan, eusteko; egoera maila kaskarrekoetan, mantentzeko eta irauteko; egoera maila hobeagoko kasuetan, errekuperazioari eta ber normalizazioari ekiteko, eta
|
egoera
maila nahiko oneko kasuetan naturaltasunez bizitzeko eta geroa ziurtatzen laguntzeko. Bestalde, ukipen egoeran dauden hizkuntza eta hizkuntza komunitateetan, bai menderatzailearen baitan, eta baita —horregatik, agian— menderatutakoarenean ere, identitatea da —IELa gure kasuan— beren arteko harremanak azaltzen dituen prozesu nagusienetakoa —nagusiena ere bai, agian— Hala erakusten du" asimetria" ren araberako teorizazioak, boterea, estatusa, tamaina, justizia,... erlatiboak erabiliz.
|
|
2009
|
|
|
Andaluzian, iragan ostegunean Mojakarreko 3.000 auzokide haien etxeetatik atera zituen Sierra Cabrerako (Almeria) sutea ere kontrolpean dago eta alerta
|
egoera
maila baxuenean dago. 2.600 hektarea erre ditu suak.
|
|
|
Gipuzkoako Ur Kontsortzioko Mikel Zubizarretaren hitzetan," urtegia momentu guztian kontrolpean egon da. Larrialdi
|
egoera
maila asko daude eta aste honetan maila baxuenean egon da urtegia. Aurreko astean Ibaieder urtegiko ur maila jaitsi genuen, asteartean etorri den ura presan eusteko".
|
|
2016
|
|
|
" Gu ez gara zuen etsaia, baina zuek erabakitzen baduzue hala garela, orduan berehala prestatu dugu". Berrikitan, dio Pilgerrek, bere arma nuklearren alerta
|
egoera
maila batez larriagotu du Txinak.
|
|
2021
|
|
|
Alabaina, apurtua eta zikin ez dira guztiz berdinak. Adjektibozko partizipioak aurretik gertatuko gertaera baten ondorioz indarrean dagoen egoera bat adierazten du;
|
egoera
mailako adjektibo batek, berriz, zikin ek, adibidez, egoera bat deskribatzen du, besterik gabe. Mahaia zikin baldin badago, baten batek zikinduko zuen beharbada, baina gertaera hori ez dago sintaxian kodifikatua.
|
|
|
10 Zalantzagarria da (r) ik amaieradunak adberbioak ote diren benetan. Izan ere, askotan
|
egoera
mailako predikatuak dirudite (alderatu, esate baterako, isil adjektiboa eta isilik predikatua, Jon isila da vs Jon isilik dago). Aditz batekin agertzen diren kasuetan (adibidez, isilik etorri da), bigarren mailako predikatutzat har litezke.
|
|
|
Adjektiboak ere erraz bihur daitezke aditz tu hartuta; ia edozein adjektibo (ondorengo zerrendan bat baino gehiago izentzat ere har daiteke) izan daiteke oinarri, bai izaki mailako predikatu direnak, bai eta
|
egoera
mailakoak ere (§ 24.3.1): ahuldu, aberastu, agortu, ahuldu, alaitu, alargundu, antzutu, apaindu, argaldu, arindu, arroztu, ausartu, azkartu, bakandu, berdindu, berotu, berritu, bigundu, bihurritu, biribildu, bizkortu, bortiztu, edertu, egokitu, epeldu, erraztu, eskastu, estutu, freskatu, gaitu, garbitu, gardendu, geldotu, gizendu, gogortu, gorritu, gotortu, handitu, harrotu, haserretu, hoztu, ilundu, isildu, jelostu, joritu, laburtu, laztu, loditu, makaldu, malgutu, mututu, nabaritu, nabarmendu, okertu, ondu, orokortu, pobretu, sakondu, sendotu, sikatu, soildu, trankildu, trebatu, tristatu, txirotu, txukundu, urritu, usteldu, xehatu, zabaldu, zahartu, zehaztu, zikindu, zoratu, zorroztu, zurbildu, zuritu
|
|
|
Mugatzaileen kategoriari dagokionez, izenak dira ugarienak, bizidunak nahiz bizigabeak, ekintza eta gertaera izenak eta abar; baina badira adjektibo nahiz aditzointzat har daitezkeenak ere (erraz, estu, goibel, haserre, jator, on, umil, zahar, zoro...). Beste batzuetan argiago dago mugatzailearen adjektibo kategoria; adjektibo hauek
|
egoera
mailako predikatuak dira, ez izaki mailako predikatuak10 (§ 24.3.1): haurdun (aldi), hits (aldi), isil (une), zakar (aldi).
|
|
|
gaixoaldi, elbarri aldi, estualdi, goibelaldi, gozoaldi, haserrealdi, mozkorraldi, saminaldi, zakarraldi, zaputzaldi, zoroaldi... Adjektiboak, esan bezala,
|
egoera
mailako predikatuak dira; eta egoera mailako predikatuak dira, halaber, erromes, morroi edo preso izenak (morroi egon, preso egon, erromes ibili...). Ohikoak dira aditz kategoriako mugatzaileak ere:
|
|
|
gaixoaldi, elbarri aldi, estualdi, goibelaldi, gozoaldi, haserrealdi, mozkorraldi, saminaldi, zakarraldi, zaputzaldi, zoroaldi... Adjektiboak, esan bezala, egoera mailako predikatuak dira; eta
|
egoera
mailako predikatuak dira, halaber, erromes, morroi edo preso izenak (morroi egon, preso egon, erromes ibili...). Ohikoak dira aditz kategoriako mugatzaileak ere:
|
|
|
24.3.1b Izan aditzari dagokionez, batzuetan pertsonen edo gauzen ezaugarriak adierazten dira. ...aitezke propietate iraunkorrak edo berezkoak adierazten dituztenak (Tartalo begibakarra da; Mitxelena errenteriarra zen), eta orduan izaera mailako predikatuak deitu ohi zaie (izate horren iraupen aldi osoan egia izango direnak); izan daitezke, halaber, une, aldi edo egoera jakin bati dagozkion ezaugarriak (gaur goizean oso atsegina izan zara; Patxi hirugarren mailako ikasle da aurten), eta orduan
|
egoera
mailako predikatuak eratu. Guztiek ere egitura kopulatiboaren predikaziozko adiera azaltzen dute.
|
|
|
Jon gaixo dago; Kafea beroa dago; Medikua urduri dago. Aipatu ditugun gainerako adieretarako (identifikazioa edo izaera mailako predikatuak) biderik ez du ematen egon aditz kopulatiboak(* Tartalo begibakarra zegoen;* Mitxelena errenteriarra zegoen), eta izenak azaltzen direnean artikulurik gabe agertzen dira (Izaskun tabernari dago Bergaran),
|
egoera
mailako predikatu gisa, une bati dagokion ezaugarria adieraziz.
|
|
|
biek har dezakete perpaus osagarria, egon aditzak hauta ez dezakeena. Bero/ hotz/ ilun egon ere aditz predikatuak dira, gertakari meteorologikoa adierazten dutenak; bero, hotz edo ilun ez dira hor subjektu baten
|
egoera
mailako predikatuak. Aldiz, gertakari meteorologikoetatik kanpo, kafea bero dago edo aretoa ilun dago esaten dugunean, predikazio egituren aurrean egongo ginateke.
|
|
|
Intrantsitiboa da, beraz, izatea, existentzia adierazten duen izan (eta existitu): ni naiz nirez, nire borondatez; bai eta egitura kopulatiboetako izan eta egon ere, dela
|
egoera
mailako predikazioa —haien mende gaude, pozik gaude, nekatuta gaude—, dela izaki mailakoa —gure alaba oso bizkorra da— (§ 24.3.3).
|
|
|
mendebaldean egon aditzera sarriago jotzen da (irakaslea lasai dago), eta ekialdean izan aditza eta artikulurik gabeko atributua dutenak (irakaslea lasai da) erabiltzen dira (Orbegozo et al. 2018). Atributu gisa azaltzen den adjektiboa
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatzeko modukoa ez bada, beti artikuluarekin azalduko da: Elkano getariarra zen/* Elkano getariar zen; eta oro har, izaera mailako predikatuaren adiera lortu nahi dugunean artikuluarekin emango dugu:
|
|
|
Gauzatzen den predikazioren balioari dagokionez, aukera guztiak ditugu: identifikazioa adierazi, edo predikazioa adierazi (bai izaera mailakoa, bai
|
egoera
mailakoa). Nolanahi ere, argumentu egituraren bidez ezin dira eman genitiboarekin adierazi daitezkeen jabetza mota guztiak9 Argumentu egituraren bidez emateko, izaera mailako predikazioa dagoenean, jabetzak oinarrizkoa (eskuak bero ditut/ dauzkat) edo ‘mundu pertsonalekoa’ izan behar du, zentzu zabalean:
|
|
|
Hartu, eduki, jo eta ukan aditzekin izaera mailako nahiz
|
egoera
mailako predikatuak ager daitezke. Askotan izaeraren ezaugarriak edo ezaugarri iraunkorrak adierazten dituzten adjektiboak azaltzen dira predikatu gisa, baina izenak, izen sintagmak eta partizipioak ere azal daitezke.
|
|
|
24.3.5.3a Gertaera aditzek denboraren aldetik hasiera eta amaiera jakina izaten dute. Gutxi batzuk (ibili, azaldu, agertu, gertatu...) egitura semikopulatiboetan azal daitezke, betiere
|
egoera
mailako predikatuekin.
|
|
|
Ohart gaitezen artikuludun atributurik ez dela agertzen. Oro har izenki predikatuak egon aditzarekin azaltzen direnen antzekoak izaten dira, eta
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatzen dira(* Jon beltzaran dabil); baina aspektuaren eta edukiaren aldetiko desberdintasunengatik, zenbait ezaugarritan egon aditzetik desberdin jokatzen du: subjektuek nolabaiteko egiletasuna edo esperimentatzailetasuna azaltzeko modukoak izan behar dute, ‘bizidun ezaugarri hedatu bat’ izan lezaketenak (alaba aspaldian burumakur dabil; gure enpresa aspaldian ez dabil ondo;* liburua aspaldian ez dabil ondo;* aulkia apurtuta dabil), eta izenki predikatuaren subjektuak ezin du ‘gai’ paper tematikoa izan(* Jon lodi dabil).
|
|
|
Adiera erresultatiboa lortzen da. Aditz hauekin erabiltzen diren izenki predikatuek
|
egoera
mailako irakurketa izan ohi dute, eta berez izaera mailako predikatu gisa erabili ohi diren adjektiboak gertatu eta suertatu aditzekin doazenean egoera mailako predikatu modura interpretatu ohi dira: Substantzia hori ez da kaltegarria, baina Mikeli kaltegarri gertatu zaio (Zabala 2003:
|
|
|
Adiera erresultatiboa lortzen da. Aditz hauekin erabiltzen diren izenki predikatuek egoera mailako irakurketa izan ohi dute, eta berez izaera mailako predikatu gisa erabili ohi diren adjektiboak gertatu eta suertatu aditzekin doazenean
|
egoera
mailako predikatu modura interpretatu ohi dira: Substantzia hori ez da kaltegarria, baina Mikeli kaltegarri gertatu zaio (Zabala 2003:
|
|
|
24.3.5.4b Aldaketa adierazten duten aditzen artean bi multzo bereiziko ditugu:
|
egoera
mailako predikatuak hartzen dituztenak eta izaera mailako predikatuekin agertzen direnak.
|
|
|
askotan jarduera adierazten duten izenak (lanbideak, karguak, zereginak eta abar) azaltzen dira, eta oro har, zerbait orokorra adierazi eta adjektibo modura edo interpreta daitezkeenak. Predikaziozko adiera duen egitura bada, atributua artikuluarekin nahiz gabe ager daiteke (Miren irakaslea da/ Miren irakasle da), nahiz ziurrenera artikuludun adibidea izaera mailako predikatutzat hartzeko joera izango dugun (Mirenen ezaugarri iraunkor bat), eta artikulu gabea
|
egoera
mailakotzat (Mirenek betetzen duen zeregin bat). Adibide horretan bertan irakasle izate hori aldi bateko eginkizuntzat mugatzen badugu —izenlagun baten bidez, edo perpausean irakurketa horretara eramango gaituzten beste elementu batzuk erantsiz— (Iñaki euskarako irakasle da Lekeitioko ikastolan), artikulurik gabe errazago emango dugu, ‘irakasle ari da’ esan nahi bagenu bezala; aldiz, irakasle izenari adjektibo bat eransten badiogu (Iñaki irakasle zorrotza da), artikulu eta guzti emango dugu, Iñakiren berezko ezaugarri iraunkor bat adierazi nahian bezala.
|
|
|
Atributu modura izen bat doa, eta morfologikoki ergatibo singularrean azaltzen da; berdin dio subjektua pluralekoa den edo ez (ni hotzak nago; gu hotzak gaude). Egoera psikologikoak edo fisikoak adierazten dituzten predikatuak izaten dira, eta interpretazioaren aldetik
|
egoera
mailako predikazioa adierazten dute. Nolanahi ere, molde hau une honetan ez da guztiz emankorra ez erregularra:
|
|
|
Haurra isilik dago; Amona gaixorik dago; Gustura nago zurekin; Gezurra esatea ez dago ondo; Pozik nago. Guztiak ere
|
egoera
mailako predikatu gisa interpretatzen dira. Baina nabarmendu behar da adberbiodun egiturak izan loturazko aditzarekin ere ager daitezkeela, nahiz aukerak murritzagoak diren:
|
|
|
Hauteskundeetako jokabide hori gorabehera, euren artean politikari buruzko ezagutza, interes eta inplikazio gradu ugari atzeman dugu. Hitz batean, politizatzeedo despolitizatze
|
egoera
mailaz mailako inplikazioaren arabera ulertu behar da. Ondorioz, azken gazte multzo horri dagokionez ere, askotariko parte hartze graduak daudela hartu behar dugu abiaburuko ideia gisa.
|