|
2000
|
|
|
Baina, kontu hartan nenbilela, ongi
|
egin
ote nituen kontuak. Izan ere, nengoen tokian nengoela, ez al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki hitz egitea?
|
|
|
Eta hodei haiek, leihoen espazioa iragaiten zutenak, alfonbra magikotzat ote zituen, auskalo nondik iritsiak, eta haien gainean hegaldatu nahi ote zuen, Afrikako ordokietaraino? Zer bertze mila amets
|
egin
ote zituen bere gartzelaldiaren eta bere gatibualdiaren gau luze... ez hain luzean, bertzalde, zeren eta, berehala ohartuko zaren bezala, handik gutirat egin baitzuen ihes?
|
|
|
Eta erori egin hintzen eta heure erortze horretan aurkitu duk heure justifikazinoa, munduan bertze nehor erori ez balitz bezala... Ordea, ahantzi
|
egin
ote zaik zer den bizitza: eror eta jaiki, jaiki eta eror, berriro jaikitzeko...?
|
|
|
Eta, baldin gauzak hala gertatu baziren, zer barkatu behar zion, bada, erregeordeak heroi bati, dominak eta sariak izan ohi direnean heroitasunaren ordain...? Edo, egin behar ez zuten zerbait
|
egin
ote zuten, bada, gure arbaso haiek, berorrek ezkutatu nahi diguna...?
|
|
|
BAINA osabak ere kezkatu egiten ninduen mementu hartan, are gehiago gau hartan Maddalenekin ikusi nuenetik. Zer ote zegoen bien artean, eta zer
|
egin
ote zuten, biak jauregiko atean utzi nituenean. Osabaren dorretxerat joan ote ziren, edo leku ezkuturen baterat...?
|
|
|
Ordea, erran ote zion Kristok zango batetik herren zenari: " Herren zaude zango batetik eta, orain, bietarik utziko zaitut, zeren horrela merituago izanen baitzara Jainkoaren aitzinean", edo, bertzerik gabe, sendatu
|
egin
ote zuen. Eta, janik gabe utzi ote zituen bere jarraitzaileak eta barauaren beharra predikatu, noiz eta, haiek gose zirelarik, ogiak eta arrainak berretu eta emendatu baitzituen?
|
|
|
Jelosiaren ispilu eta mirail ote zen, bada, amaren behako hura? ...rakartzeko bai, aitzinago, bere ahizpa Emilianiganat; eta ohartu zenean, halaber, ezen gizon hark nekez errespetatuko zituela graduz eta kondizinoz zegozkion kortesi arauak, eta alferrik zebilela, ondorez, hura arrastoan sartu nahian, zeren hurrengoan berdin tratatuko baitzuen osabak zerbitzuko jendea —Maddalen, bereziki—, gehiegizko konfiantzaz; horiez guztiez ohartu zenean, beraz, etsi
|
egin
ote zuen azkenean eta, hisiz eta despit hutsez, bere baitarat bildu ote zen gehiago —bere bakardaderat eta marmolaren hoztasunerat—, eta hoztasun hartarik hasi ote zen osabaren baitarik gehien gutiesten zuena are gehiago gutiesten, harik eta gutieste hartarik mesprezatzerat ere egin zuen arte. Amaren hondar aitorrari bagatxezkio, hala dirudi.
|
|
|
Hargatik
|
egin
ote nion nik ere hari egun batean uko...?
|
|
2003
|
|
|
Eta hau eta bestea, aurrekoa eta atzekoa, Urtainek tongoa
|
egin
ote duen, eta más pisos en Alza (azken aurreko orrian).
|
|
|
Daukaten kezka da orno lunbarren hausteak bizkarrezurreko muina ukitu duen. Halako batean, buru egiten duenak kokotsa eskuarekin jaso eta jo
|
egin
ote nauten galdetu dit. Baietz.
|
|
|
Apetitua etorri zait, erizainekin egiten dut hitz, laguntzaileekin, garbitzaileekin... tarta puska bat ekarri didate baten baten urtebetetzea delako, ongi hartzen naute. Garbiketako emakume batek galdetu dit hitzik
|
egin
ote dudan poliziaren aurrean. Inori kalte egingo dion ezer ez dudala esan erantzun diot.
|
|
|
Egia esan, ez dakit
|
egin
ote nuen ere, eskaera hori.
|
|
2004
|
|
|
Neska hark tinko begiratu zidan. Entzun
|
egin
ote zuen medikuak, erizainak eta hirurok izandako solasa. Baietz esan zidaten haren begiek, mesfidantzaz begiratu baitzidan.
|
|
|
Baina Suhak ez zuen bururik jiratu. Erratu
|
egin
ote nintzen besteren batekin. Ez.
|
|
|
–Ez naiz gogoratzen nork eman zidan kolpea edo nola zauritu naizen; jausi
|
egin
ote naizen edo zerk eragin zidan zauri hori.
|
|
|
Hori, egilea aginte publikoaren arduradun denean; hori euskal aginte autonomikoa daukagun lurralde eremuan. Zer
|
egin
ote dezake, orduan, herri ekimen adoretsu baina ahul batek leherrenak egingo balitu ere, normalizazio egitasmoari darion gizarte dimentsioa kudeatzeko. Harira datorkigunez, gogora dezagun Fishmanek gure artera etorri zeneko batean adierazitakoa:
|
|
|
Auskalo Muxikan kukuak dantzan
|
egin
ote zuen baserriko teilatuan, baina Frantziako ekialdean, Alpeetan, eguzkiak gupida barik jotzen zuen.
|
|
2005
|
|
|
Zer? Zer
|
egin
ote nezake neure hartan. Noiz arte eutsi ahal izango?
|
|
|
Amonak irri ergel bat egin zuen orduan, bat batean zerbait barregarria gogoratu balitzaio bezala. Besterik gabe
|
egin
ote zuen amonak halako irria. Auskalo, amona oso alaia zen berez, baina ordurako susmo txarrak nituen.
|
|
|
–Ai ama –amak berak–, segi behingoz. Zer
|
egin
ote duzu oraingo honetan...?
|
|
2006
|
|
|
Pilik esandako hitz guztiak nora joan ote diren galdetu dio bere buruari. Leihotik ihes
|
egin
ote duten, ala itsatsita dauden oraindik gelako paretetan, berriz salto egiteko prest.
|
|
|
–Hirurehun kilometro egin ditut sorgin batekin elkartzeko! –hots egin zuen polizia ohiak, eskuak sabairantz altxatuz– Zergatik
|
egin
ote nion kasu emakume histeriko honi?
|
|
|
Ezagutza, esaten ari nintzaizun moduan, gero etorri zen, beranduago, kafetegiko gure solasaldi haien bitartez. Hobetu ala kaxkartu
|
egin
ote zen nitaz egina zenuen irudia. Ez dakit, egia esateko.
|
|
|
Hoberenaren iragarpena zen Donibaneko gazteluko patioko besarkada; hoberenaren iragarpena erregeren hitzak ere, hainbertze lekukoren aitzinean. Aitatxik norainoko ametsak
|
egin
ote zituen, asmatu baizik ez dezaket. Iruñeko burges apalen artean hazia zen.
|
|
2007
|
|
|
Ordu erdi batean zer
|
egin
ote daitekeen ez dakienari esan behar diot gauza asko egin daitezkeela, egin daitezkeela sekula pentsatu gabeak, egin daitezkeela pentsatutakoekin batera, jakina. Hasteko, autobusetik jaitsi bezain pronto, kafetegi batera sartu ninduen, arrapaladan ia.
|
|
|
Paperezko kanika malutekin batera lurreranzko bidea eginez imajinatzen duen bitartean, alfonbrari begiratu eta bere buruari galdetu dio noiz
|
egin
ote zuen usoak hegan. Hori da amorru gehien ematen diona eta negargura gehien sortarazten diona.
|
|
|
Batel bat dago olatuen gainean marraztuta lata bakoitzean. Europa eta Amerika banatzen dituen ozeanoarekin zenbat alditan
|
egin
ote du amets. Bera eta Jokin banatu dituen ozeanoarekin.
|
|
2008
|
|
|
Bidali zuen Honorato eskolara aurretik, berari. Beñardori? azken orduan kakagura etorri zitzaiòn aitzakiarekin; hartu zuen baserriaren aterpe batean han hemenka jarriak zituztèn habia itxurakoetako batetik oilo batek errun berri zuèn arrautza, ehortzi zuen hura eskola inguruan zegoèn artadi baten lurretan, sartu zen eskolan; galdetu zion maisuak berak jada bazekiena Honoratok esan ziolako, ea bere behar fisiologikoak
|
egin
ote zituen?. Jakizue, zuek hain era traketsean esaten dituzuen, kaka egitea, edo, pixa egitea?
|
|
|
Hura, ordea, Gerardoren letra zen, seguru zegoen horretaz. Behartu eta xantaiatu
|
egin
ote zuten, bada, bere printze urdina, azken aldi hartan bera ere. Natalia, behartu zuten bezala:
|
|
|
–Le, ngoan entzun nian, etxean/ sartuta ote habilen,/ eta eguzki distiratsua/ itzali
|
egin
ote den. / Igande hura diat gogoan:
|
|
|
Horixe baitzuen Ernestinak, esna zegoenean irudimena bideratzeko gai zela, baina lo zegoenean, baita lorik arinetan ere? ez, hain zuen orduan bizia irudimena eta hain ezereza borondatea; esnatzen zenean, baina, zalantzak etortzen zitzaizkion, bekatu
|
egin
ote zuen edo ez, zeren, nola esnatu orduko bere buruaren jabe baitzen eta nola, halere, irudikatuak segundo luze batzuetan irauten baitzion buruan, zilegi ez zèn zerbait egin zuela bururatzen baitzitzaion, are gehiago irudi eta gertaera haiek, ez bururik ez buztanik ez zutenek, barre egiteko gogoa pizten ziotenean.
|
|
|
–Baina, Davy Jonesen izenean, esan zuen?, erotu
|
egin
ote da Livesey doktorea?
|
|
|
–Bai, jauna, esan zuen?, leku bera da argi eta garbi; eta oso txukun marraztua gainera. Nork
|
egin
ote duen ari nintzen pentsatzen. Piratak ezjakinegiak ziren, nik uste.
|
|
|
Eta orduan, Squirearen eskutitza ikustean, asaldatu
|
egin
ote zen iruditu zitzaidan.
|
|
|
Sartzen ikusi orduko jabetu nauk horretaz. Baina, hara!,
|
egin
ote nezakeen besterik, egur puska zahar honen gainean herrenka. Lehen mailako marinel zaildua nintzen garaian aitaren batean harrapatuko nian, eta baita hautsak ederki harrotu ere, bai horixe:
|
|
|
Hau buruko mina! Pozoitu
|
egin
ote naute??.
|
|
|
Denbora luzez egon zen pentsakor; sei hilabete Fenwick tenienteak, patata zomorro? deitzen zuen haren atzetik, nora alde
|
egin
ote zuen, babesa nork eman ote zion, zer ari ote zen prestatzen jakin nahiz; sei hilabete luze esku artetik aldegin zionetik. Sei hilabete izena galtzen hasia zela.
|
|
|
Eta txakurra? Bere buruaz beste
|
egin
ote zuen burutazioa izan zuen hurrena, agian basoak eskainitako bakardadea aprobetxatuz, txakurra tirokatu ondoren. Baina ez, aukera hark ere ez zuen sinesgarritasunik.
|
|
|
Testuinguruaren zertzelada horiek argitu ondoren, nik zera jakin nahiko nuke: Sarasolaren paragrafo hori irakurri duen militante politikorik ba ote dagoen, eta egotekotan, ekintzaile abertzale horrek zer nolako harridura keinuak
|
egin
ote dituen bere artean.
|
|
|
Are gehiago, handik aurrera, Huevogallo deitzen hasi baitzitzaion Auxtin, eta haien etxean arrautzak oilarrek erruten zituztela esaten, harik eta Beñardok egun batean pazientzia galdu zuen arte. ...tik, berari –Beñardori– azken orduan kakagura etorri zitzaiòn aitzakiarekin; hartu zuen baserriaren aterpe batean han hemenka jarriak zituztèn habia itxurakoetako batetik oilo batek errun berri zuèn arrautza, ehortzi zuen hura eskola inguruan zegoèn artadi baten lurretan, sartu zen eskolan; galdetu zion maisuak berak jada bazekiena Honoratok esan ziolako, ea bere behar fisiologikoak
|
egin
ote zituen –" Jakizue, zuek hain era traketsean esaten dituzuen ‘kaka egitea’ edo ‘pixa egitea’ bezalako esamoldeei ‘behar fisiologikoak egitea’ esaten zaiela gaztelera jasoan, edo, era arrunt espezifikoagoan, hacer del cuerpo eta hacer aguas" esaten zien maisuak eskolan–; erantzun zion Beñardok baietz –nola bizitza osoan ez baitzuen ‘f... " Antzarak, antzarak!"; jiratu ziren Auxtin eta bere lagunak Beñardoren hatzak seinalatzen zuèn tokira, Beñardori bizkar emanez; jaurti zion honek orduan arrautza, Auxtinen buruaren atzealdean kalparrean doi asmatuz; hasi zen Beñardo lasterka kontrako norabidean; hasi zen handik bospasei segundora Auxtin lasterka Beñardoren atzetik –akabatuko haut eta akabatuko haut!
|
|
|
Horixe baitzuen Ernestinak, esna zegoenean irudimena bideratzeko gai zela, baina lo zegoenean –baita lorik arinetan ere– ez, hain zuen orduan bizia irudimena eta hain ezereza borondatea; esnatzen zenean, baina, zalantzak etortzen zitzaizkion, bekatu
|
egin
ote zuen edo ez, zeren, nola esnatu orduko bere buruaren jabe baitzen eta nola, halere, irudikatuak segundo luze batzuetan irauten baitzion buruan, zilegi ez zèn zerbait egin zuela bururatzen baitzitzaion... are gehiago irudi eta gertaera haiek, ez bururik ez buztanik ez zutenek, barre egiteko gogoa pizten ziotenean. Harik eta don Ireneok egun batean errieta egin zion arte:
|
|
|
Hura, ordea, Gerardoren letra zen, seguru zegoen horretaz. Behartu eta xantaiatu
|
egin
ote zuten, bada, bere printze urdina, azken aldi hartan bera ere –Natalia– behartu zuten bezala: zintzo izan zaitez eta amore eman, bestela badakizu...?
|
|
|
–Le’ngoan entzun nian, etxean/ sartuta ote habilen,/ eta eguzki distiratsua/ itzali
|
egin
ote den. / Igande hura diat gogoan:
|
|
2009
|
|
|
Lehen ere saiatu al da? . Erabilia; gehien maite nituenek erabili
|
egin
ote ninduten jakin behar nuen?. Aitona zelatatzeko ekarri al ninduzun hona, izeba?
|
|
|
39 urte ditut. Ez dakit ongi
|
egin
ote nuen New Yorkera etortzen. Kolonbian nengoelarik, ordea, hemen bizimodua ateratzeko aurrerapen handiagoak izango nituela uste nuen.
|
|
|
Arnasa labur hartzen du eta ezpainak busti, urduri. Bere gorpuzkera osoak dio ez dakit ondo
|
egin
ote dudan, ez dakit zergatik etorri naizen baina estutu egiten du nire eskua, eskaintzen diodanean. Atzamar epelak, laztan mingarri eta leuna, neuregana berriro ekartzen nauena, neure bihotzetik urrun ibili ondoren hain denbora luzean, nora ezean eta ahotsik gabe.
|
|
|
Sentibera batek, sentimentala beste batek, sentipetrala ere bai eta, tira? hirugarren batek,, egin du eta ez du gaizki egin, baina zergatik
|
egin
ote duen ere ez dakigu?. Hamabost egun barru, hori.
|
|
|
Zumaian egiten zuen lana, belaontziak eta egiten zituzten lantegi batean gainera. Ez dakit berak
|
egin
ote zuen bere belaontzia edo erosi egin ote zuen. Hori ez dakit.
|
|
|
Zumaian egiten zuen lana, belaontziak eta egiten zituzten lantegi batean gainera. Ez dakit berak egin ote zuen bere belaontzia edo erosi
|
egin
ote zuen. Hori ez dakit.
|
|
|
Regina Aldasoro, jada zutiturik zegoena, eskuin oina aurreratzera zihoan, lehen pausoa emateko, eskua ere luzatu zuen apur bat, Nazarioren esku luzatuaren norabidean?, baina, senarrak egindako itauna entzun bezain laster bat bateko etsiak hartu balu bezala, lekuz kanpoko pentsamendu batek
|
egin
ote zion burmuinetan barrena, pentsamendu honek, adibidez:
|
|
|
estalgarri: balizko haur fotofobiaduna itsutu
|
egin
ote zen, bada, hondarrean?, edo beste zerbait ote zuen, orbetarrek ezkutatzen zutena, halabeharrez eta ezinbestez?; isilunea egiten zenean, beraz, mozorro guztiak kenduta, isiltasunak berak azpimarratzen zuèn tentsioa kanporatzen zen, eskuen mugimendu urdurietan eta begien ihesaldietan igar zitekeena; eta, orduan, orduantxe, hain zuzen?, nola sentitzen zituen Nazariok, begiak etengabe kliskatzen... jendearen esku mugimenduak eta begi ihesaldiak, akusazio bat balira bezala, solasaldiko solastunek eta bisitaldiko bisitariek?
|
|
|
urak inguratuta zegoela, fabrikatik eta aitaren proiektuetatik urrun?, zeru biribila muga; Ianua Coelli, zeruko atea?: ate bat behar baitzuen han nonbait, ate hartatik
|
egin
ote zuen bere garaian osaba Beñardok, Domingorentzat izen bat baizik ez zen arren gero eta bere baitakoagoa sentitzen zuenak??, uraren infinitutasunean zerura jotzen zuena!; beste ikuspuntu batetik, itsaso zabal hura ur mortu bat ere izan zitekeen, bakardadearen eremua, non, ontzitik aparte, ez baitzegoen ezertxo ere, ez oholik ez txaluparik ez beste ontzirik?, baina ezer ez zegoelako zegoen, ha... portu eta norabide, posibilitate?
|
|
|
–umore onez zegoen egun hartan Henrike Valoiskoa?. Aitasaindua luterano
|
egin
ote da?
|
|
|
–Beldur nintzen zuk ere ihes
|
egin
ote zenidan.
|
|
|
Torturak, desagerpenak, hitz ezezagunak ziren oraindik guretzat. Eva non zegoen galdetzeko eskatu nion, haren alde zerbait
|
egin
ote genezakeen. Neska langilea zela, ona.
|
|
|
batzuek eta besteek ordura arte esandako hitzak ez zitzaizkion iruditzen Nazariori mozorro bat baizik, guztiek gogoan zutèn –gogoan behar zutèn– susmoaren –galderaren– estalgarri: balizko haur fotofobiaduna itsutu
|
egin
ote zen, bada, hondarrean?, edo beste zerbait ote zuen, orbetarrek ezkutatzen zutena, halabeharrez eta ezinbestez?; isilunea egiten zenean, beraz, mozorro guztiak kenduta, isiltasunak berak azpimarratzen zuèn tentsioa kanporatzen zen, eskuen mugimendu urdurietan eta begien ihesaldietan igar zitekeena; eta, orduan –orduantxe, hain zuzen–, nola sentitzen zituen Nazariok –begiak eten... ezer ez zinen eta zerbait zarelakoan zaude, diru pila egin duzulako, baina ezerezetik ezerez, Nazario, denborak azkenean bere lekuan jartzen baitu mundu guztia, zer uste duzu, bada...!
|
|
|
goizean goiz itzarri eta ontziaren bizkarrera joaten zenean, adibidez, itsas haizearen laztana sentitu eta, laztanarekin batera, askatasun sentimendu handi bat bereganatzen zuen, are handiago egiten zitzaiona ohartzen zenean ezen alde guztietatik –ipar eta hego, eki eta mendebalde– urak inguratuta zegoela –fabrikatik eta aitaren proiektuetatik urrun–, zeru biribila muga; Ianua Coelli –zeruko atea–: ate bat behar baitzuen han nonbait –ate hartatik
|
egin
ote zuen bere garaian osaba Beñardok, Domingorentzat izen bat baizik ez zen arren gero eta bere baitakoagoa sentitzen zuenak? –, uraren infinitutasunean zerura jotzen zuena!; beste ikuspuntu batetik, itsaso zabal hura ur mortu bat ere izan zitekeen, bakardadearen eremua, non, ontzitik aparte, ez baitzegoen ezertxo ere –ez oholik ez txaluparik ez beste ontzirik–, baina ezer ez zego... portu eta norabide –posibilitate– guztiak...
|
|
|
Regina Aldasoro, jada zutiturik zegoena, eskuin oina aurreratzera zihoan, lehen pausoa emateko –eskua ere luzatu zuen apur bat, Nazarioren esku luzatuaren norabidean–, baina, senarrak egindako itauna entzun bezain laster bat bateko etsiak hartu balu bezala –lekuz kanpoko pentsamendu batek
|
egin
ote zion burmuinetan barrena... pentsamendu honek, adibidez: " Alferrik, fabrikan haurrik konpontzen ez duzuen bitartean..."? –, atzera egin zuen; hura, baina, senarraren aurrean adorea erakusteko abagunea zen, eta hala, pentsamendu hari hankak mozten zizkiola, beste bat eraiki zuen, zango ezin arinagoak zituena:
|
|
2010
|
|
|
Ikusten duzu, bada, Damaso, nola bizi izan genuen kontu hura kulpa handi bat bezala; ihes egin nahi izan genion munstroari, eta munstro beldurgarriago batek harrapatu gintuen; gure ama ere ez zen hartaz libratu, jakina; eta galderak etengabe datozkit, gaiak munduko galdera guztietarako ematen du-eta; umetokian munstro bat eraman izanak areagotu
|
egin
ote zion amari Ama Birjina, garbitasun orbangabearen sinboloa zena, inoiz agertzeko grina eta irrika?; eta gure aitak, zer??; itzalari ihes egin nahian ote zebilen hura ere, fabrika gotorlekutzat hartu zuèn garaian?; Domingo salbatzen da zerrendatik, maitatu ez ezik, miretsi ere egiten baitzuen Benjamin Maria, hitz egin dizut horretaz; eta izeba Ernestina?
|
|
|
Izan ere, nola egin zezakeen Jainko ederzale batek hain artropodo itsusia? Edo Jainko guztiz planifikatzaileak balio utilitario bategatik
|
egin
ote zuen hura ere?, zeren bai baitirudi, azken indusketa arkeologikoen arabera, gure arbasoek eskorpioi erraldoi batzuen pintzak erabili zituztela, erabilera zehatz mehatzaren berri oraindik ez dakiten arren: arropak eta gerripekoak adarretatik eskegitzeko erabili ote zituzten, edo etsaiei ahoa ixteko?
|
|
|
ezinezkoa ere bada, Zapiain estimatua, nola berreraiki ahaztuak edo erdi ahaztuak ditugun hitzak eta keinuak, eta nola berreraiki aspaldi jazotako gertakizunen denborazko sekuentzia modu zehatz bezain fidel batean: hamaika edo hamabi urterekin
|
egin
ote nuen hau, hamahiru edo hamalaurekin hori, hamabost edo hamaseirekin hura???, baina, beste maila batean, iraganeko usain batzuk ere heltzen zaizkigu, arimaren gordelekuetan bildutako bizipen funtsezkoenen oihartzunak, bestela esanda?, eszenen esentzia laburbiltzen dutenak, eta orain galdera:
|
|
|
Nola ote zuen gure amak burua ordurako, Damaso?; amak, izan ere, atsegin baino atseginago zuen Adaren ahotsa, behin baino gehiagotan entzuna nion amari, berriro jaio izatera, Adaren ahotsarekin nahiko zuela?, baina, alabagana inoiz senti zezakeèn bekaitzaren gainetik, seme alaba guztiok gara amaren baitako eta haragiko, azken batean?, gozatu egiten zuen haren emanaldiekin? egon ere, halaxe egoten baitzen hari begira, lerdea zeriola; zer gertatu zitzaion, baina, orduan, amari?; hutsak hartua ote zion garunen arteko ingurabide edo pasabideren bat ordurako, eta bekaitzak handik
|
egin
ote zuen, pasabidean barrena, buruan erabat nagusi egin arte?; nekez aurki dezaket beste esplikazio bat, hain izan zen ezordukoa eta hain desgaraikoa haren interbentzioa; eta guztiok mindu gintuen: ni hain minduta nengoen, non zerbait esan behar niola bururatu baitzitzaidan, hartarako abagunea arratsalde hartan bertan aurkitzen nuela, ama egongelako sofan bakarrik ikusi bezain laster; sofaren aurrean mahai txiki bat zegoen, gainean kristalezko ontzi bat zuena, lore sorta batekin, eta amak harixe begiratzen zion;. Eser al naiteke??
|
|
|
orduantxe jakin bainuen surrealismoa ez zela kontu bitxi bat, errealitatearekin lotutako zerbait baizik; are gehiago: surrealismoa errealismoaren ezin konta ahala izenetako bat besterik ez zen, ausaz; edo aurretik
|
egin
ote nuen surrealismoa neure, modu oharkabean izan bazen ere, Pagoagan gertatutakoak ere ez baitziren txantxetakoak izan, ezta, Damaso?; bai, badakit surrealismoa zerbait konplexuago eta aberatsagoa izan zela, mugimendu iraultzaileekin ere lotua sarri askotan, baina uste dut ulertzen duzula zer esan nahi dizudan, arrazoizkoa ez dirudien baina arrazoia bezain erreala den beste mundu horretaz ari bainatzaizu, azken batean.
|
|
|
Baldintza haietan, nola ez zuen, bada, aitak birao egingo! Ohartuki edo ohartu gabe
|
egin
ote zuen, horixe ez dakit.
|
|
|
eta hargatik, edo istripuaren zergatikoen arrasto garbirik ikusi ez genuelako, ez genuen zehatz mehatz jakiterik izan zergatik erori zen: gune labain batean irrist
|
egin
ote zuen, edo arrakalaren batean estropezu, edo txorabio batek hartu ote zuen. Berdin zitzaigun une hartan, gainera, ondorioen tamainaren aurrean munta eskaseko zerbait bihurtu baitziren kausak:
|
|
|
Behin edo behin pentsatu izan dut Teoren erabaki hartan: Susana maite zuelako
|
egin
ote zuen zinez egin zuena, edo berriro ezkontzeko aukerari uko egin ziolako beldurraren beldurrez. Teok, izan ere, Benjamin Mariaren kexuak irudika zitzakeen, iragan urrunetik zetozkionak (zertarako jaio, munstro bat izango banaiz?), baita Nazaritorenak ere, halaxe deitzen hasi zitzaion Susanaren ama biloba galduari?, iragan hurbiletik zetozkionak (zertarako jaio, jaio baino lehen ere hiltzera kondenatua banago?), eta, esaera zaharrak zioen bezala, ez zegoen bigarrenik hirugarrenik gabe?
|
|
|
Burutazio hartan sartua nengoenean, baina, ogi legamiagabea mihiaren hezetasunean desegin eta zintzurrean behera joan zitzaidan ia oharkabean. Bekatu larria
|
egin
ote nuen, bada. Zalantza bat nuen, beraz, baita galdera bat ere, baina jakin, ongitxo nekien ordurako ez zegoela ez kleroarekin eta ez gurasoekin fidatzerik, zaplazteko beldurgarriren bat izan baitzitekeen galderaren ordaina, eta hala, izebarengana hurbiltzen nintzela, anai arreba guztiok jotzen genuen izebarengana halakoetan, gogoratzen al zara, Gabino??, agerian jarri nion zalantza:
|
|
|
Goazen etxera, Gabino!? esan zidan, zutik jartzen zen bitartean; Ama Birjina agertu zitzaiòn egunean erotu
|
egin
ote zen, bada, gure ama?; nora ezean nengoen ni, baina amak bereari eusten zion eta, besotik heltzen zidala, erabakitasun handiz esan zidan:
|
|
|
–Si alguno hubiese de hablar con Dios, debería ser en español, por la majestad de la lengua? esan zuen Manuel Ayalak noizbait, eta, Jainkoaren aipua eta esaldiari darion harrokeri kutsua atsegin ez ditudan arren, esanahiarekin, balizko Jainkoari espainieraz edo euskaraz hitz
|
egin
ote genion?, ados nago funtsean:
|
|
|
/ orobat dirade oso eta zati?; edo: . Bizi nadin, Jauna, naizaino, Zurekin,/ Zurekin biurtuz BAT, BETE ta BETI?; perlaz perla, erakutsi dizut, bada, lepokoa, eta orain esadazu arren, aurreiritziak bazterrera utzita. EGA titulua jaso ondoren, euskaltzain oso
|
egin
ote zaituzte, Damaso, Orixeren hitzak ulertzeko lagungarri???, munduan ba ote dagoen edertasun handiagorik?
|
|
|
Ordurako zalantzak nituen, baina bonba lehertu zenean erabaki genuen onena zela komunikabideak indargabetzea, hau da denbora eskatzea lan egin ahal izateko. Buelta asko eman diot egindako prentsaurreko horri, gauzak ondo edo gaizki
|
egin
ote genituen, eta bai, orain damutzen naiz, baina egin genuen eta kito?.
|
|
|
Amaiak Mariori zer moduz zegoen galdetzeko aprobetxatu zuen orduan. Zerbait
|
egin
ote zioten sasi kazetariek edo?
|
|
|
Zerra mekanikoa bakarrik utzi zuen martxan. Haren altzairuzko xafla zorrotzak
|
egin
ote zion aitari ebakia. Hala ulertu zuen berak.
|
|
|
Bere presentzia gogaikarria bazaio, bakean utzi luke; bera izan liteke, gainera, negar eraso honen erruduna, zergatia ez badaki ere. Zer
|
egin
ote dut txarto?, pentsatzen du bere artean. Askatzekotan dela, baina, burura etorri zaio emakumea bere laguntza eske egon litekeela, eta itsuskeria litzatekeela, hortaz, bakarrik eta babesik gabe uztea.
|
|
|
Burutazio hartan sartua nengoenean, baina, ogi legamiagabea mihiaren hezetasunean desegin eta zintzurrean behera joan zitzaidan ia oharkabean. Bekatu larria
|
egin
ote nuen, bada. Zalantza bat nuen, beraz, baita galdera bat ere, baina jakin, ongitxo nekien ordurako ez zegoela ez kleroarekin eta ez gurasoekin fidatzerik, zaplazteko beldurgarriren bat izan baitzitekeen galderaren ordaina, eta hala, izebarengana hurbiltzen nintzela —anai arreba guztiok jotzen genuen izebarengana halakoetan, gogoratzen al zara, Gabino? —, agerian jarri nion zalantza:
|
|
|
Amaren aurpegia, baina, beste aurpegi bat zen ordurako, haserrea eta nahigabea erakusten zituena; zer demontre gertatu zitzaion?;" Goazen hemendik! Goazen etxera, Gabino!" esan zidan, zutik jartzen zen bitartean; Ama Birjina agertu zitzaiòn egunean erotu
|
egin
ote zen, bada, gure ama?; nora ezean nengoen ni... baina amak bereari eusten zion eta, besotik heltzen zidala, erabakitasun handiz esan zidan: " Goazen!"; gero, beherantz gindoazela, jendearen oihu nahasiak entzun genituen —" Begira!"," Badaramate!"," Azkenean gertatu da miraria!"... —, eta nik begiratu, eta ikusteko ikusgarria ikusi nuen:
|
|
|
Izan ere, nola egin zezakeen Jainko ederzale batek hain artropodo itsusia? Edo Jainko guztiz planifikatzaileak balio utilitario bategatik
|
egin
ote zuen hura ere?, zeren bai baitirudi, azken indusketa arkeologikoen arabera, gure arbasoek eskorpioi erraldoi batzuen pintzak erabili zituztela, erabilera zehatz mehatzaren berri oraindik ez dakiten arren: arropak eta gerripekoak adarretatik eskegitzeko erabili ote zituzten, edo etsaiei ahoa ixteko?
|
|
|
Ikusten duzu, bada, Damaso, nola bizi izan genuen kontu hura kulpa handi bat bezala; ihes egin nahi izan genion munstroari, eta munstro beldurgarriago batek harrapatu gintuen; gure ama ere ez zen hartaz libratu, jakina; eta galderak etengabe datozkit, gaiak munduko galdera guztietarako ematen du-eta; umetokian munstro bat eraman izanak areagotu
|
egin
ote zion amari Ama Birjina —garbitasun orbangabearen sinboloa zena— inoiz agertzeko grina eta irrika?; eta gure aitak, zer...?; itzalari ihes egin nahian ote zebilen hura ere, fabrika gotorlekutzat hartu zuèn garaian?; Domingo salbatzen da zerrendatik, maitatu ez ezik, miretsi ere egiten baitzuen Benjamin Maria, hitz egin dizut horretaz; eta izeba Ernestina...
|
|
|
Baldintza haietan, nola ez zuen, bada, aitak birao egingo! Ohartuki edo ohartu gabe
|
egin
ote zuen... horixe ez dakit. Erreakzio hura, gainera, lehenengo urratsa izan zen, aitak abiapuntutzat hartu zuena, bigarren urratsari eta behin betikoari ekiteko bere garaian, nik uste:
|
|
|
Iragana berreraikitzea ez da gauza samurra... ezinezkoa ere bada, Zapiain estimatua —nola berreraiki ahaztuak edo erdi ahaztuak ditugun hitzak eta keinuak, eta nola berreraiki aspaldi jazotako gertakizunen denborazko sekuentzia modu zehatz bezain fidel batean: hamaika edo hamabi urterekin
|
egin
ote nuen hau, hamahiru edo hamalaurekin hori, hamabost edo hamaseirekin hura...? —, baina, beste maila batean, iraganeko usain batzuk ere heltzen zaizkigu —arimaren gordelekuetan bildutako bizipen funtsezkoenen oihartzunak, bestela esanda—, eszenen esentzia laburbiltzen dutenak... eta orain galdera: posible ote da esentzia hori berreraikitzea, bizi izandako gertaera batzuk oinarri hartuta, asmamen eta irudimen neurritsuak lapsi memoriae en betegarri...?; ni baiezkotan nago, eta horretan saiatu naiz, jakin ongi dakidan arren lan hori ezin zailagoa zela:
|
|
|
Behin edo behin pentsatu izan dut Teoren erabaki hartan: Susana maite zuelako
|
egin
ote zuen zinez egin zuena, edo berriro ezkontzeko aukerari uko egin ziolako beldurraren beldurrez. Teok, izan ere, Benjamin Mariaren kexuak irudika zitzakeen, iragan urrunetik zetozkionak (zertarako jaio, munstro bat izango banaiz?), baita Nazaritorenak ere —halaxe deitzen hasi zitzaion Susanaren ama biloba galduari—, iragan hurbiletik zetozkionak (zertarako jaio, jaio baino lehen ere hiltzera kondenatua banago?), eta, esaera zaharrak zioen bezala, ez zegoen bigarrenik hirugarrenik gabe...
|
|
|
Amaren edo Bibiren besoei atxikita ibiltzen zen arren, bakarrik zegoen erori zèn mementoan... eta hargatik, edo istripuaren zergatikoen arrasto garbirik ikusi ez genuelako, ez genuen zehatz mehatz jakiterik izan zergatik erori zen: gune labain batean irrist
|
egin
ote zuen, edo arrakalaren batean estropezu, edo txorabio batek hartu ote zuen. Berdin zitzaigun une hartan, gainera, ondorioen tamainaren aurrean munta eskaseko zerbait bihurtu baitziren kausak:
|
|
|
Bai, badakit euskarak berpizkunde baten antzekoa izan duela; garatu ere, garatuko zenuten tresna gisa; badakit, halaber, ikastolak ere hor daudela eta ikastolen aldeko mugimenduan buru belarri sartuta zaudela, eta ni ez nago, printzipioz, ez ikastolen aurka, ez euskal kulturaren aurka —Bibiren bi semeek ere badakite euskaraz, eta niri ongi iruditzen zait, nahiz eta susmoa dudan Ernesto zu bezain sutsua ez ote den... —, baina ezin dena da espainiera ahaztu eta euskararekin ordezkatu nahi izatea, neurriaren zentzua guztiz galduta... batzuetan halakoa ikusten baitzaitut, edo halakoa imajinatzen —Euskal Herria zeure mende bazenu, euskara ezarriko zenukeela, alegia, baita ez dakigunok ikastera behartu ere—, eta hori, inposizio onartezin bat izateaz gain, sekulako atzerapena izango litzateke. " Si alguno hubiese de hablar con Dios, debería ser en español, por la majestad de la lengua" esan zuen Manuel Ayalak noizbait, eta, Jainkoaren aipua eta esaldiari darion harrokeri kutsua atsegin ez ditudan arren, esanahiarekin —balizko Jainkoari espainieraz edo euskaraz hitz
|
egin
ote genion... — ados nago funtsean: espainiera euskara baino hagitzez ere hizkuntza jasoagoa dela ez didazu ukatuko bederen...
|
|
|
/ orobat dirade oso eta zati"; edo: " Bizi nadin, Jauna, naizaino, Zurekin,/ Zurekin biurtuz BAT, BETE ta BETI"; perlaz perla, erakutsi dizut, bada, lepokoa, eta orain esadazu arren, aurreiritziak bazterrera utzita —EGA titulua jaso ondoren, euskaltzain oso
|
egin
ote zaituzte, Damaso, Orixeren hitzak ulertzeko lagungarri...? —, munduan ba ote dagoen edertasun handiagorik...
|
|
|
...o zuela—, baina, alabagana inoiz senti zezakeèn bekaitzaren gainetik —seme alaba guztiok gara amaren baitako eta haragiko, azken batean—, gozatu egiten zuen haren emanaldiekin... egon ere, halaxe egoten baitzen hari begira, lerdea zeriola; zer gertatu zitzaion, baina, orduan, amari?; hutsak hartua ote zion garunen arteko ingurabide edo pasabideren bat ordurako, eta bekaitzak handik
|
egin
ote zuen, pasabidean barrena, buruan erabat nagusi egin arte?; nekez aurki dezaket beste esplikazio bat, hain izan zen ezordukoa eta hain desgaraikoa haren interbentzioa; eta guztiok mindu gintuen: ni hain minduta nengoen, non zerbait esan behar niola bururatu baitzitzaidan, hartarako abagunea arratsalde hartan bertan aurkitzen nuela, ama egongelako sofan bakarrik ikusi bezain laster; sofaren aurrean mahai txiki bat zegoen, gainean kristalezko ontzi bat zuena, lore sorta batekin, eta amak harixe begiratzen zion;" Eser al naiteke?" galdetu nion; ohartu nintzenean amak ontziari begira jarraitzen zuela, haren ondoan eseri nintzen; gero —Pagoagan izan genuèn porrotak batzen gintuen heinean, lubakiaren alde berean sentitzen nuen ama—, begirune handiz esan nion esatekoa:
|
|
|
Ni hamasei bat urteko nerabea nintzela irakurri zuen André Bretonek Manifestu surrealista, gerora hain eragin handia izan zuena mundu osoan; nik, ordea, geroxeago egin nuen surrealismoarekin topo, hogei bat urterekin, Parisen ibilitako arte kritikari baten hitzaldira joan nintzenean hiriko ateneora; aitor dezadan, hala ere, arte kritikariak esandakoak urrun geratu zitzaizkidala, sutsu aritu zen arren, hain egin zitzaizkidan bitxiak eta gehiegizkoak hari entzundakoak; gero, berandu gabe ikusi nituen hiriko zinema batean Un chien andalou eta L’age d’or, Buñuel eta Dalírenak; teoria orotatik harat, baina, nik etxean egin nuen surrealismoa neure —zuk Marx anaien umorea aipatzen duzu zeurean, askoz ere ikuspegi baikorragoan—, ama bere gaitz harekin nora ezean ibili zitzaigunean... orduantxe jakin bainuen surrealismoa ez zela kontu bitxi bat, errealitatearekin lotutako zerbait baizik; are gehiago: surrealismoa errealismoaren ezin konta ahala izenetako bat besterik ez zen, ausaz; edo aurretik
|
egin
ote nuen surrealismoa neure, modu oharkabean izan bazen ere, Pagoagan gertatutakoak ere ez baitziren txantxetakoak izan, ezta, Damaso?; bai, badakit surrealismoa zerbait konplexuago eta aberatsagoa izan zela... mugimendu iraultzaileekin ere lotua sarri askotan, baina uste dut ulertzen duzula zer esan nahi dizudan, arrazoizkoa ez dirudien baina arrazoia bezain erreala den beste mundu horretaz ari ...
|
|
2011
|
|
|
Horregatik
|
egin
ote zen Efren falangista, eta horregatik joan ote ziren don Jaime, Onofre eta Efren bera, beren razzia haietarik batean, Terencianoren bila, baita hura bertze bi falangista zituèn automobil batean sartu ere, zeinak Iruñerako bidea hartu baitzuen??
|
|
|
nahiz eta, orain oroitzen naizela, hark ere Zaragozan egin zituen udako oporrak hiruzpalau urtetan, bere osaba izeba batzuen etxean? eta han, auskalo zer jenderekin eta zer bertze lagunekin
|
egin
ote zuen topo: psikologia edo psikiatria ikasten ari zèn ikasleren batek erran ote zion hura guztia?
|
|
|
Gure hilen kontura lortu din!??, komandantea ikusi eta, ezustean, haren irudia bere aitarenarekin lotzen zitzaion burmuinetan Anastasiari, ez bi gizonek elkarren antza zutelako, hagitzez ere abegikorragoa zen komandantea Onofre baino?, baizik eta Palomaren hitzen logikak ondorio hartara zeramalako: zer astakeria
|
egin
ote zituen komandanteak gerratean, izan ere, zortzi puntako izarra irabazteko. Emakumeren bat bortxatu ote zuen, edo norbaiti begiak errotik atera?
|
|
|
Handik egun batzuetara nire leihoetan gortinak jartzen ari nintzela ikusi nuen auzoko emakumea bere traje gris ilunarekin etxean sartzen. Nire begiradarekin topo egin zuenean irribarre
|
egin
ote zidan iruditu zitzaidan.
|
|
|
Zer? Zer
|
egin
ote nezake neure hartan. Noiz arte eutsi ahal izango?
|
|
|
Non ibili den. Zer
|
egin
ote duen. Eta zain geratuko da semea noiz etorri.
|
|
|
Norbait garrantzitsua izan zitekeen... doluagatik etorria. Begirunez zutitu eta irten, ala itxaron
|
egin
ote zuten... oinazez lehertzen?
|
|
|
Ez zara ohartu, ohartuko zinen, gaur goizean zuri adio esan gabe joan naizela? Nolatan
|
egin
ote dut horrelako zerbait. Nire umore xelebre hau!
|
|
|
... Ai ene, batzuetan pentsatzen dut... zer
|
egin
ote nukeen baldin eta bera... Baina tira, pentsatzeak ez du onik ekartzen, ezta, madam?
|
|
|
–Hona, batez ere, dirua egitera etorri gaituk?. Eta hori ahaztu
|
egin
ote zitzaion galdetu zion modu txarrean, armadoreak komisarioari?.
|
|
|
–Gelditu
|
egin
ote da denbora, lagunok. Itxarotearen itxaroteaz, denbora bera ere makaldu egin ote dugu?
|
|
|
–Gelditu egin ote da denbora, lagunok? Itxarotearen itxaroteaz, denbora bera ere makaldu
|
egin
ote dugu. Horrek azalduko luke, aldez edo moldez, oraindik agerkundea, seinalea, dena delakoa jaso ez izana?
|
|
|
Andoni erabat desagertu zen; Tomasek eta Anek ez zekiten Izarok esan ote zion ez agertzeko gehiago etxetik, edo Andoni nekatu
|
egin
ote zen. Nahiago zuten ez galdetu.
|
|
|
Damutzen hasita nago. Lagundu egin nahi nizun, baina ez dakit ondo
|
egin
ote nuen.
|