|
2015
|
|
|
Egoera deskribatuko dut: JTko sarreran taberna dago, eta irekia dagoen ate bat zeharkatuta, jantokia, beraz, gosaria hartu nahi zuenak zeharkatu
|
egin
behar zuen oholtza. Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara.
|
|
|
Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela. Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera
|
egin
behar nuela sinetsarazi nion neure buruari. Nire zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra.
|
|
|
Lehen eguna bidaiatzen pasatu ostean, Los Angeleseko hotel batean
|
egin
behar genuen gaua, eta, urteak betetzen nituenez, mexikar jatetxe batean ospatu genituen. Ez inori kontatu, baina glamour pixka bat espero nuen nire eguneko afarian.
|
|
|
Azkenean, arinago ez bada, beranduago, barruan daukazun horrek irten egiten du. Agian, batzuei ez –‘zorionak! ’ –, baina nik uste dut zure bizitzako uneren batean barreak, negarrak, maitasunak, gorrotoak, haserreak, penak… irten
|
egin
behar dutela. Bestela, zer nabil bertsotan… robotekin?
|
|
|
Euskal gizarteari ikusten dio “eutsitako mina” Enbeitak, eta baita Vazquezek ere: “Euskaldunok ere negar
|
egin
behar dugu. Tristura sentitzen dugu, baina asko eusten diogu emozioari.
|
|
|
“Psikologook beti esaten dugu garrantzitsua dela emozioa identifikatzea, izena ipintzea eta emozio hori kudeatzea. Kudeatzeko orduan kanporatu
|
egin
behar dugu emozio hori”, argitu zuen. Oinarrizko emozioak oroitarazi zituen:
|
|
2016
|
|
|
“Ereñozun elizan prestatu genuen eszenatokia. Orduan dena guk
|
egin
behar genuen, elektrizitate lanak barne. Zeozer gaizki egingo genuen, fokuak entxufatzean bonbillak lehertu eta argia joan baitzen elizan.
|
|
|
Zergatik
|
egin
behar dut alde
|
|
|
Edozein gai izan daiteke ala esan dizuete beraiek zerbait? Egitura erabakita dago ala guk
|
egin
behar dugu hori. Zenbat denbora daukagu? ”.
|
|
|
lerroaren lehen zatian dauden kontsonanteek oihartzuna dute lerroaren bigarren zatian. Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu
|
egin
behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera hitzaren azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren azken hitza edo hitz errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
Komunikazioa lortu behar duzu. Ulertu
|
egin
behar dute, sentitu egin behar dute —galesdunak badira behintzat— Horretaz jabetzeak, perspektiba guztia aldatu zidan. Ohartu nintzen egin behar nuena hori zela:
|
|
|
Komunikazioa lortu behar duzu. Ulertu egin behar dute, sentitu
|
egin
behar dute —galesdunak badira behintzat— Horretaz jabetzeak, perspektiba guztia aldatu zidan. Ohartu nintzen egin behar nuena hori zela:
|
|
|
I.G.: Indarrak denok batera
|
egin
behar ditugu. Bertigo sentipena ere desberdina da.
|
|
|
Ez, ez, hori ez da panorama! Zuk
|
egin
behar duzuna da neskatxa Azpeitira eraman, festa ederra izanen duzu gau osoan! ´. Aholkuak ez zuen, tamalez, lankide alemaniarra hunkitu.
|
|
2017
|
|
|
“Hainbat urte geroago, politika mundua. ETA eta abar, pilpilean zegoen, eta Lizundia etorri zitzaidan txapelketa bat
|
egin
behar genuela. Bizkaiko Garain egitea pentsatu genuen.
|
|
|
Gaur entzun izan dut bertso eskoletan egiten direla bertsolariak eta hori ez da egia. Bertso eskolak behar dira ikasleak aste barruan bakarka egin duena erakusteko eta giroa ere behar duelako, baina lana norberak bere gisara
|
egin
behar du. Gu ere ez ginen bertso eskolarik gabeak.
|
|
|
Arriskurik handiena etsitzea da, itxaropenik ez dagoela pentsatzea. Edozein modutako aktibismoak oinarrien alde
|
egin
behar du lan, eta jakina da porrot asko jasan behar direla gauzak aldatzeko. Edozein borrokatan gertatzen da hori.
|
|
|
Amasan, zegoeneko banuen informazio pixka bat eta galderak egiten hasi nintzen. Hantxe erabaki nuen bertsolariei buruzko erreportaje bat
|
egin
behar nuela. Erabakia bat batekoa izan zen.
|
|
|
Galdetzen nien nire kideei eta grabazioa bai, egongo zela erantzuten zidaten, baina irudirik ez zela egongo. Filmotekan ere asko ibiltzen nintzen eta Pellori (Aldazabal) esaten nion Madrilen gestio batzuk
|
egin
behar zituzkeela. Fiesta programan eman zituzten irudi horiek eta Julio Caro Baroja ibili zen grabatzen 16 milimetrotan.
|
|
2018
|
|
|
Bigarren hori bereziki kezkagarria da. Azterketak berak esaten du parekidetasuneranzko urratsak
|
egin
behar ditugula, ez bakarrik bidezkoa delako, ematen ez baditugu bertsolaritzaren gizarte mugimenduaren bideragarritasuna bera kolokan egon daitekeelako baizik.
|
|
|
Txillardegi omenaldi nazionalik gabe joan zen. Uka diezadala berak, esan diezadala ez dela ekimenera joango, baina nik antolatu
|
egin
behar dut.
|
|
|
Hori da ikerleak bilatzen eta deszifratzen duena. Ikerleak
|
egin
behar duena da ikusi jendeak esaten duenetik zer atera litekeen, prozesu zabalagoetan aztertuta. Prozesu hori oso liluragarria da.
|
|
|
Ezezagunak ditugu instrukzioko lehenbiziko urratsak, eta, nahitaez, jauzi
|
egin
behar dugu epaiketaraino. Agiri ofizialen faltan, egunkarian aurkitu dugun kronika aztertuko dugu, hasieran aipatu dugun huraxe.
|
|
|
Mintzola Fundazioa ahozkotasunean goi mailako lanketan aditua den jende anitzen erreferente eta bilgune bihurtu nahi genuke; Unibertsitateek, Aldundiek, Gobernuek… parte hartzeko irrika sentiarazteko bezain esanguratsu; gure ikasle, bertsolari gazte eta ikerlarien egoitza kuttunena, denok mimatu, mamitu, zaindu, usaindu… beharra eta nahia sentiaraziko digun etorkizuneko ernamuina. Inork ba al daki zer eta nola
|
egin
behar dugun amets hau errealitate sendo bilakatzeko, denon eskutik?
|
|
|
Glosadore gehiago, zale gehiago, publiko gehiago, formakuntza gehiagorekin, tailer gehiagorekin eta ilusio gehiagorekin. Honaino egin dugun bidea pentsaezina zen; aurrerantzean
|
egin
behar duguna sumatu dezakegu. Etengabe birkokatu, belaunaldi gazteenak erakarri eta datozen erronka guztiak onartu, erakusteko Glosa lengoaia izugarri baliotsua dela.
|
|
|
Eta uste dut gauza batzuetan bereziki tematu garela, tematu ezean ez liratekeelako irtengo. Iraultza nork
|
egin
behar du, bertsolariak edo gai jartzaileak. Esango nuke bertsolari batzuek bide berriak urratu dituztela Txapelketa honetan, eta nik uste, gai jartzailea pauso bat aurretik ez bada, maila berean joan behar dela, baliabideak eskainiz eta salto egin nahi duenari tranpolinik kendu gabe.
|
|
2019
|
|
|
Elosun eman genuen urte batzuetan gazteen Legutioko bertso eskola eta gogoan dut zenbat zaindu izan gaituen beti. Bertso eskolara etorri zitzaigun behin laguntza eske, bilobaren ikastolan aitona amonek zerbait
|
egin
behar zutela haurrekin jaialdi batean eta berak bertsoa bota nahi zuela… Konplexuekin baina erraztasun handiz osatu zuen eta gugana etorri zen egindako testutxoa zuzendu nahirik. Bertso eskolan amama arabar euskaldun bat egun bakarrez bada ere ikasle izateak eta bertso kantari entzuteak sortu zidan zirrara ezin dut hitzez deskribatu.
|
|
|
I. Bat nator, bai, iraganaren berrirakurketa bat
|
egin
behar dugu. Transmisioaren auziaz askotan aritzen gara, baina, iruditzen zait, literaturan eta beste kultur esparru batzuetan garaikideari begira begira gaudela eta iraganaren irakurketa gutxi egiten dela.
|
|
|
gertatu da, gertatzen ari da, eta, berriz ez gertatzeko neurri eraginkorrak hartuko badira, ezin da orria deus gertatu ez balitz bezala pasa (zergatik gogorarazten dit esaldi horrek ETAren amaierako errelatoren bataila?). Bertsolaritzaren definizio tradizionalak gauza askorekin
|
egin
behar du talka. Baita gizontasunaren tradiziozko definizioarekin ere.
|
|
|
ALBE, Algortako Bertso Eskola, Bizkaian kiderik gehien biltzen duena izango da, bai ikasturtean zehar bertsotan trebatzen, bai txapelketetan parte hartzen. Iruzkin hau
|
egin
beharra dudalakoan, arestian nekazari giro euskalduneko Enbeitatarrak ekarri ditudan legez orrialdeotara, orain tokitxo bat egin nahi nieke Payatarrei. Guraso erdaldunak izan eta hiru seme alabak bertsolari izatea gaztelerak hain gogor astintzen duen ingurune batean, eurei ez ezik eskualdeko ALBEkide guztiei eskertu beharreko lorpena da.
|
|
|
Halaxe animatu nintzen lagun batzuekin 2013ko Bertso Txapelketa Nagusiko finalera joaten, han kantatu behar zuten bardoak apenas ezagutu gabe (Maialen Lujanbio izan ezik), finalaren mekanismoa eta
|
egin
behar zituzten ariketak ere ezagutu gabe, eta doinu asko lehenengo aldiz entzunez. Euskara ulertzeko gai nintzen, baina aitortu behar dut gauza askok ihes egiten zidatela… Baina berdin zion, traba guztiak desagertu ziren BECera sartu bezain laster.
|
|
|
Hiztun aparta, gainera. Zaldibian bertsolari gazteentzat txapelketa
|
egin
behar zutela eta bere bila, Artutxa deritzan baserrira. Patxi Iraola zen gizon hura.
|
|
2020
|
|
|
Entzuleek aukeratzen zuten irabazlea edo epaileek, baina ez da egundo berdinketarik izan. Epaileak han ibili ziren desenpatea jokatzeko zer
|
egin
behar zuten eztabaidatzen, eta bederatzi puntukoa kantatu behar zutela erabaki zuten. “Bederatzi puntukoa?
|
|
|
Eta bertsoarekin asko gozatzen duen bertsolaria izan da eta gozatzen du gaur egun ere, berak kontatzen duenez behintzat, kotxean doala bertsorik gehien botatzen duena ere bera izango baita. Jendetasuna behar da eta bertsolariak jendearekikoa
|
egin
behar du, baina baldintza gutxieneko batzuk eskatu behar ditu bertsotan egiteko. Nik neuk Txapelketan egin dudan saiorik onena Euzkitzerekin egin dut, Egañak lehen txapela jantzi zuen hartan, Belodromoan, goizean sei puntukoan.
|
|
|
Behin abisu bat bidali zigun, ilobaren bitartez: halako egunetan Xoxoka auzoan afari bat
|
egin
behar genuela, bera ontzen ari zen bi bertsolari gazte ezezagunek eta bostok. Oiartzabal eta Sorozabal ziren bi gazteak.
|
|
|
Zer esan ez genekiela geratu ginen. Arratsaldean zehar beste pare bat saio
|
egin
behar genituen, eta bertsotan jarraitzeko gorputzaldi ederrarekin gelditu ginen. Erabiliak izan ginen sentipena izan genuen.
|
|
|
Artista izan da… Gogoratzen dut EiTBra pasatu aurretik Herri Irratiak eta Deiak bi bertsolari eta Haranburu bidali zituztela Andaluziara, Sevillara eta abar. Han ikusten zutenaren kronika bertsotan
|
egin
behar zuten bertsolariek irratirako, eta hitz lauz Haranburuk egunkarirako. Urte batean, Lazkao Txiki eta Txomin Garmendia joan ziren.
|
|
|
Bion artean osatu genituen kopla batzuk, trikiti musika jarri genuen lagungarri eta horrelaxe joan zen. Beste behin, koplatan
|
egin
behar genuela agindu zidan berriro, baina guardia zibil bat hil zutela iritsi zen albistea eta alde batera utzi behar koplak. Bat baino gehiago joan ziren koplatan.
|
|
|
Malen Amenabar Larrañagak Perura egindako bidaia bateko maletan ekarri zuen yogarekiko jakin minaren harra. Azpeitiar bat ezagutu zuten mendi ibilaldi batean eta hark izugarri ongi hitz egin zion yogaz, kristorena zela eta probatu
|
egin
behar lukeela esan zion. Amenabarrek ere ez zuen munduko ziurtasunik handienarekin egin lehen urratsa:
|
|
2021
|
|
|
Ez da bertsozalea, baina Martinen saio guztietan hor dago. Martin harro harro dabilenean, Euskal Herriko jende pilo batekin ibiltzen da iji eta aja, bere garaipenak ospatzen; baina negar
|
egin
behar duenean, beti dauka hor Urkoren sorbalda.
|
|
|
“Asko saltzen da irudi bat: bertsolari izateko gaztetan txapelketa on bat
|
egin
behar duzula; …bertsolaria izango zara eta ibilbide bat izango duzu. Batetik, ez da sanoa presio horrekin bizitzea; eta bestetik, ez da erreala ere”
|
|
|
U– Hitz eginda ez genuen, baina bai genuela oso presente biok zerbait
|
egin
behar genuela elkarrekin, jubilatu aurretik! Kuriosoa iruditzen zait, zeren eta garai hartan egiten genuen guztian geunden ados, guztia konpartitzen genuen, baina iritsi zen momentu bat… Ez dakit nola esan, gurasoekin daukazun harremanean bezala, eta tentsioak ere bagenituen gauzak egiterakoan… Gaztetasun eferbeszente urteak joan diren honetan, urak bere onera etorri dira berriz eta oso posizio onean harrapatu gaitu komiki honen enkarguak.
|
|
|
Baina gidoia idazten hasi nintzenerako pare bat hilabete pasatu genituen protagonisten izenak erabakitzen, ze jende aterako zen, ze kontatu nahi genuen… Lanean hasi ginenerako dena erabakita zegoen. Ez dut entzun Unai esanez “hau ez zait gustatu”, banekielako zer
|
egin
behar zuen, gutxi gorabehera.
|
|
|
B– Aldi berean asko saltzen da irudi bat: bertsolari izateko gaztetan txapelketa on bat
|
egin
behar duzula; eta txapelketa on bat egiten baduzu, bertsolaria izango zara eta ibilbide bat izango duzu. Batetik, ez da sanoa presio horrekin bizitzea; eta bestetik, ez da erreala ere.
|
|
|
“Bertsolariak berak esan behar ditu bere gauzak; berak aztertu behar du bere ingurua, bai eta bere burua ere. Azterketa hortatik ondoren, iritzi eta sentipenak osatuz, berea duen espresio bide hori ahalik eta nortasun haundienaz jantzi
|
egin
behar du. Irudimena, ideiak, imajiñak erabili egin behar ditu”.
|
|
|
Horrela azpimarratzen du aipatu berri den ideia: “Bertsolariak, hasteko, bere mundu berezia aztertu
|
egin
behar du. Bere bizitzaz eta ingurukoenetaz iritzi nagusiak eduki behar ditu.
|
|
|
Biscaryk garrantzi gutxi ematen dio ahots teknikari, eta igortzeari eskaintzen dio arreta guztia. Ahots hezkuntzari dagokionez, uste du bertsolariek jakin
|
egin
behar dutela doinua zer nolako tesituran kantatu behar duten, eta hori da antzematen duen behar bakarra bertsolariengan ahots hezkuntzari dagokionez. Argi dauka bertsolarien eta musikarien beharrak ez direla berdinak eta, ondorioz, haren ustez ez lituzkete alderdi berdinak landu behar.
|
|
2022
|
|
|
Apartamentuko 3 logelak nola banatu erabakitzea izan genuen lehendabiziko lana: bik ohe berean
|
egin
behar zuten lo, norbaitek sofan ez egitekotan. Neure gela zein zen esan orduko aukeratu zuen Gorkak aldameneko logela, motxila ohe gainean utzita, hementxe geratuko naiz ni!
|
|
|
Bertso hura zela bide egin zioten irainaren ordainezko zigorra ez zuten txantxetakoa izan: bazkalondoan hasi eta, berriz plazan kantatzeko ordua iritsi arte, taberna bakoitzean, kale barruko bost tabernetan eta Armendiko bentan seigarrena, denetan bertso saioa
|
egin
behar zuten. Eta agindu hura betearazteko, alkate jaunak mutil bat jarri zuen, gelditu gabe jardun zitezen.
|
|
|
artetarik sorgin fama duen jendea sutara botatzen du epaile zorrotz batek. Gainera ezin uka dohainaren jabetza ez dela nahikoa, lan asko
|
egin
behar duela bertsolariak.
|
|
|
“Biek eskatzen dute aurrelana, nork bere jakintza dauka, xakean hasierak ezagutzen dira, bertsotan bakoitzak norberaren errimategia darama. Estrategia mailan antzekoa da, jokatzera edo saiora joaterako buruan daukate nola jokatu behar duten; bakoitzak
|
egin
behar du berea, batzuetan aurrera, bestetan atzera; kalkulu asko egoten dira hor, zenbateraino zabaldu bidea, edo, ondo zabiltzanean, erregulatu. Xakean piezak dauzkazu; bertsotan elementu askotarikoak; azken finean, eurekin jolasteko.
|
|
|
Bertsolaritzak ere bai, silaba kopuru jakin bat eta errima izan behar ditu bertsoak. Hori guztia kalkulatu
|
egin
behar du bertsolariak, xake jokalariak xake mugimendu bakoitzak dakartzan ondorioak edota xake matea emateko biderik dagoen kalkulatzen duen bezala.
|
|
|
NIS: Ematen du, gainera, bakarka umoretik egitea arriskutsua dela txapelketan, eta batzuetan kontentzio ariketa bat ere
|
egin
behar duzu. Txapelketa bada gure izaerak kamustu eta mate bihurtzeko ariketa bat.
|
|
|
Iruditzen zait bertsolari baten zaintza dela zerbait ez dena inoiz mahai gainean jartzen, eta ez dela erraza. Zu zure munduan zaude, zure barne lanketan, eta hori ondokoak ulertu
|
egin
behar du, eta ez da “gu” batekin elkartzen erraza. Jendeak hori ez du ikusten, baina janaria, loa… zaintzen ditugu.
|
|
|
Liburuak, hiztegiak, egunkariak edo Interneteko edukiak irakurtzen dituzte, irratia entzun eta telebista ikusi, eta bereziki, beste repentista batzuen saioak entzutera joaten dira. Beharrak bultzatuta aktualitate sozial, politiko eta mediatikoa menderatzen dute, edozeren inguruan hitz
|
egin
behar dutenez. Herri kulturaren erudituak dira.
|
|
2023
|
|
|
pentsatu
|
egin
behar genuke
|
|
|
Seguru igo behar du oholtzara, eta horixe transmititu behar du. Horretarako gaiak bere
|
egin
behar ditu, barneratu, konbentzimenduz esan, argitasunez azaldu. Bertsolarien bidelagun izango da saioan zehar eta puntutako saioan gai jartzailea bilakatuko da bertsoen kontatzaile.
|
|
|
Niri, behintzat, gehiago laguntzen dit oholtza bakoitzean egokitu zaidan aldarte hori onartu, eta bertsotarako gai izateko indar hori bilatzeak. Alegia, ikasi dut hobe dela aitzakia guztiei ihes egin eta gai izatea onartzeko “gaur horrela nago eta horrela
|
egin
behar dut bertsotan, ez dago besterik”.
|
|
|
Kasu honetan gainera gai tabu bati helduz, osasun mentala plazan jarriz, malkoa eragin zidan. Nerea Elustondoren bakarkakoa… zer gehiago
|
egin
behar du neska honek. Eta, Jone Uriaren Bilbokoa, nire ustez Txapelketako bakarkakorik onena, Aitor Bizkarraren Durangoko marabilla harekin batera.
|
|
|
Gaia: Maialen, zuri buruzko pelikula biografiko bat
|
egin
behar dute. Amets da zure rola jokatuko duen aktorea.
|