|
2000
|
|
|
Zer
|
egin
behar du legegileak. Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat.
|
|
|
Legegileak soberako esku sartzetik ihes
|
egin
behar du. Okerreko bidea da, haren ustez, larregi arautzekoa:
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu zer saihestu behar den edo zer
|
egin
behar duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer
|
egin
behar du Estatuak. Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira.
|
|
|
Uste dut azalpen ahalegina okerra dela, ezen
|
egin
behar duguna dakizkigun zatiak zuzenki biltzea baita, besterik gaineratu gabe; eta azalpenaren bidez bilatzen zen gogobetetzea berez agertuko da.
|
|
|
23 Frazerrek hurrengoa dio: " Zenbait arau ezarri ziren laguntza sua
|
egin
behar zuten pertsonei buruz. Batzuetan esaten zen langa bihurdikatzen zuen sokari eragiten zioten bi pertsonek anaiak izan behar zutela, edo gutxienez ponteko izen bera izan behar zutela".
|
|
|
Ene perpausek zentzu honetan argitzen dute, alegia entelegatzen nauenak zentzugabekeriak bailiran hartzen ditu azkenean, berau, perpaus horiei esker —horien gain—, berorien haraindian igo denean. (Igo ondoren, zurubia bota
|
egin
behar du, nolabait esatearren).
|
|
|
Perpausok gainditu
|
egin
behar ditu, orduan ikusiko du zuzen mundua (Tractatus Logico Philosophicus 6.54).
|
|
2001
|
|
|
nuke zuk egia esatea, lon; baina rapsodok, eta autoreak eta zuek abesten dituzuen olerkien egileak jakintsuak zaretelako ustean nago. Nik, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak
|
egin
behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela.
|
|
|
Leibnizen arabera, ura benetan ezagutuko bagenu 100 gradutan irakiten duela jakingo genuke aldez aurretik, esperientziaren beharrik gabe, edo" Kant" benetan ezagutuko bagenu Kritika idatzi ‘behar’ zuela ulertuko genuke. Kanten arabera, hori jainkotiar adimen bat suposatuz asmatzen dugun ikuspuntu bat besterik ez da, gizakiarentzat ezinezkoa dena; beraz, guk esperientziaren bidez
|
egin
behar dugu aurrera ezagutzan, eta ez adigai soilen bidez.
|
|
|
Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren bide segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera
|
egin
behar dugu bertan bideak nahi dugun helburura eramaten ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da. Egoera tamalgarri hau gainditzeko Matematikari eta Fisikari begiratu behar diegu, hauetan gertatu den metodo aldaketa ulertzearren.
|
|
|
2) Zer
|
egin
behar dut?
|
|
|
Eta beraz, praktikan kanon bat posible izango da: zer
|
egin
behar dut nahimena askea badut, jainkorik badago, hilezkorra banaiz.
|
|
|
Zer
|
egin
behar dut. Zoriontsu izateko duin bihurtzen nauena.
|
|
|
Honek arazo bat du: edonork
|
egin
behar duena benetan egitea eskatzen duela, ezinezkoa dena. Eta beraz, arrazoimen goren bat onartzen badugu oinarrituko dugu itxaropen hori.
|
|
|
Orokortasun hori lortzeko bidea subjektuaren higikortasuna izango da. Subjektua ekilea izateak higikorra dela esan nahi du azken finean, esperientzia egiteak abiatu
|
egin
behar dugula besterik ez du esan nahi. Subjektuaren higikortasunaren baldintza, ordea, honek espazioa eta denbora ezartzea da, bi hauen elkarreraginak bermatzen baitu higikortasun hori.
|
|
|
Nolabait esateko, Kanten gizakia pasiboa da eginbeharrei buruz. Nahiz eta gizakia bera ere legegile eta legegile kide izan Kanten teorian, legeak, nahi besteko lege unibertsalak esaten dio zer
|
egin
behar duen. Esanera dihardu, aginduta.
|
|
|
Eta Kanten bigarrengo galdera (praktikaz) funtsezkoaren aurretik, baita ere filosofian bertan, beste bat dago. Hau da," zer
|
egin
behar dut" galderaren aurretik, beste hau dago: " Egin beharra al dut?".
|
|
|
a) Egin beharra al dut? BAI. b) Zer
|
egin
behar dut. MAITATU (ona eta baita egia eta ederra ere).
|
|
|
Beraz, gizakia maitari dela esanez, hitz batez adierazten dugu zer ezagutu eta zer
|
egin
behar duen. Ez dira bi erantzun bi galderari, galdera biez bat egin eta erantzun orokorra, oinarrizko bakarra baizik.
|
|
|
Kanten bigarrengo galdera orokor zehatza hau izan zen, gorago esan dugunez: " Zer
|
egin
behar dut?". Esan dugu filosofiaren barruan ere beste galdera bat dagoela horren aurretik.
|
|
|
Eta galdera honi baietz erantzun eta gero dator Kanten galdera: " Eta zer
|
egin
behar dut?". Lehenbiziko galderari ez diolako erantzuten, galdera hori egitera ere ez baita heltzen, Kantek ezin du zuzen erakutsi non kokatzen den gizakiagan eginbeharraren iturria edo oinarria.
|
|
|
Bestalde, Kanten galdera horretan (‘zer
|
egin
behar dut? ’) geratuz gero, giza eremu inmanentean ixten gara. Galdera hori galdegileari berari bakarrik dagokion zerbaiten bila aritzea da.
|
|
|
Absolutu eta erlatibo hitzek ez dute zentzurik gure ezagumenaren arazoan. Ezaguera osoaren (inoiz ez bete betea) eta mugatuaren berri hitz
|
egin
behar dugu.
|
|
|
banitu nire maitagaiak ezagutu, nuke maitatu. Maitagaia gogoko zaidan ezagutzeko, maitagai hori zer den ezagutu
|
egin
behar dut, nolabait. Eta —adibidez— beste maitagogoak ezagutu ezinik eta, ondorioz, maitatu ezinik, ez nintzateke maitagogo izango.
|
|
|
Maitatzea, nire burua maitatzea, kopa hori ez edatea izango da. Baina ez edateko jakin
|
egin
behar dut kopa hori edatea ez dela maitatzea, maitatzearen kontrakoa baino. Hau da, ezagutu egin behar dut maitatzea den ala ez, ezagutu hautagai zaidala pattarra edan ala ez, ezagutu hautari naizela, maitatuz ala sasimaitatuz.
|
|
|
Baina ez edateko jakin egin behar dut kopa hori edatea ez dela maitatzea, maitatzearen kontrakoa baino. Hau da, ezagutu
|
egin
behar dut maitatzea den ala ez, ezagutu hautagai zaidala pattarra edan ala ez, ezagutu hautari naizela, maitatuz ala sasimaitatuz. Beste nahi adina adibide ipin ditzakegu —bai gurak, bai nahiak eta bai gogoak— gure ezagumena eta hautamena erakusten dutenak maitatzean.
|
|
|
Baina ni ziur naiz egiaren maitale sutsu diren zientzialariak, horrenbeste egia jakingarri eta maitagarri eskaintzen dizkiguten ikerlari zientifikoak etorriko zaizkigula arakatzen kodearen hipotesia, benetan hipotesi metazientifikoa delako eta ez metafisikoa. Misterioaren aurrean, batez ere zientzian bertan gizakia den misterio txundigarriaren aurrean, begiak ireki
|
egin
behar ditugu askatasun osoz, ez itxi eta atzera egin, mamuren bat azalduko ote zaigun beldur. Adibidez, zientzialari batzuk beldur diren mamua:
|
|
2002
|
|
|
Bi administrazio motaren artean
|
egin
behar dugu aukera: kontratuzko administrazioa, batetik, eta konfiantzazkoa, bestetik.
|
|
|
Enpresaburuari ez dio inork presoei zer lan bidali aginduko. Enpresaburuak, espetxearen interesak bitarteko, badauka nahiko irizpide presoek zer lan
|
egin
behar duten erabakitzeko. Esate baterako, enpresaburuaren erabakia legez arautuko balitz erraza litzateke egindako lana bilatzen den efektuaren aurkakoa izatea, lana arautzeak ez baitakar ezer onik:
|
|
|
Benthamek zaintzaileari boterea emateaz gain, jakituria eransten dio oinarrizko ezaugarri gisa. Zaintzaileak presoa zaindu ez ezik, ezagutu ere
|
egin
behar du, bere jarrera, izaera, ahultasun eta indarrak kalibratuz, trataera pertsonalizatua jasan dezan. Denborarekin kontrol espezializatu hau sofistikatuz joan da, eta egun psikologo, kriminologo eta langile sozial gorputz oso batek egiten du presoaren gaineko kontrola eta tratamendu indibidualaren finkapena.
|
|
2003
|
|
|
Ni barregarri uzteko goretsi behar al nauzu? Ala zer
|
egin
behar duzu?
|
|
|
Zeusek eta beste jainkoek zer
|
egin
behar zuten aztertu eta ez zuten irtenbiderik bilatzen. Ezin zituzten hil eta, erraldoiak bezala, oinaztarriz jota guztiak desagertarazi (gizakiengandiko beraientzako ohore eta eskaintzak desagertuko bailirateke) ezta harrotzen utzi ere.
|
|
|
Gure artean arau baita norbaitek jakintzaren batean edo bertutearen beste atalen batean beste baten bidez hobe bihurtuko delakoan berau zerbitzatu nahi badu, borondatezko esklabotza hori ez lotsagarri ez koipekeria ez izatea. Bi lege hauek bat
|
egin
behar dute, mutilekiko maitasunari buruzkoak eta filosofia eta besd te bertuteei buruzkoak, maiteak maitaleari atsegin egitea eder gertatuko bada. Maitalea eta maitea batera datozenean, bakoitza bere legearekin, bata atsegin ematen dion maitea bidezkoa den guztian zerbitzatuz, bestea bera jakintsu eta on bihurtzen duena bidezkoa den guztian zerbitzatuz ere; batak zentzutasun eta gainerako bertutetarako lagundu dezakeenez eta besteak heziketa eta gainerako jakintzan jaso e behar duenez, orduan, arau horiek berera etorrita, kasu horretan bakarrik gertatzen da eder izatea maiteak maitaleari atsegin ematea, eta bestela inoiz ez.
|
|
|
Agindu hori betetzeko ez da erabakigarri izan behar besteek guganako erakutsi duten meritua, maitasunak ez baitu inor baztertzen. Hori dela eta, estimurik txikiena merezi dutenak eta gorrotatzen gaituztenak ere maite
|
egin
behar ditugu. Legeak beti indarrean dirau guretzat, nahiz eta haiek lege hori urratu.
|
|
|
Zintzotasunarekin batera, onustearen eskakizun guztiak bete behar dira, norbera zein betebehar motaren menpe egon eta mota horren arabera. Esate baterako, saltzaileak argiro argiro azaldu behar ditu saltzen duen gauza horren kalitateak, gauza zaindu behar du eman arte, eta, behin eman eta gero ere, bermatu
|
egin
behar du.
|
|
|
Hori dela eta, euren burua bakarrik maite duten gizakiek lan
|
egin
behar dute, merkataritzan aritu behar dira, eta, orokorrean, beharrezko dituzten gainerako harremanak bereganatu behar dituzte. Harreman horietatik onurak eta probetxua atera ahal izateko, haien ohore eta interesak agintzen dute onustea, fideltasuna eta zintzotasuna izatea.
|
|
|
Osagai eta propaganda pieza horiek guztiak ahalik eta ondoriorik handiena izan dezaten erabiliz, anarkista epistemologikoa honakoaz konbentzitzen saiatuko da bere entzulegoa: zientziak aurrera egin dezan zientzialariak
|
egin
behar dituen mugimenduekin zintzotasunez bat datorrela esan daitekeen arau unibertsal bakarra dena da on da.
|
|
|
Aurrerapena ez zuen aieru kosmologiko zoriontsu batek ekarri, baizik eta datuen manipulazio zuzen eta kosmologikoki neutral batek. Halako suposizioak
|
egin
behar ditugu baldin eta galderei indar polemikoa eman behar badiegu, badutela pentsatzen baitugu. Horietatik bat ere ez da zutik mantentzen azterketa xeheago baten aurrean.
|
|
2004
|
|
|
Ez dugu gaurkoan auzi garrantzitsu eta, gure gaiari dagokionez, guztiz adierazgarri hauetaz behar adina sakontasunez jardun ahal izango, baina aurreratuko dugu perpausaren eta hitzaren definizio eta eginkizunen argitzea erabakigarria izango dela irudikapenaren arazoa eta, horrenbestez, ezagutzearen kuestioa bera hobeki argitzeko. Zentzu honetan, ez dugu dudarik egiten hizkuntzalaritzak eta hizkuntzaren filosofiak eskuz esku eta elkar hartuz lan
|
egin
behar dutela. Wittgensteinek Tractatus a izkiriatu zuenetik laurogei urte iragan dira jada eta harez geroztik hizkuntzalaritzak bide luze bezain emankorra egin du.
|
|
|
1 Gauzei izenak emateak adierazten du gauzei buruz hitz egiteko ahalbidea ematen dugula. Izan ere, hizkuntza da gizakiaren ezagut garri eta izan garri funtsezkoena; halatan, hitz egingo badugu, zerbaitetaz hitz
|
egin
behar dugu nahitaez eta, hartara, zerbait hori zertu eta mugatu egin behar dugu, hitzez zertu eta mugatu halabeharrez. Euskarak ezinago zehatz eta egoki adierazten du mintzatzearen funtsa:
|
|
|
1 Gauzei izenak emateak adierazten du gauzei buruz hitz egiteko ahalbidea ematen dugula. Izan ere, hizkuntza da gizakiaren ezagut garri eta izan garri funtsezkoena; halatan, hitz egingo badugu, zerbaitetaz hitz egin behar dugu nahitaez eta, hartara, zerbait hori zertu eta mugatu
|
egin
behar dugu, hitzez zertu eta mugatu halabeharrez. Euskarak ezinago zehatz eta egoki adierazten du mintzatzearen funtsa:
|
|
|
Hau da, hartaz ezin da zientziarik egin. Isildu
|
egin
behar dugu, baldin eta hartaz zientzia egiteko pretentsioa badugu. Baina, hizkuntzaren mugen kontra lehertuko bagara ere, ez dugu isildu behar, baldin eta, hitz eginez, bizitzaren zentzuaz (benetan inporta duenaz) argirik egingo badugu.
|
|
|
Errealizazio eta errealizatu terminoak" erreal (itate)" hitzari estuki lotuak daude, etimologikoki ez ezik, semantikoki ere. Euskaraz ‘erreal’ eta ‘errealitate’ hitzak geure egin ditugunez gero, areago filosofiaz edo giza zientziez ari garenean, errealizatu hitza eta bere eratorriak geure
|
egin
behar genituzke zuzen osoz. Kasu honetan are arrazoi gehiagorekin, zeren, aurreko atalean jada iradoki dugunez eta hurrengoetan zehaztuko dugun bezala, erreal (itate) a erreal den aldetik begiratu eta kontenplatuko badugu, gizakiak errealitatera (errealitate printzipiora) egokitu eta moldatu behar baitu, batetik, eta, bestetik, bere burua errealitate gisa hartu, bereganatu (autojabetu) eta eraiki behar baitu, bere hurkoen errealizazioan bidelagun eta ez oztopo izan behar duelarik.
|
|
|
Izan ere, gizakia, animalia ez bezala, aukera ezberdinen aurrean aurkitzen da beti, eta haien artean hautatu
|
egin
behar du. Animalien egitura biologikoak beren bideragarritasun biologikoa ziurtatzen du eskuarki, egoera ezberdinen aurrean beharrezko diren erantzunak sorrarazten dituela.
|
|
|
Hartara, bere erantzunak ez dira biologiko hutsak. Bere egitura biologikoari uko egin gabe, edo, hobeki esan, bere egitura biologiko" irekiagatik", gizakiak asmatu
|
egin
behar du nola joka, bere egiten d (it) uen errealitate (ar) en aurrean ageri zaizkion aukera ezberdinen artean egokien deritzona hautatuz, halabeharrez hautatu ere.
|
|
|
arduraz eta erantzukizunez asumitu behar dugu errealitatea. " Gizakiak egin
|
egin
behar du eta bere burua ere egin; zehatzago, errealizatu egin behar du eta bere burua errealizatu ere", Ellacuriak ezin zuzenago izkiriatu duen bezala Zubiriren pentsamendua laburbilduz (FBE, 258). c) Hirugarrenik, errealitateaz jabetzeak eta hura gure gain hartzeak errealitateaz (gauzez eta geure buruaz) arduratzera garamatza ezinbestean, gure gizatasunari uko egingo ez badiogu.... Errealitatea ez zaigu ematen modu erreaktibo hutsean erantzun dezagun edota era hermeneutiko hutsean asumitu dezagun; errealitatea ardura eta erantzukizun gisa ematen zaio gizakiari, hots, eginkizun eta errealizakizun modura.
|
|
|
arduraz eta erantzukizunez asumitu behar dugu errealitatea. " Gizakiak egin egin behar du eta bere burua ere egin; zehatzago, errealizatu
|
egin
behar du eta bere burua errealizatu ere", Ellacuriak ezin zuzenago izkiriatu duen bezala Zubiriren pentsamendua laburbilduz (FBE, 258). c) Hirugarrenik, errealitateaz jabetzeak eta hura gure gain hartzeak errealitateaz (gauzez eta geure buruaz) arduratzera garamatza ezinbestean, gure gizatasunari uko egingo ez badiogu. Errealitatea ez zaigu ematen modu erreaktibo hutsean erantzun dezagun edota era hermeneutiko hutsean asumitu dezagun; errealitatea ardura eta erantzukizun gisa ematen zaio gizakiari, hots, eginkizun eta errealizakizun modura.
|
|
|
Baina errealitatera egokitzerakoan, errealitatea bera (gauzak eta bere burua) egokitu egiten du, hots, egoki egiten ahalegintzen da, bere egiten duen neurrian. Egokitze eta beretze hori ez datorkio egina edo emana, animaliei bezala, egin
|
egin
behar du, errealitatea berarentzat erreal (itate) eginez eta, hartara, bere burua errealizatuz. Egokitzapen errealizatzaile —eta orobat sortzaile, ikusiko dugunez— horretan datza, hain zuzen ere, gizakiaren dimentsio etikoa.
|
|
|
endelegatzen nauenak zentzugabekeriak bailiran hartzen ditu azkenean, perpaus horiei esker —horien gainetik— berorietatik kanpo atera denean. (Igo ondoren zurubia bota
|
egin
behar du, nolabait esatearren). / Perpausok gainditu egin behar ditu, orduan ikusiko du zuzen mundua" (6.54).
|
|
|
(Igo ondoren zurubia bota egin behar du, nolabait esatearren). / Perpausok gainditu
|
egin
behar ditu, orduan ikusiko du zuzen mundua" (6.54). Horretaz jabetu nahi ez izateak eraman zituen neopositibismoa eta hainbat mugimendu analitiko metafisikaren heriotza aldarrikatzera.
|
|
|
Horrexegatik, hain zuzen ere, gizakiak ez ditu bere erantzunak aurrez finkatuak, hots, naturak behin betiko determinatuak. Gizakiak, animaliek ez bezala, errealitatea bereganatu, ulertu, balioetsi eta eraiki
|
egin
behar du. Baina horretarako naturak ez dio bat bateko eta behin betiko erantzunbiderik eskaintzen.
|
|
|
Hau da, kontzientzia etikoak ez du bakarrik atzematen errealitate faktiko edota moral baten beharkizun objektiboa, baizik eta halaber beharkizun horri buruz dauzkakeen interpretazio eta aukera ezberdinak. Hartara, kontzientzia etikoak etengabeko hermeneutika eta deliberatze lana
|
egin
behar du, errealitatearen exijentzia objektiboei bizkar eman gabe baina bere interpretazioeta aukera bideen arabera erantzunez eta jokatuz, huts egiteko arriskua sekula guztiz baztertu ezinik.
|
|
|
Bere muga eta ahalekin, gizakiak zer izan behar duen hautatu
|
egin
behar du, nola jokatu behar duen hautatu beharrean aurkitzen den halaxe. Eta hautaketa hori bere buruaz eta bizitzaz duen edo lortuz doan kontzeptzioaren argitan egin behar du halabeharrez, bere hautuetan tronpa daitekeela jakitun izanik.
|
|
|
Bere muga eta ahalekin, gizakiak zer izan behar duen hautatu egin behar du, nola jokatu behar duen hautatu beharrean aurkitzen den halaxe. Eta hautaketa hori bere buruaz eta bizitzaz duen edo lortuz doan kontzeptzioaren argitan
|
egin
behar du halabeharrez, bere hautuetan tronpa daitekeela jakitun izanik. Hautatu beharrak eta hautatzeak berak dakarren indeterminazioak (zer hauta ezin jakin eta asmatuko ote duen ezin igarri) dentsitate berezia demaiote gizakiaren praxiari:
|
|
|
Orientatu beharra dago ezinbestean. Zentratu
|
egin
behar du bere baitan, errealitatean zentratu ahal izateko. Zentratzeko eta orientatzeko beharra hil edo bizikoa da, bere izatearen muina jokoan baitago:
|
|
2005
|
|
|
32 Lan honetan erakutsiko dugu guk zein bide
|
egin
behar dugun, eta, horretarako, hitzak baino gehiago, egiteak erabiliko ditugu, beronen jurisprudentzia zatia nabari nabaria baita.
|
|
|
Gizakia, beti ere, ez da izaki absolutua, baizik eta izaki erlatiboa; eta, zentzu honetan, bere komunitatearen muga linguistikoen barruan bakarrik da aske. Bestela esanda, hark ez du era batean edo bestean hitz egiten" berak horrela nahi duelako" baizik eta, nolabait," horrela hitz
|
egin
behar duelako" 110 Giza-talde baten garapen historiko kulturala bere hizkuntzan islatzen da eta, alderantziz, hizkuntza horrek herri horren historiara eta kulturara hurbiltzen gaitu. Kontua da inork ezin duela dialektika honetatik alde egin:
|
|
|
Esan dezagun, hasteko, hizkuntza guztiak giza hizkuntzak diren heinean eta gizaki guztiak gaitasun linguistiko bat eta beraren jabe diren heinean, egiaz, posible dela hizkuntza batean adierazitakoa beste hizkuntza batean ematea. Honek ez du esan nahi, ordea, batetik besterako pausoa neutraltasun osoz eman daitekeenik, ze, azken finean, hizkuntza bakoitzak kontestu historiko propioa du eta honengatik onartu
|
egin
behar dugu ere" itzulpen perfektuaren ezintasuna" 147 Era honetan azaltzen digu berak ideia hau:
|
|
|
Berriz ere garbi antzematen dugu, honen arabera, hizkuntza kontzeptu konplexua dela, beronen ikerketa —konparaketa gramatikaletan edo lexikaletan geratu gabe— zabala behar duela izan eta, azken finean, honek gizakiaren estudio orokorrarekin bat
|
egin
behar duela. Hizkuntza ezberdinen ikerketa konparatu honek, beraz, garatu egiten du" antropologia konparatu" hura eta, zentzu honetan, egilearen asmoa ez da" zientzia berri bat sortzea, baina bai —orain arte egindako saiakerei jarraipena ematen dien— estudio berri bat abian jartzea" 160.
|
|
|
Antropologiaren zereginak, modu honetan, bi alde ditu: aztertu
|
egin
behar du, batetik, nola" giza-errealitatea idealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera erreala bere izaera idealera hurbiltzen) eta, bestetik, nola" giza-ideala errealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera ideala bere izaera errealean gauzatzen). Giza garapena, beti ere, gizabanako guztien eta bakoitzaren berezko barne potentzialitate batetik abiatutako auto formazio edo auto errealizazio bat bezala bakarrik da posible:
|
|
|
Karaktere indibidualak euren singulartasuna mantenduz behar dute izan osatuak, baina aldebakartasunean erori gabe. [...] Horrela, bada, guztiek
|
egin
behar dute lan elkarrekin, barrualdera kontsekuente eta kanpoaldera idealarekin kongruente izanik.28
|
|
|
Aldi berean, gizakia den horretan zehaztasunez ezagutzeko eta berau zertara bihurtu daitekeen askatasunez antzemateko, batera
|
egin
behar dute lan behaketaren zentzu praktikoak eta espiritu filosofikoak.34
|
|
|
Gizaki bat osatzen duten ezaugarri guztiak dira garrantzitsuak, jakina, baina honek ez du esan nahi hauen artean sailkapen bat egiterik ez dagoenik edota egin behar ez denik. Alderantziz, pertsona bakoitzak bere humanizazio prozesuan bere bideari jarraitu behar baldin badio, honela ikusi dugu jada, jakin
|
egin
behar du bere baitan nor den eta berez zer den. Metodo konparatiboa, honela, beharrezko tresna bezala ageri da, bai funtsezko ezaugarri horiek identifikatzeko bai bakoitzari garapenerako erreferenteak eskaintzeko.
|
|
2006
|
|
|
ez daki Nestor erregeren aurrean nola mintzatu duen, eta Atenak jarri dizkio hitz neurtuak ahoan22 Itakarako itzulera bidea hartu duelarik, orobat, Atenak ohartarazi dio Telemakori ezkongaietako batzuk dituela zain Itaka eta Sama uharteen artean: haiek ekiditeko zer
|
egin
behar duen esan dio; haize egokia bidali dio ongi nabiga dadin23.
|
|
|
Mizenismoaren kronologiari buruz
|
egin
behar dugu lehen oharra, aldaketa handiak egon baitira, batez ere horren amaieraren dataren inguruan.
|
|
|
Heroi epiko goren horrek erakutsi
|
egin
behar du bere izaera gorena: ezkutuko jarduerak, ezkutuko balentriak ez du ezertxo ere balio; kapital sinbolikoaren ekonomia ez da pilaketa sistema bat20 Ezpataren eta lantzaren aurrean hain ausarta den aristokratari gauza bakarrak ematen dio beldur:
|
|
|
artelanari buruzko ahalik eta informazio gehien lortu behar dugu eta, halaber, gure gustua edo sentiberatasun estetikoa findu behar dugu praktikaren bitartez. Hau da, filmen gaineko judizio egoki batera irits gaitezen, filmak ikusi behar ditugu, zenbat eta gehiago orduan eta hobeto, filmen arteko erkaketak
|
egin
behar ditugu eta film horiei buruzko informazioa ere gure esku izan behar dugu. Horrela jarduteak erlatibismoa ahulduko du.
|
|
|
Gure hizkuntza naturalean eta gure eguneroko jardunean moralari leku bat egiten diogu. Bai hizkuntza mailan bai eguneroko jardunean edonork bereizten du
|
egin
behar duena pertsonalki komeni edo interesatzen zaionetik. Horretatik ez da ondorioztatu behar instantzia moralerako jauzia beti egiten dugunik.
|
|
|
Edozein motatako edertasunari eta deformazioari dagokienez, gizakien sentimenduak desberdinak izaten dira sarritan, nahiz eta haien diskurtso orokorra berdina izan. Hizkuntza guztietan badaude zenbait termino gaitzespena adierazten dutenak, eta beste batzuk gorespena; eta hizkuntza bereko gizakiek bat
|
egin
behar dute termino horien erabileran. Idazkerari dagokionez, dotorezia, egokitasuna, soiltasuna eta bizitasuna txalotzeko bat datoz ahots guztiak; baita gehiegikeria, manierismoa, hoztasuna eta distira faltsua gaitzesteko ere.
|
|
|
Clarkeren ustez, antzekoa gertatzen da moralaren esparruan. Arrazoimenak, halaber, jokabide bat beste jokabide bat baino zuzenagoa edo zentzuzkoagoa dela aurki dezake, edo
|
egin
behar duguna zer den erabaki dezake baliabide razionalak bakarrik erabiliz. Hortaz, arrazoimenaren bitartez aurkikuntza geometrikoak ez ezik aurkikuntza moralak ere egiten ditugu.
|
|
|
Nolabait esanda, razionalismoaren ikuspegian, printzipio razional batzuetatik abiatuz, zer
|
egin
behar dugun edo nola jokatu behar dugun finka dezakegu arrazoimenaren bitartez. Esaterako, Clarkek honako inferentzia egiten du:
|
|
|
Humek razionalistak argudio horretan egiten duen tranpa salatzen du: jainkoa eta gizakia deskribatzen dituen premisatik, nola ondoriozta daiteke
|
egin
behar dugun ekintza. Argudio horretako premisan jainkoa eta gizakia zer diren esaten da.
|
|
|
Argudio horretako premisan jainkoa eta gizakia zer diren esaten da. Ondorioak, ordea, gizakiak zer
|
egin
behar duen adierazten du. Humek, ikusiko dugun bezala, argudio horren izaera tranpatia salatzen du.
|
|
|
Kantek Parmenidesi eta Spinozari leporatu zien unibertsoa gizakiaren kaskotik aterarazi izana, magoak untxia nola. Kanten ustez, aldiz, gizakiak, adimen aktiboa badu ere, mundua ezagutzekotan, datuak jaso
|
egin
behar ditu, edukiak (anitza beti ere) emana (gegeben) behar du, beste nonbaitetik etorria. Ez da aski gizakiak pentsatzea, egiazko ezagutza erdiesteko; beharrezkoa da orobat gizakiak gogoan harturiko objektuak berezko existentzia izatea, gogoan hartze horretatik berex.
|
|
2007
|
|
|
Oso argi zeukan teatroaren funtzioa: hiria hezi behar zuen koru sakratuak, aholku onak eskaini behar zizkion herritarrari583 Poetak ezkutatu
|
egin
behar zuen makurkeria eta, aitzitik, eredu zuzenak eskaini; irakasleak haurrak hezten zituen bezala hezi behar zituen poetak herritar helduak584.
|
|
|
Sortze ekintza horren bidez, bost eremu kosmiko zehazten dira unibertsoan eta, beraz, espazioa ordenatzen da, hain zuzen Anaximandroren kosmoi direlakoekin gertatzen den bezala225 Ordena hori (kosmoj) lortze aldera, bestalde, Kronosek borroka
|
egin
behar du anabasaren indarrak gidatzen dituen Ofioneoren aurka226.
|
|
|
Gure hezkuntzak, hasteko, oso kontuan hartu behar du euskal lurraldean ematen den sozializazio edota enkulturazio prozesua —erreferentziazko hizkuntz (ar) en arabera— anitza dela: jakin badakigu gizartea eta kultura ez direla euren hizkuntzan agortzen, baina —Coseriu eta Deweyren hitzetan ikusi bezala— hizkuntza" barru barrutik dago bizitza sozialarekin erlazionatuta", eta berorrek" eragina du jarduera kultural guztien formetan eta edukietan" 227 Horrela, bada, gure kasuan, sozializazio edota enkulturazio prozesu ezberdinez hitz
|
egin
behar dugu, hala nola, batez ere euskararen inguruan eta gehienbat espainolaren edo frantsesaren inguruan eraikitzen diren prozesuez. Bi horien artean, beti ere, funtsezko ezberdintasun bat dago:
|
|
|
hezkuntzaren erantzukizuna —gurean bezala orokorrean ere— ez da bakarrik gizabanakoarekiko, baizik eta baita gizataldearekiko ere: baldin eta euskal pertsona bada euskal hezkuntzaren erreferente nagusia —eta ez gizaki abstraktua edota gizabanako isolatua—, orduan hezkuntza horrek ezinbestean
|
egin
behar du lan ere euskal komunitatea bera osatzearen eta berorren talde nortasuna garatzearen alde. " Gizakiak", honela Ferrero," subsistentzia ‘indibidualaren’ beharrarekin batera, subsistentzia ‘kolektiboaren’ edo konpartituaren beharra sentitzen du ere" 228 Subsistentzia kolektiboaren behar hori, gure kasuan, euskal komunitate linguistikoak gutxieneko duintasun batekin bizirik irauteko ahaleginarekin du zerikusia, edo, bestela esanda, balizko euskal hezkuntza nazional batekin.
|
|
|
Aurrera eginez, jarraian, espresuki hezkuntzaren eta hizkuntz pedagogiaren dimentsio etikoaz esandako hainbat gauza azpimarratuko dugu: ...delarik" 251 Hizkuntz kontuetara etorrita, eta Bollnowen eskutik, esatekoa da ere hezkuntzaren zeregin garrantzitsuenetako bat dela" gizakia hitz egitera eramatea" edo" elkarrizketara gidatzea", hain zuzen, horretarako" jarrera eta gaitasuna" bultzatuz252 Azken batean" erantzukizunerako etika pedagogikoak" eta" elkarrizketarako hezkuntzak" bat
|
egin
behar dute, horrela bakarrik izango baita posible —euskal kasuan ere— guztion" askatasuna" areagotzea eta egitasmo komunak" negoziatzea" 253 Errepaso moduko honekin bukatzeko, labur ere, aniztasun sozio-kulturalak eta linguistikoak etika pedagogikoari suposatzen diona gogoraraziko dugu: hezkuntzaren erantzukizuna, jakina, etikoa da" bizitza sozialean parte hartzeko gaitasuna" indartu nahi duen unetik, baina zeregin hori gauzatzerakoan ezinbestean egokitu behar du hark bai" une bakoitzeko zirkunstantzietara" bai" kultura baten jabe den gizatalde" bakoitzera254 Hizkuntza da, alabaina, gizatalde horietako bakoitza gehien ezaugarritzen duen zirkunstantzia, eta, horrexegatik, hezkuntzak ezinbestean sustatu behar du" hizkuntz komunitatearen auto adierazpen linguistiko eta kulturalaren gaitasuna" 255 Aipatutako aniztasunak, finean, giza eskubideen baitan kokatu beharreko eskubide kultural eta linguistikoez hitz egitera garamatza, eta, egiaz, hemendik abiatuz ulertu litzateke ere euskal hezkuntzak euskararen normalizazioaren inguruan duen erantzukizuna.
|
|
|
jarduera pedagogiko eta hezkuntza linguistiko ororen berezko alde etikoak, gure kasuan, euskal hezkuntzaren beraren zentzu etiko orohartzaileaz galdetzera garamatza eta, bide batez, baita bertan euskarak betetzen duen edota bete lukeen paperaz hausnartzera ere. Kontua da, bada, aniztasun antropologikoaren diskurtso teorikoa gure errealitatera ekarri beharra dagoela eta, orduan, ezinbestean hitz
|
egin
behar dugula giza eskubide orokorren baitan kokatu eta ulertu beharreko euskal hezkuntza, hizkuntz eta kultur eskubideez. Horrela, bada, eta etika komunikatiboaren haritik, beharrezkoa dirudi gure euskal hezkuntza elebiduna, funtsean, elebitasunerako euskal hezkuntza bezala planteatzea, zeinak egiazko —bazterketarik gabeko eta baldintza berdinetan gauzatutako— elkarrizketa ahalbidetuko duen.
|
|
|
Sinetsita gaude, beti ere, egun arazo nagusia —bai orokorrean bai gurean— ez dela hainbeste informazio falta baizik eta informazio pila iragazteko irizpide falta; horregatik, garrantzitsua iruditu zaigu hitzez eta egitez gure pentsatzeko gaitasunari tarte bat egitea. Kontua da, azken batean, aurrera egiteko —baita euskararen auzian ere— jakin
|
egin
behar dugula nondik gatozen eta, batez ere, nora joan nahi dugun, nora joan behar dugun eta nora joan ahal dugun. Galdera horien ingurukoa izan da, gehiago edo gutxiago asmatuz, idazlan honetan aztertu nahi izan duguna.
|
|
|
Igoera horren azkeneko maila bonba atomikoekin loturikoa litzateke, alegia, bere emaitzetan gizadi osoa suntsituko lukeen gerratearekin. Horren aurrean, egiaz, gizakiak elkarrizketaren posibilitatearen aurrean pairatutako porrotak suposatzen duenaren inguruko galdera
|
egin
behar dugu. Aldi berean, gizabanako bakoitzak —eta ez hainbeste hezitzaile bezala, baizik eta batez ere gure munduaren ordezkari bezala— hemen eduki duen erantzukizuna aztertu luke ere.
|
|
|
antropologia hezitzaile baten lana, Humboldti jarraituz, bikoitza izango litzateke. Hau da, batetik, aztertu
|
egin
behar du nola" giza errealitatea idealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera errealetik bere izaera idealera hurbiltzen); bestetik, aztertu egin behar du nola" giza ideala errealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera ideala bere izaera errealean gauzatzen). Bi horiek, beti ere, aldi berean gertatu behar dute eta, egiaz, humanizazio prozesu bat eta bera osatzen dute.
|
|
|
antropologia hezitzaile baten lana, Humboldti jarraituz, bikoitza izango litzateke. Hau da, batetik, aztertu egin behar du nola" giza errealitatea idealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera errealetik bere izaera idealera hurbiltzen); bestetik, aztertu
|
egin
behar du nola" giza ideala errealizatu" (nola lagundu gizabanakoari bere izaera ideala bere izaera errealean gauzatzen). Bi horiek, beti ere, aldi berean gertatu behar dute eta, egiaz, humanizazio prozesu bat eta bera osatzen dute.
|
|
|
" Hizkuntzaren funtzio emantzipatzaile horiek", finean," autonomiaren eramaile bezala" edo" autoerrealizazioaren eta bizitza pertsonalaren estiloaren baliabide bezala" dihardute, horrela gizakiak aukera duelarik" bere burua berak izan nahi duenaren arabera moldatzeko" 124 Hala ere, aurrekoaz gain, Lochek beharrezkoa ikusten du hizkuntzaren zeregin askatzaile hori hizketa ekintza konkretuetan aztertzea —bai orokorrean bai hezkuntzan—, ze hitz egite hutsak ez du besterik gabe gizabanakoa humanizatzen. Esate baterako," hizkuntza errepresiboa —mehatxuan edo gaitzespenean, kalumnian edo bidegabeko epaian agertzen dena— hitz egiteko modu emantzipatzailearen kontrakoa da" 125 Era horretan, bada, gizakiak —eta bereziki hezitzaileak— zaindu
|
egin
behar du bere hizketa, alegia, norbaitek bere buruaren eta besteen askapenaren alde egin nahi badu, egiaz," arau emantzipatzaile" batzuk bete behar ditu hitz egiteko orduan. Gure autoreak, arau horiek direla-eta, zera eskatzen dio adibidez hizketa egokiari:
|
|
|
Lehenik," hizkuntzak" hezkuntzan betetzen duen" funtzio operatiboa" aipatzen digu, berori" kultura ren produkzioarekin eta erreprodukzioarekin" zuzenean lotzen duelarik151: horren haritik azpimarra dezagun, hasteko, gizakiak bere bizitza kulturala —bai indibidualki bai sozialki— moldatu
|
egin
behar duela, eta zeregin horretan hizkuntzak funtsezko paper bat jokatzen duela. Kontua da, orokorrean bederen, gizakiak hizkuntza operatiboki erabiltzen duela, bai, kultura sortzeko, kontsumitzeko eta zaintzeko bere ekintzetan, alegia, zerbait ekoitzi, landu, suntsitu edota eraldatu nahi duenean.152
|
|
|
Bestearekin bakarrik da berori emankor. Horretara iristeko, baina, bestea ez da mugatu behar etengabeko objekzio kritikoak egitera; aldiz, berorrek bere aldetik saiatu
|
egin
behar du ere bere ibilbide propioa egiten, modu horretan —joan etorrian dabilen hitz egite horretan— elkarrizketa osoa guztiz garatuko delarik.
|
|
|
galdera antropologikoki da erabakigarria" 27 eta, horrenbestez, berorrek hezkuntza praktikaren eta teoriaren ideia erregulatzaile baten moduan funtzionatzen du hasi eta bukatu arte. Jarduera pedagogikoaren zentzuaren inguruko galdera horrek, bestela, gizakiaren intentzioaz eta motibazioaz galdetzera garamatza, bai eta berorren erreferentziazko balioen izaeraz ere, ze, azken batean, hark horien arabera erabakitzen du zer
|
egin
behar duen eta zer ez. Ez da gure asmoa ur handi eta garrantzitsu horietan sakontzea; alabaina, interesgarria iruditzen zaigu —aipamen moduan bakarrik bada ere— horren inguruko Dienelt en hitz batzuk gogora ekartzea, non egiaz Frankl en ideia nagusietako bat laburbiltzen den:
|
|
|
" Hezkuntzaren antropologia", bestela esanda, ezin daiteke" orientazio enpiriko hutseko" planteamendu batean geratu, alderantziz," antropologia pedagogikoak" —Dienelten hitzetan—" filosofikoki legitimatu behar du bere burua" 37 Kontua da, aipatu bezala, hezitzaileak gizakiaren osotasuna kontsideratu behar duela —berori den eta izan daitekeen horretan—; eta, horregatik, ezinbestekoa dirudi" antropologia erreala" eta" antropologia ideala" bezala ezagutzen direnen arteko loturak onartzea eta indartzea38 Hauxe da, orokorrean, antropologia filosofikoak —arrakasta gehiagorekin edo gutxiagorekin39— landu eta proposatu nahi izan duena, alegia, gizakiaren irudi organiko bat, zeinak giza ekintzaren ideia erregulatzaile bezala funtzionatuko duen. Zentzu honetan, gogora ekartzeko modukoa da nola Kantek" antropologiaren" barruan kokatzen dituen bere hiru galdera ezagunak —" zer jakin ahal dut?"," zer
|
egin
behar dut?" eta" zer itxaron ahal nezake?" —, horiek beti laugarren galdera bati —" zer da gizakia?" — erreferitzen zaizkion heinean40 Ez dugu ahaztu behar, hala ere," egungo antropologia filosofikoak", Dienelti jarraituz, oso kontuan hartzen dituela" gizakiaren zientzia enpiriko guztiak" 41, hori funtsezkoa delarik hezkuntzaren antropol...
|
|
|
Jaiotako gizakumeak ikasi
|
egin
behar du gizaki izaten —gizakia egin egiten da—, baina gizaki bihurtze hori ezin daiteke modu orokor eta abstraktu batean planteatu, baizik eta zinez egokitutako baldintza sozialak eta kulturalak oso kontuan hartuz. Azken finean, Ferrerok dioen bezala," gizakia bere naturak berak zuzentzen (’kondenatzen’) du gizartean bizitzera:
|
|
|
Baldin eta pedagogia ekintzaren zientzia bada, baldin eta hura praktika pedagogikotik eta praktika pedagogikorako sortutako teoria bada, orduan pedagogiak modu zentral batez —eta ez bakarrik periferikoki—
|
egin
behar du lan etikaren esparru tematiko honetan.70
|
|
|
Lehenengoak, jada aipatutakoaren haritik eta Beorleguiren hitzetan," giza naturaren berezko izaera etikoarekin" 72 du zerikusia: " Animaliarekin gertatzen ez den bezala", honela zioen jada Zubirik," gizakiaren bizitza irekia da osaeraz" 73 Gizakia izaki aske eta adimendun bat da —ez dago jaiotzez programatua— eta, horregatik, bere burua egin
|
egin
behar du eta erantzukizunez hartu behar ditu bere erabakiak. Horren haritik, hain zuzen, hitz egiten du Lopez Arangurenek" gizakiaren egiturazko izaera moralaz":
|
|
|
Horregatik, eta euskal hezkuntzaren perspektibatik, oso esanguratsua da ikustea nola teoria pedagogikoak hizkuntzaren berezko funtzio humanizatzaile batez hitz egiten duen: hizkuntza bera, alabaina, ez da hizkuntza historikoetan baino existitzen —gizakia erreala, egiaz, gizataldeetan bizi diren gizabanakoengan bakarrik den bezala— eta, ondorioz, modu batean edo bestean hitz
|
egin
behar dugu hemen ere euskararen berezko funtzio hezitzaileaz. Hizkuntz pedagogiaren baitako kontsiderazio orokorrak, bestela esanda, hizkuntza konkretuetan bakarrik izan daitezke gauzatuak, eta, horrenbestez, aipatutako hizkuntzaren bidezko hezkuntza, gure kasuan, euskararen bidezko hezkuntza da.
|
|
|
Aldi berean, gizakia den horretan zehaztasunez ezagutzeko eta berori zertara bihur daitekeen askatasunez atzemateko, batera
|
egin
behar dute lan behaketaren zentzu praktikoak eta espiritu filosofikoak.6
|
|
|
Gizakiak ez du bere burua errealizatzeko eskubidea bakarrik; bere burua errealizatu
|
egin
behar du ere. Hezigarritasuna ‘ahal izan’ bat da, ‘behar izanera’ hurbiltzeko itxaropen bat, perfekziorako autoexijentzia bat, ‘ni’ hobe baten bilaketa amaiezin bat.21
|
|
|
Pedagogiak, bestela esanda, ez du nahikoa oinarrizko" etika orokor" edota ohiko" etika profesional" batekin; aldiz, berak —erabaki konkretuak hartzen diren esparru guztietan bezalaxe— nahitaez
|
egin
behar du giza ekintzaren inguruko gogoeta sakon eta zabal bat92 Hemen kokatzen da, hain zuzen, Lowischen" erantzukizunerako etika pedagogikoa", zeinak —pertsonen arteko komunikazio zintzoa eta jarrera adeitsua sustatuz—" hiritar aske, ireki, tolerante eta erantzuleak —bai eta gizarte aske, ireki, tolerante eta erantzulea ere— osatzen lagundu nahi duen" 93 H... baldin eta hezkuntza oro antropologikoa bada eta antropologia oro etikoa bada, orduan hezkuntzak ezinbestean du zerikusia etikarekin, alegia, nahitaez kontsideratu behar du bere jardueraren zentzua.
|
|
|
Esan dezakegu, beraz, oinarrizko" euskal hizkuntz komunitate" bat egon badagoela eta, zentzu honetan, hezkuntzak nahitaez
|
egin
behar duela errealitate horri buruzko hausnarketa, horretarako gu jarraian orain arte azaldutako hainbat ideiez baliatuko garelarik. Kontua da, hasteko, egoki dirudiela euskal nortasun sozio-kulturalari espresuki erantzungo dion hezkuntza baten beharra aldarrikatzea:
|
|
|
Kontua da hezkuntzak, zentzu" paidetiko" horretan, gizakia gizaki bezala ezaugarritzen duela eta, horrenbestez, fenomeno antropologiko propio bat osatzen duela: gizakiak, animaliak ez bezala, bere burua egin egiten du eta egin
|
egin
behar du —bere dimentsio biologikoan baino gehiago bere dimentsio gizatiarrean—; eta, besteak beste, horregatik hitz egiten dugu autoerrealizazio prozesuaz edota errealizazio pertsonalaz. Giza ibilbide hori aztertzerakoan, baina, ez da nahikoa gizabanakoen eta gizataldeen gaitasunak, ezaugarriak eta lorpenak kontuan hartzea, alegia, ezinbestekoa da ere erreferentziazko hainbat auzi kontsideratzea, ze, egiaz, noranzkorik gabe prozesu oro itsu da.
|
|
|
hizkuntzaren pedagogia, ikuspuntu horretatik, askoz ere gehiago da hizkuntza baten edo bestearen irakaskuntza baino, alegia, hura ez da didaktika linguistikoaren arazo tekniko, mekaniko, estrategiko edota metodologikoak kontsideratzearekin konformatzen. Hizkuntza, finean, ez da gizakiari itsasten zaion zerbait, baizik eta, egiaz, berorren nortasuna eta bilakaera pertsonala ahalbidetzen duen elementua; eta, horregatik, pedagogiak ezinbestean
|
egin
behar du hizkuntzaren sakoneko zeregin antropologikoaren inguruko galdera. Zentzu honetan, hizkuntzaren pedagogia hizkuntzaren bidezko hezkuntza da eta, bide batez, hizkuntzen irakaskuntza gizakiaren humanizaziorako bitarteko edo tresna.
|