|
2008
|
|
|
Errepikapenak eta erredundantziak gertaera arruntak dira ahozko hizkeran. Elementu horiekin gehiegi kezkatzen ez den batek, eta hiztunak nola esan nahi duen jakin nahiko ez lukeen norbaitek, ziur asko nahiago luke errepikapen horiek kentzea (goiko adibidean, eskuineko zutabea, alegia), hau da, ezkerreko zutabea eskuineko moduko batera itzuliko luke, beti ere testuaren edukia, zer esan nahi izan duen edo
|
eduki
semantikoa, errazago uler eta aztertu ahal izateko. Eta arrazoi bat baino gehiago du horretarako, besteak beste, mezua antolatzeko modu propioa duela ahozko hizkuntzak nola idatzizkoak.
|
|
|
Lan hau hiru ataletan banatuta dago. Lehenak, frantsesez idatzia, Jean Jacques Rousseau-ren Essai> sur> l, origine> des> langues> liburua aztertzen du, forma literarioaren aldetik eta
|
eduki
semantikoaren aldetik. Bigarrenean, espainieraz idatzia, XVIII. mendean, hau da, Rousseau-ren garaian (eta aurrekoan ere) izan ziren ideiak, bai lengoaiaren jatorriaz eta bai hizkuntzen sailkapenaz?
|
|
2012
|
|
|
65). Testua, beraz, irekita dago milaka interpretazio posibletara, eta autoreak ezin du bere lanaren
|
eduki
semantiko guztiaren jabe izan. Testuak irakurlearen irakurketa (edo itzultzailearen itzulpena) behar du bere esanahia gauzatua eta osatua izan dadin.
|
|
|
Interpretazioaren,
|
eduki
semantikoaren eta igortze baldintzen araberakoa da
|
|
|
Alde horretatik, parentetikoen jokabidetik aldentzen dela ikusten dugu. Parentetikoek, izan ere, ez dute proposiziozko eduki horretan parte hartzen eta kendu arren ez genuke dictum edo
|
eduki
semantiko horretan eragingo; beste maila bateko, hots, makroegitura bateko informazioa galduko genuke eta perpausaren egitura sintaktiko horretan eragin ez arren, diskurtsoaren garapena hanka motz utziko luke.
|
|
2021
|
|
|
Datu horien aurrean, zaila izango litzateke esatea aditz kategoria" lexikoa" dela jingulueraz; izan ere, aditz kopurua oso mugatua da. Gainera, murgil joan bezalako predikatu konposatu batean,
|
eduki
semantikoa joan aditzean baino gehiago, aditzezkoa ez den beste elementuan dagoela dirudi, alegia, murgil ale lexikoan. Beraz, jinguluerako aditzek ez dituzte goian aipatu ditugun bi ezaugarriak betetzen:
|
|
|
Adibide horietan guztietan, badirudi egin, hartu eta eman ek" adiztasuna" gaineratzen dutela eta euren osagarriak, aldiz, aditzon
|
eduki
semantikoa edo lexikoa (§ 23.1). Pentsa genezake, hortaz, aditz horien kasuan, bi alderdi daudela banatuta:
|
|
|
Nolabait esateko, Peru triste dago eta Olatz gaizki zegoen perpausetan triste eta gaizki predikatu nagusiak badira, Peru negarrari eutsi ezinik dago adibidea dugunean ere azpimarratutako mendeko perpausa predikatu nagusia izango da. Adibide horietako egon aditza kopulatiboa da, eta
|
eduki
semantiko bat adieraztea baino areago predikatu nagusiaren (triste; gaizki; negarrari eutsi ezinik) eta subjektuaren arteko lotura bideratzea du helburu. Antzera gertatzen da erabilera semikopulatiboa duten beste aditz eta egitura batzuekin ere:
|
|
|
43.11.5b Egia esanda birformulatzailearekin —beraren
|
eduki
semantikoagatik espero izatekoa denez— ez dugu adierazleari (formari) eragiten dion zuzenketarik aurkitu; bai, ordea, adieraziari (edukiari edota erreferentziari) eta inferentziei dagokiena. Zuzenketa hori, ordea, mota desberdinetakoa izan daiteke.
|
|
|
18.4.2b Zehar osagarria diogunean, funtzio sintaktiko batez ari gara, baina funtzio hori alde batera utzita, Joni argumentuak perpaus horretan duen rol tematikoa, edo bestela esatearren,
|
eduki
semantikoa, helburua da. Izan ere, emateak norbaiti zerbait iragatea dakar, eta alde horretatik helburu bat du jomuga, kasu honetan Jon bera.
|
|
|
Biak dira osagai zirkunstantzialak: denbora, tokia, modua, kopurua, zergatia, helburua... bezalako
|
eduki
semantikoekin erlazionatzen dira.
|
|
|
Etxepare). Baina adiera hori ez da, partikula honen jokabidea aztertu duten hizkuntzalari horien ustez, omendun perpausaren esanahiaren parte; esaldiaren eduki pragmatikoari dagokio (ez
|
eduki
semantikoari). Izan ere, adibideei erreparatzea baino ez dugu ikusteko sarritan hiztunak erabateko ziurtasuna adierazten duela esaten ari den horretaz.
|
|
|
Beste kasu batzuetan, ordea, aditzek
|
eduki
semantiko hutsa edo oso murriztua dute, eta aditza ez den beste elementuren bat izaten da predikazioaren gune nagusia: June zoragarria zen; Zopa beroa zegoen; Eder dira txoriak mendian; Nire arreba triste dabil.
|
|
|
Lore hori polita da; Ez naiz musika zalea; Kezkatuta nago; Indabak ederrak zeuden; Kafea beroa dago. Esaldi horietako aditz nagusiak kopulatiboak dira (da, naiz, nago, zeuden, dago),
|
eduki
semantiko bat adieraztea baino areago predikatuaren eta subjektuaren arteko lotura bideratzea helburu dutenak. Flexioari dagozkionak adierazten dituzte (modua, denbora, aspektua, pertsona), baina, esan bezala, eduki semantikorik gabeak dira; ez dira subjektuaren predikatu.
|
|
|
Esaldi horietako aditz nagusiak kopulatiboak dira (da, naiz, nago, zeuden, dago), eduki semantiko bat adieraztea baino areago predikatuaren eta subjektuaren arteko lotura bideratzea helburu dutenak. Flexioari dagozkionak adierazten dituzte (modua, denbora, aspektua, pertsona), baina, esan bezala,
|
eduki
semantikorik gabeak dira; ez dira subjektuaren predikatu. Predikatu nagusia, hain zuzen ere, azpimarratutako elementuak dira (polita, musika zalea, kezkatuta, ederrak, beroa); era honetako predikatu nagusiei gramatikaren tradizio batzuetan atributu ere deitzen zaie, eta nolakotasuna adierazten dute, modu zabalean, baina ez aditzaren osagarri bezala, subjektu bati dagokion predikatu gisa baizik.
|
|
|
Hala, Langileak kezkatuta daude esaldiaren aldean Langileek kezkatuta jarraitzen dute esaldiak egoera lehendik datorrela eta bere horretan dirauela ematen du aditzera2 Aditz hauen berezko esanahiaren eta erabilera semikopulatiboaren arteko aldea, berriz, honako esaldi hauek erakusten dute: Trena gero eta azkarrago dabil eta Jendea gero eta aztoratuagoa dabil; aurrenak aditzaren
|
eduki
semantiko betea gordetzen du (‘toki batetik bestera higitu’) eta ibilera fisikoa adierazten du; bigarrenak subjektuaren egoera bat ematen du aditzera. Beraz, hauetan ere predikatu nagusia azpimarratutako elementuak (burumakur, triste, kezkatuta) ematen du, eta atribuzio erlazioa dute dagokien subjektuarekiko.
|
|
|
badituzte morfologiako egituren ezaugarriak, baina baita sintaxi egiturenak ere (Zabala 2004). Predikatu konplexu hauetako aditzen
|
eduki
semantikoa murriztua izan ohi da: aditz arinak (egin) edo lotura aditzak (izan, egon, ibili) izaten dira.
|
|
|
Predikatu hauetako aditzak
|
eduki
semantiko osoa du (ezin da esan aditz arina denik), baina osagaien morfologia berezia da eta, batez ere, esanahia gehienetan ez da konposizionala. Izan ere, determinatzaile sintagmak ez du aukerarik ematen plurala hartzeko (edo singularrean azaltzeko plurala bada), edo erakusle determinatzailea hartzeko(* begi horiek josi).
|
|
|
Ez zen etxeratu, galdutako poltsa aurkitu ez zuen arte; Maisua ikasgelatik ateratzen denean, jolasean aritzen dira ikasleak hura itzultzen ez den arte. Azken mugako gertakari bezala ulertuta desegokia da perpaus horietako ez a,
|
eduki
semantikorik gabea, gertakaria ez baita ‘poltsa ez aurkitzea’ eta maisua ‘ez itzultzea’, ‘aurkitzea’ eta ‘itzultzea’ baizik; aurkitu zuen arte (edo aurkitu arte) eta itzultzen den arte (edo itzuli arte) dira forma egokiak. Zuzen erabilia da ez a, ordea, bere edukia gordetzen duenean:
|
|
|
Batzuetan gobernatzaile espliziturik gabe agertzen dira tzen perpausak, eta
|
eduki
semantiko gutxieneko predikatu gobernatzaile bat ulertzen dugu halakoetan: Goizian diru kontatzen/ tabernarako plantatzen/ bazkari ona tokatzen/ kaña artuta kopak eranaz/ erari fiña jokatzen/ egiñik eztet ukatzen/ oraiñ ezpañak nekatzen/ zardiñ ezurra txupatzen (Xenpelar).
|
|
|
Alegia,* edun edo eduki duten adibideetako subjektua, izan eta egon duten adibideetan azaltzen den genitiboaren pareko da; eta alokutiboarekin lotutakoetan ez bezala, ez dago debekurik subjektu —edo genitibo— izan daitezkeen pertsonen aldetik. Eta berriro ere* edun eta eduki —azken hau mendebaldean— ez dira beren ohiko
|
eduki
semantikoarekin azaltzen: Eskuak bero ditut esaten dugunean, ez dugu adierazi nahi ‘zerbait dugula’; edo Txirrinduko gurpila zulatua dut diogunean, ez dugu esan nahi ‘txirrinduko gurpila dudala’; lotura aditzak dira hauetan* edun eta eduki, eta ‘objektu’ modura absolutiboan doan elementuari buruzko lehen mailako predikazioa bideratzen dute:
|
|
|
24.3.5.1a Multzo zabal eta heterogeneo honetan askotariko aditzak eta egiturak biltzen dira. Guztiek ere komunean dute aditzak bere
|
eduki
semantikoa neurri handian galdua duela, edo ohiko esanahitik bestelakoa den adiera batean erabiltzen dela; batzuetan aspektuari buruzko informazioaz gain gutxi gehiago eskaintzen dute (Josuk triste jarraitzen du), baina beste batzuetan nolabaiteko nozio semantiko orokorrak ere adierazten dira (iritzia, aldaketa eta abar). Guztietan ere izenki predikatua nahitaezko elementua da, eta hura gabe adibideak okerrak izaten dira edo aditzari beste adiera bat ematen diogu.
|
|
|
24.3.5.1b Nolabait esateko, erromatarrak garaiezintzat hartzen zituzten edo denboraldia amaitutzat eman dute esaten dugunean, hartu eta eman aditzak beren ohiko adieratik urrunduta azaltzen zaizkigu; zerikusi gutxi dute zapatak hartu ditugu edo dirua eman digute adibideetako hartu eta eman aditzekin; eta egitura kopulatiboetara hurbiltzen dituen adiera berezi hori prolatiboa hartzen dutenean bakarrik izaten dugu; prolatiborik gabe adibide horiek okerrak izango genituzke, edo beste esanahi bat izango lukete hartu eta eman aditzek. Baina
|
eduki
semantikoari dagokionez, sarreran semikopulatiboen sailean aurkeztu ditugun ibili (Nekane triste dabil) edo jarraitu (Josuk gaixo jarraitzen du) bezalako aditzetatik aldenduz, aspektuari buruzko alderdiak (egoeraren hasiera edo aldaketa, iraupena edo amaiera) baino askoz ‘eduki’ gehiago ematen dute: ‘norbaiti buruzko X iritzia, ustea edo irudipena izan’ edo horrelako zerbait adierazten dute, eta alde horretatik, bigarren mailako predikaziora hurbiltzen dira.
|
|
|
Urte erdia joana dugu; Berri hori nik asmatua duzu; Oheak eginda/ eginak dauzkagu; Asperturik dauzkazu lagunak; Emaztea triste dut/ daukat; Lan handiak dituzu horiek. Formaz badirudi bigarren mailako predikazioa dagoela esaldi horietan, hau da, objektuari begirako osagarri predikatiboak direla azpimarratutako sintagmak —guk subjektua, lehen adibidean, urte erdia objektua, eta joana azken honi begirako osagarri predikatiboa—, baina, funtsean, horietako aditz nagusiek ere
|
eduki
semantiko jakin bat adierazi baino areago subjektu predikatuen arteko lotura bideratzea dute helburu; hots, balio kopulatiboa dute. Lehenbizikoa, esate baterako, Urte erdia joana da esaldiaren parekoa da; eta Oheak eginda/ eginak daude esan nahi du hirugarren adibideko esaldiak.
|
|
|
26.1.1b Adizki sintetikoen kasuan, adizki jokatuak bere
|
eduki
semantikoa ematen dio aditz sintagmari; bestela erranik, perpausean deskribatzen den egoera edo gertakaria adizki jokatuak adierazten du: Pellok semea ikastolara darama (eraman ekintza, adizki jokatuaren bidez adierazia).
|
|
|
Aditzak bere baitan duen
|
eduki
semantikoaren arabera, adizki sintetikoek eta analitikoek egoerak, gertaerak, ekintzak, prozesuak adieraz ditzakete; gramatika honetan, sinplifikatze aldera, ‘gertakari’ termino generiko gisa erabiliko dugu adizkiek dakartzaten adiera guztien ordezkatzeko.
|
|
|
Nori berea iruditzen baitzaio hoberenik eta ederrenik (Axular); Erraz irudituko zaizu (Axular). Nolanahi ere, horrelakoetan atribuzioa ez da hain era zuzenean egiten, eta datiboan doan sintagmaren gogoetari garrantzi handiagoa ematen zaio, aditzaren
|
eduki
semantikoa indartuz. Gramatikarien artean eztabaidagai da horrelako kasuetako predikatuak (goiko adibideetan, zaila eta mutil jatorra) predikatu nagusitzat hartu behar diren edo ez.
|
|
|
Arana); Lozorrotik esnatzen dabil gosetia (Urrutikoetxea); Neska bat ispilu puskatu batzuekin jolasten dago eszenako behegainean (Berria); Musika eskola ondoko autobus geltokian itxaroten dago Iker (Urrutikoetxea). Gogoan izan dezagun alde bat gramatikalizatuak ez diren heinean, perifrasi hauek ez dutela beti balio aspektualik eta, beren jatorrizko
|
eduki
semantikoari eutsiz, jarduera adierazten dutela askotan (ikus § 26.4). Gorago erran dugu aditz estatiboek egoera egonkor bat, hau da, garapenik gabea, adierazten duten ber, ezin daitezkeela aspektu progresiboarekin konbina (§ 26.1.4.2c).
|
|
|
...1.2b Solasaldiaren unean oraindik esanguratsua den iraganeko gertakari bat adierazten duen ber, perfektuak esperientziaren berri eman dezake, hau da, jendeak diren bezalakoak bihurtu dituzten bizi esperientziak —esperientzia perfektua deitzen zaio literatura espezializatuan— Baina adizki analitiko horrez gain, euskalki gehienek egitura analitiko birkonposatua ere erabiltzen dute, hau da,
|
eduki
semantikoa dakarren partizipioaz gain izan edo ukan partizipioa ere beretzen duena: Gazte nintzalarik, antzotegi batean ikusi izan dut gizon bat, makila luze bat eskuan, hartaz jotzen zituela ikusliar arraboslari lotsagabeak (Larzabal); Koloradotik Bizkaiaraino, gero Donazaharrera, jin izan zira zure herria ta haurriden ikustera (Arrosagarai);" Ui!
|
|
|
adizki jokatugabea eta adizki jokatua. Adizki jokatugabea egiturako adizki nagusia da eta hark dakar
|
eduki
semantikoa. Adizki jokatua, berriz, egiturako laguntzailea da eta semantikoki hutsa da.
|
|
|
29.5.2 Ohiko gramatiketan, bestelako bereizketak ere egiten dira: osagarriak, erlatiboak, baldintzazkoak, konparatiboak, denborazkoak eta abar, gramatika funtzioen eta
|
eduki
semantikoen arteko halako nahaste bat eginez. Zail da, egia, maila nahaste hauetatik ihes egitea.
|
|
|
Perifrasi egituren artean, badira adizki laguntzaile batzuk beren izaeraz beraz
|
eduki
semantiko arinekoak direnak. Besteak beste, aspektu nozioak soilik adierazten dituztenak, hala nola hasi eta jarraitu.
|