|
2008
|
|
|
Adberbioen kasuan ez bezala, ordea, adjektibo hauek kasu absolutiboz osatuak direla esan ohi da (mugagabea askotan), izenki predikazioa osatzen dutelarik; hala izanik, kasudun sin tagmak genituzke. Zabalak bere tesian (Predikazioaren> teoriak> Gramatika> Sortzailean> (Euskararen> kasua), > 1993) sakon aztertzen ditu predikazio harreman oro, eta hainbat proposamen egiten ditu erlazio hori gauzatzen
|
duten
elementuei dagokie nez. Hemen aipatu dugun adibidean (alegia, adjektiboaren kasuan), eta baita izenenen kasuan ere, erlazio hori zenbaki komunztaduraren bidez edota komunztadura ageririk gabeko ø atzizkiaz osatzen dela esaten digu.
|
|
|
errepikapenak ahozko hizkuntzaren elementu identifikagarriak dira; ez dira besterik gabeko elementu baztergarriak, baliabide pragmatikoak baizik. Hau da, esanahia
|
duten
elementuak. Horrenbestez, ahozko hizkuntzaren zentzua atzemango bada, baliabide honek sisteman duen efektua ere atzeman da.
|
|
|
· Perpausa osatzen
|
duten
elementuak ordenatzeko, ahozko erabilera izan behar da gogoan eta informazioa helaraztea jarri behar da lehentasuntzat.
|
|
|
Elementuok, programa diskurtsibo narratibo edo enuntziatibo bezela aztertzen ditugu, alegia: errolen aurkezpen eta azpi marratzea, denbora espazioaren kokapena, kontasaioa indartu, osatu, erakargarriago egingo
|
duten
elementuen presentzia, eskenatokia, objektuak, musika, eta abar. Guzti
|
|
|
Horrek ez du kentzen holismo vs. espezializazio dialektika guztiz desagertu zenik bigarren terminu horren faborez. Aitzitik, hasierako txikitu bazen ere, beti aurkitzen dira Azkueren lanetan espezializazioa hausten
|
duten
elementuak. Hola, adibidez, Ardi galdua eleberriko istorioa, oinarri folkloriko gabeko sorkuntza literarioa bada ere, han hemenka osagai extraliterarioz hornituta ageri da:
|
|
|
Jakina, faktore horietako bakoitzak ezaugarri desberdinak izan ditzake, zedarritu ezinezkoak, egoerak, hiztunak, asmoak eta testuinguruak askotarikoak direlako. Horrenbestez, kontestua osatzen
|
duten
elementuak (NORK, NOREKIN, ZERTAZ, ZERTARAKO, NOLA... aritu alegia) baldintzatzen dute erregistro bat ala beste erabiltzea. Dena den, erregistroa ez da ulertu behar gauza finko eta egonkor gisa, bi muturren artean gauzatutako continuum bat bezala baizik.
|
|
2010
|
|
|
a.3) Berbaldi ekarriaren markoa osatzen
|
duten
elementuak oso aintzat hartzekoak dira. Horra hor, sarrera aditza, esatezko aditzaren kokakunea, ispilu jokoa, tipografia alderdiak (kakotxak eta kurtsiba), latina eta elementu axiologikoak;
|
|
|
ARRUE proiektuaren asmo nagusia horixe da: aldakortasun hori ongien iragartzen
|
duten
elementuak identifikatzea. Laster izatekoak dira ARRUE proiektuaren orain arteko emaitzak jendaurrean; hartara jo beza, hortaz, datu zehatzen egarri denak.
|
|
|
Luze eramango liguke kontu horrek. EEN legearekin zerikusi handirik ez
|
duten
elementu didaktikoak eta praktika sozioedukatiboak hartu lirateke horretarako kontuan: EAEko ezaugarri propioak dira horietariko batzuk, eta Espainiako edo Mendebal Europako joera zabalagoen alorrekoak besteak.
|
|
2012
|
|
|
– Ironizatzailearen aldetik itxurazko inozentzia islatuko edo antzeztuko
|
duten
elementuak nabarmen daitezke. Ikusi besterik ez dago:
|
|
|
Honenbestez, E1 oinarrizko enuntziatuaren hasieran, mintzagaia jarriko du, bertan predikatuko dena espazioan eta denboran kokatzen
|
duten
elementuak ezarri ohi dira; hau da, adieraziko dudana noiz, non, nork egiten duen. Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du.
|
|
|
Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du. Aditzaren atzean, zama informatibo txikien
|
duten
elementuak edo kokatuko ditu, Garziari jarraituz (1997),, perpaus abarrak, nahiz, esaldi abarrak?; hots,, mintzagai galdegai?
|
|
|
Griceren ereduak helburu du komunikazio trukea arautzen
|
duten
elementuak zein diren eta nolakoak diren azaltzea. Gricek dioenez, hizketan ari direnean, auzolanean edo lankidetzan ari balira bezala jokatzen dute solaskideek (esatari norentzakoek, alegia), hainbat arauri men eginez edo.
|
|
|
Gainera, pilatzailea (akumulatiboa) da, ez subordinatzailea. Izan ere, berbaldia osatzen
|
duten
elementuak maila berean jartzeko joera du ahozkotasunak. Parataxirako joera horrek, Walter Ongek (1982) ere aipatzen duenak, ahozkotasunaren lege unibertsala dirudi:
|
|
|
Goian esana dugu ahozkotasunak berbaldia osatzen
|
duten
elementuak (enuntziatuak, erantsiko dugu guk) maila berean jartzeko joera duela; maila bereko osagaiak elkarren segidan metatuz edo pilatuz osatzen dela, alegia.
|
|
|
Honenbestez, E1 oinarrizko enuntziatuaren hasieran, mintzagaia jarriko du, bertan predikatuko dena espazioan eta denboran kokatzen
|
duten
elementuak eskaini ohi dira; hau da, adieraziko dudana noiz, non, nork egiten duen. Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du.
|
|
|
Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du. Aditzaren atzean, zama informatibo txikien
|
duten
elementuak edo kokatuko ditu, Garziari jarraituz (1997),, perpaus abarrak, nahiz, esaldi abarrak?; hots,, mintzagai galdegai?
|
|
|
Enuntziatu parentetikoa mintzagaiaren segidan kokatze hau, gainera, lot dezakegu Hidalgok (1997b) aipatzen duen marko modalarekin ere. Hidalgoren arabera, komunikazio legeek eskakizun dute esaldiaren marko predikatiboa eraikitzeko eginkizuna
|
duten
elementuak esaldiaren hasieran paratzea. Elementu horien artean kokatzen ditu bai elementu tematikoak eta modalak, bai esaldiaren aurreko testuinguruarekin lotura zubia egiten duten elementuak eta baita esaldian jada ezagunak diren elementuak edota aurrerantzean ezaguntzat eman nahi direnak ere, ondoren honen gainean predikatzeko.
|
|
|
Hidalgoren arabera, komunikazio legeek eskakizun dute esaldiaren marko predikatiboa eraikitzeko eginkizuna duten elementuak esaldiaren hasieran paratzea. Elementu horien artean kokatzen ditu bai elementu tematikoak eta modalak, bai esaldiaren aurreko testuinguruarekin lotura zubia egiten
|
duten
elementuak eta baita esaldian jada ezagunak diren elementuak edota aurrerantzean ezaguntzat eman nahi direnak ere, ondoren honen gainean predikatzeko.
|
|
|
edo, testura? horrek garamatza pentsatzera testua elkarren dependentzia
|
duten
elementuez osatuta dagoela; interpretatzeko, testuan ageri den beste osagairen batera jotzeko eskatzen diguten elementuez, hain zuzen ere.
|
|
2013
|
|
|
Baina zein ziren «aberri txikiaren» ezaugarriak? Thiesserenarabera, «paisaiak, geografia, historia, lekuko lur-sailetako produktuak, gizon ospetsuak eta folklorea» dira aberri txikia osatzen
|
duten
elementuak. Hor ez da ageri nortasun nazionalik edo politikorik, ez eta ere hizkuntzarik.
|
|
2014
|
|
|
testuinguru horretan, iruditzen zait zaila dela urte haiek bizi izan ez zituztenek ez Arestiren poesia ez Aresti bera ere ulertzea. Ez naiz metrikaz ari, ez jakintsuen iritzian jaso zituen kanpo eraginez edo eragin politikoez; ari naiz hitzei jariatzen zaizkien sentimenduez, ari naiz barruko borroka pertsonalaz, kontraesanez, asmoez, ametsez eta ameskeriez, lilurez, ari naiz sortzaile baten lana era batera eta ez bestera osatzera bultzatzen
|
duten
elementuez. oi nazea dago poetaren bertso lerroetan, arrangura bere herriaren gatik, bere sustraiengatik, kexa bere garaikideek erakusten zio ten ulertu ezinagatik, sumina dago langileriarengatik, gizakiek bizi dituzten justiziarik gabeko eta desberdintasuneko egoerengatik, eta gai horietan mugarik ez dago. Baina esperantza ere badago bertso lerro horietan, eta maitasun handia familiarenganako, eta ez bakarrik etxepe berean bizi denarentzat, baita klanarenganako eta tribuarenganakoa ere.
|
|
2021
|
|
|
Oiartzunen, Zegaman eta Arrasaten. Aurrenekoak onomastika akitaniarrean agertzen diren osagaien taxua
|
duten
elementuak dauzka zati batean. Bigarrenean irakur daitezkeen" onimo" guztiak, berriz, latinekoak dira.
|
|
|
Gorrotxategiren (1995b: 208, 218) ustez, ordea, Oiartzungo patronimoa onomastika akitaniarrean lekukoturiko osagaietan oinarri hartuz azter daiteke, eta aurreneko osagaia (Bel) Belexerroarekin zerikusia
|
duten
elementuen sailean sartzen du. Eibarko euskalariak (1984a:
|
|
|
Izan ere, DMaren jarraibidezko esanahia oso estu loturik dago askotan esapidea osatzen
|
duten
elementuetako bakoitzaren esanahi kontzeptualarekin.
|
|
|
7.2.7.1b Mugakizunak, bestalde, aditzetik eratorriak diren heinean, osagarria hartzen
|
duten
elementuak dira; hots, bi osagaien arteko erlazioa osagarri buru motakoa da (Artiagoitia 2011). Ezkerreko osagaia, mugatzailea, aditzoinaren barne argumentuari dagokio.
|
|
|
40.1b Hitz soilez edo esapideez gain, modua adierazteko beste osaera bat
|
duten
elementuen berri ere ematen genuen: adizlagunak edo postposizio sintagmak.
|
|
|
Orain arte azaldu ditugun adibideetan, bigarren mailako predikazioaren gaia, bi perpausek komunean
|
duten
elementua, subjektuaren funtzioan azaldu zaigu mendeko perpausean; hori da arruntena, gehienetan aurkituko duguna. Baina mendeko perpauseko objektu zuzen funtzioa ere izan dezake bi perpausek komunean duten elementu horrek.
|
|
|
Orain arte azaldu ditugun adibideetan, bigarren mailako predikazioaren gaia, bi perpausek komunean duten elementua, subjektuaren funtzioan azaldu zaigu mendeko perpausean; hori da arruntena, gehienetan aurkituko duguna. Baina mendeko perpauseko objektu zuzen funtzioa ere izan dezake bi perpausek komunean
|
duten
elementu horrek. Esaterako, Suak erreta aurkitu nuen nire baserri zaharra adibidean, nire baserri zaharra da predikaziogaia, eta mendeko perpausean objektu zuzen modura ulertu behar da:
|
|
|
Hizkuntza elementu baten distribuzioa elementu hori ager daitekeen testuinguru desberdinak dira. Horrela, testuinguru beretan ager daitezkeen elementuek distribuzio bera dutela esango dugu eta distribuzio bera
|
duten
elementuek kategoria bat osatuko dute. Horrela, neke handirik gabe, asma daiteke perpausak duen egitura —hierarkia erakusten duen egitura— zein den.
|
|
|
Erakusleen funtzioa zerbait seinalatzea da, izenak berak dioen bezala. Zerbait erakusten
|
duten
elementuak dira. Euskaraz, elementu erakusle hauek ditugu:
|
|
|
23.5.3.1c Partikula esan zaie, eta termino hori darabil Jendraschek ek ere (2007), askotan banako lexikoetatik datozen, baina funtzio gramatikal edo diskurtsiboa
|
duten
elementu aldagaitzak izendatzeko. Jatorriz izenak dira bide eta ahal; omenek ere badu izen kategoriako erabilera.
|
|
|
24.3.1e Adiera lokatiboa
|
duten
elementuak ere sarri azaltzen dira izan eta egon aditzekin: Atzoko kaxak han daude/ dira; Dirua mahai gainean dago/ da; Josune ohean dago/ da3 Gramatikari batzuek diote aurreko adibideak zentzu zabalean egitura kopulatibotzat hartu genituzkeela, eta azpimarratutako tokizko elementuak atributuak direla; azken batean, lokatibo horien ordez bestelako adberbioak edo adjektiboak azalduko balira bezalako egituren aurrean gaudela:
|
|
|
Egon eta izan lotura aditzak izanik, nahitaez eraman behar dute predikazioa gauzatzen lagunduko dien zerbait, eta goiko kasuetan, lokatiboaren bidez (han; mahai gainean; ohean) aseko litzateke eskakizun hori. Nolabait esateko," predikatu lokatiboak" izango lirateke, aditzok bai baitute ‘kokapena’ edo nolabaiteko ‘iraupena’ adierazten
|
duten
elementuei bide emateko gaitasuna. Baina ohart gaitezen beste batzuetan lokatiboa ez dela predikatu nagusia:
|
|
|
Beraz, bi aditz hauen balio kopulatiboaz ari garelarik, kontuan izan beharreko puntu nagusia zera da: aditz bakoitza zer motatako predikatuak adierazteko erabiltzen den hizkera bakoitzean, eta egitura kopulatibo horietan parte hartzen
|
duten
elementuek zer eragin duten horretan. Bada kontuan izan beharreko bigarren auzi bat ere:
|
|
|
Kontuan izan behar da konparazioa osatzen
|
duten
elementuez ari garela hemen, ez perpausen sintaxiari dagozkion osagaiez. Hala, handi adjektiboa konparazioaren ‘ardatza’ dela esaten denean, konparazio gaia seinalatzen duela esan nahi da —etxeen ‘handitasun maila’ konparatzen dela, alegia—, ez egitura sintaktiko baten ardatza dela.
|
|
|
28.8d Batzuetan, intonazio bereziagoz, juntagailuaren alboetan osagai izatea zail
|
duten
elementu segidak ere azaltzen zaizkigu multzokaturik. Adibidez:
|
|
|
28.1.2a Juntadura mota desberdinak bereizi ohi dira. Juntagailuak esanahi semantiko abstraktua
|
duten
elementuak dira, eta erabiltzen den juntagailuaren arabera, juntagaien artean lotura semantiko abstraktu desberdina ezartzen da. Lotura semantiko horien arabera sailkatu ohi dira juntadura mota desberdinak.
|
|
|
Kategoria funtzionalek informazio gramatikala ematen dute, gramatikak berak finkatzen dituen adiera abstraktuak, alegia. Batetik, erreferentzia finkatzen
|
duten
elementuak ditugu: determinatzailea eta inflexioa lirateke adibide argienak, eta azken hauen barnean, denbora, modua, aspektua, komunztadura...
|
|
|
Baina beste modu batean ere definitu da mintzagaia: informazio zaharra edo jadanik ezaguna biltzen
|
duten
elementuek osatzen duten perpausaren zatia. Definizio hori eta bestea, diskurtso edo solasaren ‘unibertsoa’ finkatzen duen atala dela esatea, elkarren osagarri izan daitezke, sarritan informazio zaharra solasaren oinarri gertatzen baita eta elementu berriek zein testuingurutan toki hartzen duten erakusten baitu.
|