|
2003
|
|
|
Oihenart, Bela edo Sanadon ez gain, Hiribarrenek bere garaiko Iparraldeko historialariengan ere ikusiko zuen hau. Manex Goihenetxek erakutsi
|
duenez
, arteko Iparraldeko historiografian, euskal jatorrien inguruko gaiak ziren nagusi.88 Eta orduko ikertzaileen artean Hiribarrenengan eraginik zuzenena izan zezakeena Agosti Xaho bide zen.
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. ...lanola euskara latin frantses gaztelania hiztegi baterako eta latina euskaratik ikasteko metodo baterako, Lapurdiko Biltzarrera jo zuen, baina kasu guztietan arrakastarik gabe.35 (Aurreko mendean, Nafarroa Behereko Estatu Orokorretan eta Gipuzkoako Batzar Nagusietan, euskarazko beste liburu batzuk argitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak gertatu ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten
|
duenez
, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur hizkuntza gisa gero eta gehiago sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez zuten euskaraz idatzitako kultur produkzioa sustatzeko interesik agertu, auzi horietarako erdara nahiago ... Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi
|
duenez
, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan). Baina euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen ez badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpen praktikoki guztiak erlijio arlokoak izan ziren.
|
|
|
Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia lan guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. Aldiz, Egiategik, euskarazko historia lan orokor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako lan batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen
|
duenez
, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur hizkuntza bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial gisa talde ahulegia izan zen.
|
|
|
Honela, artisauen artean aberatsenak ziren, denda zeukatenak P. Manzanos-ek zehazten
|
duenez
(Manzanos Arreal, 1995)?, eta 45.000 eta 280.000 erreal bitartean zeukaten fortuna bezala. Hor ere dakusagu haien garrantzia; batzuk, ondorioz, hiriko goi mailara iritsi ziren merkatari bihurtuz eta, beraz, maila ekonomiko berdintsuko taldeetara hurbilduz (merkatari handiak, nobleak ere baitziren, hiriko elitea osatuz, artisau eta a la menuda saltzen zutenen aurrean).
|
|
|
Euskaldunok betidanik tripontzi eta gozozale fama izan dugu, Busca Isusik aipatzen
|
duenez
, eta, antza, gularako joera gehiago izan dugu, lizunkeriarako baino. Eta guri betidanik gustatu zaigu txokolatea.
|
|
|
Bi izan ziren, ordea, ikastaro horrek erakutsitako ahuleziak; bata, sailaren behin behineko topagune izaera, bertan bildu zirenek ez zirelako gai izan lan-talde iraunkorra sortzeko. Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz hitz egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten
|
duenez
, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten pertsona edota taldeei eta hala jarraitu zitzaien deitzen. Kontuan izan behar da, egoera ulertzeko, UEUren baliabide urriek ez zutela aukera handirik ematen egitura sendoak sortzeko.
|
|
2004
|
|
|
Mercedesek azaltzen
|
duenez
, Zikuñagarako etxean egiten ziren lan hauek guztiz femeninoak ziren, isilpean egiten zirenak, eta isilpean ordaintzen zirenak.
|
|
|
Eskema honek duen arazo nagusia proportzio kontua baino gehiago planteamendua da: abiapuntua Estatuak ezartzen
|
duenez
, hau da, ikasgaiaren oinarrizko eskema egina datorrenez, gero eduki propioak, kopuruz esanguratsuak izan badaitezke ere, derrigor eskema horretara moldatu beharra dute. Eta horrela ez dago ikuspegi propio bat eraikitzerik.
|
|
2005
|
|
|
7 Hizkuntzalaritza eta historia gaiak alde batera utzita, Bergua k iberiera egoki ulertzen ei
|
duenez
, iberiar etnografiari buruzko oso ikuspegi kuriosoa eskaintzen du. Adibidez, iberiar gizartean heriotzak berebiziko garrantzia zuen eta senar emazteetan, gizonak bizitza galtzen zuenean, bere andreak ere hil egin behar omen zuen, biak batera ehortziz.
|
|
|
Erromatar aurreko Penintsula Iberiarrari buruz hainbat obra idatzi ditu. Denetariko ikasketak egin baditu ere (komertzio, historia eta soziologia73), hizkuntzalaritza eta filologia arloko ikasketa akademikorik ez
|
duenez
egin, autodidaktatzat har daiteke. Lanbide oso ezberdinak eduki ditu, AEBko marinan, IBMeko kostuen zuzendaria, KODAK S.A.ko giza baliabideen zuzendaria74,...
|
|
|
Halaber gaiari ondo egokitutako bibliografia darabil. Baina euskara bigarren eskutik ezagutzen
|
duenez
, ez dirudi hizkuntz sena duenik iberierarekin antzekotasuna ezartzeko. Bere analisitik ondoen planteatuta dagoena, antzekotasun morfologikoen auzia dela uste dut.
|
|
|
, jakitera emanez agirian zegoela, frankismoak agintean utzitakoek, leku berean (boterean) jarraitzen zutela. Navarrok gaineratzen
|
duenez
:
|
|
|
bezalakoak ezartzeko biolentziaren erabilpen masiboa egin zuten. Sabino Ormazabalek (2003) bere Un mapa (inacabado) del sufrimiento liburuan adierazten
|
duenez
,
|
|
|
Eta izan badu interesik Euskal Herriko kultur bizitza ulertzeko. 1876ko foru abolizio osteko giro euskaroan agertu zen, izenean bertan islatzen
|
duenez
. Aldizkari hau, euskal kultur pizkundearen aurreneko fruitu eta eragileetako bat izan zen.
|
|
2006
|
|
|
esan zuen. Kronikagileak kontatzen
|
duenez
, adibidez, 1457ko udaberrian, Enrike IV.a erregeak egun batzuez Gasteizen bizitzen egon zen, handik Gipuzkoan sartu eta bakea ezartzeko probintzian, gaizkileentzat aterpe ziren zenbait dorre eta etxe botatzea aginduz. Horrela, denbora batez bakea mantentzea lortu zen.
|
|
2008
|
|
|
Halere, Klandermans ek Peace Movements in Western Europe izeneko liburuan idatziriko hitzaurrean adierazten
|
duenez
, hasierako mugimendu horiek berebiziko garrantzia dute ondoren eratukoetan. Izan ere, mugimendu horiek izango dira ondorengoen oinarri, ez soilik filosofiari edo balioei dagokienez, ikusi dugunez, badituzte-eta ezberdintasunak, baizik eta baita mobilizaziorako aukera eta hau ahalbidetzeko elementu gisa ere.
|
|
|
Horrek III Mundu Gerraren atarian egon gintezkeelako sentsazioa sortu zuen gizartean. Klandermans ek aipatzen
|
duenez
, Reagan-en administrazioaren erretorikak indartu egin zuen gerra nuklear hurbilaren beldurra eta lasterketa armamentistarekiko kezka. Cruise misilak sua pizteko behar zen txinparta besterik ez ziren izan autore horrek dioenez.
|
|
|
Horrek hainbat eztabaida ekarri ditu. Ondorengoak lirateke Mariano Agirrek5 aipatzen
|
duenez
, eztabaida hauen oinarriak:
|
|
|
Hori da, Mardones-ek dioenez, gizarte mugimendu berrien ezaugarria, ordura artekoekin alderatuta. Autore horrek azaltzen
|
duenez
, egun arriskuaren gizartea da gurea, industrializazioa ahalbidetu zuten mekanismo berek sortzen dute arriskua, eta horiek kontrolatzeko ez dago estatu trataturik, ez dago arrisku hori klase baxuetara pasatzerik, ez zaio, beraz, klase borrokaren logikaren arabera aurre egiten; ozono geruzako zuloak dirudunei zein pobreei berdin eragiten die-eta. Horregatik sortzen dira gizarte mugimendu berriak.
|
|
|
Azken urteetako datuen bilakaerak erakusten
|
duenez
, ez da sare mafiosoen deuseztapena gertatzen ari, finkapena baizik. Gaur egun enpresa bat irekitzea Yeltsin-en garaian baino zailagoa da.
|
|
2009
|
|
|
Zerrenda horren azken asmoa da, aipatu dudan bezala, Nafarroatik gehiagotan idatz dezatela,, que Dios saue lo que deseamos ver cartas de esa dulce patria?. Abaurreak berak aitortzen
|
duenez
, oso ezaguna da Peru osoan, y me azen en todas partes mucha merced?. Agian, horrela hasi zen euskal herritarren fama ona Ameriketan betidanik eta oro har izan dutena.
|
|
|
Hauek dira Pedro de Abaurrea iruinsemearen hitzak Cuscotik 1609an idatzita. Beste batek aitortzen
|
duenez
, bizitzan daukan gogorik handiena da «después de la salbación(...) yr a ese pueblo (Zangoza kasu honetan) y olgarme allí». Nafarroaren herrimina argi eta garbi islatzen da Miguel de los Rios Ripalda zangozarraren esanetan.
|
|
|
Diario de Navarra (1935/07/07). Artikulu interesgarri honetan jartzen
|
duenez
, dekretu honetaz salbu egongo dira zientifikoak, ikasleak eta turistak.
|
|
|
Andaluziarrak esaterako, Argentinako Gobernuak ez zituen ikusi ere egin nahi eta emigrazio agenteei andaluziarrik ez erreklutatzeko gonbitea egiten zien: ...e una vez produjeron lamentables desenlaces»80 Hegoaldeko eta iparraldeko pertsonen arteko konparaketa hau ez zen Espainian edo Euskal Herrian soilik egiten, Europa guztirako balio zuen ideia bat zen hau, Europa iparraldeko bizilagunak langileagoak eta modu berean berritzaileagoak ziren, ideia horren berri Blanca Sanchez-ek ematen digu migrazio prozesuei buruzko bere ikerlanean81, bertan azaltzen
|
duenez
, Argentinan alarma piztu zen Italiatik eta Espainiatik joandako immigrante gehiegi zegoelako «nacionalidades en principio no deseadas»; iparraldekoak, berriz, «gorengo zibilizazio» baten jabe ziren.
|
|
2011
|
|
|
Bilbo (16 hildako), Eibar (6), Arrasate (6), Pasaia (6), Portugalete (3), Durango (2), Donostia (2), Tolosa (1), eta Barakaldo eta Balmasedakoak baieztatzeke, noski, sakontasun maila hildakoen kopuruaren arabera zehaztu gabe. Aurrerago azaltzen
|
duenez
matxinada izaera bakarra Eibarren eta Arrasaten izango zuen, non sozialismoa eta komunismoa aldarrikatu ziren, eta Bizkaiako meatzeetako gertakariak berriz erresistentziarik gabeko okupazioa izan zen, urrunago joan ez zena eta Bilbon ere ekintza estrategikoa burutu zen hiriburuaren paralizazioa eta isolamendua bilatze aldera. Gune hauetatik kanpo, Fusiren ustez, greba baketsua izan zen (Donostia, Irun, Tolosa, Beasain, Errenteria, Hernani, Bergara eta abar zerrendatzen ditu) gertakari isolatu batzuk, intentsitate handiagoko edota txikiagokoak gertatu baziren ere (indar publikoaren aurkako tiroketak, honen kargak, piketeen ekintzak, petardoren baten leherketak,... aipatzen ditu). Pasaia kasu bereziagotzat hartzen du tiroketa batean gertatu zen 6 pertsonaren hilketa dela eta.
|
|
|
Tolosako Udal Artxiboa, Asuntos olíticos, E.5.6, S.F. (Artxiboaren sekzio honek antolaketarik ez
|
duenez
eta dokumentuen erreferentzia falta dela eta ezin da gehiago zehaztu).
|
|
|
Sanz Ramos askaturik, berriro ere irainak jaso zituen Vaquerizoren aldetik,, zerbitzua traizionatu zuela? esanez (Tolosako Udal Artxiboa, Polizia Munizipala, A.8.1, artxiboaren sekzio honek ere antolaketarik ez
|
duenez
eta dokumentuen erreferentzia falta dela eta ezin da gehiago zehaztu). Zerbitzutik botata amaitu zuen Vaquerizok azkenean,, gehiegikeria, ezezagun horrengatik.
|
|
|
Ez zuen desberdintasun handiegirik erakutsiko Alkatearen Ediktuarekin, Gerra Egoera de facto eta de iure jada finkaturik baitzegoen. Zortzietarako erretiratzeko ordena eman zen eta handik aurrerako pasealari guztiak erregistratuak izan ziren124 eta korrespontsalak aipatzen
|
duenez
soldaduz betetako kamioneta batek aldian aldian Tolosako kale guztietatik buelta bat ematen zuen errondan125.
|
|
2013
|
|
|
legokeen agente bezala ulertzen da,, bizimodu nazionala? suntsitu nahi
|
duenez
desagertu arazi beharrekoa (Carnicer; Díaz, 2009: 2, 8).
|
|
2016
|
|
|
Hemen faxismoa eta frankismoa erkatzen dutenek aldeko argudio bat topatu dezakete, izan ere, italiar historiografian, nahiko adostua izan bait da frankismoa faxismoaren aldaera bat izan dela. Enzo Collotti italiar historialariak esaten
|
duenez
, frankismoa, faxismo katolikoa, izango zen, Italia eta Alemaniatik baino gertuago Austriaren, austrofaxismotik?
|
|
2017
|
|
|
Harrezkero, Alamaniako dukerria karolingiar frankoen eskuetan geratu zen. Pepin Motzaren aldeko karolingiar kronikariak kontatzen
|
duenez
, Karloman Pepinen anaiak bizitzako azkenetan monasterio batean aterpe hartzea erabaki zuen 754an, berak zuzendutako Canstatteko, sarraskiaren damuak jota?. 21
|
|
|
Leherketa hartatik bizirik atera zen Edurne Ostolazak esaten
|
duenez
zubipean hainbat pertsona hil ziren (Aiestaran, 2006: 6). Ikerketa gehiago egin dira gertaera hau behar bezala argitzeko, baina guk lortu ditugun datuen arabera, lau pertsona izan ziren zubipean hil zirenak.
|
|
|
Bestalde, Jose Egiguren Anituak kontatzen
|
duenez
, Ziortza Bolibarko Zeinke auzoa ere bonbardatu zuten goiz hartan. Ez zen inor hil, baina bonbetariko bat Luzar baserriaren teilatua apurtu, eta etxe barrura sartu zen; baina, zortea lagun, simaur piloan jo zuen, eta ez zen lehertu (http://ahaztuenoroimena.com/2013/ 12/ 14/ jose egiguren anitua).
|
|
|
Santiago Onaindiak aipatzen
|
duenez
, herriko plazan zein baserrietan izan ziren hildakoak (Onaindia, 1987: 71). Ez du aipatzen Kirikiño batailoiko gudaririk hil edo zauritu zenik.
|
|
2022
|
|
|
1917ko ekainetik aurrera eta gerra amaitu arte, salmenten joera beherakorra izan zen. Grafikoak argi erakusten
|
duenez
salmenten hazkundea arma laburren eskariaren hazkundeari dagokio batez ere, eta bereziki pistola erdiautomatikoenari. Datuek ere konfirmatzen dute gerran zehar Eibarren ez zela inolako errifle militarrik egin, arma luze guztiak ehizarako eskopetak baitziren.
|
|
|
Jarraian, hainbat erlazio motaren azterketa bateratua aurkezten dugu datu multzo bakar batean, hau da, soziograma bakar batean. Grafo honek erakusten
|
duenez
, euskal nazioko gizabanakoen arteko elkartze sare maila irudikatzen da, eta merkatarien arteko harremanen konplexutasuna eta maiztasuna erakusten. Horretarako, analisi beraren bidez bateratu ditugu familia harremanak (ezkontzak), merkataritza harremanak (konpainiak, faktoreak, maileguak) eta talde harremanak (lankidetza eta elkartzea).
|