|
2000
|
|
|
boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa... baina honetan aurrekoetan baino osatuago eta sendoago azaltzen omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an adierazten
|
duenez
, Marginalia, Ez gara gure baitakoak (1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da. Narrazioak liburuaren" post scriptum" ean aitortzen
|
duenez
, euskera adierazkorrago eta literaturarako gaiago egitea da bere benetako lehia. Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du.
|
|
|
hots, kronotopo determinatua erabili du. Amodiozko istorio hau gaur egungo giro batean kokatu nahi izan
|
duenez
, garaiko ezaugarri askoren inguruko aipamenak egiten ditu: anorexia, gai politikoak, langile mugimendua...
|
|
|
Jon Benitoren ustez, zuzentasuna azpimarragarria da: " Nola gorrotoari hala krudeltasunari dagokienean eta bestelako sentimendu edo irudipenak helarazterakoan." (Gara) Gainera, iparraldeko pertsonaia bat kokatu
|
duenez
istorioaren ardatzean, bere hizkuntzari iparraldeko kutsua eransten saiatu da idazlea.
|
|
|
Genero beltza11 20ko hamarkadaren hasieran Ipar Amerikan sorturiko generoa da. Eleberri poliziakoen generoarekin harreman estua
|
duenez
, bi genero hauen artean antzekotasunak badira: krimen baten ondorengo egoera; ikertzaile papera bereganatzen duen pertsonaia baten edo batzuen ikerketa; eta azkenik, errudunen harrapaketaren bidez korapiloa askatzen da.
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen
|
duenez
," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik azaltzen zaizkigu."
|
|
|
(c) Kritikak lanen harrera asko baldintzatzen
|
duenez
, beharrezkoa iruditu zaigu kritikak erabiltzen dituen ikuspuntuak aztertzeko hustuketa lan hau eskaintzea.
|
|
2001
|
|
|
Baina gure helburua" Ikuspuntu pertzeptiboa" edo Fokalizazioa deitu zaiona aztertzea izan denez, eta bestalde, J. M. Lasagabaster-ek II Euskal Mundu Biltzarrean" La novela vasca al borde de la Realidad" izeneko txostenean 100 metro nobelako Polifoniaren berri hain egokiro ematen
|
duenez
, gure lan honetan ukitu gabe geratu diren alderdi horietaz jabetzeko aipatutako artikuluaren irakurketa gomendatzen dugu. Horrela, idazlearen ikuspuntua deitu izan denaren ikuspegi zabalagoa lortzearekin batera, narratzaileak bere esku duen estrategia honen konplexutasuna osotasunean aztertua geratuko litzateke.
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean eman diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta, azken finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena
|
duenez
(ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala hiru elementu jartzen dituela harremanetan: idazlea, obra eta irakurlea)," Aurreusteen eremu" bat(" Horizonte de expectativas" delakoa Harreraren Estetikan erabiltzen den terminologia erabiliz) birmoldatzen du, garapen horretan ematen diren testu desberdinen harrera ahalbidetuko duena.
|
|
|
Gauzak horrela, azterkizun dugun autorearengana itzuliz, esan daiteke, Saizarbitoriaren lehenengo bi nobeletan poetika berri honen oihartzunik topa daitekeela. Autoreak berak esplizitoki adierazi
|
duenez
:
|
|
|
nobela gure ingurunea islatzen duen ispilua da, lehenengo eta behin. Nobelaren definizio hau beronek genero bezala izan zituen hastapenekin eta XIX.an zehar izan zuen garapenarekin bat badator ere, Ian Watt ek argiro adierazi
|
duenez
, nobelaren kontzeptzio berriak Descartesengandik Kantenganaino doan Filosofiaren eraginez, behaketa eta ingurunearen analisia bereganatu zituen.10
|
|
|
Bere izatea auzitan jartzen duen literatura honek idazketaren beraren zentzuaz egiten digu galde. Patricia Waugh ek metafikzioari buruzko bere liburu ezagunean azpimarratu
|
duenez
:
|
|
|
Gauza bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz: ...uez, sumarioaren prozedura guztiaz," Tupa" ri Arrazola neurozirujanoak egindako ebaketaz,...) izugarriak badira ere, bertan azaltzen diren komandokideen izen eta" alias" ak aldatuak azaltzen dira maiz(" Tupa" Jose Antonio Garmendia Artola dugu, eta ez Javier Garmendia Apaolaza;" Zapa" ez da Ortiz de Zarate izeneko inor izan; etab.) Narratzaileak berak esango
|
duenez
, dokumentuaz haraindi" sinesgarritasuna" da egileak bilatzen duena:
|
|
|
Hori dela-eta, garaiko egoera eta gabeziek bultzatuta ekingo dio Saizarbitoriak idazteari. Egileak berak behin eta berriro adierazi
|
duenez
," akzidentez" hasi zen euskaraz idazten, bere garaiko euskal literaturaren pobreziak eta beharrak gaurkotzeko asmoz.
|
|
|
Bestetik, bikote protagonistaren etxeko" gerren" xehetasunak. Narratzaileak berak aitortuko
|
duenez
" istorioaren narrazioa, kontaketa bera, istorioa baino interesgarriagoa da". Horregatik errepikatzen dira, behin eta berriro, eszena berak, borroka hauen ñabarduren zehaztapenean galtzea gogoko duelako narratzaileak.
|
|
|
Norman Mailerrek esan eta Woody Allenek frogatu
|
duenez
, gaur egunean hiru pertsonaiaren arteko kontua da sedukzioa: mutila, neska eta psikiatra.
|
|
|
a) Narrazio ez fokalizatua edo Zero Fokalizazioa (Pouillon ek" vision par derrière" deiturikoa eta Todorov ek narratzailea> pertsonaia gisara aurkezten diguna). Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino gehiago daki, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez
|
duenez
, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki.
|
|
|
Torturak badu alde autobiografikoa, poetaren izaera ezerezean jarri duena," zapata pilarekin" identifikatzera daramana bere burua. Sánchez Ferlosio ren artikuluak adierazten
|
duenez
, badu alde morala. Dudarik ez, badu alde politikoa.
|
|
|
Herria, iraultza, hitz zehaztugabeegiak dira, eta Furio Jesi k adierazten
|
duenez
," hitzik gabeko ideiak" deitzen dituenetik hurbil daude:
|
|
|
Baina garbi geratu dela dirudi, hautsita dagoen errealitate batek, Atxagak hainbatetan adierazi
|
duenez
, hautsita dagoen idazkera asmatu egin behar izan duela. Hautsitako idazmolde horren sorketan ez du zinemak soilik parte hartu.
|
|
|
Liburua, bada, zalantzan sortu da, eta zalantzan argitaratu. Eta geroragoko garbiketak azaltzen
|
duenez
, hainbat testuren gainean ziurtasun ezaz.
|
|
|
kanpokoaren bila abiatu da barnean duen nortasuna aurkitzeko, atzerrian ibili da, sorterria zer den ulertzeko. Antonio Bonet ek idatzi
|
duenez
:
|
|
|
Autobiografia joatea eta geratzea da batera, Felipe Juaristik idatzi
|
duenez
, bihotz biko pertsona izatea. Eta bihotz bikoitzeko pertsona dela askotan idatzi du Sarrionandiak.
|
|
|
Baina Etiopia Euskal Herrian berrargitaratu den bakoitzean osorik eman da, behintzat. Agian, garai bateko testigantza da abangoardia hori, beste alde, Etiopiaz gain Ziutateaz lanean ere agertzen dena, Mari Jose Olaziriegik ikusi
|
duenez
(1993). Gure artean" isiltasunaren poetika" deitu dugun joerarekin bat dator Ziutateaz, Beckett-ek hasitako bideari jarraiki.
|
|
|
Beranduago, Atxagak berak adierazi
|
duenez
," atzeraka" hasi da. Poesia tradizionalagoa, edo ulergarriagoa egin nahian.
|
|
|
Askotan gogoratu denez Etiopiak egiten duen ekarpen oinarrizkoena irudiaren erabilera askea da. Friederich literatur kritikoak adierazi
|
duenez
, poesia erromantikoaren eta poesia modernoaren artean dagoen etendura, irudiak egiten du. Poesia erromantikoak poemaren gaia den sentimendua deskribatu egiten duen bitartean, poesia modernoak, irudiaren bidez, sentimendua aipatu egiten du, sujeritu, irakurleari irudia eskaintzen dio honek interpreta dezan, eta neurri batean, interpretazioan sentimendu bera bizi dezan.
|
|
|
Arestiren Maldan behera irudiaren erabilpen modernoan oinarrituriko poema dugu. Baina, Maldan beherak ere ez zuen arrakasta handirik lortu, eta poema nagusi edo epikoaren arnasaldia hartzen
|
duenez
, irudiaren indarra tankera narratibo baten menpe geratu zen.
|
|
|
Adibideak argi uzten
|
duenez
, zinemaren topikoak agertzen dira poeman, baina mantentzen da oraindik surrealismoaren eta estetizismoaren oihartzuna(" El cielo era de cobre y luz magnética"), nahiz eta testuak azaldu idazlea materia eta hitz arruntekin lanean ari dela.
|
|
|
Hans Ricrerie k adierazi
|
duenez
: zinemak objektua bera arrazoizko esanahi anekdotiko eta sinbolikotik askatu du bere balio plastiko hutsez geratzeko.
|
|
|
Bide horretatik egunerokotasunak tokia hartzen du poesian, eta Antonio Anson ek idazten
|
duenez
, arte berrian, txikiak indarra hartzen du:
|
|
|
Aditza desagertzen bada, metaforak hartzen du adierazkizunaren toki osoa. Anson irakasleak adierazten
|
duenez
, ondorio hau lortzen da honela jokatuz:
|
|
|
Azken batean, poetak aitortzen
|
duenez
:
|
|
|
J. Duvignaud ikerlariak (1980, 34) adierazten
|
duenez
, espazioan urruntzeak bizidunak eta gauzak aldatzen dituela gogo handiagoz ulertzen da gizarteak estabilitatea bilatzen duenean, eta baretasuna datorrenean gizarte horretara, orduan da handiagoa nomadismoaren tentaldia, orduan unibertsalizazio mina sakonagoa.
|
|
|
Hautapenaren eta ezarpenaren artean, borondatearen eta patuaren artean higitzen da pertsona, eta bietatik
|
duenez
, biak uzten ditu bidaiariak paperaren gainean.
|
|
2002
|
|
|
Halarik ere, Agur, Euzkadiren irakurketa hau ez genuke osatuko baldin eleberrian ukitzen den gai nagusiari, euskal abertzaletasunaren gaiari, erreferentzia egingo ez bagenio. Julenek hasieratik onartzen
|
duenez
(26), euskara eta aberria izan dira betidanik bere kezka nagusiak, eta ezker abertzaletik gertu dagoela onartu arren, benetako gogoeta eta grinarik gabe bizi du euskal errealitate politikoa. Lauaxetarekin duen enkontruak ezer eskaintzen badio Pizkunde garaiko idazleek zuten jarrera irmo eta baikorrera itzultzekoa eskaintzen dio.
|
|
|
Nobelaren bigarren zatian, Juan Mari narratzailea bere osaba Joxeren iragana eta heriotza ikertzen ari da, haren bizitza beti inguratu zuen misterioa argitu nahian. Aipatu behar da, garrantzizkoa baita, Juan Mariren hizkera bere osabaren erregistro mitiko poetikotik urrun dagoela; hurbilago dagoela estilo errealistatik, detektibe istorioei dagozkien zenbait teknika eta estrategiaren erabilerak erakusten
|
duenez
.
|
|
|
4 Platonen bertze anai bat, amaren aldetikako soilik, ordea, textoak erraiten
|
duenez
, Platonen ama Periccionak hirur seme ukhan zituen bere lehen ezkontzan; Platon, Adeimantos eta Glaukon. Bigarren ezkontzakoa zuen Anthiphon hau, Pyrilampesen seme.
|
|
|
Eztabaidazale izateak ernarazi zuen ene baithan, gaztezaroan, mintzoaldi hori idatzi beharra. Eta norbaitek beretzakotu
|
duenez
, nik argitara eman ala ez erabakitzea aztertu eztut. Okher zagoz, bada, ene Sokrates, mintzoaldi hori zaharraren nahikeria ziria dela uste baldin ba duzu, eztabaida zale den gaztearen lana baita.
|
|
|
Par. Hunela, bata, higitza
|
duenez
, bertzelakotzen da.
|
|
|
Par. Orduan, tankera edo itxura
|
duenez
, bata, izatearen muinkide egiten baita eta gabetzen baita, iaio eta hil egiten da.
|
|
|
Par. Iduri
|
duenez
, hauxe gerthatzen da: bataz bertze diren gauzak, bataz harremanetan hastean, heietaz arrotz den halako erro bat hartzen dute, elkharrekiko mugak ezartzen dituen erroa, heien natura edo izakera marrikabea izan arren.
|
|
|
Par. Ezten bata hori, iduri
|
duenez
, egonean eta higian da.
|
|
|
Noizean behin, ordea, haserretu egiten da. Muturrak loditzen zaizkio, ezpainak gizentzen, eta sekulako indarra gorderik
|
duenez
, besoak eta bularra eta oinak hanpatu eta zelai paketsu hura, irakiten ari den eltzeko ura bezin dardaretsu eta borborkari bilakatzen da. Ur azalaren bagak eta uhinak sortu eta zerurantz hegaldatzen dira.
|
|
2003
|
|
|
Hamarkada honen azken aldian Fermin Iraolagoitia, Ibaizabal argitaletxearen zuzendaria bihurtu zen Oskillaso29 Elaberrian bidaia hori zeharbidez aipatua da. ren editore. Eta aipatu azken liburuotan bizkaiera literarioa landu zuen agian argitaletxeak zuen merkatuari eta zituen bezeruei, Bizkaikoei, hobeto erantzuteko, nahiz eta dialogoetan gaztelania zein euskalki desberdinetako ahozko antzeko erregistroak darabiltzan, gainerakoetan ohi
|
duenez
.
|
|
|
GabAt elaberriko senar emazteei oporretan doazela gertaturiko pasadizu zelebrea, emazteak aitortu digunez, Tuterako beraren ezagun edo lagun harrosko bati gertatua omen da, elaberrirako atondurik. EuskM honetako adiskide komunismozaleari jazotako istorio tristea," Irakurleari" zuzenduriko idatzian iragarten
|
duenez
, Madrilen bizi zen bere adiskide euskaldun bati gertatu omen zitzaion. Eta Kurl delakoan ere, Patxiren mutiko lagunak Gernikan gaztetxotan izan zituenak dira apurra gorabehera.
|
|
|
Dialogoetako hizkera, ostera, ez zuen aldatu beharrik izan; lehen idaztaldiko modu moduan utzi zuen, ezer ikutu gabe. Hau da, besteetan ohi
|
duenez
, tokian tokiko berbaikuneen ereduak lantzen ditu elaberriko pertsonaien ahoan; soiltasunez esanda, Gernikaldeko bizkaiera eta Donostia aldeko gipuzkera, pertsonaien arabera.
|
|
|
Egan aldizkarian (XXVI, 190) 1967 urtean argitaratu zen narrazio luzea, 50 orrialde ondo bete hartzen dituena, baina idazleak azkenean argitzen
|
duenez
1964an idatzia. Beraz Kurl eta beste ipuinen aldikoa.
|
|
|
" Hemen dator gure oskillaso". Arana Martijak zehazten
|
duenez
, idazleak berari 1967an idatziriko gutun baten argitu ei zion ezizen kontu hori: " Neure aitak alan esaten eustan erderazko" ganso" esan gura ebanian.
|
|
2004
|
|
|
Nobelaren akzioa Ekidazuko hogeita lau ordu irauten duen aldi mugatu baten artifizioaz baliatzen da. Testuak berak zehazten
|
duenez
, 1968ko Gabon Zahar eguneko gabeko hamabietan hasi eta ondorengo 24 orduetan burutzen den kontakizuna. " Nobela bat hogeita lau orduan baietz idatzi" dio iratxoak, eta ikastolarik ez duten iratxorik gehienen antzera,"... ni autodidakta bat naiz" esango du bere buruaz.
|
|
|
Zorri hil biztua da Don Gregorio (lehen bezala, Harro esaten diote orain ere ekidazuarrek). Eta zorri hil biztua baino piztia txarragorik ez dago, nire adiskide batek esaten
|
duenez
. Aberats berria, herri filosofo zakarra ta harroa, sasi-jakituna dugu, eta mundu haundiko gizona dela esaten du berak, Frantziatik, Italiatik, Alemaniatik eta Alaskatik ere ibilia delako (eskoletan egoten dira batzuetan mandeuliak ere, baina ez dute ezer ikasten).
|
|
|
Mundu zaharra gainditu, eta egiteko zegoen mundu amestua heldu bitarteko egonezin edo krisialdiaren berri ematen digu nobela honek modu sinbolikoan. Jesus Maria Lasagabaster irakasleak Las literaturas de los vascos (Donostia, 2002) idazlan bilduman azpimarratzen
|
duenez
, García Márquez idazle hegoamerikarraren lorratzetik aitzina joanaz, Anjel Lertxundik Ajea de Urturik nobelarekin geureganatu zuen interpretazio mitiko sozialaren kontabide hori. Lehen edizioko kontrazaleko testuan honela zioen Lertxundik berak:
|
|
2005
|
|
|
Beraz, oro har, jende prototipo jakin bat genuke, parrandazalea, adinak eta bizimoduak agintzen duten sasoi ezberdinetan. Sasoiok, trilogiak adierazten
|
duenez
, katean, erreskan, joango lirateke. Ibilbide jakina ezartzen dute.
|
|
|
Izenburuak adierazten
|
duenez
, tamainaz ipuin laburren aurrean gaude, sail honetako beste ipuin bildumekin alderatuta laburrenak. Laburtasuna dela eta, eta berriro izenburuak gogorarazten digunez, oro har, hasieratik amaierara arin doazen narrazioak dira.
|
|
|
Orrialdeak bildumak, egileak berak aitortzen
|
duenez
, kontakizun mota ugariren lapikotxoa da. Ezberdinak izan arren, denek historiarekin dute harremana, urruneko historian zen hurbilagoko historian.
|
|
2007
|
|
|
Gerra osoa mobilizaturik pasatu zuen, hainbat frontetan borrokan (Aguilar de Campoo, Asturiasko mendiak, Burgo de Osma), harik eta 1939ko abuztuan berriro lizentzia eman zioten arte. Migelek berak bertsotan esaten
|
duenez
:
|
|
2008
|
|
|
6. " Kontsumo literatura da, hitzak berak esaten
|
duenez
, kontsumitzen den literatura, errazen mugitu eta saltzen dena. Etiketa hau erabiltzen da, normalean, erraz mugitu edo saldu den lan batek literatur balio handiegirik ez duela adierazteko[...] ongi saldu da, ezagun egin da baina literatur sisteman ez du aitorpenik jaso".
|
|
|
Izenezko erreferentzialtasun batean bizi dira. Horrek eragina du gero euskaldungoan ere, oihartzuna egiten
|
duenez
".
|
|
2009
|
|
|
Aho korapiloei dagokienez, izenak berak adierazten
|
duenez
, ahozkatzeko orduan korapilatzen diren esaldiak dira. Berbak ondo ahoskatzen ikasteko, mihia bizkortzeko ariketa ederrak dira.
|
|
|
Horretara ez zen sekula zauririk zoltzen. Antza, arazoa da, erremedio horrek zauria erre egiten duela, eta min ematen
|
duenez
, seinek alde egiten zutela. Dena dela, ez da zauriaren gainean denbora luzez utzi behar, ezpabere azala zabaldu eta zauria handitu egiten da eta.
|
|
|
Herriaren izenak ondo adierazten
|
duenez
, Jata da Jatabeko mendi nagusia. 600 metroko garaiera dauka bere tontor nagusiak, Jatanagosiak.
|
|
2011
|
|
|
Esku artean dugun lan hau adibide ederra da. Koldo Izagirrek berak Bazka agerkari digitalean azaldu
|
duenez
, itzuli ahala, bertatik konturatu zen zatiak falta zirela espainierazko itzulpenetan frantsesezko edizioarekin alderatuta. Eta horrek harroina jartzen digu itzul tzailearekin batera itauntzeko:
|
|
2013
|
|
|
Udazken eta neguko jai ohiturak du izenburu. Azpitituluak adierazten
|
duenez
, udazken eta neguko jai ohiturei buruz dihardu liburuxka honek. Horrela jarri diote izena Igone Etxebarria eta Akaitze Kamiruaga Labayru Ikastegiko ikertzaileek bilduma honetako bederatzigarren aleari.
|
|
2015
|
|
|
Testu horretan, ordea, Hernandez Abaituak iraganeko autoretzat eta etorkizun gabekotzat jotzen zuen Saizarbitoria, inoiz esana zuelako lehen hiru nobelak idatzita ez zuela gehiago idazteko asmorik. Gerora seinalatu izan
|
duenez
, hain justu aldizkariotako dinamikan sartzea izan zen berriz ere giro literarioan sartu eta idazten hasteko akuilu, eta handik etorriko zen neurri batean 1995eko Hamaika pauso.
|
|
|
Alde batetik, Bordieuk esplikatzen
|
duenez
, klase burgesaren indartzeak bere ideologia diruzalearen hegemonia ekarri zuen XIX. mendeko Frantzian. Horrekin lotuta, literaturaren inguruko industria hazi zenez, idazleentzako lanbide berriak hasi ziren hedatzen:
|
|
|
Azaldu dugu nola 100 metrok Mugalde sarian bigarren postua eskuratu zuen eta lehenengoa emateke geratu zen. Saizarbitoriak esaten
|
duenez
(2014), gerora jakin zuen epaimahaikideen artean Azurmendi zegoela. Zegamarraren literatur iritziak kontuan harturik, egiantzekoa da.
|
|
|
Churchill? liburuan erabilitako hizkuntza bihurriaren harira sortutako polemikak erakusten
|
duenez
. Esparru politikoari dagokionez, aurretik zerbait esana da.
|
|
|
Auziak gorabeherak izan ditu denbora horretan guztian zehar. Fosterrek berak adierazten
|
duenez
, ez da gauza bera autonomiaren defentsa testuinguru batean edo beste batean. Adolf Loos eta Karl Kraussi baliagarria izan zitzaien autonomia 1900 Estiloa edo Arte Noveauri aurre egiteko, eta Fosterrek berak, haien ildoan, (semi) autonomia aldarrikatzen du posmodernitate kontserbadorearen aurrean.
|
|
|
Unibertsitateari buruzkoak errepikariak ziren eta izango ziren aurrerantzean. Izagirrek berak kontatzen
|
duenez
, arratsaldeetan Donostiako Alde Zaharra izaten zen maiz unibertsitateko kide eta enparauen elkargune, eta han, bereziki, Fermin Calbeton kalea, garaiko poteo toki nagusia. " Donostiako Parte Zaharreko Rive Gauche" deitu zioten behin BAGBn kaleari, hain zuzen, bertan biltzen zelako bohemia edo sasibohemia.
|
|
|
Izagirre, Atxaga baino bi urte gazteagoa dena, langile ingurune batean hezi zen, Pasai Antxon, eta, aipatzen
|
duenez
, oso erraza zen orduan, oso azkar, 1314 urterekin, formazio taldeetan sartzea; zirela elizaren babespekoak, zirela PCren baitako taldetakoak edo ETAren baitakoak. Halaxe sartu zen elizaren inguruko taldeetako batean, OARGUI11 izenekoetako batean.
|
|
|
Patu makur haren zantzuak hurrengo urtean Arestik plazaratuko zuen bere azkeneko poesia lanean aurkitzen ahal dira, Harrizko herri hau poemategian. Bi zatitan banaturiko liburua, lehena Saizarbitoriari eskainia dago eta bigarrena, aldiz, Arregiren omenezkoa da, tituluak ongi azaltzen
|
duenez
: Rikardo Arregiren heriotzagatik auhenez.
|
|
2017
|
|
|
Beraz, Uribek bilaturiko egiazkotasuna ez datza gertakarien faktikotasunean.94 Faktikotasunetik harantz, bada BNYB ko pasarte bat nobelaren eduki semantikoari dagokionez erdiguneko tokia daukana, lanari buruzko iruzkinetako hainbestek seinalatu izanak ere iradokitzen
|
duenez
. Kirmenek bisita egin dio Bilbon izeba Maritxuri.
|
|
|
Hemen esentzialismo humanista horren mugak seinalatu lez, Ibai Atutxak ere errefusatu du" egiazko vs. gezurrezko" oposizio bitarraren oinarrian Uribek eraikitako ikuspegi esentzialista. Baina nik Uriberen esentzialismoa giza ontasun erabatekoaren gaineko federa murriztu badut ere, Atutxak argudiatu
|
duenez
Uriberen esentzialismoak sostengatu egiten ditu bai egungo status quo geopolitikoa, bai berorri eusten dioten botere hegemonikoak.99 Besteak beste, Atutxak dioenez BNYB k onartu egiten du Euskal Herriaren subalternitatea, Uriberen lanak estatu espainiar eta frantziarraren nagusigoa etengabe justifikatu eta inposatu egiten omen duenez.100 Atutxak, hemen, Joseba Gabilondok eginiko ildo bereko kriti... Uriberen nobelak indiferentzia erakusten omen du euskal diferentziaren gainean.101 Hau da, BNYB k espainiar hegemonia onartu eta hauspotu egiten du.102 Uriberen literaturak nazioartera zabaltzean ere efektu berbera izango luke, alegia, Espainiaren osagai modura zein Frantziarena aurkeztuta, Euskal Herriaren subalternitatea munduaren aurrean berrindartzea.
|
|
|
Baina horiek guztiak galarazle dauzka, galarazle bakar, gainera, guztiak ere iragan ezabaezinetik behin eta berriro bere desira zapuztera etorrita. Kontakizunak gero eta ageriago uzten
|
duenez
, Gortariren ezina, azken batean, iragana bera da, iraganaren existentzia bera, alegia. Horrela, iragana guztiz atzean uztea ez da Utopia erdietsi asmoz baliaturiko estrategia hutsa; Gortariren Utopia iragana erabat gainditzea da, erabateko gainditze hori bera.
|
|
|
Hirugarren eta azken argumentu haria kontakizunaren hondarreko kapituluan gorpuzten da, mise en abyme egitura bidez ordura arte irakurri dugun guztia narratzailea amaitzen ari den idazkiaren edukia dela jakinarazten zaigunean. Narratzaileak aitortzen
|
duenez
, erabat bestelako asmoa zeukan idazkiari ekin zionean, baina jarraitu beharreko bideari antzik ezin emanda, asmo haren gauzapena geroratu eta geroratu beste irtenbiderik ez du izan, horren ordez Obabako irakurketa literarioaren ingurukoak kontatzea erabaki zuelarik. Hasierako asmo hark izenburua ematen dio Obabakoak eko atal honi, eta honelaxe aurkezten digu narratzaileak:
|
|
|
Bere harridura areagotuz, hipotesi fantastikoaren alde dauden hainbat ebidentzia aurkitu ditu: Albino Maria gorra da, ez du ezer aditzen eskuineko belarritik, muskerrak sartzeko hartu zuen bidetik, hain zuzen ere; narratzailearen lagun medikuak aurkitu
|
duenez
, gaitz tropikalei buruzko bibliografiak dokumentatuak dauzka halako kasuak, Europan sekula gertatu ez badira ere; osabarengana joan aurretik egin dioten bisitan, Okerrak musker harekin zer gertatu zen ez dakiela adierazi die narratzaileari eta bere lagun medikuari, hatz artetik ihes egin eta konturatzerako galdu egin zitzaiola, alegia... 128 Ondoren, Obabara gaueko iluntasun betean autoz iristear... Horrek haren kontrako susmo txarrak berpiztu egin dizkie.
|
|
|
Atxagaren poetika bat dator esandako horrekin guztiarekin. Azken hitza ezin
|
duenez
aurkitu, literatura batetik interpretazioak ematera eta luzamendutan ibiltzera mugatuko da eta bestetik esentziarik gabe geratuko. Esentziaz gabetuta, literaturak ezin du arestian aipatu motako identitatea besterik izan, alegia, bere burua errepikatuz iraun.
|
|
|
Laburbilduz, emate hutsa ezin denez gertatu, maitasuna beti egongo da nartzisismoak kutsatuta, hau da, ez dago maitasun pururik eskaintzerik; areago, nartzisismo horrek ezin
|
duenez
guztiz ekidin maitatua hein batean edo bestean gauzaki bihurtzea, ez dago maitatua bere singulartasun betera eraman dezakeen maitasunik, hau da, ez dago maitasun beterik jasotzerik. Ildo horretan, nahasketa bertsua hauteman ahal da" maitasuna vs. nartzisismoa" aurkakotasu173 Nazio identitate ezberdinak gizabanako beragan elkartzea, Kepari gertatu legez, ez da hain gertakari arraroa, gero eta arruntagoa bilakatzen ari zaigu mundu globalizatu honetan, berez.
|
|
|
Kritika horrek beste hainbat argudio barne hartzen ditu Obabakoak ek Euskal Herriaren menpekotasun kultural zein politikoa sendotu izana, kasu, baina argudio horiek bertan behera baliogabeturik geratu behar dute guztiak ere bestetasun exotiko delako hori eragin izanaren akusaziotik eratortzen direnez. Euskal literatur kritikaren irakurleak jakingo
|
duenez
, Obabakoak en kontrako diskurtso hori oldar ikaragarria izateraino hazi da, nik oldar bidegabetzat frogatu nahi izan dudana, Obabakoak ek hain zuzen horretarako biderik ez duela eskaintzen erakutsita.
|
|
|
Aitari baimena eskatu eta, ezuste erabatekoan, baiezkoa eman zien. Aita etsiak emanda bide zebilen, Esteban zaharrak eszena gogoratzean uste
|
duenez
. Elizara sartuta, sentipen kontrajarriak sumatu zituen mutilak bere baitan:
|
|
|
Finean, auzi filosofiko funtsezkoak dira euskal nobelagileek ezberdin irudikatu dituztenak, bai ontologikoak errealitatearen izaera, bai epistemologikoak egiazko ezagutzaren posibletasuna. Lan honek iradoki nahi
|
duenez
, euskal narratiba garaikidean suma daitekeen aniztasuna deskribatu eta azaltzeko irizpiderik egokiena mundu ikuskera da Weltanschauung, literatur teorian esan lez. Hala, proiektu honek euskal narratiba garaikidean aurki daitezkeen mundu ikuskeren tipologia bat eskaini nahi du, aipatu aniztasuna ahalik eta mailarik oinarrizkoenean atzeman eta azaleratzeko.3
|
|
2018
|
|
|
Ez nau baketan uzten. Arma guztiak eskuetan edukitzeko, ez
|
duenez
aski izan semea kentzea, jagon egin behar nau. Horrela badaki nondik nora jo, ezen nire nonzeberri guztiak dakizki.
|
|
|
Logela argitasunez beterik zegoelako, daki Divina Pastorak, kolore beltzuzkin dotorea zuen mutilaren gorputzak. Zertan argitu ez zion arren, Afrikatik zenbait egotaldi eta binbili bonbolo ibiltzeren ondoren, hareatzetan biluzgorririk hainbat etzanaldi egiten dituena da antza denez mutila, eta badirudi horregatik duela, berak esan
|
duenez
, gorputz guztia burutik oinetara beltz beltzik, zuri unadarik gabe. Ezagutu dituen morroietatik galantentzat jo du, behintzat; atzeak eta aurreak politak, gogor eta zuzenak dituela, eta ez dingili dangolakoak, esaten izan dit begietatik sua dariola.
|
|
2019
|
|
|
Juan Martinek amodio kontuetan dituen miseriak aztertzen dira eleberrian eta Olaziregik azpimarratzen
|
duenez
, Rossetti prerrafaelitak margolaritzan bezain higuingarri jokatu du maitasun kontuetan. Amaieran, Juan Martin bakarrik geratuko da, eta bi emakumeek aurpegiratuko diote eurengana hurbiltzeko erakutsi duen ezintasuna (525).
|
|
|
Gero, Victoria konkistatzeko Eugeniarekin erabili zuen poema hura eskuratu nahian, kontaktuan jartzen da berarekin. Victoriak emakume azkar eta boteretsuaren irudia ematen du, Eugeniak berriz, protagonistak seduzitu eta abandonatu egin
|
duenez
, mendekatu egingo da. Juan Martinek idatzitako testua berreskuratzeko ahalegina egiten duenean, Victoria ere ostatu hartuta dagoen hotel berean zitatuko du lotsagarri uzteko:
|
|
|
Joseba Gabilondok bere lanean aipatzen
|
duenez
, emakumea ulertzea da Saizarbitoriaren belaunaldiaren eta idazketa propioaren kezka nagusietakoa, euskal identitatearekin batera (2016: 135). Gabilondoren hitzetan Simone de Beauvoirren hitzei erreferentzia eginez, emakumea Bestea da Saizarbitoriarentzat:
|
|
|
Gabilondok ordea, bere saiakera lanean (2016) sakonki aztertzen du Juliaren mintzoa eta, aipatzen
|
duenez
, nahiz eta idazlearen nahia hori izan, Juliaren ahotsa ez da egoki transmititu eleberrian. Gabilondoren hitzetan," Gizonezko idazlearen (Martin/ Saizarbitoria) emakumezko bentrilokuoa dugu Julia, ez emakumezko ahotsa" eta" eleberri honetan emakumearen ahotsa negatiboa da, ezezkako presentzia du" (154).
|
|
|
Ikerketa askok adierazi dute harreman zuzena dagoela; zenbat eta pobrezia egoera larriagoa, familian biolentzia handiagoa (Moreno Martín 1999). Gure eleberriko protagonisten egoera sozioekonomikoa ez da azpimarratzen, andrea Kontserbatorioko irakaslea dela ikusita, irakurleak igarri dezake ongi irabazten duela eta Senarrak entziklopediarik saltzen ez
|
duenez
, aldiz, gutxi. Kontserbatorioan klaseak emateaz gain, klase partikularrak ere eman izan zituen Florak besteak diru gutxi irabazten zuelako (21).
|
|
|
Berez, Senarrak ez lezake bere emazte adulteroaren aurkako ohiko diskurtso patriarkala erabili, berak ere Bioleta izeneko neska batekin harreman bat duelako eta maiz izan dituelako beste maitale batzuk, Marga eta Ane izenekoak adibidez (48, 49). Bestalde, Marga ezkontzatik kanpo izan duen harremanik iraunkorrena dela esaten
|
duenez
, irakurleak ulertzen du emakume ugarirekin egon dela37 Nahiz eta berak amorante ugari izan dituen, beti isilean gordetzen ditu Senarrak, gerra bat baita. Bikoteak bizi dituen arazoen errudun sentiarazteko Florari jaurtitako eraso gogorrek urrats bat gehiago, sakadura bat gehiago egiten dute, xantaia bihurtzen dira eta azkenean, emaztearen heriotzarekin bukatuko da agresio eskalada.
|
|
|
Bihotz bi. Gerrako kronikaken emaztea abandonaturik egon da eta horren ondorioz amorantea hartu
|
duenez
, zigortzea merezi du: heriotza.
|
|
|
Bere emaztea, Marga, zientzialaria da eta honen lanagatik Parisa bizitzera joan dira Euskal Herritik. Biak maila berean egon arren, emaztearen proiektu pertsonalak lehentasuna
|
duenez
, senarrak gutxiagotasun konplexua adierazten du:
|
|
|
Horregatik, historiaren ekidinezintasunaren ideiari uko egin behar zaio: historiak arau errekurrenterik ez
|
duenez
, aldaketa historikoaren arduraduna gizakia da, bere ideia eta sinesmenen arabera hartzen dituen erabakiengatik. Erabaki horien arduradun dela aitortu behar du, ez baitu patuak edo halabehar historikoak horretan eraginik.
|
|
|
...lbatzen den Mikele Abandoren oroitzapenez gain, hainbat dira Hanbreko bost kideek gerrako pasarteak errepikatuz egiten dituzten kontaketak, Calvo Sotelo edo Carrasco jeneralaren heriotzak, Samuel bakailao kargamentuaren arduraren pasadizoa, Klaudiaren anaien gerra ibilerak, etab. Era batera edo bestera, protagonistak atsegintasuna aurkitzen du haien narrazioak behin eta berriro entzunik, aitortzen
|
duenez
, berak ez duelako erabat galdu umeek ohi duten gustua, historia bera behin eta berriz entzuteko: " Ez dakit zergatik, beharbada ez naizelako erabat heldua, kontua da kontakizun baten emanaldi desberdinen arteko xehetasun eta ñabardurak atzematea atsegin dudala, askotan; kontaketa, historia bera baino nahiago, esan nahi dut" (23).
|
|
|
" las posibilidades de la creación de un mundo de ficción pueden representarse por las variantes que intervienen en la imprevisibilidad de un juego" (2003a: 20). Ildo horretan, Marie Laure Ryanek azaltzen
|
duenez
(2004: 16), mundu posibleen teoria filosofiaren arloan sortu zuten David Lewisek eta Saul Kripkek semantika formalaren arazoei aurre egiteko, baina Lewisek fikzionalitatearen logikaren esparruan ere erabili zuen. Mundu posibleak gizakion buruan gertatzen diren jarduera zenbaiten ondorio dira:
|
|
|
Nouveau Romanek esperimentalismoaren ildo horri jarraitutasuna eman zion Frantziako 1960 hamarkadetako literaturan, baina eleberrigile haien lanetan eragin nabaria izan zuen existentzialismoaren gaiei tratamendu berritzaileak, bereziki Raymon Queneau, Boris Vian edota Samuel Becketten narratibak eutsitako ildoak. Istorioaren nondik norakoak nahiz pertsonaiaren profil garbiak garrantzia galtzen dute, eta diskurtsoak berak, kontaerak hartzen du lehentasun guztizkoa horien testuetan, Queneauren Testu ariketak narrazioak ongi erakusten
|
duenez
; aldiz, Becketten narrazioek existentziaren absurdoaren adierazpen adierazkorrak bihurtzen ditu bere testuak osagai narratiboez erantziz.
|
|
|
Beste adibide bat da Samuelek Bioletarekin ikusten duenean, harekin egotearen arrazoia Hanbreko lagun eskarmentatuen aurrean azaldu behar izaten duela eta orduan bere burua zuritzeko gezur biribila asmatzen duela aitortzen du. Bertan esaten die Bioletaren mutila bere laguna dela eta motoarekin istripu bat izan
|
duenez
, ospitalean bisitan egon dela eta neskarekin ospitaletik zetorrela. Istripuaren errua kapot gaina trastez eta maletaz betea zuen mairu bati egozten dio.
|
|
|
Hori baino lehenagoko aroan, bitartean, euskal eleberrigintza tradizionala edo ohiturazkoa gisa sailkatua izan da, modernoarekiko oposizioz. Hala ere, Olaziregik azpimarratzen
|
duenez
," modernitate" kontzeptuak, eztabaida ugari sortu ditu gurean:
|
|
|
Guztiz bestelako erregistro batean idatzia da sei urte lehenagoko Bihotz bi. Gerrako kronikak, non protagonista femeninoak ez duen mendekotasunezko egoerari ihes egiteko autonomiarik iristen, eta pertsonaia kontalari matxistaren aitorpenak erakusten
|
duenez
, gero eta agentzia gutxiago izatera iritsiko den. Hautu narratibo horren bitartez, emaztearen egoeraren lekuko egiten gaitu, gizon matxistaren diskurtsoaren probokazio hutsez.
|
|
|
Baina menderakuntza horren eraginaz modu arrazionalista demostratiboan hitz egitea ez da aski, gaiaz egiten diren diskurtso mota orok frogatu duten eraginkortasun eskasak frogatzen
|
duenez
. Horren arrazoia Bourdieuk berak indarkeria sinboliko horrez emandako azalpenak argitzen digu:
|
|
|
Azken urteetako datuei begiratzen badiegu, konturatuko gara eskubide oinarrizkoena, bizitzeko eskubidea alegia, gehiegitan lapurtzen zaiela. NBEk adierazi
|
duenez
, emakumeen kontrako indarkeria munduko krimenik ugariena edota kopurutsuena da. Erakunde honek emandako datuen arabera, munduko hiru emakumetik batek genero indarkeria zer den ezagutzen du (tratu txarrak, bortxaketa, abusua edo jazarpena) (Lasarte 2011: 104).
|
|
|
Erakunde honek emandako datuen arabera, munduko hiru emakumetik batek genero indarkeria zer den ezagutzen du (tratu txarrak, bortxaketa, abusua edo jazarpena) (Lasarte 2011: 104). Erakunde beraren azken ikerketa batek adierazi
|
duenez
, 2017 urtean 87.000 emakume erail zituzten eta horietatik %60 haien bikotekide edo familiako kideren batek hil zituzten. Datu hauen arabera, orduko 6 emakume hiltzen ditu matxismoak munduan.
|