|
2004
|
|
|
Labur zurrean esanda, haren ideia batzuk zalantzan jartzekoak badira ere egun eta gure iritzipean, agerikoa da haren ekimenaren ondorioa, luze eta zabal baldintzatu
|
duena
Bizkaiko eta Euskal Herriko euskalgintza. Horrek, zalantzarik gabe, on gaitzak eta argi ilunak izan ditu.
|
|
|
Puntu hauek guztiak argitzera dator egile bera beste artikulu batean (268), eta hemen, besteak beste, euskalaritzaren historiogra fiak planteatzen dituen zenbait arazoz jardutean, historialariaren gainetik hizkun tzalariak izan behar duen perspektiba subjektiboaz ari da. Aranaren kasuan, hain zuzen, alderdi horixe da berak nabarmentzen
|
duena
(269). Bestalde, hasieran esan bezala, onartutzat ematen da ukaezinezkoa dela, «begien bistakoa» egilearekin esateko (270), Arana Goiri politikariaren eta euskalariaren arteko lotura.
|
|
|
Horregatik, Arana poJitikari abertzaJe az, euskaltzaJeaz eta euskaJariaz jardutean, Jau maiJa bederen bereizi beharra dago, hots: a) euskaltzaJetasunaren eta abertzaJetasunaren zein nazionaJismo aren arteko harremana, b) nazioaren eta hizkuntzaren arteko harremana, e) hizkuntzari euskarari ematen zaion trataera autonomoaren norainokoa, eta d) euskaJariaren gizarte inpJikazioa, SozioJinguistikak argitzen
|
duena
.
|
|
|
En este sentido concreto, raza es lo mismo que nación, gente o pueblo; des igna a una gran familia, y expresa un objeto natural, que existe independien temente de la voluntad de los hombres» (8). Izate hau berezkoa zaion batasun honek osatzen du aberria, zeina ikuspegi nazionalistatik begiratuta izendatze ko Euzkadi hitza asmatuko baitu, euzko+ di hitz eta atzizkiz osatua, euzkoen multzoa adierazten
|
duena
(9).
|
|
|
Umiaren Lenengo Aizkidia liburutxoan, elkarrizke ta gisa eratutako «Bizkatarra» atalean, dakarrenez, Euzkadi ez da lurralde gro grafiko batí atxikirik dagoen giza komunitatea, mundu zabalean barreiaturik dauden edo egon daitezkeen euskotarrak oro biltzen dituen familia baizik. Lo tura egiten
|
duena
ez da hizkuntza, arraza baizik, euskal abizenak dituena. Eus kotar guztiak euskaldun direnetz galderari, honela erantzuten dio:
|
|
|
Beraz, Euskal Herrian, hiru motatako jendea bizi da, hots: euskaldun garbia, lehen lau abizenak euskaldu nak dituena, mestizoa, gurasoren bat euskalduna
|
duena
, eta matekoa, arras arrotza dena. Euskeldun Batzokija elkarteko arautegia egiterakoan (1894), 59 artikuluan (16), hiru motatako bazkideak bereizten dira:
|
|
|
Bigarren ezaugarria da, euskara, literaturarako ez ezik, herritarrak irrelijiositatea eta inmoralitatea dakartzaten atzerritarren kontra de fendatzeko ere erabili behar dela, hura «babes» eta «kontrahorma» gisa hartuz, alegia (34). Hirugarrena da agian, oinarrizkoena eta horregatixe, beharbada, kritikak ere gehien aipatu izan
|
duena
, euskaltzaletasuna hertsiki Aberriaren kausari loturik dagoela eta euskaltzeltasuna, funtsean, abertzaletasuna zor zai ola. Hizkuntza kasu honetan euskara deus ez da abertzaletasunik gabe.
|
|
|
Sabino Aranak (48), Hendaiako Batzarraz ari dela, euskeralogoa, euske ragrafoa eta euskerafiloa bereizten ditu, horietako bakoitzaren ezaugarriak ho nela zehaztuz: lehenengoa euskarari buruzko zientziaz ari da, bigarrena eus karaz idazten
|
duena
da, eta hirugarrena euskara maite duena. Hiruei dagokie zentzu hertsian euskaltzalearen kategoria.
|
|
|
Sabino Aranak (48), Hendaiako Batzarraz ari dela, euskeralogoa, euske ragrafoa eta euskerafiloa bereizten ditu, horietako bakoitzaren ezaugarriak ho nela zehaztuz: lehenengoa euskarari buruzko zientziaz ari da, bigarrena eus karaz idazten duena da, eta hirugarrena euskara maite
|
duena
. Hiruei dagokie zentzu hertsian euskaltzalearen kategoria.
|
|
|
Euskoaren eta baskoaren erro etimologikoa desberdin tzat hartzean oinarritzen du bereizketa hori. Euskaltzalea euskara maite
|
duena
den bezala, baskofiloa aberria maite duena da, abertzalea alegia, euskara ja kin ala ez.
|
|
|
Euskoaren eta baskoaren erro etimologikoa desberdin tzat hartzean oinarritzen du bereizketa hori. Euskaltzalea euskara maite duena den bezala, baskofiloa aberria maite
|
duena
da, abertzalea alegia, euskara ja kin ala ez.
|
|
|
Hain anarkia handia aurkitzen den ortografiaren gainean, ordea, ez dira irizkideak. Kanpionek bere sistema grafikoa ondoko bi printzipio hauetan oinarritzen du, Abandokoak ondoko formula honetan labur biltzen
|
duena
: «no dar a un solo sonido dos signos diferentes y rechazar los caracteres mudos» (66).
|
|
|
izan zena izango da, hain zuzen, Euskaltzaindiak Oñatin 1918an onartuko
|
duena
, Azkue, Bonaparte, Oihenart, Darrigol eta Duvoisinen lanekin balera. Eleizaldek, Sabinoren jarraitzale hurbilekoenak, ho nela jasotzen du Euskaltzaindiaren egitekoa bere 6 artikuluan:
|
|
|
Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala. Arana euskalariaren alderdi amoregaitz hori da, lehen emandako aipuetan iku si bezala, geroztiko kritikak gehien azpimarratzen
|
duena
, Aranak bere irizpi de linguistikoak bere itzal politikoarengatik ezarri nahi izan balitu bezala, eta hura ez beste guztiek, soilki euskal ortografian jantziak izaki, linguistikoa ez beste interesik izan ez balute bezala.
|
|
|
Euskalaritzan, adinarekin azterbidean eredu zientifikoaren arabera jokatzeak kenduko zion hipotesi ausartegiak egiteko zeukan joera. Irakurtze koa da, bizitzan hainbeste borrokatu eta gero, Kanpionek post mortem Aranaz idazten
|
duena
:
|
|
|
batzuek lehen aroko Arana in dependentista eta garbizalea, beste batzuek azken aroko Arana autonomista eta ez hain garbizalea. ...ez presodengiak eta politikagintzan nozitutako sofrikarioek eta, agian, emaitzen eskasiek legalitate espainolera makurrarazten duten Sabino eral datu hura, «Liga de Vascos Españolistas» harekin zehazki zer eraiki nahi izan zuen argitzeke joan zen hura, zeinaren interpretatzaile nagusi, ez Luis bere anaia, baizik Kizkitza izango baita, gehiengo nazionalista autonomis moaren bidetik gidatuko
|
duena
, beti ere legalismoak ahalbidetzen duen neu rrian. Biziki argigarriak dira aita Mauro beneditarrak, Kizkitzaren omenez, Sabino Arana.
|
|
|
Ohar batzuk egiten dizkiote: bat, Bidasoaz hemendik ez deJa inoiz maestu esan, maisu baizik, eta bera dela txirrist egiten
|
duena
; bi, Arana Goi rik jendearen aurrean ez duela sekula errienta hitza erabili izan; hiru, Hego
|
|
|
Nocedal XIX. mendeko politiko integrista famatuaren aurkako zenbait iritzitan agertzen ditu Elizaren erakundetze politikoaren kontrako iritzi interesgarriak. Gaurko gaia ez da, baina bai gaurkotasuna
|
duena
, aste honetako adierazpen batekin. Zioen
|