|
2007
|
|
|
Ezagutza datuak izaten dira datu horietako batzuk eta azken urteetako bilakaera baikorra da, batez ere Hego Euskal Herriari dagokionean eta haur eta gazteen arloan. Erabileraren gaineko kezka gero eta zabalduago dagoen honetan kale erabileraren neurketa ezinbesteko datua da eta ildo horretan Soziolinguistika Klusterrak gidatzen
|
duen
taldeak egindako lana eskertu beharra dugu.
|
|
2008
|
|
|
Adin tarte guztietan pisu gehien
|
duen
taldea D motako gurasoak (biak euskaldun zaharrak edo jatorrizko elebidunak) dituzten seme alabena da. Halere, ehunekoa gutxitu egiten da seme alaben adinak behera egin ahala11 (7 taula).
|
|
|
A motako bikoteen seme alaben artean ere joera antzekoa da eta, adinean behera egin ahala, handiagoa da haien pisua. Gainera, hazkundeerritmo biziena
|
duen
taldea da.
|
|
|
Horrek oraindik gehiago ahuldu du ingeles hiztunen babes instituzionala (Carter, liburuki hau). Kanadako gainerako lurraldeko komunitate frankofonoek ongi dakiten moduan (Ottawako Montfort ospitalearen kasuaren bidez, esaterako), gutxiengoek babes instituzionalaren nolabaiteko galera izaten dutenean, atsekabe handiagoa sorrarazten die hizkuntza gutxiengoei gehiengoa osatzen
|
duen
taldeari baino. Izan ere, gehiengoak beste erakunde batzuk lortzen ditu tokiko galerak konpentsatzeko.
|
|
2009
|
|
|
Honetara hain zuzen ere, garrantzitsua deritzogu, aurrenik, 2006ko IV. inkesta soziolinguistikotik ateratako zenbait datu aztertzea2 Aipatu inkestak, Euskal Herriko lurralde guztietan bizi den eta hamabost urtetik gorakoa den biztanleria du aztergai (2.500.000 pertsona gutxi gora behera). Hortaz, kanpo uzten du hamabost urtetik beherako biztanleria; eta datu hori azpimarragarria da, euskaldun kopuru gehien
|
duen
taldea delako.
|
|
|
Gizartea (society) ere, hartara, gizarte nazionala izan da, are soziologiaren diskurtso zientifikoetan ere: gizarte espainola, gizarte alemana, eta abar (edota euskal gizartea, estatu asmoa
|
duen
taldea den neurrian). Eredu hau ordea aldatzen ari da azken hamarkadetan, estatuaren mugez haratagoko komunikabideen hedapenarekin (satelitea, internet e.a.). Baina horrek talde nortasunen azpian agertzen den oinarria baino ez du aldatzen; ez ordea komunikabideek nortasun horiek eratzeko duten indarra.
|
|
|
Motibazioa aztertzeko orduan, bi mota bereizten dira: lehenbizikoa, hizkuntza jakin bat ikasteak izan dezakeen erabilgarritasuna eta, bestea, hizkuntza jakin hori hitz egiten
|
duen
taldean sartzeko gogoa. Hizkuntza osagai garrantzitsua da inondik ere talde jakin batekin identifikatzeko:
|
|
2010
|
|
|
1966an gutxiengo nazionalen babeserako zirrikitua ireki zien. eskubide zibil eta politikoen nazioarteko itunaren 27 artikuluaren arabera, hizkuntza gutxiengoan dauden estatuetan hizkuntza komunitate horiei ez zaie ukatuko hizkuntza erabiltzeko eskubidea. egia da, bai, artikuluak ezezko formula erabiltzen duela, eta ondorioz, ez du garbi uzten zein diren estatuak hartzen dituzten konpromisoak. hori garbitze aldera, 1994an giza eskubideen batzordeak artikulu horren interpretazioa berbideratu zuen, eta ohar batean azaldu zuen artikulua modu negatiboan idatzita egon arren, gutxiengoaren identitatea edo haren kideen eskubideak babesteko neurri positiboak. ondoren, 1992an eta 27 artikulu horren ondorioz, nazio batuen erakundeak 47/ 135 ebazpenaren bidez gutxiengo nazional, etniko, erlijioso edo linguistikoen partaide diren pertsonen eskubideen deklarazioa argitaratu zuen. hala ere, deklarazio horrek ez zuen balio juridikorik. hartara, ez ditugu zuzenean aitortuta oinarrizko hizkuntza eskubideak. beti ere giza eskubideen hizkuntza irizpideari erreparatu zaio hizkuntza eskubideak aitortuak izateko. bestalde, aipatzekoa da azken urteotan uneSCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. tamalez, aipatu deklarazioa ez da arautzailea. aitzitik, hainbat printzipio ezartzen ditu estatuek bere egin eta garatzeko konpromisoa har dezaten. azkenik, kontuan hartzekoak dira europako Segurtasun eta kooperazio erakundeak argitaratu izan dituen ebazpen zein gomendioak, besteak beste, helsinkiko ituna, hezkuntzari buruzko hagako gomendioak, gutxiengoen eskubideei buruzko osloko gomendioak, etab. bidean utzi ditugu nazio batuen erakundeak abian jarritako hainbat tresna: ...gabe doa, artikuluan zehar gutxiengoez ari garela, baina horrek ez duela esan nahi terminologia hori onartzen dugunik. itun guztietan gutxiengoez hitz egiten da. horrela hizkuntza gutxiengoen kategorian sartzen dira berezko hizkuntza gutxiagotuak. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen
|
duen
taldeari esaten zaio. eTa azKen hogei urTeoTan, europaK zer?
|
|
|
Aipatzekoa da azken urteotan unESCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur Aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia baino gutxiago osatzen
|
duen
taldeari esaten zaio. europako kontseiluko 32 estatuk sinatu dute ituna, baina sinatzeak ez du inolako konpromisorik eskatzen. horrela, Frantziako estatuak 1999an sinatu zuen, baina ez du berretsi, eta ondorioz, ez du inolako konpromisorik hartu. egun, europako kontseiluko 30 estatuk berretsi dute. itunaren funtzionamendua aski interesgarria da. lehenik eta behin erregio edo gutxiengoen hizkuntze... irakaskuntza, justizia, administrazioko agintariak eta zerbitzu publikoak, hedabideak, kultur jarduerak eta ekipamenduak, ekonomiaeta gizarte bizitza, eta azkenik, mugaz haraindiko elkartrukeak. eremu bakoitzak hainbat konpromiso jasotzen dituzte eta estatuek 35 konpromiso hartu dute. gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa 1994ko azaroaren 10ean onartu zuen europako kontseiluko Ministroen batzordeak. gutxiengo nazionalen babesa arautzen duen lehen ituna dela esan daiteke. hitzarmen markoak ez ditu gutxiengoen hizkuntzak aipatzen, une oro definitu gabeko gutxiengo nazionalez ari da. definizio ezak zaildu egiten du hitzarmen markoaren beraren aplikazioa, edo hobeki esanka, estatuei aukera handiak eskaintzen dizkie modu arbitrarioan jarduteko. esaterako, espainiako estatuak sinatu eta berretsi egin du gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa, baina ijitoen komunitateari besterik ez dio aplikatzen. beste estatu batzuek, erresuma batuak esaterako, berezko hizkuntza komunitateak ere jasotzen dituzte babeserako subjektu. bestalde, gure hizkuntzari dagokionez, espainiako estatuak jarrera hori hartu du, baina Frantziako estatuak ez du hitzarmen markoa sinatu ere egin, ez baitu ezelango derrigortasunik horretarako. hitzarmen markoak jasotzen dituen printzipioei dagokienez, gutxiengo nazionalei, besteak beste, hizkuntza mantendu eta garatzeko neurriak sustatzeko konpromisoa eskatzen zaie estatuei 5 artikuluan. halaber, itunaren 10 artikuluan gutxiengo nazionalei hizkuntza maila publikoan edo pribatuan erabiltzeko eskubidea aitortzeko konpromisoa eskatzen zaie. horrela estatuek ahalegina egin behar dute pertsonen eta administrazioen arteko harremanak gutxiengoen hizkuntzan ahalbidetzeko neurriak segurtatzeko. badira europako kontseiluko bi itun horiek agertzen duten ezaugarri interesgarria; izan ere, hartutako konpromisoak betetzen diren egiaztatzeko ebaluazio zikloak izaten dira. aipatu ebaluazio zikloetan estatuak betetze mailari buruzko txostenak prestatzeaz gain, gizarte zibil antolatuak ere parte hartzen du eta txosten independenteak helarazten dizkie europako kontseiluak itunak monitorizatzeko abian jarri dituen batzordeei. europako Batasunaren jardunari lotzen bagatzaizkio, azken hogei urteotan erakunde horrek izandako aldaketak azpimarratu genituzke. hizkuntza aniztasuna izan da, zalantza barik, europako batasunaren ezaugarri nagusietako bat eta aniztasuna bera erabili izan du ikurritzan:
|
|
2012
|
|
|
– Inguruan dituzten talde edo mugimenduekiko kidetasun sentimenduak eragina omen du, baina, gazte hauen kasuan, euskal nortasuna
|
duen
talderen batekin identifikatuta sentitzen direnek ere gaztelaniarekiko hautu nabarmena egiten dute. Askotan, alde nabarmenak aurki daitezke pertsona batek aitortzen dituen jarreren eta erakusten duen jokabidearen artean.
|
|
|
— emanaldien maiztasuna eta aniztasuna/ oreka: txistulari taldearekin batera, herrian emanaldi gehien egiten
|
duen
taldea da. Gainera, emanaldi serioak eta informalagoak orekatzen jakin du:
|
|
2017
|
|
|
Beraz, hizkuntza gutxituak ikasi dituzten hiztunak dira ardatz eta aztergai. Izan ere, hizkuntzen biziraupenerako, eta are gehiago hizkuntza gutxituen biziraupenerako, berebiziko garrantzia
|
duen
talde bat osatzen dute hiztun berriek.
|
|
|
Proiektuaren jatorrizko eta oinarrizko espirituari jarraiki, Batzordea gizarte eragileek osatuko dute. Halaber, lehen Batzordea Protokoloa bideratu
|
duen
Talde Antolatzaileko eragileek osatuko dute, hain zuzen ere, CIEMEN, ECMI, ELEN, LINGUAPAX, PEN INTERNATIONAL eta UNPO erakundeek; eta Batzordearen idazkaritza lanak KONTSEILUAk berak egingo ditu.
|
|
|
3 grafikoa. ...era. hondarribiko 16 urte edo gehiago euskaldunen artean %43, 3 da egunean zehar euskaraz denboraren erdia edo gehiago egiten duena; eta gainerako %56, 7a, berriz, erdia baino gutxiago. ehunekoa batez besteko erabilera orokorraren ia parekoa da (erabilera orokorra, %45, 6). horrek esan nahi du banaketa orekatua dagoela erabiltzaileen artean, ez dagoela muturreko erabilera (oso altua edo oso baxua)
|
duen
talde esanguratsurik. taula eta grafiko hauetan xeheago ikus daiteke banaketa:
|
|
|
— erabilera mailari dagokionez, ordea, 2 hipotesia ezeztatu egiten da: " hondarribiko 16 urte edo gehiagoko euskaldunen heren bat (%33) edo gutxiago aritzen da euskaraz egunean zehar denbora erdiz edo gehiagoz". izan ere, euskararen erabilera maila %50ekoa edo altuagoa egiten dute inkestatuen %43, 3k eta ez dago, hipotesian aipatu bezala, euskararen erabilera oso altua (%75 edo altuagoa) egiten
|
duen
talde esanguratsurik. kontrara, gehiengo zabala (%85, 4) tarteko erabilera mailetan dago, hau da, %45, 6 dago %25 bitarteko erabilera mailan eta %39, 8, berriz, %50 bitartekoan.
|
|
|
...kode hutsa, ezta komunikazio tresna gramatikal soila ere. auguste Comte soziologiaren sortzaileak gertaera sozialtzat definitu zuen hizkuntza; gizartean gauzatzen diren harreman mota guztiak hizkuntza bidez gertatzen dira eta (larrañaga, 1995). hizkuntza komunitatea kontzeptuari izendapen anitz eman zaizkio hizkuntza guztietan eta bereziki euskaraz (zalbide, 2006). hizkuntza jakin bat erabiltzen
|
duen
taldea da hizkuntza komunitatea bloomfielden esanetan (bloomfield, 1933). John gumperzek (1971) hizkuntza komunitatea eleanitza izan daitekeela dio; Mackeyrentzat, aldiz, hori ez da posible (Mackey, 1972). aniztasun honen aurrean, zalbidek (2006) Fishmanek egindako sintesi definizioa laburbiltzen du:
|
|
|
Baieztatu da EAEko gazteek beste taldeek baino kontzientzia gutxiago dutela euskararen eta gaztelaniaren egoeraren inguruan. ...ziari subordinatu izan zaio gaur egun arte. hizkuntza identitatearekiko eta identitatea hizkuntzarekiko, bi erlazio hauek bereizten ditu. lehenengoaren kasuan, identitatea eztabaidaren muinean jartzen du, eta euskal herriko hiru hizkuntzak baliokide bihurtzen direla dio, horrek praktikan euskararen ezagutza eta erabilera hautu pertsonal izatera subordinatzen du. bigarrenean, ordea, euskaraz egiten
|
duen
taldearen identitatearen normalizazioa hobesten du, hortxe baitago hizkuntzaidentitateari subordinatu gabeko bidea (iztueta, 2016).
|
|
|
John gumperzek (1971) hizkuntza komunitatea eleanitza izan daitekeela dio; Mackeyrentzat, aldiz, hori ez da posible (Mackey, 1972). aniztasun honen aurrean, zalbidek (2006) Fishmanek egindako sintesi definizioa laburbiltzen du: " aurrez aurreko interakzio linguistikoz (mintzajardunez, idatziz...) edota hiztun guztien integrazio sinbolikoaz, gutxien gutxienez aldaera bat konpartitzen duten hiztun guztien multzoa da hiztun elkartea" (Joly eta uranga, 2010: 200) hizkuntza komunitatearen partaideen ezaugarri komunei dagokienez, hainbat arazo planteatzen dira. hizkuntza komunitatea hizkuntza bera erabiltzen
|
duen
taldeak osatzen duela dio iztuetak (2016). Txepetxek dioenez, hizkuntza komunitatea hiztuna, hizkuntza eta gizartea lortzen dituen unitate soziala da eta partaide izateko, ez da nahikoa hizkuntza jakin eta erabiltzearekin, motibazioaren eta jarrera baikorraren garrantzia ere lehenesten du (Sánchez Carrión, 1987). arestian azaldutako hiztun motak erabiltzen ditu txepetxek hizkuntza komunitatea azaltzeko. esLeticia Garcia Fernandez, Nekane Arratibel Insausti eta Asier Irizar Mezo – Euskararen ezagutza eta erabilera binomioa:
|
|
2018
|
|
|
Hau da, bikote horiek igaro dira esperientzia hauen testuinguruan haien artean euskarazko ohitura" lortu eta finkatzera", ez kide bat eta ez bestea esperientzian zehar eusle rolean aritu gabe. Gure ustez, datu horrek argi adierazten du eusleen jokaera aldaketa zabaldu edo kutsatu egiten dela –nolabait– esperientzia garatzea erabakitzen
|
duen
talde osora.
|
|
|
Espero zen bezala, emaitza orokorrak ezberdinak izan dira hiru taldeetan. Lehen hizkuntza euskara
|
duen
taldeak atera du batez besteko balio
|
|
2020
|
|
|
Adibide gisa, planaren eragite eremuan indar eraldatzaile altua eta euskararen sustapenean interes maila altua daukan eragile batekin lankidetzarako programa aurreratuak adostu litezke. Aldiz, interes eskasa baina ahalmen eraldatzaile altua
|
duen
taldearekin euskararen sustatzerako programa epelagoak adostuko lirateke, bere interesak asetzekoak, betiere bere planarekiko konplizitatea mantentzeko ahalegina eginez.
|
|
2023
|
|
|
Hizkuntza gutxituak sailkatzeko" gutxiengoa" zer den definitu behar dugu. Hizkuntza gutxituez ari garenean, ordea, ez da nahikoa gutxiengoa" gehiengoa osatzen ez
|
duen
taldea" (Euskaltzaindiaren Hiztegia 2021) dela esatea. Adibide gisa India jarrita, 12 hizkuntza nagusietatik bakarra ere ez da herritarren erdia baino gehiagoren ama hizkuntza (Haberland 1991, 182), baina honek ez du esan nahi horietako guztiak hizkuntza gutxituak direnik.
|