|
2012
|
|
|
Komunikazioko gertakari bat interpretatzeko? eta ironia, azken batean, izaera komunikatiboa
|
duen
gertakaria da, ezinbestekoa da, autore hauen ustez, inferentziazko eredu bat kontuan izatea.
|
|
2013
|
|
|
Metodologiaren aldetik lan baliosa ekartzen du Eneko Bidegainek eta datu kopuru aberatsa eskaintzen. Oraindik Euskal Herria markatzen
|
duen
gertakari sakona aztertu du hedabide baten jokamoldea ikertuz. Zorionak bihurtzen dizkiogu.
|
|
2019
|
|
|
»Batasunerako girorik ez zegoela erakusten
|
duen
gertakaririk nabarmenena, hala ere, izendegiarekin sortu zen kalapita izan zen. Euskaltzaindia izendegia aztertzen hasi zela zabaldu orduko, sabindarrak gogor hasi ziren erasoan, haientzat Sabino Arana Goiriren Deun ixendegi euzkota, a sakratua eta ukiezina baitzen.
|
|
2021
|
|
|
Lan honen habeetako bat ez ezen, erdialdeko sartaldeko Pirinioetako Antzinaroko hizkuntza egoera eta bertako euskal enborreko mintzaira ezagutzeko ezinbesteko erreferentzia den Onomástica indígena de Aquitania liburuan (48 or.), Gorrotxategik nabarmentzen du baliabide grafikoa (idazkuntza, alfabetoa), euskarria den neurrian, dokumentuaren kultura elementuaren gordailua dela, eta hizkuntza jakin baten erabilpenarekin zerikusirik ez duten kanpoko arrazoiek baldintzatua dagoela. Egia da hizkuntza baten egiturak, agian, hura idazteko alfabeto bata edo bestea aukeratzea erraztu edo oztopa dezakeela, baina, azken buruan, idazketa sistema jakin baten hautaketa eta erabilpena izaera kulturala
|
duen
gertakaria da. Idazkun motek, testuetan erabilitako formulek, inskripzioak idatzita dauden euskarriek, eta batez ere, baliaturiko alfabetoek, herri baten akulturazioa zein eratan gertatu zen ezagutzeko laguntza garrantzitsua eskaintzen dute.
|
|
|
105). Izan ere, iterazioa gertatzeko, amaiera puntu naturala
|
duen
gertakari bat adierazi behar du izenak. ‘Denbora’ adierako izenak eta zenbatzaileak ere izan daitezke oinarri adiera honetan:
|
|
|
36.6.1a Forma batzuek aldiberekotasun zehatza adierazten dute berariaz, erreferentzia ematen
|
duen
gertakaria iraupenekoa dela seinalatuz. Adierazpen orokorreko formek ere adieraz dezaketena espresuki seinalatzea dute zeregin forma hauek, ondoko adibideak alderatuz ikus daitekeen moduan:
|
|
|
36.7.1a Aurrekotasuna edo ondokotasuna adierazten dituzten formak ikusiko ditugu atal honetan. Mendeko perpausak aipatzen
|
duen
gertakaria da erreferentzia: perpaus nagusiko gertakaria hura baino lehen gauzatzen denean dugu aurrekotasuna (Berotze ariketak egin ditugu, partida hasi baino lehen), eta haren ondoren gauzatzen denean, berriz, ondokotasuna (Dutxa beroa hartu dugu, partida amaitu eta gero).
|
|
|
36.7.1b Mendekoak aipatzen
|
duen
gertakariaren gauzatzeari dagokionez, desberdinak dira aurrekotasun perpausak eta ondokotasuna adierazten dutenak. Aurrekotasunean perpaus nagusiko gertakaria lehenagokoa denez, honen gauzatzeak ez du egiaztatzen ondokoa den mendekoarenaren gauzatzea.
|
|
|
Beste alderik ere bada forma horien artean. Gero postposizioak eta hartzen du aurretik (sartu eta gero); ondoan nahiz ondoren postposizioek ere onartzen dute eta eranstea (sartu eta ondoan, sartu eta ondoren); aurrekotasuna adierazten duten lehen, aurretik nahiz aitzinean adberbio postposizioek, berriz, ez dute hori onartzen(* sartu eta lehen,* sartu eta aurretik,* sartu eta aitzinean); izan ere, partizipioak adierazten
|
duen
gertakari burututik aurrera bidaltzen du eta k, ez atzera —sartu eta esaten denean, ‘sartzea gauzatu denetik aurrera’ esaten da— Lehen adberbioak, bere aldetik, konparazioko baino onartzen du (sartu baino lehen); ez, ordea, gero k(* sartu baino gero) 22 (§ 32.3.1.2).
|
|
|
36.4.1c Perpaus biek iraupena
|
duen
gertakaria adierazten dutenean, berriz, aldiberekotasuna zehatza da —ez sekuentziala— eta osoa, ‘guztizkoa’, gertakari biak epe osoan datozenean bat. Euria ari zuenean, aterpean egon gara perpausean ez da esaten noiztik noiz arte iraun duen euriak, baina, hori bai, iraun duen epe osoan aterpean egon garela.
|
|
|
Erabaki predikatuaren adiera arruntak (subjektu adimenduna eskatzen duenak) 1 nahitaez agintzen du kontrolatua izatea osagarriaren subjektua; alegia, osagarriak adierazten
|
duen
gertakariaren subjektua erabakitzailea bera izatea: Lana uztea erabaki dut [nik erabaki, nik/* zuk/* hark utzi].
|
|
|
Predikatu honekin ere, osagarriak adierazten
|
duen
gertakaria aurretikotzat irudikatzen da, eta horregatik da testuinguru egokia aldaera burutuarentzat: Barkatuko ahal didazu hain berandu agertzea/ agertu izana.
|
|
|
a) Predikatu gobernatzaile askok ez dute aukerarik ematen tzerik perpausik hartzeko. ...ak, gertakari espezifiko bati erantzuten dioten neurrian, ez dira ondo ezkontzen partitiboak duen zentzu inespezifikoarekin. b) Aukera hori baduten predikatuekin, Hegoaldekoa baino ez da partitiboaren erabilera (eta Hegoaldean ere, orain dela bi mendetik honakoa). c) Ezezko perpausek gobernaturiko osagarriei bakarrik dagokie partitibozko aldaera. d) Partitiboa ezin da erabili osagarriak adierazten
|
duen
gertakaria gauzatutzat edo baieztatutzat jotzen denean; halakoetan, ezezko perpausak adierazten duen ukapenak ez dio-eta eragiten osagarriari.
|
|
|
32.4.3d Garai batean, berriz, kausa gisako azalpena adierazteko ere erabiltzen zen bezala perpausa; perpaus nagusiak aipatzen
|
duen
gertakariaren arrazoia emateko, alegia: Baina, nire jauna, nire aita gozoa, ona zaren bezala, urrikal zaitez (Duvoisin); Ingratu guztietarik handiena naizen bezala, zure miserikordia handienerat hel egiten dut (Mihura); Arina den bezala mutil Euskalduna, pilotak harentzat du gustu gehiena (Hiribarren).
|
|
|
Adibidez, eman dezagun hiztun adineko batek gaztaroan kokatzen duela protasian aipatzen
|
duen
gertakaria (gaztetan ingelesa ikasi), eta solasaren mementoan oraindik dirauen egoera gisa aurkezten duela ondore perpausean aipatzen duena (jakintsuago izan). Bi molde erabil ditzake apodosian, batean iraganeko aldia baliatuz (Gaztea nintzenean ingelesa ikasi izan banu, askoz jakintsuago izango nintzen orain), bestean alegiazko aldia (Gaztea nintzenean ingelesa ikasi izan banu, askoz jakintsuago izango nintzateke orain).
|
|
|
Kurtsoa gaindituko baduzu, gehiago ikasi behar duzu; Lanera garaiz iritsiko bazara, autoz edo trenez joan duzu; Badaukat nik horren beharra egunero ogia jango badut (Arratibel). Ondore perpausak aipatzen
|
duen
gertakaria nahitaez bete behar dela adierazten dute esaldi horiek ere. Baldintzazko forma, baina helburuzko esanahia dute.
|
|
|
Kausa mota desberdinak dira horiek, nozio desberdinetan oinarritzen direnak, baina euskarak ez ditu formalki bereizten; forma berak erabiliz ematen dira denak (lako, adibideetan). Predikatuak aipatzen
|
duen
gertakariaren eragilea seinalatzen dute denek. Hortaz, semantikari dagokionez, kausal beteak direla esan daiteke (labur:
|
|
|
Itxura gorabehera, ordea, eta esanahia bertsua izanik ere, desberdinak dira perpaus mota bi horiek, gorago esan den bezala: lako perpausak, predikatuaren barnekoa izanik, honek aipatzen
|
duen
gertakariaren kausa ematen du aditzera zuzenean; azalpen perpausak, berriz, perpaus nagusiaren kanpoko modifikatzaileak dira eta hartan esandakoaz hiztunak eransten duen azalpena ematen dute aditzera. Eta, jakina, bakoitzak bere ezaugarriak ditu; hala, § 38.2 atalean aipatzen direnez beste, goragoko perpaus baten mendekoaren mendeko izateari dagokiona (auto berria erosi badu zaharra ondo ez zebilelako, ederki egin du;* auto berria erosi badu zaharra ondo ez zebilen-eta, ederki egin du), edo galderaren barneko osagai izateari dagokiona (partida galdu behar al dugu gaur ere sasoian ez zaudetelako?;* partida galdu behar al dugu gaur ere, sasoian ez baitzaudete?) 8.
|
|
|
Helburuzko perpausak, hain zuzen ere, ez du berez ondorioa gauzatu denetz esaten —hori beste nonbaitetik jakin dezakegu edo testuinguruari esker ondorioztatu—; gertakari nagusiaren egileak ondorio hori lortzea duela xede, hori da helburuzko perpausak dioena. Beste alde batetik, berriz, xede hori perpaus nagusiko gertakariaren eragilea ere bada —etxea erosteko asmoak eragin du autoaren saltzea, adibidean— Ondorioa eta eragilea da, hortaz, helburuzko perpausak aipatzen
|
duen
gertakaria; helburua eta kausa aldi berean. Eta ezaugarri hori dute bereizgarri, hain zuzen ere, helburuzko perpausek, kausa ondorio erlazioari dagokionez, hurbileko dituzten beste perpaus moten aldean.
|
|
|
Perpaus nagusiak adierazten duenaren kausa da osagarria. Gerta liteke denbora tarte nabarmengarria izatea erreakzioa eragiten/ eragin
|
duen
gertakaritik erreakzioa gertatu/ gertatzen den unera. Eta kontuan harturik tzeaz perpausa (tzeak perpausa bezala) ez dela markatua alde horretatik, beste molde batera jo behar da, baldin eta argi utzi nahi bada gertakari eragilea dagoeneko burutua dela.
|
|
|
adizkiek badute denbora erreferentzia bat, solasaldiaren unea aitzin edo ondotik finkatua, baina kontatzen duten gertakaria erreferentziapuntu horren arabera kokatzen dute —ez (soilik) solasaldiaren unearen arabera— Halakoa da pluskuanperfektua: erreferentzia puntua solasaldiaren unea baino lehen finkatua du, hau da, iraganaldian; baina deskribatzen
|
duen
gertakaria delako iraganaldiko erreferentzia puntu hori baino lehen agitu da:
|
|
|
Aditz puntualek denboran irauten ez
|
duen
gertakari bat deskribatzen dute; hau da, barne egiturarik ez duen gertakari bat, momentukoa dena. Mota horretakoa da iritsi aditza; Mendi puntara iritsi da erraten dugunean, heldu baino lehenagoko egoera ez da iristen ari.
|
|
|
Aditz puntualek denboran irauten ez duen gertakari bat deskribatzen dute; hau da, barne egiturarik ez
|
duen
gertakari bat, momentukoa dena. Mota horretakoa da iritsi aditza; Mendi puntara iritsi da erraten dugunean, heldu baino lehenagoko egoera ez da iristen ari.
|
|
|
Lehenago igo edo ibili prozesuak ditugu, eta momentu batean iritsi. Haatik, aditz iraunkorrek denbora tarte bat irauten
|
duen
gertakari bat deskribatzen dute, adibidez, ibili edo igo aditzak.
|
|
|
Horixe ez naizela inora joango! f) Beste predikatu batzuek gogo jarrerak adierazten dituzte, mendeko perpausak adierazten
|
duen
gertakariari buruzko gogo jarrerak: hura espero izatea, erabakitzea, hitz ematea...
|
|
|
Dimititu eta iraun ere tankera berekoak dira: Jonek aspaldi dimititu zuen; Erauntsiak lau ordu iraun du8 Ageri den argumentu bakar hori batzuetan agentea da (eskiatu), beste batzuetan esperimentatzailea (sufritu, pairatu) eta beste zenbaitetan ikusmena, usaimena edo entzumena estimulatzen
|
duen
gertakari batekin lotzen da (Rappaport & Levin 2000: 269):
|