|
2008
|
|
|
Esaterako, inkoatiboan nahiz inpertsonalean, aditz laguntzailea iragangaitz bihurtzen da, iragankortasuna adierazten
|
duen
elementua, kasu ergatiboduna, des agertu egiten delako.
|
|
|
des agertu egiten delako. Pasibo eta antipasiboetan, berriz, iragankortasuna adierazten
|
duen
elementua ez da desagertzen baizik eta beste itxura sintaktikoz ageri da. Erreflexibo eta erreziprokoetan, azkenik, zaila da iragangaiztasuna iragankortasuna adierazten duen elementuaren desagertzearen ondorio gisa ulertzea.
|
|
|
Pasibo eta antipasiboetan, berriz, iragankortasuna adierazten duen elementua ez da desagertzen baizik eta beste itxura sintaktikoz ageri da. Erreflexibo eta erreziprokoetan, azkenik, zaila da iragangaiztasuna iragankortasuna adierazten
|
duen
elementuaren desagertzearen ondorio gisa ulertzea. Erreflexibotasuna, izatez, ekintza bat, norberak eginez, norberari zuzentzean datza; erreziprokotasuna, berriz, ekintza bera batak besteari egitean.
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten
|
duen
elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti modu berean adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
2012
|
|
|
Beraz, ohartzen da ez dela koordinazio soila eta berariaz egitura mota hau koordinaziotik (eta bereziki justaposiziotik) bereizteko ahalegina egiten du. Autore honentzat justaposizioak, koordinazioak eta subordinazioak komunikazioaren eduki errepresentatzailea antolatu eta ordenatu egiten dute, baina intzidentezko txertatzeari esker, edukiaren esparruan zuzenean eragiten ez
|
duen
elementuren bat txertatzen da, psikologiarekin lotura duena: esatariaren ikuspuntua, esatariaren arima egoera, edo norentzakoari zuzendutako deiak.
|
|
2021
|
|
|
43.8a Birformulazio zehaztailea honetan datza: birformulatzaile zehaztaileen bidez, hiztunak zehaztu egiten du aurreko diskurtso unitatean adierazitakoa; birformulatzailearen bidez sartzen
|
duen
elementuak (dela enuntziatu osoa, dela enuntziatu zati bat) aurreko segmentu baten edukia zehazten du. Zehaztapen birformulazioan, zuzenketa birformulazioan ez bezala, atal birformulatzaileak ez du baliogabetzen birformulakizunean emandako informazioa, egiazkoa eta zuzena baita informazio hori, baizik eta osatu egiten du, edo xeheki adierazten.
|
|
|
ere esan lezake eta hortaz ere ondoriozko diskurtso markatzailea da. Bestalde, ezezko perpausak ukatu
|
duen
elementuari zuzen dagokion galde izenordaina edo adberbioa erabili da lehenbiziko adibidean. Halakorik ezin egin daiteke, ordea, lehen perpausa baiezkoa denean.
|
|
|
Andoni perpaus nagusiko objektua da, baina mendeko perpauseko isilpeko subjektua ere bera dugu; [(Andonik) burua altxatuta]. Bigarren mailako predikazioaren gaia ematen
|
duen
elementua perpaus nagusian eta mendeko perpausean, bietan dago.
|
|
|
Gauzak ondo aztertuz, azken urte hauek ez dira hain txarrak izan; Zintzoak izanez, Mareni aitortu genioke proiektuari egin dion ekarpena; Zehatzak izanez, aitortu behar da bertakoen arteko liskarra dela bereziki, ez kanpokoekikoa; Laburtuz, gauzak ez dira guk nahi bezala atera; Gaia aldatuz, uste dut bihar eguraldi ona izango dugula; Harira itzuliz, farmaziako erosketak gaur egitea dugu egokiena. Askotan esate aditzak (esan, galdetu, hitz egin, adierazi...) edo gogo aditzak (pentsatu...) azaltzen dira mendeko perpausean, eta aditz horiek adierazten duten ekintza/ gertakaria nola gauzatuko den zehazten
|
duen
elementu bat —sarri adberbioa bera— agertzen da (benetan hitz eginez, labur adieraziz, egia esanda, ondo pentsatuta eta abar); gainera, mendeko perpausaren ondoren isilpean dagoen esate aditz bat uler daiteke: harira itzuliz/ laburtuz, (esan dezagun)...
|
|
|
32.10.1.1a Elementu biren maila edo zenbatekoa alderatzen dituzten konparazio perpausak aztertu dira aurreko ataletan. Multzo batean mailarik edo zenbatekorik handiena
|
duen
elementua seinalatzeko erabiltzen den egitura superlatiboa aztertuko da atal honetan, adjektibo adberbioei edo gehi/ gutxi zenbatzaileei en mailakatzailea erantsita eratzen dena: Hiru Erregeen Mahaia da Euskal Herriko mendirik altuena; Messi izan da aurten golik gehien sartu duen futbolaria.
|
|
|
Tradizioan izan gabeko adibide batzuk badira, baina izan ezik ugariagoa da, eta euskara baturako hori aukeratu da. Salbuespena adierazten dutenetan askotan perpaus nagusia ezezkoa izan ohi da, edo nolabaiteko kuantifikazioa adierazten
|
duen
elementuren bat aurkitzen dugu (inor, pluralak, dena...). Izan ezik en ezkerrean doan sintagmak perpausean dagokion atzizkia hartu ohi du, eta salbuespena, batzuetan, ergatiboarekin egiten dela dirudi, behin baino gehiagotan aurkitzen baita absolutiboan izan ezik en aurreko sintagma, nahiz ondokoa ergatiboan joan:
|
|
|
Horren entrenamendu gutxi egiteko, ez duzu partida txarra egin; Hain ospetsua izateko, kasu gutxi egiten dizu jendeak. Ikusten den moduan, maila adierazten
|
duen
elementua darama maiz tzeko perpausak, horrelakoetan, eta perpaus nagusiak, berriz, zenbatzailea edo zerbaiten pisua edo balioztatzea adierazten duen esapide bat. Kontzesiozko egituraren bat erabiltzea ohikoagoa da horrelakoetan:
|
|
|
Kontuan izan behar da, edozein modutan, jokabide jakin bat duten predikatuek hura alda dezaketela, bere esanahia ñabartzen edo zehazten
|
duen
elementuren bat hartzen dutenean. Esaterako, jakin aditzak menderagailu biak hartzen baditu ere, ez daki asko predikatuak (e) la eskatzen duela dirudi:
|
|
|
39.2.5b Aditzaren elisioa gertatzen da nahitaez aditza euskarritzat behar ez duen kontzesio gailuren bat daramaten moldeetan: adibidez, baina enklitikoa, nahiz marka eta arren postposizioa; halakoetan, aditzaren elipsiak menderagailuarena dakar berekin, baina geratzen da artean perpausaren kontzesio balioaren berri emango
|
duen
elementu bat, marka (nahiz), nolabaiteko menderagailua ere baden juntagailua (baina) edo postposizioa (arren).
|
|
|
Esan nahi baita, inor eta ezer partitiboa erabil daitekeen testuinguru beretan erabili ohi direla, hots, ezezkako perpausetan, bai/ ez erako galderetan, baldintzazkoetan, ezezko balioa duten zenbait elementuren lagun doazenean (gabe rekin, nekez ekin eta abarrekin). Laburbilduz, ezeztapen balioa
|
duen
elementuren bat perpausean agertzen denean: Ezer ez dakigu; Inor ez zaigu etorri; Ezer jakiten duzunean esan iezadazu, mesedez; Erleak nehor autsikitzen duenean...
|
|
|
kasuren batean). Beste modu batera esanda bada goiko adibideetan zer osagai hori hautatzen
|
duen
elementuren bat: gehienetan aditza (esan, uste izan, nahi izan, eskatu, espero, ikusi).
|
|
|
Bigarrenean zalantza egin dezakegu etorri aditzak gobernatzen ote duen liburu hau erostera perpausa. Baina hor ere pentsa dezakegu hala dela, etorri aditzak gehienetan eraman ohi
|
duen
elementu baita zertara (edo nora), erabat eskatzera iristen ez bada ere. Argiagoa da bereizketa beste bi adibide hauen artean:
|