|
2023
|
|
|
Herriotan emango diote hainbat berba bitxi eta interesgarriren berri. Kultur etxera sartu eta berbaroa susmatu
|
du
aro bidaiariak, gogotsu eta erakutsi guraren seinale.
|
|
|
Betiko leloa entzungo
|
du
aro bidaiariak Euskal Herriko herri gehienetan, lehen askoz elur gehiago egiten zuelakoa. Hala ere, askok ederto baten eusten diote lexikoari:
|
|
|
Bi aditz eder, egotzi eta erakutsi, aldi bakan bakanetan aditzen direnak. Berba bitxietan, engalas entzun
|
du
aro bidaiariak, Bizkaiko mendebaldean oraintsu arte arrunt samarra: " Neguan kristalak estaltzen dituan ur geruzea".
|
|
|
Amilana irten eta lagun du, herrien arteko bidea urratzeko, atzera egin eta Arratia harana trabeskatu du hego ekialdetik ipar mendebaldera, Igorreko Olabarri auzuneraino. Handik, amilana lagun eta arerio, Dimako udaletxean, Ugarana auzunean kokatua, jardungo
|
du
aro bidaiariak autu mautuan zenbait dimoztarrekin, tartean Gotzon Aurrekoetxea hizkuntzalari jator eta zintzoarekin, Dimako berbeta goitik behera jakin eta erabiltzen duena.
|
|
|
Diman, ordea, ollollumea deitzen diotela esan dio Gotzonek, oiloaren luma. Horretariko izendapenak liluratu egin
|
du
aro bidaiaria. Metaforaren ederra, zerutik erortzen den maluta oiloaren lumekin alderatzea!
|
|
|
Senak diotso Aia alderantz abiatu behar duela, han, ezin konta ahal hitz eta esaera gordeta dauzkate berarentzat herritarrek. Kilometro gutxiko bidaiatxoa
|
du
aro bidaiariak. Lehendabizi, Asteasutik irten eta Andazarrate mendatean gora egingo du, Goiballara auzoa zeharkatuta; handik, txiri txiri, paisaia zoragarriaz gozatuz, beherantz egingo du harik eta Aiako erdiguneko Kaskoa auzoarekin trink egin arte.
|
|
|
Mendebaldeko euskararen ziztor sartzea Aia aldean? Bere kolkorako barre egin
|
du
aro bidaiariak gogoeta eginda.
|
|
|
Oria ibaia ekialdetik datorkie oriotarrei, eta zubitik aurrera itsasadar bihurturik, hegoaldetik datozen Santiagoerreka eta Altxerri errekak isurtzen dira Oriara, iparrera jo eta itsasoratu aurretik. Laurgain auzoa trabeskatu
|
du
aro bidaiariak; goitik behera Pagoetako parke naturala. Behin errepide nagusiarekin topo eginda, hego ekialdera egin du hego haizeak saka eta saka.
|
|
|
Jardun aditza ea euriarekin ere erabiltzen duten jakin gura
|
du
aro bidaiaria. Antza, bai, baina aditz horretaz ez ezik beste batez ere baliatzen dira eibartarrak:
|
|
|
bela, ormatxistor eta ormatxorro. Lehendabizikoak mendebaldeko kandelarekin du zerikusia; bigarrenak, irudi zaporetsuak, iraun egiten du, Etxalekun hasirik, Suarben barna, Eugiraino; azkena, aurrenekoz aditu
|
du
aro bidaiariak, izotz burruntziaren isuria iruditako hartzen duena. Giro beroa ikusirik, elizitazioa elurroldeetarantz lerratu da:
|
|
|
Abraizea irten du, Abra aldeko ipar mendebaldeko haizeak, eta eramango
|
du
aro bidaiaria Leiorantz, hego ekialderantz. Han beste zenbait lekukotasun eta bitxikeria azaleratuko dira berbadunen adimen begiaren eraginez.
|
|
|
Iñaki Gaminde bilbotarrarekin lotzekoa da aro bidaiaria, hainbat herritako euskara aztertu duen ikertzaile nekaezina. Bidaia honetan behin baino gehiagotan izango
|
du
aro bidaiariak haren laguntza paregabea. Udal Euskaltegiak lagatako gela batean elkartuko da harekin eta zenbait leioaztar prestu eta berba lapikorekin.
|
|
|
Biharamunean jaiki eta bapo baino bapoago gosalduta, ipar mendebalak bere hartan dirauela, Bergara jotzeko gogoa hartu
|
du
aro bidaiariak. Han, Juan Martin Elexpururekin, Bergarako Hiztegiaren egilearekin, eta beste bergarar jator batzuekin du hitzordua.
|
|
|
Seguru antzean zeresan askorik emango dio Juan Martinek aro bidaiariari. Behin aurkezpenak eginda, aro bilkurari ekiteko, berba bitxi baten berri izan
|
du
aro bidaiariak, eta hartaz itaundu gura die bergararrei: zelan deitzen diote trumoiari?
|
|
|
Berdintsua bide da edur kimi. Azalpen hau entzun
|
du
aro bidaiariak: " Lehengo egunean Osintxuar bati entzun notzan eta gero gure aita bergararrari iradoki notzan gaia.
|
|
|
Elurrolde txikiak berbabide, goi auzunetan bizi direnak edurluetzi hitz elkarketaz baliatzen dira, baina, gaur egun, galzorian dago horrelako terminoa, Elexpururen ustez. Elurraren gainean ez ezik, izotzarenean ere ikertu gura
|
du
aro bidaiariak. Orain arte aditutako zenbait berbaren berri eman diote, baina bat deigarri gertatu zaio oso:
|
|
|
Euri xehea aditzera emateko, eulanpar eta lanbro zirin entzuten dira Bergara aldean; lehenengoak euri lanpar edo langarrarekin du zerikusia eta bigarrenak ohiko zikinkeriarekin. Xehea ez ezik, euri xehe xehea ere adierazteko beste berba bat entzun
|
du
aro bidaiariak: eulantx; euriaren antza du, lanbro kixitxoa, baina igargaitza.
|
|
|
Atertzera egin du, eta ostarteak ageri dira hodeitzarren artean; Zegaman ez dira hodeiak, lainoak dira, Euskal Herriko hainbat herritan bezalaxe. Ohiko lainoak solasbide, jakin nahi
|
du
aro bidaiariak hitz berezirik erabiltzen duten herrian; adineko batek esplikatu du lehen hegoakatza maiz ahoratzen zutela, Altsasu aldetik sartu eta Otzaurten gelditzen zen lainoari irizteko; gaur egun, aldiz, galzorian bide dago, arkatzak idatzita hegotik etortzen zaien hegoakatz izendapen eder hori.
|
|
|
Egunokin usu egin du euria, eta horixe aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak solasbidea bustirantz lerratzekoz: " Denbora zirzil hunekin eztaiteke lanik egin", dio adineko batek; euri zirzila gailendu zaie, eta ezer gutxi egin ahal izan dute.
|
|
|
Zaku bete hitz eder bereganatu
|
du
aro bidaiariak. Akabatutzat eman du Etxarriko lana, pozez zoratuta.
|
|
|
Arbizuarren egua aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Gipuzkoan berriz ere sartzeko grina etorri zaio.
|
|
|
Hasteko eta behin, hego haizeak aro bidaiaria Atauneraino bultzatu duenez gero, Egoiri buruz galdekatu nahi die, hego haizea irudikatzen duen pertsonaia. Ataundar baten ahotik hauxe entzun
|
du
aro bidaiariak:
|
|
|
ekaitz lurrina dago, usain berezia; jende askok sentiberatasun berezia dauka ekaitzekiko: eratu aurretik antzematen ditu, behialako dohain eta ahalmen horietariko bat izango balu bezala; horrexegatik aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak erasoaren ingurukoetan sakontzeko. Aidegaizto ñirñirkari eta dirdiratsua islatu da museoko leihoetan zehar:
|
|
|
Hego haizea temati eta setati dabil; haren fereka epela sentitzen
|
du
aro bidaiariak. Ipar aldera jotzeko iradokitzen dio tai gabe, baina agudotxo.
|
|
|
Izendapenak mintzabide, aro bidaiariak entzun die udazkena gabe udaraitzena esaten dutela Tolosan; gazteek ez, zaharrek batik bat. Bere kolkorako pentsatzen
|
du
aro bidaiariak ea udara+ ahitzen etik etor litekeen. Nork jakin!
|
|
|
Tolosako hitz zakuraketa bukatutzat eman
|
du
aro bidaiariak. Uste baino askoz arotitz gehiagoz egin da jabe; berbak eta esaerak darizkio nondik nahi.
|
|
|
Nolanahi ere, kementsu eta adoretsu dabil eguneko herritarren azken hitzak azaleratzeko. Hego haizea lagun iritsi da aro bidaiaria Asteasura; haize zipriztintze hori tarteko, asteasuarrei erasaten dien haizeen gainean aritu nahi
|
du
aro bidaiariak. Ipar haizea mintzabide, bi izendapen darabiltzate bertaratutakoek:
|
|
|
Noizbait, norbaitek adierazi die galegoei esker ona Euskal Herriko haizeak izendatzeko hainbesterainoko ekarpena egiteagatik. Horrelaxe uste
|
du
aro bidaiariak. Harrigarri egiten zaio aro bidaiariari galego haizea izatea, eta ez haize galegoa; badirudi sakonean" galegoen haizea" ren antzeko zeozer egon litekeela.
|
|
|
Gero, haizearen bizkarreko kulunkaz baliatuz, hego mendebalderantz egin du Bastero Kulturgunearekin trink egin arte, Oria ibaitik hur. Han askotariko lekuko aldra batzea jadetsi
|
du
aro bidaiariak. Pentsatzen du emaitzak gogoangarriak izango direla.
|
|
|
Behin eskerrak eta argibideak emanda, ekin dio aro bidaiariak elizitatu eta galdetzeari, albait hitz berekienak zakuratzekotan. Berbaroa aro berbategirako galdekizun bihurtu
|
du
aro bidaiariak, eta ipar ekialdeko haizeak hara eraman duenez gero, haizeen inguruko hitz bertakoenak jakin beharrean dihardu aro bidaiariak. Tupustean, lehendabizikoa aireratu dute andoaindarrek:
|
|
|
Zahar batek dio haiek iuri esaten dutela, ez euri. Ahoskeran belaunaldi haustura sumatzen
|
du
aro bidaiariak, beharbada euskara batua zabaltzearen eraginez. Euri zerrendaren beste aldean, euri meheari lanbroa deitzen diote, bazter askotan bezala.
|
|
|
Azpiko haizeak baietz erantzun dio, ongi konpontzen direla goizuetarrekin, nahiz esku pilotan lehia ederra egon bi herrien artean. Goizuetaratzeko, Donezteberako kaminoa hartu
|
du
aro bidaiariak, eta Arkaskil gainean, Basa Kabi hotelaren ondoan (bertan behera utzita, tamalez), ezkerretarantz egin du, atzera ere Gipuzkoara itzuli nahi balu bezala. Urumea ibaiarekin egin du topo aro bidaiariak:
|
|
|
Eoaizearen bulkadak herriko etxeko aretoraino helarazi
|
du
aro bidaiaria. Aretoa txikia da, eta gaindika dago.
|
|
|
Nolanahi ere, adinekoek azaltzen dute hitz franko dauzkatela hotz, izotz eta elurraren kontuen berri emateko: zaplada elur maluta da; Hernanin zapla zela gogoratu
|
du
aro bidaiariak. Ez dirudi masailekoaren edo ukaldiaren onomatopeia denik, baizik eta xafla hitzari lotua, gai baten zati mehe eta zapala.
|
|
|
Luzetxo jardun
|
du
aro bidaiariak Goizuetako herriko etxean. Gogobeterik dago, asebeterik, hainbeste hitz eta solas entzunik.
|
|
|
jito euria egin du deiadar bertaratutako adineko batek. Txunditu
|
du
aro bidaiaria erantzun horrek: hagitz arrunta omen da Malerreka osoan; zenbait bazterretan ijito erraten dute, kasu guztietan [x] ahoskaturik, gaztelaniazko jota bezala.
|
|
|
Basabururatzekoz, lehendabizi, Ezkurra erreka eskuinaldean duelarik, Saldias herrixkara iritsi da. Handik, ifarraizeak ferekatu eta bulkaturik, hegoalderantz egin
|
du
aro bidaiari nekagaitzak, baso hostotsu eta itzaltsua zeharkaturik. Basotik atera eta, supituki, Ola herrixkarekin (15 biztanle) egin du tril.
|
|
|
Zaldizkoak! Garrasi egin
|
du
aro bidaiariak. Azkenaldion ez du horrelakorik aditu.
|
|
|
Euri zaparradak ere izaten dira, laburrak eta lodiak. Horretarako ere sumatzen
|
du
aro bidaiariak nolabaiteko lubakia belaunaldien artean: batak zaparrada, besteak eauntse, hirugarrenak yasa, azkenak euriyasat, t eta guzi.
|
|
|
Solas anitz! Lehendabizikoz aditu
|
du
aro bidaiariak yasat hitza, t eta guzi. Euri jasatik euri xehera, aro bidaiariak agerira azaldu nahi du nola erraten dioten euri mehe meheari:
|
|
|
Agian, oker egonen da aro bidaiaria, baina segur aski aldaera hori erabiltzen den herri bakarra izan liteke. Ikerkizun
|
du
aro bidaiariak. Elurra eta hotza solasbide, elur maluta hitz elkarketa ezezagun gertatzen zaie:
|
|
|
Beste zenbait kontu aditzen jardun
|
du
aro bidaiariak, baina orain arte zakuratutakoen artean badauzkanez gero, ez sartzea erabaki du, hainbat hitz ez errepikatzearren. Beste batzuk, aldiz, deigarri suertatu zaizkio; haien artean haize zurrunbiloari irizteko hitz esanguratsuak:
|
|
|
Arras kontent dago. Arotiztegia solairu anitzez eraturik dago, eta teilatua ere hagitz garrantzitsutako jotzen
|
du
aro bidaiariak: ongi baino hobeki egon behar luke teilakaturik, inolako zirriztarik gabe.
|
|
|
Oderitzera iristeko, ipar mendebala atera du eta, hura adiskide, lehendabizi Lekunberrirantz egin
|
du
aro bidaiariak, Leitzarango autobidea hegoaldetik trabeskaturik. Handik hego ekialderantz eginik, Alli herria gibelean utzi eta Astitz herrian barrena Oderitzera heldu da.
|
|
|
Hotzaren eremua jorraturik, solas beste egin
|
du
aro bidaiariak. Biziki interesatzen zaio nola deitzen dieten haizeei Imotz aldean.
|
|
|
Hagitz berekia gertatu zaio Etxalekuko uzta eta aitzina joateko gogoa hartu du hiztunen adimen begiak ereindakoa biltzeko asmoz. Ultzama hurbil
|
du
aro bidaiariak, eta nahiz eta hango euskara kamusturik egon, Suarbe herrian biltzekotz da zenbait ultzamar prestu eta gisakorekin.
|
|
|
Mendebaldeko haizeak garraiatu
|
du
aro bidaiaria Suarberaino. Han itxesoaize erraten diote, Euskal Herriko beste bazter batzuetan bezala, baina bidaia honetako aurreneko herrian, Getxon, ipar haizea da, ez mendebala; Iparraldeko beste zenbait herritan ere erabiltzen da, mendebala zuzen zuzenean itsaso aldetik etortzen baita.
|
|
|
Harri eta belarri dira anaiak hainbesteko zehaztapena entzunik! Urrendutako eman behar
|
du
aro bidaiariak ele gogokoenen saioa. Orain Sohütako eta inguruetako eleak entzun nahi ditu, eta horretarako elizitatzeari ekin dio.
|
|
|
orduko hausnarketa jin zaio gogora bidaiariari, ez ote den herri analogiak sorraraziriko hitz elkarketa, hosto osti tik net hurran baita. Batasuna hautematen
|
du
aro bidaiariak Zuberoako arotiztegian: nabari da herritarren arteko harremanak luzeak eta iraunkorrak izan direla mendeetan barna.
|
|
|
Aixe berdie ere entzuten da, haize nahikoa, hamar hamabost korapilokoa; berbarako," berdela eguraldi berdetxua dagoenean eta euria, hobeto atrapatzen da goi argia baino". Getxon ere entzun
|
du
aro bidaiariak haxe berde, baita Gatikan ere, baina eguraldi hotza adierazteko. Dena dela, Bizkaiko kostalde guztian entzun ohi dira horrelako azalpenak.
|
|
|
Handik artez artez, baina bide bihurgunetsuan barrena, Soluan eta Gallete auzuneak zeharkaturik, beherantz egin du Lekeitiora iristeko. Han, zenbait herritarrekin hitzordua
|
du
aro bidaiariak, Lekeitioko udaletxeko areto batean, tartean Andoni Seijo Lekeitioko Berbak liburuxken egileetariko bat eta Sabiño Madariaga zuzentzaileetariko bat. Hiztegi oparoa ei daukate lekeitiarrek:
|
|
|
Ostera ere adore berrituta eta guztiz suspertuta dago. Gallego haizea atera eta, hura lagun, Ondarroarako bidea hartu
|
du
aro bidaiariak. Lehenengo eta behin, Mendexa herriko Karraspio hondartzaren gainetik igaro da, eta gero Endai kanpinaren albotik pasatu da.
|
|
|
Han, areto batean biltzekoa da zenbait herritarrekin, tartean arrantzale ohi ugarirekin. Aro bidaian bisitatzen duen Bizkaiko azkenengo herria
|
du
aro bidaiariak. Horixe uste du, sikiera.
|
|
|
aguaxer eta truxo edo euri truxo. Aguaxer nabarmen mailegu garbia da, eta truxo behin baino gehiagotan aditu izan
|
du
aro bidaiariak; esaterako, Mendatan, truxu; Bermeon, trusko, eta Mundakan, truixu. Euskaltzaindiaren Hiztegiak truxu hitza dakar:
|
|
|
eginean eginean. Galgoiaizea lagun eta aldeko, ekialderantz egin
|
du
aro bidaiariak. Dagoeneko Gipuzkoan sartu da:
|
|
|
Eguzkia hizpide, orain arte entzun gabeko kontu batez elizitatu
|
du
aro bidaiariak: nola esaten dioten zestoarrek eguzkiak gehienetan jotzen duen aldeari eta nola jotzen ez duen aldeari.
|
|
|
Kadira banatan jarri eta elestatzen hasi dira aroari buruz, oro har. Holatan uste
|
du
aro bidaiariak Pagolako lexikoari argazki eijerra egin diola, nahiz, zenbaitetan, elizitatu eta galde egin behar ukan. Ekhiaz ari direlarik, emaztekietariko batek erran du Yuanes handia deitzen diotela.
|
|
|
Ondorio batzuk atera dituzte bidaideek: itsasoaren hurbiltasuna antzematen da (galerna eta itxasorrua); ortzi izena bizirik bizirik dago ostagi guzietan, ekaitzaren nagusi nagusi baita; suspet elea lehendabizikoz entzun
|
du
aro bidaiariak. Nondik ote?
|
|
|
Euriteak elebide, eurierauntsia galerna, denbora bihurria edo elementak dira Izturitzen: itsasoren eragina antzematen da, galerna elea tarteko, eta denbora bihurria elkarketa lehendabizikoz entzun
|
du
aro bidaiariak; biziki arrunta izaten da eguraldi hitza edo kidekoak erabiltzea izenondo bati estekaturik. Aro bidaiaria anaiaren laguntzaz hauetaz oroitzen da:
|
|
|
Ele bertze eginez, komunzki aro bidaiariak egiten ohi duen gisan, hotzaren eremura eraman du elestaldia. Ihintza aipatu
|
du
aro bidaiariak; guttitan erabili du gaia, baina bildurikoek elkarri so egun eta bi ele gelaratu dituzte: izarrihitz eta gaurtzeren termino harrigarriak, gauari estekaturikoak, tenperaturaren beherakada behar baitu ihintzak sortzeko.
|
|
|
Larzabaleko suspet elearen kariaz, elizitatzeko joera hartu
|
du
aro bidaiariak, ez baitu zuzenean galde egin nahi, arriskutsua izaten baita. Han ekaitza da gehienbat (herritar batek aro bero beroa ere aipatu zuen), baina Arrueta Sarrikotan. Iñakik buruaz baietz dio?
|
|
|
Non dagoen aintzako harturik, muga gainditu eta Aldude aldera joateko gogoa hartu du, betiere haizegoa lagun. Esker mila elkarri erranik, gisako gisakoak izan dira esteribartarrak, Alduderatzeko asmoa
|
du
aro bidaiariak: kontu anitz ikasirik doa.
|
|
|
Zabalduz doa hiztunen iruditeria. Aretoko berotasuna ikusirik, elurroldeen afera mahai gaineratu
|
du
aro bidaiariak, ea nola adierazten duten gertakari hori. " Elauso!", erran du bankar batek; berriz ere elurraren lausotasuna aipagai, Goizuetan eta Zilbetin bezala.
|
|
|
Hasmentan, langarra aipatu du aldudar batek, baina horretaz gain, euri xeheari irizteko, lantzurda eta lanbrots eleak ere baliatzen dituzte. Lantzurda erran nahi anitzetarikoa da, baina lanbrots lehendabizikoz aditu
|
du
aro bidaiariak: Lanbroaren hotsa euri mehea ote da?
|
|
|
Aditz kutsua du erazarrik (eRAzarri?). Trepeten artean, Harrieten hiztegia ekarri
|
du
aro bidaiariak, zer gerta ere. Erazarri kausitu du.
|
|
|
Oraindik beste eletoki batera joan behar duenez gero, finitu beharrean dago. Txalo uhaska izigarria jaso
|
du
aro bidaiariak bertaraturiko maitekor eta gisakoen aldetik. Elkarri besarkadak eta musu eman, lekora jalgi eta Baztanerako aiherra adierazi du aro bidaiariak.
|
|
|
Txalo uhaska izigarria jaso du aro bidaiariak bertaraturiko maitekor eta gisakoen aldetik. Elkarri besarkadak eta musu eman, lekora jalgi eta Baztanerako aiherra adierazi
|
du
aro bidaiariak. Bozkarioz beterik doa Baztan aldera, zer aditu eta zer bilduko irrikan.
|
|
|
Lehendabizi, sartalderantz egin
|
du
aro bidaiariak, eguzki haizea lagun. Baigorritik jalgi bezain fite, Izpegi gaineko malda pikoak azaldu zaizkio errepide malkartsuan barrena.
|
|
|
Eguraldi hotz, baina aretoko giroa gori gori dago, bertaratutakoak elekari galantak baitira. Berotasun hori dela-eta, eguraldiaz beraz mintzatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Hagitz aro ona delarik," aro auta ari digu" erabiltzen dute baztandarrek; iazko idortea zela-eta," egualdia zaildu du" lokuzioaz baliatzen dira; ibiltzeko giro ona izanez geroz," ibilgiro ona dago"; gau ederrari gauatz deritzo; gaualdi txarra, ordea, gauate da; lan egiteko aro aproposari nekagiro eta, bestalde, ezaguna da mahatsa biltzen dutela Baztan aldean, txurie deritzon ardo zuria egiteko.
|
|
|
Arrunt argazki koloretsu eta bizia egin
|
du
aro bidaiariak aretoan adituriko ele guziekin. Ez zuen gutxiagorik espero baztandarrengandik, eta" tokien maldik ez", baina aro bidaiaria bozkarioz beterik bezain akiturik dago, eta eguneko laugarren hitzordua izanik, Elizondon berean lo egitera deliberatu da.
|
|
|
Antzinako ospitale zaharra berritu zuen udalak, eta bertan Zugarramurdiko Sorginen Museoa paratu du. Atean, zuzendariak iguriki
|
du
aro bidaiaria. Musu pare bana elkarri eman eta barneratu dira.
|
|
|
Hurbil hurbil
|
du
aro bidaiariak Sara, zenbait kilometro baizik ez. Hego ekialdeko haizeak eztiki bulkatu du ipar mendebalderantz.
|
|
|
Hotzaren eremura lerratu nahi
|
du
aro bidaiariak elepidea, ea ele berezirik baliatzen duten. Azken herrietakoak aditu ditu, baina kontu batzuek eman diote atentzioa:
|
|
|
Garbi garbi dauka aro bidaiariak lexikoa osagairik garrantzitsuenetariko bat dela euskalki eta azpi-euskalkien mugak marrazteko. Gipuzkoako ekialdetik, Nafarroan barrena, Lapurdirantz ohartematen
|
du
aro bidaiariak nola edo halako batasuna arotiztegian. Izotz burruntzien izendapenetan ere sumatzen da" continuum" bat:
|
|
|
Ortzi natur gaiaren lorratzei jarraikiz, lurgainaren goitiko hutsartea, ekaitzaren eremura lerratzeko gogoa hartu
|
du
aro bidaiariak. Bizkaitik Zuberoarainoko ortzi aztarnategia dago, bereziki Iparraldeko mintzairan.
|
|
|
Metaforaren ederra! Bigarrenaren aldaera bat aditu du Saran, lantxurga, eta hirugarrenak, xirlintxak, pentsakor utzi
|
du
aro bidaiaria; menturaz, zirtzira edo xirtzira solasekilan du zerikusia, euri tikiaren zarpailtasuna aditzera emateko.
|
|
|
Hotzaren kontua jalgi dela profitaturik, bertze solas batek hagitz estonaturik utzi
|
du
aro bidaiaria gibelera ere: karroina.
|
|
|
Eskualdean, batez ere, izotz beltzari irizteko erabilkatu dute, baina adineko baten arabera, galzorian da karroina, jende gehienek horma erabiltzen baitute eta ikastolako haurrek izotza. Ezusteko galanta atzeman
|
du
aro bidaiariak! Dagoeneko izotzaren inguruan sei ele:
|
|
|
Haizegoaren fereka ez ezik, Urdazuri ibai ederraren hil artinoko bidaia baliatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Donibane Lohizunen du itsas hilobia Urdazurik.
|
|
|
Erran die haizegoak ekarri duela ikastolaraino, baina aho batez azaldu diote, han, ez dela horrela erraten, baizik eta edo hegoko haizea. Halatan, oraingoz, haizegoaren erresuma finitutako eman
|
du
aro bidaiariak. Haizeak aipagai, bertzeei buruzko izendapenak erauzteari ekin dio sotilki:
|
|
|
Elurraren, izotzaren eta hotzaren eremuan adituriko guzia aitzinetik zorroratu
|
du
aro bidaiariak; hala bada, akitu beharrean da, eta uste baino anitzez solas gehiago arotiztegiratu du. Gainera, unatu samarturik da, eta gaua emanen du inguruko ostaturen batean.
|
|
|
Ederki batean lo eginik, izigarri ongi gosaldu
|
du
aro bidaiariak: adoretsu eta kementsu sentitzen da bidaiari ekiteko.
|
|
|
Aretoko berotasunaz baliaturik, kontzeptu hori jorratu nahi
|
du
aro bidaiariak, bidaiaren azken herrietan ez baita horretaz mintzatu. Sargoria hizpide, hiru hitz aditu ditu aro bidaiariak zorroratzeko modukoak; aurrena, zalboi:
|
|
|
" Txalo saja" jaso
|
du
aro bidaiariak bilera bukatutzat eman duela esan dienean hondarribiarrei. Mila mila esker elkarri esan, kanpora atera eta anaiari deitu eta galde egin dio ea bidaia amaitu arte lagun dezakeen, berak bakarrik ezin baitu hain altxor preziatua aldean eraman.
|
|
|
Lesakaratzeko, ipar haizeari laguntza eskaturik harantz bulka dezan, hasteko eta behin atzera egin behar
|
du
aro bidaiariak, Behobiaraino; han, hegoalderantz egin du, Biriatu ezkerraldean utzirik. Bidasoa ibaiaren ondoko errepidean zehar, Bera herria hegoaldetik trabeskatu du eta, aitzinxeago, Bidasoaren gaineko zubian eskuinetara egin eta Lesakara iritsi da.
|
|
|
Azken urteotan hotz handirik pairatu ez dutelarik ere, hotz eta izotzaren erresumetan gaindi egin nahi dute bidaia itsasuarrek. Irudi du eremu horretan zer erran franko dutela, eta hori profitatu behar
|
du
aro bidaiariak. Une batez anaiari so egin, eta plei plei murgildurik da solasaldian.
|
|
|
Halatan, bada, hormaren ugaritasuna erran nahi du, nonbait. Aurrenekoz zorroratu
|
du
aro bidaiariak. Izotzari buruzkoak solasbide, hiru hitz ezagun baliatzen dituzte:
|
|
|
Han, egin beharreko otorduak eta lo eginik, biharamunean berriz ere ekinen diote aro bidaiariari. Zein herritara jo pentsatu
|
du
aro bidaiariak, baina anaiaren iritzia aintzakotzat hartuko du.
|
|
|
Bisaia begi irribarretsu eta lagunkoiak hautematen dituzte, bazter guzietan gisan ongi anitz hartu dituzte. Oraingoan ere, harira joan nahi
|
du
aro bidaiariak eta ez unarazi eta gogaitarazi herritarrak. Hastekotz, erran die mugertarrei, solas bat hautekotz zein hautatuko luketen.
|
|
|
Euriarekikoetan ere interes berezia azaldu
|
du
aro bidaiariak, eta gelaratutakoen artean euri zaparrada nola adierazten duten kontuan hartzekoa da; bi izen aipatu dituzte, uhar eta uhasin, aditu gabea?, eta bi modu euria egiteko era adierazteko, zarrapataka eta yauts ahala ari. Uhar solasa Iparraldeko herri batzuetan erabiltzen da, baina aro bidaiariak uste du uhasin uhar+ osin izan litekeela, euri" putzuka" arituko balu bezala.
|
|
|
Barnera sartu eta jarri ondoren, atariko aurkezpen eta azalpenak egin ditu aro bidaiariak, anaia gelako bazter batean dagoelarik, behar beste ohar hartzeko prest. Harira joan nahi
|
du
aro bidaiariak, eta Azkue hizkuntzalariaren aipu bat irakurri die, euskaraturik, jatorrizko pasartea gaztelaniaz baita: Sortelegunei buruzko aro igarpena.
|
|
|
Aditurikoa askietsi
|
du
aro bidaiariak: biziki kontu interesgarria Sortelegunena!
|
|
|
Aurrenik, hilabeteen eremu jorratu zaharra azaleratu nahi
|
du
aro bidaiariak. Ekin eta urtarrilarekin agitu da lehendabiziko sorpresa:
|
|
|
Hilabeteak utzi eta Ortziren erresuman gaindi ibili nahi
|
du
aro bidaiariak. Ekaitza aipatu eta iduri du ez dutela erabiltzen; adarraire elea gelaratu dute ekaitzari irizteko; adarraitu aditza ere entzuten da, ekaitza sortzeko joera gailentzen delarik.
|
|
|
Hainbesteko berotasunak bulkaturik, euriaren eremura lerratu nahi
|
du
aro bidaiariak ea ezusterik hartzen duen. Deabrua agertu da berriz ere:
|
|
|
Erran diote aro bidaiariari beste bazter batzuetan ere erabiltzen dela: lehendabiziko aldiz aditu
|
du
aro bidaiariak. Anaiak betetzen diharduen bigarren arotitz zorroa hanpatzen hasia da.
|
|
|
baliteke izotz zuria izatea, kolore zuria dela-eta. Izotz burruntziekin tema berezia
|
du
aro bidaiariak, eta zuzenean erran gabe, azaldu die nolakoak diren. Elkarri behatu eta batek erran du:
|
|
|
Horrez gain, itsasoko galernaren eraginak dirau Iparraldeko barnealdean ere. Trumoia ordzi da, dz edo antzeko zerbait aditu
|
du
aro bidaiariak: ez da ohiko tz izan, ez.
|
|
|
Tximista airegaxtoa da; airea da gaiztoa, ez ortzia. * Ortzigaixto elearen arrastorik ez
|
du
aro bidaiariak; oinaztua, ordea, ximixt (a) da. Anaiek jasoriko azken herrietako eleen arabera, sailkapen hori izaten da usuena; bestalde, ortziren adar erogarriari hortzadarra erraten diote.
|
|
|
Pixka batean iharduki eta ongixko aditu dute zer dela-eta ibiltzen diren anaiak Euskal Herriko herrietan gaindi. Prestu prestu oharteman dituenez geroz, bilera ongi bideratu nahi
|
du
aro bidaiariak elizitazioaren bidez.
|