|
2013
|
|
|
Hasteko, Joana Albreten bizitza zinez interesgarria suertatzen da gaur egun ikuspuntu bat baino gehiagotatik. Lehenengo eta behin, Historian ageriko eragina eduki duen emakume gutxi horietako bat da; bigarrenik, erlijioarekin lotutako arazoak
|
dira
haren bizitzaren giltza nagusia eta, hirugarrenik, haren jarduera eremua funtsean Frantzia bada ere, nafar auziak, alegia, Aragoiko erregeak 1512tik aurrera gauzatu zuen erresuma zaharraren okupazioak eta zatiketak, okupatutako zatia Gaztelako koroari lotu ziolarik, berebiziko garrantzia du erregina Joanaren bizitzan, Frantziaren historian eta, baten bati harrigarria irudituko bazaio ere, baita E... Beraz, emakumetasuna, protestantismoa eta Nafarroaren zatiketa (gure artean arrunki konkista edo anexioa deitzen dena); ez da dudarik hiru osagaiok interes handia pizten dutela gaur egungo euskaldunen artean.
|
|
|
Edo, beste alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe Espainiakoaren kontrako koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan. Izan ere, politika eta erlijioa beti eskutik joan badira ere, badirudi XVI. mende honetan inoiz baino estuagoa izan dutela harremana, eta fedearen eskakizunak oso gutxitan nagusitu
|
dira
realpolitik tristearen aldean. Joanarena, beharbada, harreman latz hori aztertzeko kasu nabarmen bat da.
|
|
|
Frantziako errege etxearekiko ahaidegoa da Joanaren garrantzi politikoaren eragile nagusia, horrek bihurtzen zuen haren ezkontza lehenik, eta haren semearena gero, lehen lehen mailako arazo politikoa Europan. Baina ahaidego horrek, huts hutsean, ez du guztia esplikatzen, faktore gehigarri batzuk kontuan hartu behar
|
dira
. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera hartzen dutenak (ik.
|
|
|
Kontzientzia askatasuna. Hausnarketa bereziki interesgarriak plazaratzen
|
dira
liburu honetan gai horren harira. Adibidez, Roalkerren arabera garbi dago konexio bat dagoela nafar auziaren eta protestantismoaren artean, alegia, Antonio Bourbonentzat protestantismora hurbiltzea bere etxearen (zentzu feudalean) eskubideak eta indarra sendotzeko aukera paregabea zen.
|
|
|
< < Datorren urtean hogeita bost urte beteko
|
dira
Errenteriako hizkuntzalaria hil zela. Ordutik, zenbat aldatu da nire lan egiteko era?
|
|
|
Bilbon eta Algortan eman nituen urte haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak
|
dira
Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko.
|
|
|
Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango
|
dira
, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi dut, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu hauek argitaratu
|
dira
: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi dut, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu hauek argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak
|
dira
Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu
|
dira
hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
Azkenik, hiztegigintza UZEI Euskalterm, OEHetaren EGLUildotik urrats sendoak eman
|
dira
hamarkada honetan eta hurrengoan burutzeko.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri
|
dira
P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen
|
dira
gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat dauka euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu batzuetan, hala nola Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide ematekotan Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta bai eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu
|
dira
, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
–Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?. Halan azaltzen
|
dira
hiru lagunak mendira eginiko txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik, gora-nahian, zeruko ametsen premian.
|
|
|
mugaz ahantzi
|
dira
haizeen hegalak.
|
|
|
Betondo ilunez galdetu eustan: . Honeek
|
dira
erabili beharreko berbak. Hau poesia ete da ba?!?.
|
|
|
Geldiezinak
|
dira
aldiaren
|
|
|
Oharra: Eusebioren olerkiak Goizean eta arratseanliburutik hartutakoak
|
dira
, Igone Etxebarriaren edizioa. Sutondoan sorta, Labayru ikastegia, 2006
|
|
|
Euskaltzaindiaren Euskera aldizkarian A. Arrueri buruzko artikulu laudoriozko bat argitaratu zen 2011ko azken alean; haren bi alderdi jorratzen
|
dira
: Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea.
|
|
|
–Jakingo dezue agian Arrue' tar Antonio eta Lojendio' tar Joxe Mari, euskalzain egin dituztela. Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen
|
dira
. Ba dakizue Arrue au Asteasu' ko legegizon bat dala eta karlisten arten buru ibili izandu dana.
|
|
|
–Zuek, orko euskaldunen iguiña dezue... Guk, zer esango ote degu, emengo EUSKALTZAINDI' ko zenbait jauntxoei buruz?... Nere zorioneko METODOA ba dakizue noiztik dabillen erditu eziñik. Emen
|
dira
zezenak! Eztakizue asko, nola dabiltzan Metodo ori galdu naian.
|
|
|
Gizajoa, nunbait barrabillak mindu dizkio nere Metodo galgarri orrek. Orrelakotxeak
|
dira
gizon azpikeriz betetako orren lanak. Azkenean, nere izenik gabe azaldu bear du Metodoak.
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli
|
dira
erabakirik eman nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan. Takillan txartelik ez; eta sarrera guziak ixilpean saltzen ari izan
|
dira
. Auek esku artean artzen duten guzia, zikindua azkenerako?. (XII).
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban nola jorratu duen agerian jarri nahi da. Horrela, Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu
|
dira
artikulu honetan. Lehenik, amatasunaren inguruan esparru teorikoa eraiki da.
|
|
|
Hortaz, egun teoria feministak amatasunaren inguruan zedarriturikoa eta esanikoa aurkeztu da. Ondoren, kritika feminista metodologia gisa harturik, aipaturiko narrazioetako literatur protagonistak aztertu
|
dira
. Ondorio nagusi gisa esan daiteke aztertutako amatasunaren irudikapenak ez direla hegemonikoak, bestelakoak edota emergenteak baizik.
|
|
|
amatasuna eta abandonua, amatasuna eta nazioa, amatasuna eta zahartzaroa... Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu
|
dira
artikulu honetan.
|
|
|
Egun teoria feministak amatasunaren inguruan zedarriturikoa eta esanikoa aurkeztu da. Ondoren, kritika feminista metodologia gisa harturik, aipaturiko eleberrietako literatur protagonistak aztertu
|
dira
. Esparru teorikoan sartu baino lehenago, gauza jakina da narratologiak aski eskema ezaguna eskaintzen duela narrazioan pertsonaiek betetzen duten funtzioa zehazteko.
|
|
|
Interesgarria da kritika feministatik egiten den ahalegina subjektuak deseraikitze aldera. Hartara, hainbat kasutan, estereotipoak eta rolak deseraikitzen
|
dira
subjektu berriak proposatzeko asmoz. Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak egin dituzte literatur pertsonaien inguruan.
|
|
|
Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela. Biak ala biak, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak
|
dira
literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
Kritika feminista garaikideak amatasuna izan du bere hausnarketaren giltzarri. Hala, ezagunak
|
dira
, esaterako, Ellen Moersek (Ciplijauskaité, 1994: 16) esandakoak, ama baten bikaintasunaren eta sortzaile eskasa izatearen artean dagoen kausazko loturaz.
|
|
|
Moterhood as Experience and Institution (1976) lanek. Ez
|
dira
ahaztu behar, halere, teoriagile horien inguruan eginiko berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera.
|
|
|
Simone de Beauvoirrek egindako amatasunaren azterketak balirudike alde ezkorrak baino ez dituela uzten agerian. Zailtasun edota alde negatibo horiek, ordea, Linda Zirellirentzat (1996), Beauvoirrek erabilitako estrategiak
|
dira
. Beauvoirrek nahitaezko amatasuna kritikatzen zuen, eta estrategia horretan, Zirelliren hitzetan, apaizentzat, filosofoentzat eta zientzia gizonentzat amatasuna ekoizpen biologikoaren hautu bakarra eta zoriontasun paradigma zen bezala, Beauvoirrentzat, gatazka eta diferentzia gunea zen.
|
|
|
Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan
|
dira
; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du. Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren bi interpretazio proposatzen ditu.
|
|
|
deuseztatzaile modura, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile modura eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen modura. Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen
|
dira
. Beraz, proposaturiko irakurketan, batetik, Firestonek eta berdintasunaren feminismoak izendatutako hainbat zehaztapen ezkor begi bistan jarriko dira, eta, bestetik, amatasuna norberaren esperientzien sorburu eta identitate eraikitzaile gisa azalduko da.
|
|
|
Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen dira. Beraz, proposaturiko irakurketan, batetik, Firestonek eta berdintasunaren feminismoak izendatutako hainbat zehaztapen ezkor begi bistan jarriko
|
dira
, eta, bestetik, amatasuna norberaren esperientzien sorburu eta identitate eraikitzaile gisa azalduko da. Teresa del Vallek (1995) esaten duen bezala, amatasuna gorputzaren ezagutzatik abiatuta eraikitzen da eta emakume askok horretan oinarrituta eraikitzen dute euren identitatea eta erabiltzen dute euren memoria.
|
|
|
Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu behar da. Emakumeak aldatzen ari
|
dira
, eta eurekin, bikote harremanak eta familia. –La maternidad se percibe como uno de los escenarios principales, si no el más importante, en la redefinición de las relaciones de género?
|
|
|
389). Imazek bere doktorego tesian dioenez, horren ondorio nagusiak hauek
|
dira
: sendi ereduen ugaritzea, amatasun berrien agerraldia eta ama izateko modu diferenteak.
|
|
|
bisualak nahiz diskurtsiboak. Irudikapen horiek ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa
|
dira
; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga handia hartzen dute, gure jarrerek nolakoak izan behar duten esaten baitigute.
|
|
|
Eredu emergenteak, ordea, Del Vallek koordinatutako lanean (2002) bistan geratu den modura, identitatea duten eraikuntzak
|
dira
, eta eredu normatibotik kanpo egon gabe ere, balio eta esanahi berriak bereganatu dituzte. Harreman berriak adierazten dituzte.
|
|
|
Harreman berriak adierazten dituzte. Dudarik gabe, artikulu honetako amatasun irudikapen gehienak amatasun emergenteak
|
dira
. Kontzientzia bat dago batez ere, aldaketarako intentzio garbia.
|
|
|
Horiek baldin badira amatasunaren irudikapenak egun, hurrengo galdera hauxe litzateke: zer da amatasuna?, zeintzuk
|
dira
amatasuna egituratzen duten ardatz nagusiak. Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala?
|
|
|
Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala? Orain arte, amatasun hegemonikoetan ardatz horien omisio sistematikoa gertatu ohi da, amatasun aldizkakoetan, ordea, balio berriak sortzen ari
|
dira
, eta agerian geratzen dira Arantxa Urretabizkaiaren literatur lanetan.
|
|
|
Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala? Orain arte, amatasun hegemonikoetan ardatz horien omisio sistematikoa gertatu ohi da, amatasun aldizkakoetan, ordea, balio berriak sortzen ari dira, eta agerian geratzen
|
dira
Arantxa Urretabizkaiaren literatur lanetan.
|
|
|
Emakume adindunak hartu ditu pertsonaia nagusitzat. Batetik, ikusgarri bihurtu ditu; izan ere, gaztetasunaren estetika gailendu den garai hauetan emakume adindunak ikusezinak
|
dira
(Azpeitia, 2001: 237).
|
|
|
237). Bestetik, gorputzaren jabetza lortu dute, eta horren jakitun
|
dira
. Azpimarragarria da, bestalde, Mari Txuri alarguntzen denean orduantxe hasten dela eleberri honetako istorioa.
|
|
|
Gorri Txuriren gaztaroko adiskide zaharra da, eta aspaldiko boladan herritik alde egina da. Gorri Txuriren senarraren hileta elizkizunetara etorriko da, eta hantxe elkartuko
|
dira
, herioa dela medio, iragana eta oraina. Hirugarrena falta zaie ordea, Handi:
|
|
|
Handirekin osatzen zuten gaztaroko adiskide triangelua. . Txuri eta Gorri guztiz desberdinak
|
dira
, bata errotuta dago, landare bat bezala; bestea munduan zehar ibili da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala. Jakin badakigu Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak?
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan azaltzen dituenezaugarriak kontuan hartu ditugu. Ezaugarri horiek honako hauek
|
dira
: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea, beste inorekin ez kontatzea eta, azkenik, besteak baino indartsuagoa izatea.
|
|
|
Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen
|
dira
begi bistan. Lehenak, amatasuna bizitzako etapa modura aurkeztu digu, eta bigarrenak, emakumearen jardun politikoa eta amatasuna bateraezinak direla sinetsarazten digu.
|
|
|
Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu
|
dira
amatasunaren eta zainketaren pragmatikak. Baina Zergatik panpox eko amak abandonua eta zainketa sufrimendu gisa, eginbehar gisa, nahitaezko gisa ikusten du; Adrianne Richek esango zukeen bezala, maitasun gaindosi gisa ikusten du.
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar
|
dira
, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Ildo horretan, amaren gorputza eta ahotsa bizitza oso baten metonimia
|
dira
. Amaren gorputza umearentzat janaria, berotasuna, lasaitasuna, jolasa eta plazera da.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna
|
dira
; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari
|
dira
, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. ...bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari
|
dira
, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak
|
dira
eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari
|
dira
.
|
|
|
bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama? Ezaugarri horietaz guztiez gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta guraso bakarreko familiaren paradigma aurkeztea oso
|
dira
azpimarragarriak, eta zer esanik ez garai hartan emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana; izan ere, ez zen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari
|
dira
. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Gehitutako osagai hauekin ere, tradizioan ditu erroak. Elikatu duten erro batzuk, XIX. mendea baino lehenagoko denboretan eratutakoak
|
dira
, nahiz eta XIX. mendean ez ezik, XX. mendearen bigarren erdian bertan ere oraindik ihartu gabe egon.
|
|
|
1958ko Domingo Agirre nobela saria irabazi eta, handik lau urtera argitaratutako Eusebio Erkiagaren Araibar zalduna (1962) eleberriak jorratzen duen gaia 6 eta 9 aginduek eragindako nahaspilak
|
dira
. Hona, eleberriak kontatzen duen istorioa ixteko erabiltzen diren azken hitzak:
|
|
|
Alderdi horretatik begiratuta, kontrabandoaren pasadizoak betetako leku narratibo zabalak, ohiko lan jarduerak betetakoarekin ez ezik, lizunkeriaren adierazle diren maite jokoek beraiek betetakoarekin ere kontrastatzen du. Ez
|
dira
, inondik ere, horrenbeste xehetasunekin kontatzen pertsonaia beraren maite jokoak. Haatik, maiztasunak bereizten ditu kontrabandoaren pasadizoa eta maite jokoak.
|
|
|
Bilbon kokatzen
|
dira
pertsonaia nagusiaren ibilerak. Hiriko paisaiak bere dituen osagaiez inguraturik bizi da:
|
|
|
(112), Brigitte Bardot, hain justu... Hiriak olgetarako egindako eskaintzaz gozatzen azaltzen
|
dira
Araibar zalduna eleberriko pertsonaiak.
|
|
|
hortik at galtzeko arrisku bizia dago. . Gaiztoak or bealdean bizi
|
dira
, diotenez; zenbat eta berago, gaiztoagoak; zenbat eta erri andiago, okerragoak eta ugariagoak, zioen Txomin Agirreren Garoako (1912) Joanes artzainak, eredugarrietan eredugarriena den euskal eleberrigintzako pertsonaia nagusiak.
|
|
|
Ori naiko ez dala kalean anima galdu. Kaletik datozen soñuk ez
|
dira
gure oituerantzat atsegin?. Eredugarria ez den pertsonaia landa girotik kanpo kokatzean, Erkiagak bat egiten du tradizio honekin:
|
|
|
giro hiritarra duen Atxaga taxutzen du. Hortaz, Manu Araibarren bizitzako aldiak, nola bizimodu lizunarena, hala maitemintzearena eta aurreko bizimodua bertan behera lagatzearena, giro hiritarrean garatzen
|
dira
.
|
|
|
Sexu berekoak
|
dira
hiru eleberriotan hiriak galbidera daramatzan pertsonaiak: hirurak emakumeak dira.
|
|
|
Sexu berekoak dira hiru eleberriotan hiriak galbidera daramatzan pertsonaiak: hirurak emakumeak
|
dira
. Malentxorentzat Donostia, Marixanentzat Baiona eta Loli Menarentzat Bilbo bihurtzen dira zoritxar eragile.
|
|
|
hirurak emakumeak dira. Malentxorentzat Donostia, Marixanentzat Baiona eta Loli Menarentzat Bilbo bihurtzen
|
dira
zoritxar eragile. Guztiek landa giroa sorleku izanik, asmoren batek hirira eraman eta gero, zigorra jaso dute:
|
|
|
Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean. Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen
|
dira
bestean: ohorea eta fama galtzeko arriskuak badarama emakumea gizonezkoak haragizko maitasunaz gozatzeko egindako gonbitak errefusatzera, saio horietan probetxurik atera ez izana?, heki ezin medra naite??
|
|
|
Generotik eratorritako markak nabariak
|
dira
Araibar zaldunan. Ez da bakarrik ohoreak eta famak kezkatzen duen emakumea mamitzen duela, halako kezkarik ez duen gizakumea ez bezala:
|
|
|
Mimex eta Ani emagalduak?, aragi bizi saltzailleak? (39)?
|
dira
; Nini, bere aldetik, ezkondua. Hirurek hiria dute bizileku; emagalduek, Bilbo, ezkonduak, Donostia.
|
|
|
Gertaerak oso modu zehaztugabean kokatzen
|
dira
denboraren ardatzean. Zenbait ospakizunetara (Inauteriak, Gabonak), urte sasoietara (uda) edo, goiz batean?
|
|
|
Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako bi aldi aurkezten
|
dira
, aldi horien eta aldi horietako bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik eman gabe.
|
|
|
Pertsonaiak lauak
|
dira
. Gizabanako konplexurik eraiki gabe, pertsonaia sinplez hornitzen jarraitzen du euskal eleberrigintzak.
|
|
|
Esamesak ibilli
|
dira
(...) novela onen inguruan. Batzuek gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta eztakit azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten.
|
|
|
Gordinkeriaren bat edo beste aurkitzen diotenak hirurogei urte horietan barrena garatutako eleberrigintzak erakutsitako mundu ikuskerarekin bat egiten dutenak
|
dira
. Prediku airea sumatzen diotenak, berriz, beste eleberrigintza modu bat (edo batzuk) gogokoago luketenak.
|
|
|
hartzen diote. Hautemate arras desberdinok eten ideologikoaren adierazle
|
dira
.
|
|
|
Araibar zalduna eta Haur besoetakoa garai bertsuan idatzitakoak
|
dira
Mirandek emandako berriei jaramon egiten bazaie behintzat: 1959ko otsailerako idatzita omen zeukan.
|
|
|
beribilla, urrutizkiña, akeita, zapata adarrak, orlegia, urrutizkin belarria... Dena den, erreferente bera izendatzeko nola mailegua hala neologismoa erabiltzen
|
dira
: adibidez,, bikini, rekin batera, biko?
|
|
|
(106). Neologismoak ez bezala, mailegu berri berri horiek zeinu grafikoren batekin markatzen
|
dira
, dela letra etzanaren bidez, dela kakotxen bidez.
|
|
|
kontalariak eta pertsonaia nagusiak, salbuespenik gabe, hizkuntzaren erabilera eredugarria egiten zuten. Euskara garbiaz eta aldi berean ulergarriaz baliatzea, pertsonaia eredugarriaren portaera eta horren hizkera decorum ak agindutako legeei lotzea eta abar, eleberrigintza tradizionalaren kezka izan
|
dira
. 1936ko gerraren ostean ere ez ziren desagertu idazketara eraman beharreko hizkuntzak sortutako buruhausteak.
|
|
|
Jada ez du eraikitzen euskaldunak izan lukeenaren eredu litzatekeen pertsonaia nagusia, horrek lizunkeria irudikatzen baitu. Hori gutxi ez dela, egiten dituen negozio guztiak ere ez
|
dira
garbiak... Eredugarri ez zena eredugarri zena nabarmentzeko bitarteko moduan bakarrik erabili duen eleberrigintzaren aurrean, autonomia ematen dio zuzena ez den jokabidea adierazteari:
|
|
|
Zarautz: Itxaropena Argitaldaria, 171 Argitalpen horretatik jasoko
|
dira
aurrerantzean egingo diren aipamenak.
|
|
|
Dena dela, dena den, edonola ere eta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileen balioak eta erabilerak aztertzen
|
dira
lan honetan. Azterketa hurbilbide diskurtsibo pragmatiko batetik egiten da.
|
|
|
Azterketa hurbilbide diskurtsibo pragmatiko batetik egiten da. Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen
|
dira
. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
|
EUDIMA proiektua, jomugan markatzaileen hiztegia duena. Proiektu horretan diskurtso markatzaileen sail ezberdinak aztertzen
|
dira
, besteak beste, birformulatzaile urruntzaileena. Sail horri dagozkion elementu batzuk besterik ez dira ekarriko lerro hauetara, izenburuan aipatutakoak, alegia.
|
|
|
Proiektu horretan diskurtso markatzaileen sail ezberdinak aztertzen dira, besteak beste, birformulatzaile urruntzaileena. Sail horri dagozkion elementu batzuk besterik ez
|
dira
ekarriko lerro hauetara, izenburuan aipatutakoak, alegia.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen
|
dira
dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza.
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez
|
dira
asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu.
|
|
|
Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen
|
dira
testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez
|
dira
agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan har ditzaketen balio ezberdinak aztertuko
|
dira
. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Euskarari dagokionez, Larringanen (1996, 2007) lanak
|
dira
horrelako azterketa bati heltzeko arrasto gehien ematen digutenak, eta arrasto horiei jarraiturik egingo da lan hau. Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen dira hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak.
|
|
|
Euskarari dagokionez, Larringanen (1996, 2007) lanak dira horrelako azterketa bati heltzeko arrasto gehien ematen digutenak, eta arrasto horiei jarraiturik egingo da lan hau. Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen
|
dira
hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak. Hiru multzotan banatzen ditu egileak kontzesioa bidera dezaketen unitateak:
|
|
|
A, B eta C. A eta B multzoen kasuan, kontzesioa bideratzen duen unitatea perpaus berberean kokatzen da; A taldekoek ez bezala, B taldekoek erepartikula gehitzen diote unitate horri. C multzoko unitateak esapide egituratik kanpo geratzen
|
dira
, etaC multzo horretan sartzen ditu, hain zuzen, dena delaantolatzailea eta haren parekoak. Egileak berak dioen bezala:. Multzo honetan biltzen diren antolatzaileak, heterogeneo samarrak dira, kontzesiozko, birformulazio eta aurkaritzakoen bide gurutze horretakoak hain zuzen.
|
|
|
C multzoko unitateak esapide egituratik kanpo geratzen dira, etaC multzo horretan sartzen ditu, hain zuzen, dena delaantolatzailea eta haren parekoak. Egileak berak dioen bezala:. Multzo honetan biltzen diren antolatzaileak, heterogeneo samarrak
|
dira
, kontzesiozko, birformulazio eta aurkaritzakoen bide gurutze horretakoak hain zuzen. DENA DEN (DELA) rekin dudak izan ditugu:
|