|
2018
|
|
|
–Coco Chanelen lehen garaiko soinekoak ekartzen dizkidate gogora. Genre pauvre deitzen
|
diote
aro horri. Badakizu Biarritzen ireki zuela bere lehen dendetako bat?
|
|
2023
|
|
|
Udaletxean lotu da aro bidaiaria dimoztar batzuekin, tartean Gotzon Aurrekoetxea dialektologo ospetsua, haizeen herri izendapenen gainean ikerlana egindakoa, besteak beste. Guztiek esan
|
diote
aro bidaiariari, aho batez, euren berbeta eta Arratiakoa desberdin samarra dela: hasiera hasieratik herritarrek gustuko izaten dute desberdintasunak azpimarratzea.
|
|
|
euriaz askotxo dakite aiarrek, noski. Aho batez esaten
|
diote
aro bidaiari azkenaldi honetan euria zaildua dagoela, kostatzen zaiola euria egitea; euria xehe eta mehe aritzen duenean, aiarrek xi xi egiten duela diote, hau da, xehe xehe: " Ebia tzar tzar edo ebia xi xi egitea ez da berdin".
|
|
|
Horrelako egoeretan," eguzkiak txangoriak egiten ditu, hodei arteko urteerak". Arregosia deitzen
|
diote
aro mota horri, eta arregosiak ere badira azalaren gainean azaltzen diren garautxo modukoak; umeei erasaten die batik bat: " Arregosi ikaragarriak daukaz gure ume errukarriak"; izan ere, hodeien arteko eguzki horrek gupida barik jo ohi du.
|
|
|
montorrak deitzen zieten, gehienetan muinoa esateko erabiltzen den berba. Txotorrari edo elur pikortari irizteko, esan
|
diote
aro bidaiariari edur txingo, txingo edo txinbo hitzak erabiltzen dituztela, maiz, txingor aleekin nahasten dena. Halako batean, karraldo terminoa ostera ere azaldu da izotz beltzari irizteko.
|
|
|
Urdiaindar gutti dago liburutegian, baina irrikan daude solas anitzen berri emateko. Zegamatik aitzina atertu duela-eta, esan
|
diote
aro bidaiariari aitzinetik eauri irutxin ederra egin duela, zaparrada galantak alegia. Liburutegian ezkupea hartu dute pela pela ez bukatzeko, txinu.
|
|
|
Etxarri Aranatz goi samarrean kokatuta dagoenez, hotzak eta elurrak ez die muzin egiten etxarriarrei; urtero agerralditxoren bat edo beste egiten die, batzuen bozkario, besteen kalbario. Azken hauek azaltzen
|
diote
aro bidaiariari zenbait egunez elurretan aritzeari elur talde esaten diotela; elur pikor edo txotorrari lantzurda edo lapatxa (lantxurde ere bada izoztutako ihintza, izotz zuria); elur jarioari elurketa.
|
|
|
Giro ona dago Dorraoko pilotalekuan bertaratutakoen artean: denek elkar ezagutzen dute, eta gertutasuna adierazi
|
diote
aro bidaiariari. Eguraldiaren lanbidean hitz egiteko irrikan daude hara bildutakoak.
|
|
|
" Biguna ta apala zan (Santiago Beldua) bañan bizia ta sutsua ere bai; orregaitik Josu, k deitzen zion" otsantzaren semea"". Zur eta lur so egiten
|
diote
aro bidariari, gaur egun horien aztarnarik ez baitago tolosarren ahoetan: trumoia baizik ez omen dute erabiltzen, eta, agidanez, ez dituzte tximista eta tximistargia bereizten; dena tximista da; Tolosako egutegian, aldiz, oñazkarra dakar; bigarren osagaia garra da, antza, tximistargiarekin lotura zuzena duena:
|
|
|
Euri kontuetan esana
|
diote
aro bidaiariari oso ateralditsu eta irudimentsuak direla tolosarrak: lexiko ugari eta oparoaz baliatzen dira euriak ekiten dionetan; euri xeheak hizpide, euri txikia hasten duenean, gexala ari duela diote, ebi maxkala; eurite luzea izaten denean, ebiteak ematen diola esaten dute, eta dena alferrik galtzeko arriskua dagoela; euria estimatzeko modukoa izaten denean, grazi onean ari duela diote, eta barra barra ari duenean jasa ederrean ari duela.
|
|
|
Atekabeltz gaztetxean, zahar zein gazte, neska nahiz mutil, gizon eta emakume asko bertaratu dira. Harrera beroa egin
|
diote
aro bidaiariari, jakinki zer nolako balentria gauzatzen diharduen. Bertaratutakoen artean, Mikel Olano basozaina dago, Aio, Leitze deritzon hiztegi zoragarriaren egilea.
|
|
|
Aspalditxoko elur jausiak hizpide, goietako biztanleek erran
|
diote
aro bidaiariari elur lausaro hitz elkarketaz baliatzen zirela: itxura denaz elur+ lauso+ aro osagaiak dauzka bere baitan, elur lausoko aroa, alegia.
|
|
|
hagitz arrunta omen da Malerreka osoan; zenbait bazterretan ijito erraten dute, kasu guztietan [x] ahoskaturik, gaztelaniazko jota bezala. Azaldu
|
diote
aro bidaiariari euri ttikia dela, baina ekina eta iraunkorra. Zer dela-eta ijito galdetu dio bere buruari aro bidaiariak.
|
|
|
Ekaitzak ere ez dira hagitz lotsatiak izaten Basaburu Nagusian. Azaldu
|
diote
aro bidaiariari trumoiari ortots erraten diotela, ortziren hotsa; tximistargiari, oñoztore, solas zaharra, eta tximistari tximista, solas berria?; hitz berberak erabiltzen dira tximistari eta tximistargiari irizteko, herri anitzetan gertatu baita fenomeno bera.
|
|
|
Larraundarrek erran diote, aditu, bai aditzen dituztela, baina haiek elurmalo eta elurpillota baliatzen ohi dituztela, zein den herria. Baztan aldean, ordea, elur pilota elur bola dela adieraziko
|
diote
aro bidaiariari: ikuspegi desberdina.
|
|
|
Gogora etorri zaio aro bidaiariari Markinan, Oñatin eta Otxandion ere entzun daitekeela berba hori, lehen berari aipatu bezala, gero eta bakanagoa izan arren. Bazter leikoiak daudela esan
|
diote
aro bidaiariari, behinola, hotz handiagoa egoten zen seinale: lei gogorrak izaten ziren toki batzuetan.
|
|
|
Herritarrek, aro bidaiariaren eginkizuna jakin duteneko, aroaren gaineko berbak xurgatuz doala, komentatu
|
diote
aro atzizkia sarri baino sarriago erabiltzen dutela; adibidez, iñoraro, inora ez joateko aro zantarra; sikaro, arropa sikatzeko aro ona; lotaro, lo egiteko aro ona... Bizi bizirik dago aroa Mundakan, eta aro bidaiariari poztasuna dario alde orotatik.
|
|
|
Itsasoan bertan ere sortzen dira galernazoak, enbata gogor samarrak. Mundakan ere erabiltzen dela esan
|
diote
aro bidaiariari, baina berak, han, ez du aditu, eta Eneko Barrutiak ere ez du aipatu. Ura gora dela-eta, esamolde zabaldu bat dago Bizkai osoan, Ondarroan aldaera bat duena:
|
|
|
oztil eta oztralika berba bitxiak jaso zituen Azpeitia aldean, baina, gaur egun, haien lorratzik ez dago, antza. Aho batez erantzun
|
diote
aro bidaiariari Erromako zubia dela erabiltzen dutena. Dirudienez, beste herri batzuetan, antzeko kontua gertatu da; horregatik, aro bidaiariak uste du lehenbailehen batu behar direla herrietako adierazle bereziak, betiko galdu baino lehen, betiko ahanzturaren zorroan jausi aitzin.
|
|
|
Zugarramurdi behe samarrean dagoenez gero (205 m), elurra ez zaie usu heltzen bertako biztanleei; aspaldi honetan, gainera, arrunt ahalketi izaten da. Alabaina, elur malutari irizteko erran
|
diote
aro bidaiariari bi ele erabiltzen dituztela: bata, elur zafla, Gipuzkoa Nafarroetako herri batzuetan adituriko elea, eta bestea, porka, gaztelaniaren emporcar aditza oroitarazten duena.
|
|
|
Izugarri eskertu die aro bidaiariak bi" ero" ren aitzinean agertzea aro lexikoaren berri ematekotz; itsasuarrek ere neurri berean eskertu diete Itsasu herriarekiko agerturiko interesa, eta baratx baratx abiatu dira Etxea Goxoan ostaturantz. Han, egin beharreko otorduak eta lo eginik, biharamunean berriz ere ekinen
|
diote
aro bidaiariari. Zein herritara jo pentsatu du aro bidaiariak, baina anaiaren iritzia aintzakotzat hartuko du.
|
|
|
Sortelegunei buruzko aro igarpena. Zaharrek baietz erran
|
diote
aro bidaiariari, usantza zaharren gordelekuan atxikirik dela, baina ohidura galduz doala, eta egun arrunt jende guttik jarraikitzen diola. Sortelegunen arabera, Beskoitzeko biztanleek, eta euskaldun guziek, oro har, urtarrileko lehendabiziko hamabi egunetako eguraldiari behatzen diote, jakitekotz urte osoan nolako aroa izanen den; urtarrilaren hiruan aro ona egonez gero, hirugarren hilabetea, martxoa, biziki ona izanen da; urtarrilaren bostean euria egiten badu, maiatzean euria eginen du.
|
|
|
Nahiz Beskoitzetik hurbil egon, nafar lapurtar euskalkiaren Amikuzeko aldaeran sartzen dute adituek. Eskualdeko ezaugarri linguistiko klimatikoek, jakina, eragiten
|
diote
aro lexikoari.
|
|
|
Zer ote da? Erran
|
diote
aro bidaiariari beste bazter batzuetan ere erabiltzen dela: lehendabiziko aldiz aditu du aro bidaiariak.
|
|
|
Otxandiarrek esan
|
diote
aro bidaiariari ekaitz herria ere izaten dela Otxandio, herri garaia izanda; aro bidaiariak itaundu die herritarrei ea zein berba erabiltzen duten ostagi horri irizteko. Aho batez erantzun diote betidanik orai esan izan dutela, eta oraieuri ere bai.
|
|
|
Bakiotarrek esan
|
diote
aro bidaiari, Bakion, Mungian bezalaxe, badakiela negar egiten ere. Hango edur lei bilakatzen da hemen, eta, nahiz gero eta arraroagoak izaten diren, zaharrek oraindik leinegarra deitzen diote zintzilik egoten den izotz puskari.
|
|
|
horren eraginez, euritsu samarrak izaten dira haren mendeko herri gehienak, tartean Arrieta. Euri xehe eta meheari irizteko, berbadunek hiru izenen berri ematen
|
diote
aro bidaiariari: euri garo, euri lanpar eta lanbar.
|
|
|
Herritarrek esan
|
diote
aro bidaiariari bailara oso euritsua dela" eguraldi txatxuak, batzuetan, bazter guztiak usteltzen dituela". Eramaiak ohikoak izaten dira negu minean:
|
|
|
Aro bidaiariak hesitu behar du kontua, eta gogoa hartu du elurraren eta izotzaren gainean elizitatzeko. Berarekin elkartutako berein herritarrek, goi auzuneetan bizi izanda, samur asko erantzun
|
diote
aro bidaiariari. " Udaberriaren hasieran, kukua kantuan hasi eta gero, egiten duen elurra".
|
|
|
Arrikrutz auzoan idolaz botaten dau, euria gogotik egiten duela esateko. Idolaz da edurra ere esan du baten batek, baina beste batzuek azaldu
|
diote
aro bidaiariari idolia ur kolpea dela edo beste edozein gauzarena. Hala eta guztiz ere, beste batzuetan euri gutxi, mehe edo xehe egiten du.
|